мотивация

1.

Мотивация: Өмірдегі қозғаушы
күш

2.

Мазмұны
01
02
03
Мотивацияны зерттеген ғалымдар
Мотивацияның түрлері
Жетістікке жету мотивациясы
Ішкі және сыртқы мотивацияның ерекшеліктері
Мақсаттарға жетуге бағытталған іс-әрекеттің
мен функциялары.
негізгі факторлары.
Мотивация теорияларына үлес қосқан негізгі
тұлғалар.

3.

Мотивация дегеніміз не?
Мотивация — бұл адамның іс-әрекетін белсендіру және бағыттау
механизмі, оның қажеттіліктері мен мақсаттарына жетуге ұмтылысымен
байланысты.
Мотивацияны зерттеу — психологиядағы маңызды бағыт, ол адамның
мінез-құлқының себептерін түсінуге мүмкіндік береді.
Мотивацияның рөлін түсіну және оны басқару адам ресурстарын тиімді пайдаланудың негізі болып табылады. Бұл саладағы зерттеулер әртүрлі пәндерде
— психологияда, менеджментте, экономикада және басқа да ғылыми салаларда — практикалық қолдануды тапты.

4.

Мотивацияны зерттеген ғалымдар
Мотивация теориялары адам мінез-құлқының негізгі қозғаушы күштерін түсіндіруге және болжауға тырысады. Ғылымның әртүрлі салаларында, әсіресе психология мен
менеджментте көптеген зерттеулер жүргізілді. Төменде осы салаға елеулі үлес қосқан кейбір маңызды ғалымдар мен олардың теориялары берілген:
Абрахам Маслоу
1
2
Адам қажеттіліктерінің иерархиясын ұсынды, бұл теория психологиядағы ең танымал концепциялардың бірі. Ол адам қажеттіліктерін бес деңгейлі иерархияға бөлді:
физиологиялық қажеттіліктер (тамақ, су, баспана), қауіпсіздік қажеттіліктері (қорғау, тұрақтылық), әлеуметтік қажеттіліктер (махаббат, тиесілілік), құрмет
қажеттіліктері (танылу, жетістік) және ең жоғары деңгей - өзін-өзі жүзеге асыру қажеттілігі (жеке әлеуетті толық пайдалану және өсу).
Дэвид Макклелланд
Мотивацияның үш негізгі қажеттілігін анықтады: жетістікке ұмтылу, билік және қарым-қатынас қажеттіліктері. Макклелландтың теориясы бойынша, адамдардың
басым қажеттіліктері олардың мінез-құлқын қалыптастырады. Жетістікке ұмтылушылар орташа қиындықтарды таңдап, орындалған жұмысқа тікелей кері байланысты
қалайды; билікке ұмтылушылар басқаларды басқаруды және ықпал етуді көздейді; ал қарым-қатынасқа ұмтылушылар әлеуметтік байланыстар мен үйлесімді қарымқатынастарды бағалайды.
Фредерик Тейлор
3
Ғылыми менеджменттің негізін қалаған Тейлор еңбек мотивациясын зерттеді. Ол өндірістік тиімділікті арттыруға бағытталған жүйе жасады. Оның "Ғылыми
менеджмент принциптері" еңбегінде еңбекті оңтайландыру және жұмысшылардың өнімділігін ынталандыру үшін уақытты және қозғалысты зерттеуді қолдану
ұсынылды. Тейлордың пайымдауынша, жұмысшыларды материалдық ынталандыру арқылы мотивациялауға болады.
Элтон Мэйо
4
Хоторн зерттеулері арқылы танымал болған Элтон Мэйо адамдардың әлеуметтік қажеттіліктерінің және жұмыс ортасындағы топтық динамиканың рөлін атап көрсетті.
Оның зерттеулері жұмыс ортасындағы әлеуметтік факторлардың, қарым-қатынастың және жұмысшылардың назарда болуының өнімділікке әсер ететінін көрсетті. Бұл
"Хоторн эффектісі" деп аталып, адам қатынастары мектебінің дамуына үлес қосты.
Бұл ғалымдардың әрқайсысы мотивацияның күрделі табиғатын түсінуге өзіндік көзқараспен үлес қосты, олардың идеялары қазіргі психология мен ұйымдастыру
теорияларына негіз болып табылады.

