xxxxxx

1.

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
O‘zDST Xeshlash funksiyasi taxlil etish va
amaliyotga tatbiq qilish
Talaba: Madaminov Siroj Zafar o‘g‘li
Toshkent-2025

2. Mavzuning dolzarbligi

Axborot xavfsizligini ta’minlash va raqamli ma’lumotlarni ishonchli himoya qilish hozirgi kunda global va
milliy darajada dolzarb muammolardan biridir. Xususan, ma’lumotlarni kriptografik himoya qilishda xeshlash
(hashing) funksiyalari asosiy vosita sifatida keng qo‘llaniladi. Xeshlash algoritmlari yordamida ma’lumotlarning
yaxlitligini ta’minlash, autentifikatsiya, raqamli imzo, parolni saqlash kabi ko‘plab muhim jarayonlar amalga
oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasida axborot xavfsizligiga oid milliy standartlarning yaratilishi va joriy etilishi –
mustaqil texnologik infratuzilmani shakllantirishda muhim qadamdir. Jumladan, O‘zDST (O‘zbekiston Davlat
Standarti 1106:2009) asosida ishlab chiqilgan xeshlash funksiyasi milliy kriptografik algoritm sifatida katta
amaliy va nazariy ahamiyat kasb etadi. Ushbu algoritmning ishonchliligi, samaradorligi va zamonaviy
tahdidlarga nisbatan chidamliligini chuqur tahlil qilish, shuningdek, uni real tizimlarga joriy qilish
mexanizmlarini ishlab chiqish dolzarb ilmiy-texnik masalalardan biridir.
2

3. Ishning maqsadi

Ushbu bitiruv malakaviy ishning asosiy maqsadi – O‘zDST asosida ishlab
chiqilgan xeshlash funksiyasining kriptografik xususiyatlarini tahlil qilish, uning
ishonchliligi va samaradorligini baholash, hamda ushbu algoritmni amaliy axborot
tizimlariga tatbiq qilish imkoniyatlarini aniqlashdan iborat.
3

4.

Bitiruv malakaviy ishning vazifalari quyidagilardan iborat
Ushbu ishda belgilangan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat:
Xeshlash funksiyalarining nazariy asoslarini o‘rganish va ularning
axborot xavfsizligidagi o‘rnini aniqlash;
O‘zbekistonda ishlab chiqilgan O‘zDST xeshlash algoritmini o‘rganish,
tuzilmasi va ishlash prinsiplarini tahlil qilish;
Mazkur algoritmning kriptografik barqarorlik xususiyatlarini (ya’ni,
kolliziya, preobrazatsiya, xavfsizlik darajasi) baholash;
O‘zDST xeshlash funksiyasini boshqa mashhur xeshlash algoritmlari
(masalan, SHA-256, MD5) bilan solishtirish;
Xeshlash funksiyasining dasturiy modelini yaratish va uni testlash orqali
amaliyotga tatbiq etish imkoniyatlarini ko‘rsatish;
Tatqiqot natijalari asosida xulosalar chiqarish va amaliy tavsiyalar ishlab
chiqish.
3

5.

Xeshlash jarayonidagi asosiy amallar
mod(p+1) bo'yicha R koeffitsientli a ni x darajasi quyidagicha ifodalanadi.
a\x mod(p+1).
Masalan, х=9 koeffitsient R uchun а\9=а\8+1((а\2)\2)\2 ® а(mod(p+1)),
bu erda а\2 =а*(2+R*а)mod(p+1),
mod p+1 bo'yicha R koeffitsientli a va b ning ko'paytmasi
а®b=а+(1+R*а)*bmod(p+1).
mod p bo'yicha R koeffitsientli a o'zgaruvchiga murojaat amali
а\-1 =-a*(1+R*a)-1 (modp).
bu erda а-1® а=0(modp), 0-algebraning birlik elementi.
3

6.

Bu dastur xeshlash funksiyasini, xabarning xesh-qiymatini, ERIni ishlab chiqishni, ERIning
ishonchliligini o‘z ichiga oladi.
Xeshlash funksiyasini hisoblovchi va ERI qo'yuvchi dasturni
ishini ko'rib chiqamiz.
3

7.

Quyidagi sahifada
Kalitlar generatsiyasi
Xeshlash
ERI ni yaratish
ERI ni tekshirish
Kalitlarni boshqarishni
amalga oshirish mumkin.
3

8.

O‘zDST 1106:2009 Davlat standarti algoritmi asosidagi dastur.
Foydalanuvchilar avtorizatsiyasi
Foydalanuvchilar avtorizatsiyasi - bu ro‘yxatdan o‘tuvchini kiritish – uning bu sistemada
identifikatsiya qilingan shaxsiy ma’lumotlari: o‘ziga xos Login va Parol ni kiritish.
3

9.

O‘zDST 1106:2009 Davlat standarti algoritmi asosidagi dastur.
Ro‘yhatdan o‘tish.Statusni aniqlash.
3

10.

O‘zDST 1106:2009 Davlat standarti algoritmi asosidagi dastur.
Ro‘yhatdan o‘tish.Asosiy funksiyalar
3

11.

O‘zDST 1106:2009 Davlat standarti algoritmi asosidagi dastur.
Ro‘yhatdan o‘tish.Asosiy funksiyalar
Yangi foydalanuvchini qo‘shish
3

12.

O‘zDST 1106:2009 Davlat standarti algoritmi asosidagi dastur. Ro‘yhatdan
o‘tish. Asosiy funksiyalar
Ro‘yhatdan o‘tganlarni parametrlarini
o‘zgartirish
3

13.

O‘zDST 1106:2009 Davlat standarti algoritmi asosidagi dastur. ERI ni va
xabarning xesh-qiymatini yaratish
3

14.

O‘zDST 1106:2009 Davlat standarti algoritmi asosidagi dastur.
ERI ni aniqligini tekshirish.
3

15.

O‘zDST 1106:2009 Davlat standarti algoritmi asosidagi dastur.
ERI ni aniqligini tekshirish.
3

16.

Xulosa
•Mazkur bitiruv malakaviy ishida O‘zDST 2009 standarti asosida Xeshlash
funksiyasini ishlash prinsipi tahlil etildi.
• Elektron raqamli imzoni shakllantirish va tekshirish jarayonlarida xeshlash
funksiyasidan foydalanildi
• Matematik hisob-kitoblarda “Parametrlar algebrasi”dan foydalanildi.
• C# dasturlash tilida dasturi tuzildi.
16

17.

E’TIBORINGIZ UCHUN
RAHMAT!