Қонақжайлылықтағы коммуникативті қарымқатынастағы мінез-құлық психологиясы

1. «Қонақжайлылықтағы коммуникация психологиясы» пәні

Тақырып:
10 тақырып
Қонақжайлылықтағы коммуникативті қарымқатынастағы мінез-құлық
психологиясы
Орындаған: Ахмадиярова
Гүлнұр Серікқызы
Электронный адрес
g.serikovna 90@mail.ru

2.

ДӘРІС ЖОСПАРЫ
1. Мінез-құлық психологиясы туралы түсінік.
2. Агрессивті, девиантты мінез-құлық түрлеріне
сипаттама беру және қарым-қатынас жасау
ерекшеліктері

3.

Мінез-құлық психологиясы — адамның
мінез-құлқын, оның психологиялық
ерекшеліктерін, ойлау, сезім, қылықтар
мен әрекеттерін зерттейтін психология
саласы. Бұл ғылым адамның ішкі және
сыртқы факторлар әсерінен мінез-құлқы
қалай қалыптасатынын және дамитынын
түсінуге бағытталған.

4. Мінез-құлық психологиясы әдетте төрт негізгі бағытқа бөлінеді:

Бихевиоризм — мінез-құлықты сыртқы орта мен
ынталандыруға байланысты зерттейтін теория. Бұл бағытқа
сәйкес, адам белгілі бір мінез-құлықты белгілі бір
стимулдарға жауап ретінде қалыптастырады.
Когнитивті психология — адам санасының, ойлау
процестерінің мінез-құлыққа әсерін зерттейді. Осы бағытта
мінез-құлықтың түсіну, есте сақтау, қабылдау, шешім
қабылдау сияқты когнитивті процестерге байланысты екені
анықталады.

5.

Гуманистік психология — адамның еркін таңдау және
өз әлеуетін жүзеге асыру қабілетін зерттейді. Бұл бағыт
бойынша, адамның мінез-құлқы өздігінен дамып, өзінөзі жүзеге асыруға бағытталған.
Психоанализ — З. Фрейдтің ілімін негізге ала отырып,
адамның бейсаналық қажеттіліктері мен жан
күйзелістерінің мінез-құлыққа әсерін зерттейді.

6.

Бихевиоризм — психологиядағы бір бағыт, оның
негізгі тұжырымы бойынша адамның мінез-құлқы тек
сыртқы орта ықпалымен қалыптасады. Бұл бағыттың
негізгі ерекшелігі – адамның ішкі психологиялық
процестерін (ойлау, сезіну, эмоциялар) зерттеуден гөрі,
те.к сыртқы мінез-құлықты ғана зерттеу.

7.

Бихевиоризмнің негізгі қағидаттары:
Мінез-құлықты объективті зерттеу: Бихевиористер
психологияны ғылыми тұрғыдан зерттеуді көздейді,
сондықтан олар тек observable (көзбен көрініп, бақылауға
болатын) мінез-құлыққа назар аударады. Олар адамның
ойларын, сезімдерін, эмоцияларын зерттемейді, тек оның
көрінетін әрекеттеріне көңіл бөледі.
Стимул мен реакция: Бихевиоризмнің негізгі принципі —
стимул мен реакция арасындағы байланысты зерттеу. Яғни,
сыртқы ортадағы қандай да бір стимул (қоздырушы
фактор) адамның қандай да бір реакциясын (мінез-құлқын)
тудырады деп саналады. Бұл принципті алғаш рет Джон
Уотсон ұсынды.

8.

Уақыт өте келе мінез-құлықты
қалыптастыру:
Бихевиоризм адамның мінез-құлқын сыртқы
орта мен тәжірибенің әсерінен
өзгеретіндіктен, адамның мінез-құлқын
белгілі бір жаттығулар мен тәжірибелер
арқылы өзгертуге болады деп есептейді.
Мұнда классикалық шарттылық (Иван
Павлов) және операнттық шарттылық (Б.Ф.
Скиннер) сияқты екі негізгі механизм ерекше
орын алады.

