Қабылдау_презентациясы

1. ҚАБЫЛДАУ (Perception)

Мақсаты: Қабылдау ұғымын,
оған әсер ететін факторларды
және ұйымдық мінез-құлықтағы
рөлін түсіндіру.

2. Қабылдау ұғымы

Қабылдау – қоршаған ортадан
түскен әсерлерді жүйелеу
процесі.
Қабылдау
ұғымы
Адам қабылдаған дүние
әрқашан объектив шындықпен
сәйкес бола бермейді.
Мінез-құлық көбіне адамның
ақиқатты қалай
қабылдайтынына негізделеді.

3. Қабылдау маңызы

Ұйымдағы мінезқұлық адамдардың
қабылдауына тәуелді.
Қабылдау
маңызы
Қабылданған шындық
– адамның әрекет
етуге негіз болатын
субъектив шындық.

4. Қабылдауға әсер ететін факторлар

1. Қабылдаушы
(индивид)
Қабылдауға
әсер ететін
факторлар
2. Нысан
(объект)
3. Контекст
(жағдай, орта)

5. Қабылдаушы факторы

Қатынастар, тұлғалық
қасиеттер, қызығушылықтар,
тәжірибе, күту.
Қабылдаушы
факторы
Адам көбіне көргісі келгенді
көреді, естігісі келгенді
естиді.
Мысал: ерте келген
қызметкерді «еңбекқор» деп
қабылдау.

6. Нысан және контекст әсері

Нысанның ерекшелігі мен
айналасындағы заттар
қабылдауға әсер етеді.
Контекст (уақыты, орын,
жарық, жағдай) қабылдау
бағытын өзгертеді.
Мысал: клубтағы және
сабақтағы бір адамның
киімі әртүрлі қабылданады.

7. Жеке қабылдау және атрибуция теориясы

Атрибуция теориясы – адамның
іс-әрекетін түсіндіру тәсілі.
Жеке
қабылдау
және
атрибуция
теориясы
Мінез-құлықтың себебі:
• Ішкі – адамның өз еркімен
жасаған әрекеті
• Сыртқы – жағдай әсер еткен
әрекет

8. Атрибуция теориясы адамдардың мінез-құлқына мән беру арқылы оларды қалайша әртүрлі бағалайтынымызды түсіндіруге тырысады.

1. Анықтық – мінез-құлықтың ерекшелігі,
жеке адамның түрлі жағдаятта түрлі мінезқұлық көрсетуін білдіреді
Атрибуция
теориясы адамдард
ың мінез-құлқына
мән беру арқылы
оларды қалайша
әртүрлі
бағалайтынымызды
түсіндіруге
тырысады.
Атрибуцияны
анықтайтын
факторлар
2. Бәтуа (келісім) – басқалардың да сондай
әрекет етуі, осындай жағдаятқа тап болған
барлық адамның бірдей әрекет етуі
3. Бірізділік – әрекеттің жиілігі мен
тұрақтылығы. Бірнеше ай бойы жұмысқа
кешікпеген қызметкердің 10 минутқа кешігуі
мен аптасына үш рет кешігетін қызметкердің
кешігуі бірдей қабылданбайды.

9. Қабылдаудағы қателер

• Негізгі атрибуция
қатесі: сыртқы
факторларды елемей,
ішкі себепті асыра
бағалау.
Қабылдаудағы
қателер
• Өзіне ыңғайлы түсінік:
жетістік – өз еңбегім,
сәтсіздік – сыртқы
себеп.

10. Пікір қалыптастырудағы бұрмаланулар

• Іріктеп қабылдау – өз
қызығушылығына сай
ақпаратты ғана қабылдау.
• Ореол әсері – бір қасиетке
сүйеніп жалпы баға беру.
Пікір
қалыптастырудағы
бұрмаланулар
• Кереғарлық әсері –
салыстырмалы бағалау.
• Стереотиптеу – топтық
белгілерге қарай бағалау.

