Полисахаридтер. Жалпы сипаттамасы, жіктелуі, физика-химиялық қасиеттері

1. Полисахаридтер. Жалпы сипаттамасы, жіктелуі, физика-химиялық қасиеттері, химиялық талдауы, таралуы және олардың өсімдіктер

«Қазақ Ұлттық медицина университеті»
ҚЕАҚ
НАО «Казахский Национальный
медицинский университет»
Ботаника курсымен фармакогнозия кафедрасы
ПОЛИСАХАРИДТЕР. ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ, ЖІКТЕЛУІ,
ФИЗИКА-ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ, ХИМИЯЛЫҚ
ТАЛДАУЫ, ТАРАЛУЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ӨСІМДІКТЕР
ӘЛЕМІНДЕГІ РӨЛІ. ҚҰРАМЫНДА ПОЛИСАХАРИДТЕР БАР
ӨСІМДІК ШИКІЗАТЫНА НЕГІЗДЕЛГЕН ПРЕПАРАТТАРДЫ
ӨНДІРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ.
Кафедра лекторы, тех.ғ.магистрі
Ахатаева Улбосын Абаевна

2. Жоспар

ЖОСПАР
Кіріспе
Жалпы сипаттамасы
Негізгі бөлім
Көмірсулардың жіктелуі
Физико-химиялық қасиеті
Жалпы бөліп алу әдістері
Полисахаридтерге сапалық реакциялар
Полисахаридтерді сандық талдау әдістері
Құрамында полисахаидтер бар ДӨШ
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

3. Полисахаридтер

ПОЛИСАХАРИДТЕР
Полисахаридтер
– жоғары молекулалық көмірсулар.
Олардың құрамына әр түрлі моносахаридтер,
олигосахаридтер
және
урон
қышқылдарының
қалдықтары кіреді. Химиялық құрылысына байланысты
екі үлкен топқа бөлінеді:
Гомополисахаридтер – бірдей моносахаридтер құралған
(крахмал, целлюлоза, инулин, гликоген) молекулалары –
пентозалардан және гексозалардан тұрады.
Гетерополисахаридтер
– әр түрлі пентозалардан,
гексозалардан, урон қышқылдары қалдықтарынан
құралған. Оларға пектиндер, шайырлар, шырыштар,
альгин қышқылы жатады.

4. Физика-химиялық қасиеті

ФИЗИКА-ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТІ
Таза
түрінде аморфты, сирек кристалды, ақ түсті
жоғары молекулалық заттар.
Полисахаридтерде бос гидроксил топтары көп,
сондықтан олар полярлы және спирт пен
органикалық еріткіштерде ерімейді.
Полисахаридтердің суда ерігіштігі әртүрлі: кейбір
сызықтық гомогликандар (целлюлоза, хитин,
ксиландар, маннандар) күшті молекулааралық
байланыстар болғандықтан суда ерімейді; күрделі
және тармақталған полисахаридтер суда ериді
(гликоген, декстрандар) немесе желе (пектиндер)
түзеді, агар, альгин қышқылдары және т.б.).

5. Жалпы бөліп алу әдістері

ЖАЛПЫ БӨЛІП АЛУ ӘДІСТЕРІ
Табиғи
полисахаридтерді ДӨШ алу үшін
ыстық
немесе
суық
суды
(шырыш),
қышқылдардың
немесе
сілтілердің
ерітінділерін пайдаланады.
Сығындыны
ақуыздардан,
минералды
тұздардан, суда еритін бояғыштардан тазарту
үшін диализ, спиртпен фракциялық тұндыру
немесе
төрттік
аммоний
негіздерімен,
ультрафильтрациямен, ферментолизбен және
т.б.
полисахаридтерді
ақуыздардан
денатурация арқылы тазартуға болады.

6. Полисахаридтерге сапалық реакциялар

ПОЛИСАХАРИДТЕРГЕ САПАЛЫҚ
РЕАКЦИЯЛАР
Крахмалға сапалық реакциялар
Клейстердің түзілуі. Сыйымдылығы 100 мл колбаға 1,0 г
крахмал салып 50 мл тазартылған су кұйыңыз. Қоспаны 5-7
минут бойы электр плиткасында үнемі араластыра отырып
қыздырыңыз.
Йод
ерітіндісімен реакция. 2 мл суытылған крахмал
клейстеріне 1 тамшы Люголь (немесе йод) ерітіндісін
тамызыңыз. Боялған ерітіндіні 100°С дейін қыздырады, сосын
бөлме температурасына дейін суытады.
Фелинг реактивімен реакция. 2 мл крахмал клейстеріне 2
тамшы мыс (II) сульфатын тамызады да 2 тамшы сегнет тұзын
– шарап қышқылының калий-натрийлік тұзы, тамызады.
Қоспаны су моншасында қыздырады.
Крахмалдың қышқылдық гидрорлизі. Сынамаға 1 мл крахмал
клейстерін құяды, 10 тамшы 10 % күкірт қышқылының
тамызып су моншасында 20 минут бойы қыздырады.
Гдролизаттың 1 тамшысын заттық шыныға салып калий
йодидіндегі йод ерітіндісінің 1 тамшысынмен араластырады.