9. Бихевиоризмнің негізгі өкілдері:

Иван Павлов — классикалық шарттылық теориясының авторы.
Павловтың тәжірибелерінде иттің сілекей бөлінуін бақылаған кезде
белгілі бір дыбысты есту иттің тамақтануына дейін сілекейдің
бөлінуіне себеп болатынын анықтаған. Осылайша, шартты рефлекс
пайда болды, бұл мінез-құлықтың сыртқы стимулдарға жауап
ретінде қалыптасатынын көрсетті.
Джон Уотсон — Бихевиоризмнің негізін қалаушы. Уотсон мінез-
құлықтың тек сыртқы факторларға, яғни тәжірибелерге тәуелді
екенін айтқан. Ол адамдардың мінез-құлқы да арнайы шартты
реакциялар арқылы анықталатынын тұжырымдаған.

10.

Б.Ф. Скиннер — операнттық шарттылықтың авторы.
Скиннердің айтуынша, мінез-құлықты қалыптастыру
үшін сыртқы ортаның ықпалы өте маңызды. Ол адамдар
мен жануарлардың мінез-құлқын «жақсы нәтижелерді
алу» немесе «жаман нәтижелерден аулақ болу» негізінде
өзгертетінін көрсеткен.

11. Бихевиоризмнің сындары:

Адамның ішкі әлемін елемеу: Бихевиоризм адамның психологиялық
процестерін ескермейді, бұл оның кейбір күрделі мінез-құлықтарды
түсінуге жеткіліксіз болуына әкеледі.
Шектелген эксперименттер: Көптеген тәжірибелер тек
жануарлармен жүргізілді, бұл олардың адамдардың мінез-құлқына
қатысты толыққанды тұжырымдар жасауға мүмкіндік бермейді.
Психологиялық мәселелерді тек мінез-құлық тұрғысынан қарау:
Бихевиоризм адамның психикасын тек мінез-құлық тұрғысынан ғана
түсінуге тырысады, бұл адамның терең ойлау, сезіну қабілеттері мен
эмоционалдық жағдайларын есепке алмайды.

12.

Психоанализ — адамның психологиялық жағдайын,
оның мінез-құлқын, ойлары мен сезімдерін түсінуге
бағытталған теориялық және терапевтік әдіс. Бұл әдіс
алғаш рет Зигмунд Фрейд (Sigmund Freud) тарапынан
ұсынылды және адамның бейсаналық психикалық
процестерінің оның мінез-құлқына, эмоцияларына
және ойларына қалай әсер ететінін зерттейді.

13. Психоанализдің негізгі қағидаттары:

Бейсаналық (сана астындағы) процестер: Фрейдтің негізгі
идеяларының бірі — адамның көп бөлігі сана астындағы
психикалық процестермен басқарылатыны. Бұл бейсаналық ойлар,
қалау мен құштарлықтар адамның саналы өміріне әсер етуі
мүмкін, бірақ адам оларды түсінбей немесе қабылдамай өмір
сүреді.
Туындау себебі мен оқиғалар арасындағы байланыс:
Психоанализ адамның өміріндегі қиындықтардың немесе
психологиялық бұзылыстардың көбінесе өткен тәжірибелерден,
әсіресе балалық шақтағы жағдайлардан туындайтынын айтады.
Фрейд балалық кезеңде алған тәжірибелер адамның кейінгі
өміріндегі мінез-құлықты, көзқарастарды қалыптастыратынын
тұжырымдады.

14.

Психикалық құрылым: Фрейдтің психоанализ
теориясында адамның психикасы үш құрылымнан тұрады:
Ид : Бұл психикалық құрылым адамның бейсаналық,
инстинктивті қажеттіліктері мен қалауынан тұрады. Ид
ләззат алу принципі бойынша әрекет етеді және әлеуметтік
немесе моральдық нормалармен шектелмейді.
Эго: Эго адамның санасы болып табылады және ол әлеммен
қарым-қатынасты басқаруға, қалау мен шындық арасындағы
тепе-теңдікті сақтауға тырысады. Эго, негізінен, шындық
принципі бойынша жұмыс істейді.
Суперэго Суперэго — моральдық және этикалық
нормалардың жиынтығы, ол адамның ішкі дауысы ретінде
жұмыс істейді. Бұл құрылым адамды дұрыс және бұрыс
нәрселерді ажыратуға бағыттайды.