11. Қабылдау және шешім қабылдау

Шешім қабылдау – субъектив
процесс.
Қабылдау
және
шешім
қабылдау
Қабылдау баламаларды
бағалауға және таңдауға әсер
етеді.
Мысал: тоқсандық
сатылымның 2% төмендеуі әр
менеджерге әртүрлі көрінеді.

12. Қорытынды

Қабылдау – ұйымдық
мінез-құлықтағы негізгі
психологиялық
механизм.
Қорытынды
Дұрыс қабылдау қарымқатынасты жақсартады,
шешім сапасын
арттырады және
қателіктерді азайтады.

13. ҰЙЫМДАРДА ШЕШІМ ҚАБЫЛДАУ

Бизнес мектептері студенттерді
рационал шешім қабылдау
модельдерін қолдануға үйретеді.
ҰЙЫМДАРДА
ШЕШІМ
ҚАБЫЛДАУ
Рационал модельдер пайдалы
болғанымен, адам шынайы
өмірде әрқашан солай шешім
қабылдай бермейді.
Ұйымдық мінез-құлық шешім
қабылдау қателерін азайту және
тиімді тәсілдерді дамытуға
көмектеседі.

14. Рационал шешім қабылдау моделі

Рационал шешім қабылдаушы:
Рационал
шешім
қабылдау
моделі
• Барлық ақпаратты жинайды
• Барлық баламаларды әділ
салыстырады
• Ең тиімді шешімді таңдайды
Шынайы өмірде бұл әрқашан мүмкін
емес, себебі ақпарат пен уақыт
шектеулі.

15. Рационал шешім қабылдау моделіндегі қадамдар

16. Шектеулі рационалдық

Адам ақпаратты толық өңдей
алмайды, сондықтан
жеңілдетілген модельдер
құрады.
Шектеулі
рационалдық
Бұл шектеулі рационалдық деп
аталады.
Нәтижесінде адамдар толық
оңтайлы емес, бірақ
қанағаттанарлық шешімдер
қабылдайды.

17. Түйсік (интуиция)

Интуитив шешім қабылдау
– бейсана, тәжірибеге
негізделген процесс.
Түйсік
(интуиция)
• Жылдам және
эмоциялық шешімдерге
сүйенеді.
• Рационалды талдаумен
бірге қолданылса, тиімді
нәтиже береді.

18. Шешім қабылдаудағы жиі кездесетін қателер

1. Менмендік – өз қабілетіне
шамадан тыс сену.
Шешім
қабылдаудағы
жиі кездесетін
қателер
2. Айнымау – бастапқы
ақпаратқа тым көп мән беру.
3. Ақталу – өз шешімін
ақтайтын ақпаратты іздеу.
4. Қолда барға сену – ең оңай
қолжетімді ақпаратқа сүйену.

19. Басқа жиі қателер

5. Байлану – тиімсіз шешімнен
бас тартпау.
6. Сәуегейлік – оқиғаларды
болжауға шамадан тыс сену.
Басқа жиі
қателер
7. Тәуекелден қашу – сенімді,
бірақ аз нәтижелі шешімдерді
таңдау.
8. Хиндсайт қатесі – нәтиже
белгілі болған соң, оны
болжадық деп ойлау.

20. Қорытынды

Рационал модельдер шешім
қабылдауға бағыт береді,
Қорытынды
бірақ адамдардың шектеулі
рационалдығы мен
эмоциялары шешімге әсер
етеді.
Тиімді шешім қабылдау үшін
түйсік пен рационалдықты
үйлестіру маңызды.

21. Жеке айырмашылықтардың рөлі

Шешім қабылдау жеке сипаттарға
тәуелді:
- Тұлғалық қасиеттер
- Гендер
Жеке
айырмашылықтардың
рөлі
- Ақыл-ой қабілеті
- Мәдени айырмашылықтар
- Еліктіру факторлары

22. Тұлға және шешім қабылдау

• Жетістікке ұмтылған
адамдар тәуекелге
баруға бейім.
Тұлға және
шешім
қабылдау
• Бойұсынғыш адамдар
ұйым мүддесін
басшылыққа алады.
• Хиндсайт қатесі –
өткен шешімдерді ақтау
бейімділігі.

