№7_ЖМБҮ_10_1_4_2_метоболизмнің_түрлерін_атау_1

1.

Ұйымдастыру кезеңі:
- Амандасу;
- Оқушыларды түгендеу
Психологиялық ахуал қалыптастыру. «Жылы лебіз» тренингі арқылы
оқушылар бір біріне тілектер білдіреді.
Құндылық: Бірлік және ынтымақтастық + Жауапкершілік
Оқушылар бір-біріне қолдау көрсетіп, топпен ынтымақтаса жұмыс
жасайды, тапсырмаларды жауапкершілікпен орындайды және бір-бірін
әділ бағалайды.

2.

Принтер әдісі арқылы үй тапсырмасы сұралады
Құндылық: Жауапкершілік және ынтымақтастық
– Оқушылар үй тапсырмасын жауапкершілікпен орындайды
және «Принтер» әдісі барысында бір-бірінің жауабын
тыңдап, құрметпен кезек күтеді. Бұл олардың топта жұмыс
істеу мәдениетін және өз оқуына жауапкершілікпен қарауын
қалыптастырады

3.

Сәлем!!!

4.

Сұрақ - Жауап

5.

1-СҰРАҚ
1.
Тыныс алу үрдісі қандай құбылыс
ретінде сипатталады?
Жауап:
Энергия алумен
сипатталатын тотығу
үрдісі.
ЖАУАПТЫ
БАСПАҒА ШЫҒАР
Келесі сұрақ

6.

2-СҰРАҚ
1.
Тыныс алу үшін қажет 3 негізгі зат?
Жауап:
1) Оттегі 2)
Тотығатын
органикалық заттар 3)
Ферменттер.
ЖАУАПТЫ
БАСПАҒА ШЫҒАР
Келесі сұрақ

7.

3-СҰРАҚ
Жалпы тыныс алу теңдеуі қалай
жазылады?
Жауап:
C₆H₁₂O₆ + 6O₂ → 6CO₂
+ 6H₂O + Е (АТФ
түрінде).
ЖАУАПТЫ
БАСПАҒА ШЫҒАР
Келесі сұрақ

8.

4-СҰРАҚ
Жасушалық тыныс алудың неше кезеңі
бар?
Жауап:
Үш кезең: дайындық,
оттексіз, оттекті.
ЖАУАПТЫ
БАСПАҒА ШЫҒАР
Келесі сұрақ

9.

5-СҰРАҚ
Бірінші кезең қалай аталады және неге?
Жауап:
Дайындық
(бағындыру) кезеңі
ЖАУАПТЫ
БАСПАҒА ШЫҒАР
Келесі сұрақ

10.

6-СҰРАҚ
Күрделі молекулаларды қарапайым
заттарға дейін ыдыратады.
Жауап:
Бірінші кезең .
ЖАУАПТЫ
БАСПАҒА ШЫҒАР
Келесі сұрақ

11.

7-СҰРАҚ
Дайындық кезеңінде қандай заттар
моносахаридтерге дейін ыдырайды??
Жауап:
Күрделі көмірсулар
ЖАУАПТЫ
БАСПАҒА ШЫҒАР
Келесі сұрақ

12.

8-СҰРАҚ
Асқорыту қай жерде жүреді?
Жауап:
Жауап:
Асқорыту жүйесінде,
ал жасушада —
лизосомаларда.
ЖАУАПТЫ
БАСПАҒА ШЫҒАР
Келесі сұрақ

13.

9-СҰРАҚ
Асқорытуға қатысатын ферменттерді
ата.
Жауап:
Пепсин, липаза,
амилаза
ЖАУАПТЫ
БАСПАҒА ШЫҒАР
Келесі сұрақ

14.

10-СҰРАҚ
Оттексіз кезеңнің ғылыми атауы?
Жауап:
Гликолиз.
ЖАУАПТЫ
БАСПАҒА ШЫҒАР
Келесі сұрақ

15.

11-СҰРАҚ
Жауап:
2 молекула пирожүзім
қышқылы
ЖАУАПТЫ
БАСПАҒА ШЫҒАР
Гликолиз нәтижесінде 1 молекула
глюкозадан қанша молекула пирожүзім
қышқылы түзіледі?
Келесі сұрақ

16.

12-СҰРАҚ
Гликолиз
кезінде
қанша
түзіледі?
1.
Гликолиз
кезінде
қаншаАТФ
АТФ түзіледі?
Жауап: 2 АТФ молекуласы.
Жауап:
2 АТФ молекуласы.
ЖАУАПТЫ
БАСПАҒА ШЫҒАР
Келесі сұрақ

17.