15.

Қақтығыс және қорғаныс механизмдері:
Психоанализ адамның санасында түрлі ішкі
қақтығыстар мен бейсаналық қалаулардың болатынын
айтады. Осы қақтығыстардан туындайтын
психологиялық қысымдарды жеңу үшін адам қорғаныс
механизмдерін (мысалы, бас тарту, ауыстыру,
проекциялау) қолданады.

16. Фрейдтің айтуынша, адамның тұлғалық дамуы өмірінің алғашқы жылдарында өтетін бірнеше кезеңнен тұрады.

Оральды кезең (0-1 жас)
Аналды кезең (1-3 жас)
Фалликалық кезең (3-6 жас)
Латентті кезең (6-12 жас)
Гениталды кезең (12 жас және одан жоғары) сәйкес келеді.
Әр кезеңде дамушы тұлға белгілі бір психологиялық
мәселелерді шешуге тырысады.

17. Психоанализдің қолданылуы:

Психотерапия: Психоанализ адамның бейсаналық мазмұндарын
зерттеу арқылы психологиялық мәселелерді шешуге көмектеседі.
Бұл әдіс пациентпен терең әңгімелесу арқылы жүргізіледі, және ол
адамның өткен тәжірибелерін, қақтығыстарын түсінуге
бағытталған.
Армандарды түсіндіру: Фрейд армандарды бейсаналық тіл
ретінде қарастырды. Оның айтуынша, армандар адамға оның
бейсаналық қалауларын, қорқыныштарын немесе қақтығыстарын
түсінуге мүмкіндік береді. Арманның мазмұнын талдай отырып,
адам өз психологиялық мәселелерін ашуы мүмкін.
Теориялық тұрғыда: Психоанализ адамның психологиялық
дамуы, мінез-құлқы және тұлғасы туралы терең түсінік беретін
теория ретінде қазіргі психологияда маңызды орын алады. Ол
адамның мінез-құлқын тек сыртқы әрекеттерімен ғана емес, ішкі
қақтығыстарымен және бейсаналық процестерімен де түсіндіруге
тырысады.

18. Когнитивті психология

Адам ойлау процестерін, ақпаратты қабылдау, есте сақтау,
шешім қабылдау, түсіну және проблемаларды шешу сияқты
когнитивті процестерді зерттейтін психология саласы. Бұл
бағыт психологияның басқа бағыттарынан ерекшеленеді,
себебі ол адамның ішкі ақыл-ой механизмдерін, яғни адам
сана-сезімінің қалай жұмыс істейтінін зерттеуге бағытталған.
Когнитивті психологияның негізінде адам санасындағы
ақпараттың қалай өңделетіні, сақталатыны және
қолданылатыны туралы тұжырымдар жатыр. Когнитивті
психологтар адамдардың ойлау және қабылдау процестерін
зерттеу арқылы олардың мінез-құлқын түсінуге тырысады.

19. Когнитивті психологияның негізгі қағидаттары:

Ақпаратты өңдеу: Когнитивті психологияда адамның миы
ақпаратты қабылдап, оны өңдеп, кейіннен қорытынды
шығарып, шешім қабылдайды деп қарастырылады. Бұл
процесті компьютердің жұмыс істеуімен салыстыруға
болады: ақпаратты қабылдау (енгізу), өңдеу (қорытынды
жасау) және нәтиже (шығару) кезеңдерінен өтеді.
Ойлау және шешім қабылдау: Адамдар ақпаратты тек
қабылдап қана қоймай, оны талдап, қажетті шешімдер
қабылдайды. Бұл когнитивті процестердің бірі — ақылойдың моделін құру, яғни қиын жағдайларда немесе жаңа
ақпаратты қабылдағанда бұрынғы тәжірибеге сүйеніп шешім
қабылдау.

20.

