nKTD0wD67iWElOoBqUPfXpATys6123nqDXgR86NB

1.

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
DINSHUNOSLIK
HSM
MAVZU
KIBERMAKONDA DINIY
E’TIQOD TARG’IBOTINING
IJTIMOIY XAVFI
Sanaqulov Abror Nazarovich
DINSHUNOSLIK
Gumanitar fanlar kafedrasi dotsenti,
falsafa doktori
1

2. REJA:

1.Kibermakon tushunchasi va uning mazmun-mohiyati
2.Axborot urushi va uning mazmuni. Din niqobidagi mafkuraviy
tahdidlarning namoyon bo‘lish shakllari
3.Yoshlarni internet va ijtimoiy tarmoqlardagi axborot xurujlaridan
asrashning dolzarb masalalari
4.Diniy mazmundagi axborotlarni tayyorlash, saqlash va tarqatish
tartibini buzganlik uchun javobgarlik
DINSHUNOSLIK
2

3. KIBERMAKON TUSHUNCHASI VA UNING MAZMUN-MOHIYATI

Kibermakon dunyo kompyuter tarmoqlarining
«virtual» umumiy majmui.
Ushbu atama 1984 yilda Uilyam Gibsonning «Neyromant»
(«Neuromancer») romanida qo‘llanilgan, hozir esa global
axborot makonini ifodalash uchun ishlatiladi. Telefon
suhbatlari, «chatlar», turli onlayn bahslar, kompyuter aloqasi
kibermakonda amalga oshirilmoqda.
DINSHUNOSLIK
3

4. VIRTUAL VOQELIKKA KIRIB BORISHNING ZAMONAVIY VOSITALARI SIFATIDA QUYIDAGILARNI AYTISH MUMKIN:

internetga chiqish imkoniyati mavjud mobil telefonlar
onlayn pultli o‘yinlar
video qurilmalar
tarmoqdan tashqarida foydalanish imkonini beruvchi
dasturiy ta'minotlar
DINSHUNOSLIK
4

5.

Kibermakonda
diniy jarayonlar
ko‘rinishlari
quyidagi
shakllarda
namoyon
bo‘ladi:
DINSHUNOSLIK
muloqot
amaliyot
ma'lumot
missionerlik
ta'lim
marketing
tajriba
shifo va
boshqalar
5

6. KIBERMAKONDA DINIY JARAYONLAR

Kompyuter-media vositalari diniy amaliyotga chuqur singib ketishi
natijasida kibermakon muhim rituallar maydoniga hamda muayyan
dinga targ‘ib qilish manbai va vositasiga aylangan.
Bundan tashqari jamiyatdan uzoqlashgan ma'lum bir yoshlar va
ayollarni kiber-ma'naviyat rasmiy ibodatxonalardan ko‘ra ko‘proq
o‘ziga jalb etadi.
Shuningdek, onlayn-jamoalar tez suratlar bilan o‘zgarayotgan dunyoda
«to‘g‘ri yo‘l»da bo‘lishning amaliyoti qanday bo‘lishiga oid savol va
mulohazalarni muhokama qiluvchi muhim «maydon»ga aylandi.
DINSHUNOSLIK
6

7. MISSIONERLIK

• Muloqotga kirishishning yana bir ko‘rinishi bo‘lgan
missionerlik, ma'lum diniy ta'limning o‘sishi va
ta'siri doirasining kengligi bois alohida ko‘rib o‘tish
zarur.
• Bugungi kunda din va e'tiqod erkinligi huquqi eng
bahsli masaladir.
• Muammoli jihati shundaki, yangi murojaat
qilganlarni dinga targ‘ib qilinishi agressiv ruhda
amalga oshirilayotgani bilan belgilanadi.
DINSHUNOSLIK
7

8.

Muqaddas
matnlarning
marketingi
internet orqali
katta biznesga
aylandi
DINSHUNOSLIK
• Diniy va ma'naviy
ehtiyojga mos keladigan
barcha narsani sotib olish
mumkin.
• Diniy tanishuv saytlarida
esa qalban mos insonni
topish oddiy bosqichlarda
amalga oshiriladi.
8

9.