7. Полисахаридтерге сапалық реакциялар

ПОЛИСАХАРИДТЕРГЕ САПАЛЫҚ
РЕАКЦИЯЛАР
Целлюлозаға сапалық реакциялар
Йод ерітіндісімен реакция. Целлюлоза ұнтағына 1
тамшы йод ерітіндісін тамызады.
Мырыш хлориді мен калий йодидінің (хлор-мырыш-йод)
ерітіндісіндегі йодпен реакция. Заттық шыныға бір
шымшым целлюлоза ұнтағы салып, үстіне реактив
тамызады.
Инулинге сапалық реакциялар
α-нафтолмен реакция (Молиш реакциясы). Цикорийдің
(бақ-бақ, эхинация, аңдыз немесе топинамбур түйініне)
көлденең қимасына
20%
α-нафтолдың
спирттік
ерітіндісінің 1 тамшысын және концентрленген күкірт
қышқылының 1 тамшысын тамызады.

8. Полисахаридтерге сапалық реакциялар

ПОЛИСАХАРИДТЕРГЕ САПАЛЫҚ
РЕАКЦИЯЛАР
Шырышқа сапалық реакциялар
Сілті ерітіндісімен әрекеттесу. Пробиркаға 1-2 мл 10%
жалбызтікен тамырының тұнбасын құяды да 2 тамшы
натрий гидроксидін (немесе аммиак) қосады.
Концентрленген хлорсутек қышқылымен әрекеттесу.
Пробиркаға 1-2 мл 10% жалбызтікен тамырының
тұнбасын құяды да 2-3 тамшы хлорсутек қышқылын
қосады.
Қорғасын ацетатының ерітіндісімен әрекеттесуі. 1
тапсырмада дайындалған 2 мл ерітіндіге қорғасын
ацетатының 2 мл ерітіндісін қосады.
Метилен көк. ДӨШ 1-2 тамшы метилен көк ерітіндісін
тамызып, микроскоп арқылы бақылайды.
Тушь. ДӨШ 1-2 тамшы тушь ерітіндісін тамызып,
микроскоп арқылы бақылайды.

9. Полисахаридтерді сандық талдау әдістері

ПОЛИСАХАРИДТЕРДІ САНДЫҚ ТАЛДАУ
ӘДІСТЕРІ
Өсімдік шикізатындағы полисахаридтердің мөлшері
әдетте гравиметриялық әдіспен анықталады.
Препараттарда қышқыл гидролизі, содан кейін
оптикалық әдістер жүргізіледі тотықсыздандырғыш
моносахаридтер пикрин қышқылымен сілтілі
ортада әрекеттескенде пайда болатын боялған
ерітінділердің тығыздығын өлшейді. Пикрин
қышқылының нитро тобын амин тобына дейін түзіп,
пикрам қышқылын түзеді. Оның тұзы хиноидты
құрылымға ие, сондықтан ол қызыл түске боялған.
Тотықсыздандырғыш
қанттардың
пикрин
қышқылымен әрекеттесу реакциясы:

10. Алтей лекарственный - Дәрілік жалбызтікен - Althaea Officinalis L. Корни Алтея - Жалбызтікен тамыры - Radices Althaeae

АЛТЕЙ ЛЕКАРСТВЕННЫЙ - ДӘРІЛІК ЖАЛБЫЗТІКЕН ALTHAEA OFFICINALIS L.
КОРНИ АЛТЕЯ - ЖАЛБЫЗТІКЕН ТАМЫРЫ - RADICES
ALTHAEAE
тамырларында 35% - ға
дейін
шырышты
заттар
бар,
олардың
негізгі
ингредиенттері
полисахаридтер-пентозандар
мен
гексозандар,
гидролиз
кезінде
пентоза, галактоза және декстроза
береді. Тамырларда 37% крахмал,
2% l-аспарагин, 8% қант, 11-16%
пектин, 1,7% май майы, бетаин,
каротин,
фитостеролдар,
минералдар, көп крахмал, урон
қышқылдары, минералды тұздар
бар.
Қақырық түсіретін, жөтелге қарсы
әсерге ие.
Құрғақ

11. Алтей лекарственный - Дәрілік жалбызтікен - Althaea officinalis L.

АЛТЕЙ ЛЕКАРСТВЕННЫЙ - ДӘРІЛІК
ЖАЛБЫЗТІКЕН - ALTHAEA OFFICINALIS L.
Тамыры, салқын судағы сулы тұнба түріндегі
шырыш, құрғақ сығынды, сироп, грудной сбор.
Шөптен алынған сығынды "Мукалтин"
таблеткалары құрамына кіреді.