Қабылдау және есте сақтау: Когнитивті психология ақпаратты
қалай қабылдау және сақтау процесін зерттейді. Бұл процеске
назар аудару, ақпаратты құрылымдау, мағыналық деңгейде сақтау
және қажет кезде еске түсіру кіреді. Когнитивті психологтар
адамның есте сақтау қабілетінің қалай жұмыс істейтінін,
мәліметтерді қалай сақтау және есінде сақтау әдістерін талдайды.
Когнитивті құрылымдар: Адамның ойлауында белгілі бір
құрылымдар болады, мысалы, схемалар — белгілі бір тақырып
немесе жағдай бойынша ақпараттарды ұйымдастыру тәсілі.
Схемалар адамның дүниетанымын қалыптастырады және жаңа
ақпаратты бұрынғы тәжірибесіне сай түсіндіруге мүмкіндік береді.
Бақылау мен ойлау процестері: Когнитивті психология адамның
өзін-өзі бақылау қабілетіне, ойлау процестеріне, когнитивті
бақылауға (мысалы, ойдың бағытталуы) үлкен мән береді.
Адамның санасындағы ойлар мен сезімдер бір-біріне қалай әсер
ететінін зерттейді.

21. Когнитивті психологияның негізгі өкілдері:

Жан Пиаже — Когнитивті даму теориясының негізін қалаушы.
Пиаже баланың ойлау қабілетінің дамуын кезеңдерге бөліп, әр
кезеңде баланың қоршаған әлемді қабылдау тәсілінің қалай
өзгеретінін зерттеді. Оның теориясы бала дамуының когнитивті
аспектілерін түсіндіруге маңызды үлес қосқан.
Уильям Штерн — адамның ойлау және саналы әрекет ету
қабілеттерін зерттеген, когнитивті психологияның дамуына үлес
қосқан ғалым. Оның зерттеулері адамның ақыл-ойының және
интеллектінің дамуын тереңірек түсінуге мүмкіндік берді.
Герберт Саймон — когнитивті психологияның негізін қалаушы
ғалымдардың бірі. Ол адам ойлау процесін модельдеу, ақпаратты
өңдеудегі шектеулерді зерттеу бағытында көптеген жұмыстар
жасады.

22. Когнитивті психологияның зерттеу әдістері:

Эксперименттер: Когнитивті психологтар адамның ақыл-ой
процестерін зерттеу үшін түрлі тәжірибелер мен эксперименттер
жүргізеді. Бұл әдістер ақпаратты қабылдау, есте сақтау, назар аудару
сияқты процестердің ерекшеліктерін анықтауға көмектеседі.
Компьютерлік модельдеу: Когнитивті психология ақпаратты өңдеу
процессін компьютерлік модельдер арқылы зерттеуді қолданады. Бұл
тәсіл адамның ақпаратты қалай өңдейтінін, есте сақтайтынын және
шешім қабылдайтынын модельдеуге мүмкіндік береді.
Кейс-стади: Әртүрлі адамдардың ойлау процестерін зерттеу үшін
нақты жағдайларды қарастыру. Бұл әдіс адамның когнитивті
процестерін нақты өмірде қалай қолданатынын зерттеуге мүмкіндік
береді.

23. Когнитивті психологияның қолданылуы:

Білім беру: Когнитивті психологияның нәтижелері білім беру
саласында кеңінен қолданылады. Мұғалімдер оқушылардың ойлау
қабілеттері мен танымдық процесстерін түсіну арқылы тиімді оқу
әдістерін әзірлей алады.
Психотерапия: Когнитивті психотерапия — адамның теріс
ойларын өзгерту және оның психикалық жағдайын жақсарту үшін
қолданылатын әдіс. Бұл әдіс адамның өзін-өзі басқару қабілетін
арттыруға, когнитивті процестерін жақсартуға бағытталған.
Медицина: Когнитивті психология аурулардың емделуінде,
әсіресе когнитивті бұзылыстарды, яғни есте сақтау немесе ойлау
қабілетінің нашарлауын емдеуде қолданылуы мүмкін.
Жасанды интеллект: Когнитивті психологияның принциптері
жасанды интеллект пен нейробиология салаларында ақпаратты
өңдеу және адам миының жұмыс істеуін модельдеуде
пайдаланылады.

24.