AXBOROT URUSHI VA UNING MAZMUNI
Insonlararo o‘zaro munosabatlardagi har qanday ziddiyat – bu axborotlar
ziddiyatidir.
Axborot har qanday qaror qabul qilish uchun eng muhim unsur bo‘lib, u
nafaqat, to‘qnashuv paytida optimal xatti-harakatlarni amalga oshirish,
balki, maqsadga yo‘nalgan faoliyatni boshqarish imkonini beradi.
Qadim davrlardan buyon axborotni o‘zaro urush va nizolar jarayonida
hujum uyushtirish yoki himoyalanish resursi sifatida talqin etishga urinishlar
bo‘lib keladi.
Biroq hozirga kelib ilmiy doirada «axborot urushi» kategoriya sifatida
rasmiylashdi.
DINSHUNOSLIK
9

10. AXBOROT URUSHI

DINSHUNOSLIK
Manbalarda ta'kidlanishicha, «axborot
urushi» atamasi ilk bor 1976 yil
«Boeing»
kompaniyasi
uchun
tayyorlangan «Qurol tizimi va axborot
urushi» deb nomlangan hisobotda Tomas
Rona tomonidan ishlatilgan.
Hujjatda
mutaxassis
axborot
infratuzilmasi AQSh iqtisodiyotining
muhim
komponentiga
aylanib
borayotgan axborot sohasi ham urush,
ham tinchlik holatlarida nozik, zaif
tarmoq bo‘lib qolayotganini ta'kidlagan.
10

11.

AXBOROT URUSHI
DINSHUNOSLIK
• «Sovuq urushi»ning nihoyasi va
AQSh oldida yangi vazifalar
paydo bo‘lishi bilan «axborot
urushi» atamasi mudofaa
vazirligi hujjatlariga kiritildi.
• 1991 yil «Sahrodagi bo‘ron»
operatsiyasi mobaynida axborot
texnologiyalari ilk marotaba
harbiy harakatlarning vositasi
sifatida ishlatildi.
11

12. AXBOROT URUSHI

Mutaxassislarning ta'kidlashlaricha axborot urushi milliy harbiy
strategiyani ta'minlashda axborot borasida ustunlikka erishish
maqsadida amalga oshiriladigan xatti-harakatlarni ifoda etadi.
Bunda raqib tomon axborot tizimlariga ta'sir o‘tkazish bilan bir
vaqtda o‘z axborot infratuzilmasi mustahkamlab boriladi.
DINSHUNOSLIK
12

13.

Mustaqillik yillarida mamlakatimizda ham
axborot resurslaridan foydalanish, axborot
almashinuvi va umuman, axborotlashtirishga doir
qonun xujjatlari majmui shakllantirildi.
«Axborotlashtirish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston
Respublikasi Qonunining 4-moddasida
«Axborotlashtirish sohasidagi davlat
siyosati axborot resurslari, axborot
texnologiyalari va axborot tizimlarini
rivojlantirish hamda takomillashtirishning
zamonaviy jahon tamoyillarini hisobga
olgan holda milliy axborot tizimini
yaratishga qaratilgan» – degan qoida o‘z
aksini topgan.
DINSHUNOSLIK
13

14. DIN NIQOBIDAGI MAFKURAVIY TAHDIDLARNING NAMOYON BO‘LISH SHAKLLARI

Yoshlarning turli oqimlarga kirib qolishlari sabablari ularning bilimlari, shu
jumladan, diniy ilmlarni egallashga bo‘lgan qiziqish va intilishi hamda
ishonuvchanligi, birdaniga va hamma narsaga (boylik, shon-shuhrat,
martaba va h.k.) ega bo‘lishga harakat qilishi, ya’ni maksimalizm kabi
ma'naviy-ruhiy omillarni alohida ajratib ko‘rsatish lozim.
«Sen bu tashkilotga kirish yoki mana bu vazifani bajarish bilan alohida,
har kimga ham nasib qilavermaydigan sharafli ishga qo‘l urgan bo‘lasan,
kerak bo‘lsa, sen millat, din, insoniyatning xaloskoriga aylanasan!», –
degan qarashlarni singdirish jarayoni aynan mana shu kabi xususiyatlarga
alohida e'tibor berilayotganini ko‘rsatadi.
DINSHUNOSLIK
14