23. Гендерлік айырмашылықтар

• Қарапайым жағдайда
айырмашылық аз.
• Стресті жағдайда:
Гендерлік
айырмашылықтар
- Ерлер: тәуекелге бейім,
өзімшіл шешім.
- Әйелдер: мұқият,
аналитикалық шешім
қабылдайды.

24. Ақыл-ой қабілетінің әсері

• Жоғары интеллект
ақпаратты тез өңдейді.
Ақыл-ой
қабілетінің
әсері
• Менмендік және
шамадан тыс сенімділік
қателікке әкелуі мүмкін.
• Білім мен тәжірибе
шешім сапасын
арттырады.

25. Мәдени айырмашылықтар

• Уақыт бағдары:
америкалықтар – жылдам,
мысырлықтар – баяу.
Мәдени
айырмашылықтар
• Рационалдық
құндылықтар: Батыста
жоғары, Шығыста төмен.
• Жапон мәдениеті: топтық
шешімге мән береді.

26. Еліктіру теориясы

• Еліктіру – шешімге
әсер ететін әлеуметтік
құрал.
Еліктіру
теориясы
• Жарнама, пікір
көшбасшылары арқылы
жүзеге асады.
• Әр адам еліктіруге
әртүрлі деңгейде бейім.

27. Ұйымдық шектеулер

• Бағалау жүйесі
• Ынталандыру жүйесі
Ұйымдық
шектеулер
• Ресми ережелер
• Уақыт қысымы
• Бұрынғы тәжірибелер
(прецеденттер)

28. Бағалау және ынталандыру жүйесі

• Бағалау жүйесі теріс
ақпараттың жетпеуіне
себеп болуы мүмкін.
Бағалау және
ынталандыру
жүйесі
• Ынталандыру жүйесі
тәуекелден қашуға
итермелейді.
• Бұл шешім сапасын
бұрмалайды.

29. Ресми ережелер және уақыт қысымы

• Ресми ережелер
шешім еркіндігін
шектейді.
• Уақыт қысымы
шешімнің сапасын
төмендетуі мүмкін.
• Тиімді коммуникация
бұл әсерді азайтады.

30. Тарихи прецеденттер

• Бұрынғы шешімдер
жаңа жағдайға
бейімделмей
қайталанады.
Тарихи
прецеденттер
• Тәжірибе маңызды,
бірақ икемділік
қажет.

31. Этикалық аспектілер

• Утилитаризм –
көпшілікке пайдалы
шешім.
Этикалық
аспектілер
• Жеке құқықтар –
әділет пен еркіндік.
• Әділеттілік – пайданы
тең бөлу.

32. Өтірік және шешім қабылдау

• Өтірік – ақпараттың
бұрмалануы.
Өтірік
және
шешім
қабылдау
• Шешім сапасын
төмендетеді.
• Ұйым мәдениеті
шынайылыққа
негізделуі тиіс.

33. Креатив және инновация

• Креатив – жаңа және
пайдалы идея тудыру.
Креатив
және
инновация
• Үш кезең: идея
қалыптастыру, бағалау,
енгізу.
• Креатив орта
инновацияны
дамытады.

34. Қорытынды

• Шешім қабылдау – көп
факторлы процесс.
Қорытынды
• Жеке айырмашылықтар
мен ұйымдық шектеулер
өзара әрекет етеді.
• Этикалық және креатив
көзқарас шешім сапасын
арттырады.

35. ТҮЙІН

Жеке адамның мінез-құлқы сыртқы ортаның
шынайы көрінісіне емес, оны көру, қабылдау
сезіміне және оған деген сеніміне сүйенеді.
ТҮЙІН
Адамдардың шешім қабылдау тәсілдерін
түсіну бізге мінез-құлықты түсіндіруге және
болжауға көмектесе алады, бірақ маңызды
шешімдердің кейбіреуі ғана рационал модель
жорамалдарын қолдану үшін жеткілікті
деңгейде қарапайым болып келеді.
Менеджерлер инновациялық шешім
қабылдауға жол ашу үшін қызметкерлері мен
командаларының креативтігіне қолдау
көрсетуі тиіс.