Гуманистік психология — адамның өзін-өзі түсінуі, өз әлеуетін
жүзеге асыруы және жеке тұлғаның толық дамуымен айналысатын
психология бағыты. Бұл бағыт адамның ішкі әлемі, жеке тәжірибесі,
еркін таңдауы мен өзін-өзі іске асыруы туралы айтады. Гуманистік
психология өз кезегінде психологияның басқа бағыттарынан (мысалы,
бихевиоризм мен психоанализден) ерекшеленеді, себебі ол адамның
белсенді әрі ерікті әрекет ету қабілетіне мән береді.
Гуманистік психологияның негізін қалаушылар Абрахам Маслоу
және Карл Роджерс болып табылады. Олар адамның жақсы
жақтарын, оның жеке мүмкіндіктерін және шығармашылық әлеуетін
дамытуға көңіл бөлді.

25. Гуманистік психологияның негізгі қағидаттары:

Өзін-өзі жүзеге асыру: Бұл гуманистік психологияның ең
маңызды тұжырымдамасы. Абрахам Маслоу адам өміріндегі
ең жоғарғы қажеттілікті «өзін-өзі жүзеге асыру» деп атады.
Адам өзінің толық әлеуетін іске асыру, өмірде мағына табу,
өзінің ең жақсы қасиеттерін дамыту үшін ұмтылады.
Жеке тұлғаның бірегейлігі: Гуманистік психология
адамның өзіндік ерекшеліктеріне, оның даралығына назар
аударады. Әр адам бірегей, оның жеке тәжірибесі мен өмір
жолы маңызды. Сондықтан, бұл бағытта әр адамның
психологиялық дамуы жеке қарастырылуы тиіс.

26.

Эмпатия мен қабылдау: Карл Роджерс адамның
психотерапевтпен қарым-қатынасының негізінде эмпатияның
(өзгенің сезімдерін түсіну және қабылдау) және оны
бағалаудың маңыздылығын атап өтті. Олардың ойынша,
адамдар тек өздерін жақсы түсінгенде ғана психологиялық
қиындықтардан арылып, толық дамуы мүмкін.
Еркіндік пен таңдау: Гуманистік психология адамның еркін
таңдау жасай алатынына сенеді. Адамдар өз өмірін өзгертуге,
қиындықтарды жеңуге және өзіне қолайлы бағытта даму
жолдарын таңдауға қабілетті.
Позитивті көзқарас: Гуманистік психология адам
табиғатының негізінде жағымды қасиеттер мен қабілеттер
бар деп санайды. Бұл бағыт адамның теріс жағын емес, оның
ішкі ресурстарын және позитивті қасиеттерін зерттеуге
бағытталған.

27. Гуманистік психологияның негізгі өкілдері:

Абрахам Маслоу: Маслоу адам қажеттіліктерін пирамида
ретінде бейнеледі. Оның пікірінше, адам ең алдымен негізгі
физиологиялық қажеттіліктерін қанағаттандырған соң ғана
жоғары деңгейдегі психологиялық және әлеуметтік
қажеттіліктерді қанағаттандыруға ұмтылады. Маслоу бұл
қажеттіліктерді былайша жүйеледі:
Физиологиялық қажеттіліктер (тамақ, су, ұйқы және т.б.)
Қауіпсіздік қажеттіліктері (денсаулық, тұрақтылық)
Әлеуметтік қажеттіліктер (қатынастар, достық, махаббат)
Құрмет қажеттіліктері (құрмет, тану, бағалау)
Өзін-өзі жүзеге асыру қажеттілігі (адам өзінің мүмкіндіктерін
толығымен іске асыру).

28.

Карл Роджерс: Роджерс адамның өзін-өзі түсінуіне
және жеке дамуына үлкен мән берді. Ол "клиентцентрлік терапия" әдісін ұсынды, оның мәні —
терапевт тек емдеуші ғана емес, адамды түсініп,
оның сезімдеріне эмпатия көрсетуі керек. Бұл тәсіл
адамға өзін-өзі түсінуге мүмкіндік береді. Роджерс
адамның өзінің ішкі күшін табуына, жан дүниесін
түсінуіне мүмкіндік жасайды.
Виктор Франкл: Франкл адамның өмірдің мәнін
іздеуін негізгі психологиялық қажеттілік деп
есептеді. Ол логотерапия деп аталатын әдісті
ұсынды, бұл әдіс адамның өз өмірінің мәнін тауып,
қиындықтарды жеңу үшін сол мәнге сүйенуіне
бағытталған.