15. DIN NIQOBIDAGI MAFKURAVIY TAHDIDLARNING NAMOYON BO‘LISH SHAKLLARI

1
2
3
• G‘oyalar kurashi avj olgan bugungi kunimizda yoshlar ma'naviyatiga
tajovuz solayotgan tahdidlar qatorida, dinni niqob qilib, diniy
qadriyatlarimizni oyoqosti qilishga urinayotgan ekstremistik va
missionerlik harakatlarining faoliyati jiddiy tashvish uyg‘otmoqda.
• Johillik ham mutaassib oqimlarning g‘arazli niyatlarini amalga
oshirishiga zamin yaratadigan omillardan biriga aylandi.
• Mamlakatimiz hududiga yashirin tarzda olib kirilayotgan
ekstremistik
ruhdagi
adabiyotlar,
internet
tarmoqlarida
tarqatilayotgan materiallardan ta'sirlanayotgan va to‘g‘ri yo‘ldan
adashayotganlarning borligi ham buni tasdiqlaydi.
DINSHUNOSLIK
15

16. YOSHLAR VA INTERNET

Yoshlar hayotida global tarmoqning o‘rni
tobora oshib bormoqda
Internet dunyoning turli nuqtalarida yashovchi
odamlarning o‘zaro muloqotini hamda axborot
almashinuvini mukammal darajada
osonlashtirdi
Statistik ma'lumotlarga ko‘ra, dunyo bo‘yicha
internetdan eng ko‘p foydalanuvchilar aynan 21
dan 30 yoshgacha bo‘lgan yoshlar hisoblanar
ekan
.
DINSHUNOSLIK
16

17. YOSHLARNI INTERNET VA IJTIMOIY TARMOQLARDAGI AXBOROT XURUJLARIDAN ASRASHNING DOLZARB MASALALARI

O‘zbekistonda ham Internet tizimi rivojlanib, undan
foydalanuvchilar safi jadal sur'atlar bilan kengayib bormoqda.
So‘nggi o‘n yilda global tarmoqdan foydalanuvchilar o‘n
barobarga oshgan.
Tarmoq orqali axborot izlash, qabul qilish, uzatishning
juda qulay va ommabopligi undan foydalanuvchilar
sonining tobora ortib borishini ta'minlamoqda.
Mamlakatimizda
2007
yilda
internetdan
foydalanuvchilar soni (mobil internet foydalanuvchilari
bilan qo‘shib hisoblaganda) bir millionni tashkil etgan
bo‘lsa, 2016 yil yakuniga kelib bu ko‘rsatkich o‘n ikki
milliondan oshdi.
DINSHUNOSLIK
17

18. YOSHLARNI INTERNET VA IJTIMOIY TARMOQLARDAGI AXBOROT XURUJLARIDAN ASRASHNING DOLZARB MASALALARI

Global tarmoq –
ulkan resurs. Biroq,
bu resursdan kim
va qanday
maqsadlarda
foydalanishi ham
juda jiddiy
masalalar sirasiga
kiradi.
DINSHUNOSLIK
Bugungi kunga
kelib, internet
tarmog‘ida
ma'naviy-axloqiy
tubanlikni targ‘ib
etuvchi
sahifalarning soni
bir necha yuz
millionni tashkil
etgan.
Ushbu fakt va raqamlar
internet sanoati rivojlanib
borayotgan davrda
kishilarning axborotlarga
nisbatan juda
ehtiyotkorlik, ogohlik va
ziyraklik bilan
munosabatda bo‘lishlarini
taqozo etadi.
18