5.

Зерттеулердің маңыздылығы
Мотивацияны зерттеудің тарихындағы ғалымдардың еңбектері мотивацияны түсінуге
және басқаруға байланысты теориялар мен модельдерді құруға үлес қосты. Олардың
идеялары практикалық қолдануды тапты және қазіргі заманғы ұйымдардағы
мотивациялық процестерді түсінуге зор әсер етті.
Мотивацияны зерттеу жалғасуда және оның нәтижелері адам ресурстарын тиімді
басқарудың негізі болып қала береді. Бұл саладағы зерттеулердің нәтижелері
кәсіпорындарға қызметкерлерінің мотивациясын арттыруға және тиімдірек жұмыс
істеуге көмектеседі, бұл өз кезегінде ұйымдардың табыстылығына әсер етеді.

6.

Мотивацияның түрлері
Мотивация — бұл адамның қызметінің белсенділігін анықтайтын және оның мақсаттарына жетуге бағытталған күш-жігерін ұйымдастыруға мүмкіндік беретін ішкі үрдіс. Ол
адамның мінез-құлқын қозғап, оны белгілі бір бағытта әрекет етуге итермелейді. Мотивацияның негізгі екі түрі бар: ішкі және сыртқы.
Ішкі Мотивация
Ішкі мотивация адамның ішкі қажеттіліктеріне, қызығушылықтарына және жеке бағалауларына
негізделген. Бұл мотивация түрі сыртқы сыйақылар немесе жазалардан гөрі, істің өзінен ләззат алу,
жеке өсуге ұмтылу, құзыреттілікті арттыру және қиындықтарды жеңу арқылы көрінеді. Мысалы, жаңа
нәрсені үйренуге деген құштарлық, хоббимен шұғылдану немесе жұмыстан моральдық қанағат алу
ішкі мотивацияның айқын көріністері болып табылады. Ішкі мотивация ұзақмерзімді әрекетке және
терең қанағаттануға ықпал етеді, себебі адам әрекетті өз еркімен және қуанышпен орындайды.
Сыртқы Мотивация
Сыртқы мотивация сыртқы стимулдармен, марапаттармен немесе жазалаумен байланысты. Бұл
сыйақыларға ақша, мадақтау, танылу, сондай-ақ жағымсыз салдардан құтылу ниеті жатады. Сыртқы
мотивация қысқа мерзімді мақсаттарға жету үшін тиімді болуы мүмкін, бірақ оның әсері сыртқы
факторларға тәуелді. Мысалы, жақсы баға алу үшін оқу, жұмыста бонустарға жету үшін көп жұмыс
істеу немесе айыппұлдан құтылу үшін ережелерді сақтау сыртқы мотивацияның мысалдары болып
табылады. Сыртқы мотивация, әсіресе, ішкі ынталандыру жеткіліксіз болған жағдайларда пайдалы.
Мотивацияның негізгі функциялары:
Мотивация адамның мінез-құлқы мен әрекетінің үш негізгі аспектісін қамтамасыз етеді:
Ынталандырушы функция: Бұл мотивацияның ең маңызды функциясы, ол адамды әрекетке
итермелейді және оның энергиясын белгілі бір мақсатқа жетуге жұмылдырады. Мотивациясыз
адам бастама көтермейді және белсенді әрекет етпейді.
Бағыттаушы функция: Мотивтер жүйесі арқылы адамның мінез-құлқын белгілі бір бағытқа
бағыттайды. Ол адамның қандай мақсаттарды таңдап, оларға қалай жету керектігін анықтауға
көмектеседі. Мысалы, студенттің білім алуға деген мотивациясы оны сабақ оқуға және
емтихандарды сәтті тапсыруға бағыттайды.
Реттеуші функция: Бұл функция қызметтің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Мотивация
деңгейі жоғары болған сайын, адамның жұмысына деген ынтасы артып, ол өз әрекеттерін
тиімдірек реттей алады. Бұл оның уақытын дұрыс бөліп, кедергілерді жеңіп, мақсатына жету үшін
қажетті ресурстарды жұмылдыруына ықпал етеді.
Осы функциялардың жиынтығы адамның өмірдегі табыстары мен жеке дамуы үшін мотивацияның маңыздылығын көрсетеді.