12. Лен обыкновенный - Кәдімгі зығыр - Linum usitatissimum L. Зығыр тұқымы - Semina Lini

ЛЕН ОБЫКНОВЕННЫЙ - КӘДІМГІ ЗЫҒЫР LINUM USITATISSIMUM L.
ЗЫҒЫР ТҰҚЫМЫ - SEMINA LINI
Тұқымдарында
5-12% шырыш бар ,
құрамында линолен (35-45%), линол
(25-35%), олеин (15-20%), пальмитин
және
стеарин
қышқылдарының
триглицеридтері бар майлы май
кездеседі (30-48%).
Судағы зығыр тұқымдары 2-3 сағаттан
кейін ісініп, шырыш шығарады. Ішке
қабылданған, ол бүркеуіш әсеріне ие,
тамақ массаларын және ас қорыту
жолдарының
шырышты
қабығын
шырышты қабықпен жабады. Зығыр
тұқымдары ішекте ісінеді, көлемі
ұлғаяды,
бұл
перистальтиканы
күшейтеді.

13. Лен обыкновенный - Кәдімгі зығыр - Linum usitatissimum L. Зығыр тұқымы - Semina Lini

ЛЕН ОБЫКНОВЕННЫЙ - КӘДІМГІ ЗЫҒЫР LINUM USITATISSIMUM L.
ЗЫҒЫР ТҰҚЫМЫ - SEMINA LINI
Зығыр тұқымдары, шырыштың сулы тұнбасы, майлы
май, "Линетол" препараты (май қышқылдарының
этил эфирлері).

14. Подорожник большой - Үлкен бақажапырақ - Plantago major L. Бақажапырақ жапырағы - Folia Plantaginis

ПОДОРОЖНИК БОЛЬШОЙ - ҮЛКЕН
БАҚАЖАПЫРАҚ - PLANTAGO MAJOR L.
БАҚАЖАПЫРАҚ ЖАПЫРАҒЫ - FOLIA
PLANTAGINIS
Бүкіл
өсімдікте
шырыш
(полисахаридтер)
бар.
Әсіресе
тұқымдарда шырыш көп (44% дейін),
майлы май да бар (22% дейін).
Өсімдіктің
жапырақтарынан
алынған тұнба мен шырын бронхит,
пневмосклероз,
көкжөтел,
туберкулез және ауыр жөтелмен
бірге жүретін басқа ауруларға
қақырық түсіретін агент ретінде
қолданылады. Гипоцидті гастритпен
және асқазан мен он екі елі ішектің
ойық жаралы ауруымен ауыратын
науқастарды
өршу
кезеңінде
қалыпты және төмен секрециямен
ұзақ уақыт емдеу үшін, сондай-ақ
қайталанудың алдын алу үшін
қолданылады.

15. Подорожник большой - Үлкен бақажапырақ - Plantago major L. Бақажапырақ жапырағы - Folia Plantaginis

ПОДОРОЖНИК БОЛЬШОЙ - ҮЛКЕН
БАҚАЖАПЫРАҚ - PLANTAGO MAJOR L.
БАҚАЖАПЫРАҚ ЖАПЫРАҒЫ - FOLIA
PLANTAGINIS
Жолжелкен жапырағы, жапырақтардың су тұнбасы, жаңа
шөптен алынған шырын, "Плантаглюцид" препараты немесе
түйіршіктердегі су экстракциясының сығындысы. Алымдар
құрамына кіреді.

16. Листья мать-и-мачехи – Өгейшөп жапырағы - Folia Farfarae

ЛИСТЬЯ МАТЬ-И-МАЧЕХИ – ӨГЕЙШӨП
ЖАПЫРАҒЫ - FOLIA FARFARAE
полисахаридтер
(инулин
және
декстрин),
таниндер, ситостеролдар, ащы
гликозид
туссилягин,
сапониндер,
органикалық
қышқылдар,
шайыр
тәрізді
заттар,
С
дәрумені,
каротиноидтар бар.
Қолданылуы:
тыныс
алу
жолдарының қабыну аурулары
(ларингит, трахеит, созылмалы
бронхит,
бронхопневмония),
қиын жөтелмен бірге қақырықты
шығару жүреді.
Құрамында

17. слоевища ламинарии (морская капуста) - thalli laminariae

СЛОЕВИЩА ЛАМИНАРИИ (МОРСКАЯ
КАПУСТА) - THALLI LAMINARIAE
йодидтер
мен
йодорганикалық қосылыстар
түріндегі
йод
(2,7–3%),
полисахарид ламинарин (21%
дейін), маннит (21% дейін),
белоктар,
бром
тұздары,
пантотен
және
фолий
қышқылдары, А, В1, В2, В12,
С, Dдәрумендері.
Қолданылуы:
созылмалы
атоникалық іш қату үшін іш
жүргізетін
дәрі
ретінде
қолданылады.
Құрамында