19. INTERNET VA IJTIMOIY TARMOQLARDAGI AXBOROT XURUJLARI

Bugungi kunda bir necha yirik terrorchi
tashkilotlar o‘z saflariga faol tarzda ijtimoiy
tarmoqlar orqali asosan 17-35 yosh
oralig‘ida bo‘lgan kishilarni yollamoqda
Bunda psixologik ta'sir samaradorligini yanada
oshirish maqsadida ijtimoiy tarmoq a'zolarining
sahifalari, qo‘yilayotgan rasmlar, sharh va izohlar
hamda olib borilayotgan suhbat mavzularini
puxta o‘rganadi
Mavzuga oid materiallar internetning Facebook,
Odnoklassniki, VKontakte, Telegram, Twitter, WhatsApp kabi
keng auditoriyaga ega bo‘lgan ijtimoiy tarmoqlar orqali
(yozma xabar, matn, fotosurat, stiker rasmlar, audio-video
rolik) jo‘natiladi va o‘zaro aloqa yo‘lga qo‘yiladi
DINSHUNOSLIK
19

20. AXBOROT XURUJLARIGA SABAB BO’LUVCHI OMILLAR

Internet orqali aloqa bog‘lashning osonligi
Foydalanuvchilar sonining ko‘pligi
Aloqaning anonimligi
Tashqaridan boshqarish va tahrir qilish
cheklanganligi
Axborotlar qisqa muddatda keng makonda tez
tarqalishi
Faoliyat sarf-xarajatlarining bir necha barobar
kamligi
DINSHUNOSLIK
20

21. YOSHLARNI INTERNET VA IJTIMOIY TARMOQLARDAGI AXBOROT XURUJLARIDAN ASRASHNING DOLZARB MASALALARI

Ming afsuski, manfur kuchlar asosan ilm
va ma'rifatdan yiroq, sof diniy
tushunchalarning asl mazmunini bilmagan
kishilarni, asosan yoshlarni jalb etishga
intilib, ijtimoiy tarmoqlar orqali «jihod»,
«takfir», «shahidlik», «hijrat»
tushunchalarini noto‘g‘ri talqin etgan
holda o‘z Vatanlarini tark etishga
urinmoqda
DINSHUNOSLIK
21

22. AXBOROT ISTE'MOLI MADANIYATI

Umumiy ma'noda, axborot oqimidan inson manfaatlari,
kamoloti hamda jamiyat taraqqiyotiga xizmat qiluvchi
ma'lumotlarni qabul qilish, saralash, tushunish va talqin
etishga xizmat qiladigan bilimlar, qobiliyat va malaka
tizimini anglatadi.
Inson o‘zida bunday madaniyatni tarbiyalashi uchun u
yoki bu axborotni eshitar ekan, hech bo‘lmaganda «Bu
axborotni kim uzatayapti?», «Nima uchun
uzatayapti?» va «Qanday maqsadda uzatayapti?»
degan savollarni o‘z-o‘ziga berishi, unga asosli javob
topishga harakat qilishi kerak.
DINSHUNOSLIK
22

23.

DINSHUNOSLIK
23

24.

DINSHUNOSLIK
24

25. Diniy mazmundagi materiallarni tayyorlash, olib kirish va tarqatish hamda dinshunoslik ekspertizasini o‘tkazish tartibi

vakolatli organ —
O‘zbekiston
Respublikasi Din
ishlari bo‘yicha
qo‘mitasi;
DINSHUNOSLIK
gologramma —
belgilangan diniy
mazmundagi
materiallarni
tarqatish uchun
ruxsat berilganligini
bildiruvchi maxsus
emblema;
diniy mazmundagi
kitob — tarkibida diniy
mazmundagi
materiallarning hajmi 48
sahifadan kam
bo‘lmagan, bosma yoki
elektron ko‘rinishdagi
nodavriy nashr;
25