29. Гуманистік психологияның қолданылуы:

Психотерапия: Гуманистік психология психотерапияда, әсіресе
клиент-центрлік терапияда кеңінен қолданылады. Карл Роджерстің
теориясы адамдардың өзін-өзі түсінуіне, эмоцияларымен үйлесім
табуына және өздерін қабылдауына көмектеседі.
Білім беру: Бұл бағыт оқушылар мен студенттерді жеке тұлға
ретінде қабылдап, олардың өзіндік ерекшеліктерін бағалауға
негізделген білім беру жүйесін дамытуға ықпал етеді. Мұғалімдер
оқушылардың жан-жақты дамуына, шығармашылық қабілеттерін
ашуға бағытталған әдістерді қолданады.
Менеджмент пен көшбасшылық: Гуманистік психологияның
принциптері жұмыс орнында адамдардың бір-біріне құрмет
көрсетуі, жеке тұлғалардың мүмкіндіктерін толық іске асыруы
үшін жақсы атмосфера мен қолайлы орта қалыптастыруға ықпал
етеді.

30.

Гуманистік психология адамның ішкі әлеміне, өзін-өзі
түсінуге және тұлғаның дамуына бағытталған маңызды
бағыт болып табылады. Ол адамның психологиялық
дамуының оң аспектілерін зерттеуге және адамның толық
әлеуетін іске асыру үшін қолайлы орта мен жағдай жасауға
үлкен назар аударады. Бұл психологияның бағыты қазіргі
психотерапия, білім беру және менеджментте кеңінен
қолданылады.

31.

Агрессивті және девиантты мінез-
құлық адамның әлеуметтік нормалар мен
стандарттарға қарсы әрекет етуі мен
қақтығыстардың нәтижесінде пайда
болатын теріс мінез-құлықтың түрлері
болып табылады.

32. Агрессивті мінез-құлық

Агрессия – бұл адамның өз ашу-ызасын немесе көңіл күйінің
теріс күйін сыртқа шығарып, басқа адамдарға немесе
қоршаған ортаға зиян келтіру үшін әрекет етуі.
Агрессивті мінез-құлықтың түрлері:
Физикалық агрессия: Бұл дене күшін қолдану арқылы басқа
адамға зиян келтіру (соғу, ұру, төбелес және т.б.).
Вербальды агрессия: Бұл тіл арқылы қорлау, ұрсу,
кемсітушілік, айыптау немесе кек алу мақсатында сөздермен
залал келтіру.
Пассивті агрессия: Жасырын немесе нәзік түрдегі агрессия,
мысалы, әдейі кешігу, бірдеңе жасамау немесе ұрсысу
арқылы адамның талабына немқұрайды қарау.

33. Агрессивті мінез-құлықтың себептері:

Биологиялық факторлар: Агрессия адамның миында орын
алатын биохимиялық процестерге байланысты болуы
мүмкін. Мысалы, тестостерон деңгейінің жоғары болуы
агрессивті мінез-құлықты күшейтуі мүмкін.
Психологиялық факторлар: Адамның өміріндегі стресстер,
өткен жарақаттар, өзін-өзі бағалаудың төмен болуы және
психикалық бұзылыстар агрессияның себептері болуы
мүмкін.
Әлеуметтік факторлар: Әлеуметтік шектеулер, қысым,
қысымшылық, қиын отбасылық жағдайлар, әлеуметтік
әділетсіздік немесе зорлық-зомбылыққа толы қоғамда өмір
сүру адамды агрессивті мінез-құлыққа итермелеуі мүмкін.