7.

Мотивацияның қосымша түрлері
Мотивацияның ішкі және сыртқы түрлерінен басқа, адамның мінез-құлқын қозғайтын және белгілі бір мақсаттарға бағыттайтын бірқатар басқа да маңызды мотивациялық түрлер бар.
Иерархиялық Мотивация
Бұл мотивация адамның қажеттіліктерінің иерархиясына, әсіресе Абрахам Маслоудың теориясына
негізделген. Адамдар өздерінің төменгі деңгейдегі қажеттіліктерін (мысалы, физиологиялық,
қауіпсіздік) қанағаттандыруға ұмтылады, содан кейін ғана жоғары деңгейдегі қажеттіліктерге
(мысалы, әлеуметтік, құрмет, өзін-өзі жүзеге асыру) өтеді. Бұл жүйе қажеттіліктердің бір-бірімен
байланысын және олардың қанағаттандырылу ретін көрсетеді, бұл адамның ұзақмерзімді
әрекеттерін түсінуге көмектеседі.
Аффилациялық Мотивация
Адамның қарым-қатынасқа, әлеуметтік байланыстарға және топқа тиесілі болуға деген ұмтылысын
сипаттайды. Аффилациялық мотивациясы жоғары адамдар әлеуметтік ортада өзін жайлы сезінеді,
басқалармен ынтымақтасуды және үйлесімді қарым-қатынас орнатуды қалайды. Олар үшін
қабылданған және бағаланған сезім маңызды, бұл оларды топтық жұмыста белсенді болуға және
әлеуметтік іс-шараларға қатысуға итермелейді.
Когнитивтік Мотивация
Бұл адамның жаңа білім алуға, ақпаратты өңдеуге, мәселелерді шешуге және әлемді түсінуге деген
ішкі қажеттілігі. Когнитивтік мотивация қызығушылық, зерттеуге деген ұмтылыс және
интеллектуалды ынталандыру арқылы көрінеді. Оқу, зерттеу, жаңа дағдыларды меңгеру сияқты
әрекеттер осы мотивацияның негізінде жүзеге асады. Бұл түр адамның үздіксіз дамуы мен өсуі үшін
маңызды.
Жетістікке ұмтылу Мотивациясы
Бұл адамның мақсаттарға жетуге, қиындықтарды жеңуге және жоғары стандарттарға жетуге деген
ішкі қажеттілігі. Жетістікке ұмтылушы адамдар өздеріне орташа қиын, бірақ қолжетімді мақсаттар
қойып, нәтижелері туралы тікелей кері байланысты қалайды. Олар табысқа жетуден қанағат алып,
өз қабілеттерін дамытуға үнемі талпынады. Бұл түр, әсіресе кәсіби және академиялық ортада жиі
кездеседі.
Қауіп-қатерден аулақ болу Мотивациясы
Бұл мотивация жағымсыз жағдайлардан, қауіптерден немесе ықтимал сәтсіздіктерден қашуға
бағытталған. Адамдар бұл мотивация арқылы өздерін ыңғайсыздықтан, ауырсынудан немесе
жазадан қорғауға тырысады. Мысалы, айыппұлдан қашу үшін ережелерді сақтау немесе жағымсыз
салдардан аулақ болу үшін қандай да бір іс-әрекеттен бас тарту осы түрге жатады. Бұл түр көбінесе
қорқыныш немесе алаңдаушылық сезімдерімен байланысты.
Зерттеушілік Мотивация
Бұл адамның жаңа тәжірибе іздеуге, белгісіздікті зерттеуге және қоршаған ортамен белсенді
әрекеттесуге деген ұмтылысы. Зерттеушілік мотивациясы жоғары адамдар жаңашылдыққа құмар,
қалыптасқан шекаралардан шығып, әлемді тануға тырысады. Олар үшін жаңалық ашу, эксперимент
жасау және білмегенді білу үлкен ынталандыру болып табылады, бұл шығармашылық пен
инновацияның қозғаушы күші болады.
Мотивацияның осы қосымша түрлері адамның мінез-құлқының көп қырлылығын және оның әртүрлі жағдайларда қалай әрекет ететінін түсінуге көмектеседі. Оларды зерттеу және түсіну адам
ресурстарын тиімді басқаруда, оқытуда, денсаулық сақтауда және басқа салаларда маңызды рөл атқарады.
Бұл мотивация түрлерін тереңірек түсіну жеке тұлғаның дамуына ықпал етеді, сондай-ақ ұйымдардағы жұмысшылардың өнімділігі мен қанағаттануын арттыруға мүмкіндік береді. Әр адамның
басым мотивациялық түрін анықтау арқылы, басқарушылар мен педагогтар жекеленген ынталандыру стратегияларын әзірлей алады, бұл жалпы тиімділікті айтарлықтай жақсартады.