26. Diniy mazmundagi materiallarni tayyorlash, olib kirish va tarqatish hamda dinshunoslik ekspertizasini o‘tkazish tartibi

dinshunoslik
ekspertizasi (keyingi
o‘rinlarda — ekspertiza) —
vakolatli organ tomonidan
materiallarni O‘zbekiston
Respublikasi hududida
tayyorlash, olib kirish,
tarqatishga ruxsat berish
(ruxsat bermaslik) masalasini
hal etish uchun ularda
amaldagi qonunchilikka zid
elementlar, diniy qonunqoidalardan og‘ishganlik yoki
buzib ko‘rsatishning mavjud
yoki mavjud emasligiga oid
tadqiqotlar o‘tkazish
DINSHUNOSLIK
tayyorlash — O‘zbekiston
Respublikasi hududida, shu
jumladan, Internet jahon axborot
tarmog‘i, axborotni uzatish va
tarqatishning boshqa elektron
vositalari orqali materiallarni
nashr etish, qayta nashr etish va
nusxa ko‘cherish
tarqatish — O‘zbekiston
Respublikasi hududida, shu
jumladan, Internet jahon axborot
tarmog‘i, axborotni uzatish va
tarqatishning boshqa elektron
vositalari orqali materiallarni
sotish, yetkazib berish, tarqatish,
yuborish va ularga obuna bo‘lish;
ekspertiza xulosasi (keyingi o‘rinlarda
— xulosa) — vakolatli organ tomonidan
materiallarni O‘zbekiston Respublikasi
hududida tayyorlash, olib kirish,
tarqatishga ruxsat berish (ruxsat
bermaslik) masalasini hal etish uchun
ularda amaldagi qonunchilikka zid
elementlar, diniy qonun-qoidalardan
og‘ishganlik yoki buzib ko‘rsatishning
mavjud yoki mavjud emasligiga oid
tadqiqotlar o‘tkazilganligini rasman
tasdiqlovchi yozma hujjat
26

27.

Materiallarni quyidagi maqsadlarda tayyorlash, olib kirish va
tarqatishga yo‘l qo‘yilmaydi:
jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsiy yoki ijtimoiy mavqeyiga qarab
yoxud boshqa holatlarga ko‘ra fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklarini kamsitish yoki
o‘zga shaxslar mahsulotlarini obro‘sizlantirish
O‘zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy tuzumini zo‘rlik bilan o‘zgartirish,
uning suvereniteti va hududiy yaxlitligiga putur yetkazishga da’vat qilish
urush, zo‘ravonlik, terrorizm, shuningdek, ekstremizm, separatizm, diniy
aqidaparastlik yoki mutaassiblik bilan yo‘g‘rilgan g‘oyalarni targ‘ib qilish
milliy, irqiy, etnik yoki diniy adovat qo‘zg‘atuvchi axborotni tarqatish
DINSHUNOSLIK
diniy e’tiqodni o‘zgartirishga da’vat qilish
27

28.

Materiallarni quyidagi maqsadlarda tayyorlash, olib kirish va
tarqatishga yo‘l qo‘yilmaydi:
dinga e’tiqod qiluvchilarning his-tuyg‘ularini haqorat qilish yoki kamsitish
fuqarolarni o‘z konstitutsiyaviy majburiyatlarini bajarmaslikka chaqirish
davlat, jamoat yoki diniy tashkilotlarning huquqlari va mol-mulkiga tajovuz qilishga
undash
milliy, irqiy, etnik yoki diniy adovat qo‘zg‘atuvchi axborotni tarqatish
qonunga muvofiq jinoiy va boshqa javobgarlikni keltirib chiqaruvchi xatti-harakatlarni
amalga oshirishga undash
giyohvand vositalar, ularning analoglari, psixotrop moddalar va prekursorlarni targ‘ib
28
qilish
DINSHUNOSLIK

29.

Diniy mazmundagi materiallarni qonunga xilof
ravishda tayyorlash, saqlash, olib kirish uchun
javobgarlik
Ma’miriy javobgarlik to’grisidagi kodeksning 184.2-moddasi.
Materialllarni va ularni tayyorlash hamda tarqatish uchun
tegishli vositalarni musodara qilib, fuqarolarga bazaviy
hisoblash
miqdorining
yigirma
baravaridan
yuz
baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa – ellik
baravaridan yuz ellik baravarigacha miqdorda jarima
solishga sabab bo’ladi
DINSHUNOSLIK
29

30.