34. Агрессивті адамдармен қарым-қатынас жасау ерекшеліктері:

Тыныштық сақтау: Агрессивті адаммен қарым-қатынаста
өз эмоцияларыңызды бақылап, сабырлы болу маңызды.
Қатты жауап қайтару агрессияны ұлғайтуы мүмкін.
Жағымды қарым-қатынас: Агрессивті адамды тыңдап,
оның пікірін түсінуге тырысу керек. Жағымды және құрметті
қарым-қатынас орнату агрессияның төмендеуіне көмектеседі.
Шектеулер қою: Агрессияны тежеу үшін нақты шектеулер
қою және оның шектен шығуына жол бермеу керек.
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету: Агрессияның физикалық
сипатқа ие болған жағдайда, қауіпсіздікті қамтамасыз ету
үшін көмек шақыру немесе жағдайдан шығу қажет.

35.

Девиантты мінез-құлық — қоғамда
қабылданған нормаларға, ережелерге және
заңдарға қарсы шығатын, әлеуметтік немесе
моральдық тұрғыдан бұзылған мінез-құлық.
Бұл мінез-құлықты қоғамда қабылданған
тәртіптен ауытқу ретінде сипаттауға болады.

36. Девиантты мінез-құлықтың түрлері:

Құқықбұзушылық: Заңды бұзу, мысалы, ұрлық, алдау,
есірткі қолдану немесе көлік жүргізу ережелерін бұзу.
Әлеуметтік нормаларды бұзу: Әлеуметтік қатынастарда
қабылданған этикалық немесе моральдық нормаларды бұзу
(мысалы, жұрттың алдында нашар сөздер айту, қоғамнан тыс
әрекеттер жасау).
Трансформациялық мінез-құлық: Қоғамның қалыпты емес
әлеуметтік мінез-құлқына (деструктивті бағыттарға)
бағытталу, мысалы, жастардың маргиналдануы, бандитизм
және т.б.

37. Девиантты мінез-құлықтың себептері:

Отбасылық жағдайлар: Дұрыс тәрбие мен қолдаудың
болмауы, зорлық-зомбылық немесе ата-аналардың
немқұрайдылығы девиантты мінез-құлықтың себепкері
болуы мүмкін.
Әлеуметтік жағдайлар: Қоғамдағы теңсіздік, жұмыссыздық,
кедейлік, әлеуметтік әділетсіздік адамдарды девиантты мінезқұлыққа итермелеуі мүмкін.
Психологиялық факторлар: Жеке тұлғаның дамуының
бұзылуы, стресстік жағдайлар, депрессия немесе психикалық
аурулар да девиантты мінез-құлықтың көрінісіне әкелуі
мүмкін.
Кезеңдік факторлар: Өзіндік идентификация мәселелері
немесе әлеуметтік кезеңдер (жастардың өсуі) девиантты
әрекеттерге әкелуі мүмкін.

38. Девиантты мінез-құлықпен күресу жолдары:

Қолдау көрсету: Девиантты мінез-құлықты көрсеткен
адамдарға түсіністікпен қарау маңызды. Оларды айыптамай,
қолдау мен көмек көрсетуге тырысу керек.
Әңгімелесу: Девиантты адамдармен ашық әңгімелесу
арқылы олардың мінез-құлқына әсер етуге тырысу. Олармен
құрмет негізінде қарым-қатынас орнату.
Шектеулер мен талаптар: Әлеуметтік нормаларға қайшы
мінез-құлықтың алдын алу үшін белгілі бір шектеулер мен
талаптар қою қажет, бірақ бұл талаптарды адамға түсінікті
әрі қабылдауға ыңғайлы түрде ұсыну керек.

39. Дәрісті бекіту сұрақтары

Мінез-құлық психологиясы дегеніміз?
Мінез-құлық психологиясының бағыттарын атаңыздар?
Биховиоризм бағыты туралы түсінік беріңіз
Гуманистік психология бағыты мен өкілдері?
Когнитивті психологияның зерттеу объектісі?
Психоанализ бағыты туралы түсінік беріңіз?
Фрейд тұлғаның даму кезеңдерін қанша кезеңге бөлді?
Агрессивті, девиантты мінез-құлық дегеніміз?
Девиантты және агрессивті мңнез-құлыққа итермелейтін
себептер?
Агрессивті және девиантты мінез-құлық көрсеткен
адамдармен қандай қарым-қатынас жасау қажет?