8.

Жетістікке жету мотивациясы
Мотивация — бұл адамның қандай да бір мақсатқа жетуге деген ұмтылысы, оның іс-әрекеттерін бағыттайтын және белсендіреді. Жетістікке жету
мотивациясы адамның өз мүмкіндіктерін жүзеге асыруға, табысқа жетуге және өзін-өзі растауға деген ұмтылысын қамтиды.
Мақсаттар
Сыртқы және ішкі стимулдар
Анықталған және нақты мақсаттар адамды белсендіреді және оның
Сыйақылар, марапаттар, өзін-өзі растау және қанағаттану сезімі.
назарын шоғырландырады.
Өзін-өзі реттеу
Қабілеттер мен дағдылар
Мотивацияны сақтауға, эмоциялар мен мінез-құлықты бақылауға
Адамның жетістікке жету мүмкіндіктерін анықтайды, дамытуға
көмектеседі.
мүмкіндік беретін орта қажет.

9.

Жетістікке Жету Мотивациясын Арттыру Жолдары
Стимулдарды Қолдану
Мақсаттарды Анықтау
Нақты уақыт шеңберінде қол жеткізуді жоспарлау.
Марапаттар жүйесін енгізу немесе жеке жетістіктердің маңыздылығын
түсіну.
Қабілеттерді Дамыту
Өзін-өзі Реттеу
Стрессті басқару және мотивацияны сақтау стратегияларын дамыту.
Тренингтерге, курстарға және семинарларға қатысу арқылы жағдай жасау.

10.

Қорытынды
Жетістікке жету мотивациясы адамдардың өмірінде маңызды рөл
атқарады. Ол олардың кәсіби және жеке өсуіне ықпал етеді,
сондай-ақ олардың өзін-өзі растауына және қанағаттану сезіміне
әкеледі. Жетістікке жету мотивациясын арттыру үшін анықталған
мақсаттарды, стимулдарды, өзін-өзі реттеуді және дағдыларды
дамытуды ескеру қажет. Бұл адамдарға өздерінің толық әлеуетін
жүзеге асыруға және өмірде табысқа жетуге көмектеседі.