Milliy, irqiy, etnik yoki diniy adovatni targ’ib
qiluvchi materiallarni tayyorlash, saqlash yoki
tarqatish
Ma’miriy javobgarlik to’grisidagi kodeksning 184.3moddasi.Materiallarni va ularni tayyorlash hamda tarqatish
uchun vositalarni musodara qilib, fuqarolarga bazaviy
hisoblash miqdorining ellik baravaridan yuz baravarigacha,
mansabdor shaxslarga esa – yuz baravaridan yuz ellik
baravarigacha miqdorda jarima solishga yoki o’n besh
sutkagacha muddatga ma’muriy qamoqqa olishga sabab
bo’ladi
DINSHUNOSLIK
30

31.

Jamoat xavfsizligi va jamoat tartibiga tahdid
soladigan materiallarni tayyorlash, saqlash,
tarqatish yoki namoyish etish
Jinoyat kodeksining 244.1-moddasi. Diniy ekstremizm, separatism va
aqidaparastlik g’oyalari bilan yo’g’rilgan, qirg’in solishga yoki fuqarolarni
zo’rlik bilan ko’chirib yuborishga da’vat etadigan yoxud aholi orasida
vahima chiqarishga qaratilgan materiallarni tayyorlash yoki ularni
tarqatish maqadida saqlash, shuningdek diniy-ekstremistik, terroristic
tashkilotlarning atributlarini yoki ramziy belgilarini tarqatish yoxud
namoyish etish maqadida tayyorlash – bazaviy hisoblash miqdorining
ikki yuz baravaridan to’rt yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki uch
yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxd bir yildan ch yilgacha ozodlikni
cheklash yoki uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi
DINSHUNOSLIK
31

32.

Jamoat xavfsizligi va jamoat tartibiga tahdid
soladigan materiallarni tayyorlash, saqlash, tarqatish
yoki namoyish etish
Jinoyat kodeksining 244.1-moddasi. Diniy ekstremizm, separatism va
aqidaparastlik g’oyalari bilan yo’g’rilgan, qirg’in solishga yoki fuqarolarni
zo’rlik bilan ko’chirib yuborishga da’bat etadigan yoxud aholi orasida
vahima chiqarishga qaratilgan ma’lumotlar va materiallarni har qanday
shaklda tarqatish, xuddi huningdek fuqarolar totuvligini buzish, tuhmatona,
vaziyatni beqarorlashtiruvchi uydirmalar tarqatish hamda jamiyatda qaror
topgan xulq-atvor qoidalariga va jamoat xavfsizligiga qarshi qaratilgan
boshqa qilmishlarni sodir etish maqsadida dindan fordalanish, shuningdek
diniy-ekstremistik, terrorchilik tahkilotlarining atributlarini yoi ramziy
belgilarini tarqatish yozud namoyih etish – bazaviy hisoblash miqdorining
uch yuz baravaridan to’rt yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki uch
yildan besh yilgacha ozodlikni cheklash yoxud uch yildan besh yilgacha
32
D I N S H U N mahrum
OSLIK
ozodlikdan
qilish bilan jazolanadi.

33. ISLOM DINI KO‘RSATMALARIDA HAM NAQL QILINGAN BIROR XABARGA ISHONISHDAN AVVAL UNI TEKSHIRIB, ANIQLAB OLISH TALAB ETILADI:

Qur'oni karimda shunday deyiladi: Ey,
mo‘minlar! Agar sizlarga biror fosiq
kimsa xabar keltirsa, sizlar (haqiqiy
ahvolni) bilmagan holingizda biror
qavmga aziyat yetkazib qo‘yib, (keyin)
qilgan
ishlaringizga
pushaymon
bo‘lmasligingiz uchun (u xabarni) aniqlab
(tekshirib) ko‘ringiz! (Hujurot, 6).
DINSHUNOSLIK
33

34.

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!
Sanaqulov Abror Nazarovich
DINSHUNOSLIK
Gumanitar fanlar kafedrasi dotsenti,
falsafa doktori
34