Жаңа сабаққа кіріспе (бейнефильм арқылы тақырып ашу. Тақырып: «Метаболизм түрлері.
Энергетикалық алмасу» https://youtube.com/shorts/-grrjBUk_SI?feature=share
Оқушыларға сұрақ қояды:
– «Ағзамызды кішкентай қала деп елестетсек, оның жұмыс істеуі үшін не керек деп
ойлайсыңдар?»
– 2–3 оқушының жауабын тыңдайды.
Қысқа бейнефильмді қосады
– «Бұл видеода ағзадағы метаболизм – анаболизм, катаболизм және энергия (АТФ) туралы
бейнелі түрде көрсетіледі» деп бағыт береді.
Бейне бойынша 2–3 сұрақ қояды:
– «Қай көрініс бұзылу/ыдырауға ұқсады?»
– «Қайсысы жинау/құрастыруға ұқсады?»
Оқушы жауаптарын қорытындылап, тақырыпты жазады:
«Метаболизм түрлері. Энергетикалық алмасу кезеңдері»
– Сабақ мақсатын қысқаша айтады.
Жаңа тақырып бойынша ақпарат беріледі.

18.

Сынып:
Сабақтың тақырыбы:
Оқу бағдарламасына
сәйкес оқыту мақсаты:
Қатысушылар саны:
Қатыспағандар саны:
Метаболизм түрлері. Энергетикалық алмасу кезеңдері
10.1.4.3 - метоболизмнің түрлерін атау
Сабақтың мақсаты:
Метаболизм ұғымын түсіндіреді және оның екі негізгі
түрін (анаболизм, катаболизм) атайды.
Анаболизм мен катаболизмнің айырмашылығын
қарапайым мысалдар арқылы түсіндіреді.
Энергетикалық алмасудың негізгі кезеңдерін (ыдырау,
АТФ түзілуі, энергияның жұмсалуы) атайды және оларды
метаболизм түрлерімен байланыстырады.

19.

Метаболизм
түрлері
Метаболизм – бұл тірі организмдердегі
химиялық реакциялардың жиынтығы. Ол
энергия өндіру, жаңа жасушалардың пайда болуы
және дене жүйелерін сақтау үшін қажет.
Метаболизм түрлерінің екі түрі бар: анаболизм
және катаболизм.

20.

Анаболизм
Анаболизм – бұл денедегі жасушалардың және тіндердің
құрылуына жауап беретін метаболизм процесі. Ол
энергияны қолданады және жаңа молекулалардың,
мысалы, ақуыздардың, майлардың, көмірсулардың және
ДНҚ-ның пайда болуын қамтамасыз етеді.
1 Өсу
Анаболизм ағзаның
өсуіне, мысалы, жас
балалардағы өсуге,
сондай-ақ жарақаттан
кейінгі жасушалардың
қалпына келуіне жауап
береді.
2 Қалпына келу
Анаболизм
спортшыларда
бұлшықет массасының
өсуіне және
жарақаттан кейінгі
тіндердің қалпына
келуіне ықпал етеді.
3 Энергия сақтау
Анаболизм энергияны сақтауға және оны болашақта
қолдану үшін қор ретінде жинауға жауап береді.

21.

Катаболизм
Азық-түлік сіңіру
Энергия өндіру
Катаболизм тамақтың
ыдырауына және организмге
қажетті қоректік заттардың
сіңірілуіне жауап береді.
Катаболизм энергияны
шығарады, ол жасушалардың
қызметін және дене қызметін
қамтамасыз етеді.
Қалдықтардың
шығарылуы
Катаболизм ыдыраудың
нәтижесінде пайда болған
қалдықтардың организмнен
шығарылуына жауап береді.

22.

Метаболизмнің
бақылауы
Метаболизмді мидағы гормондар мен ферменттер
басқарады. Гормондар – бұл метаболизм процестерін
реттейтін химиялық хабаршылар. Ферменттер – бұл
метаболизм реакцияларын жылдамдататын ақуыздар.
Гормон
Әсері
Инсулин
Қандағы қант деңгейін
төмендетеді
Глюкагон
Қандағы қант деңгейін
жоғарылатады
Тироксин
Метаболизмді жылдамдатады

23.

Метаболизмнің бұзылуы
Метаболизмнің бұзылуы – бұл метаболизм процестерінің
бұзылуы, ол ауруларға, мысалы, диабетке, семіздікке,
жүрек ауруларына және қатерлі ісікке әкелуі мүмкін.
Семіздік
Метаболизмнің бұзылуы семіздікке әкелуі
мүмкін, себебі ағза қантты энергия ретінде тиімді
пайдалана алмайды, ол май ретінде жиналады.
Диабет
Метаболизмнің бұзылуы диабетке әкелуі мүмкін,
себебі ағза инсулинге сезімтал болмай, қандағы
қант деңгейін бақылай алмайды.
Жүрек аурулары
Метаболизмнің бұзылуы жүрек ауруларының
қаупін арттыруы мүмкін, себебі ол холестерин
деңгейін жоғарылатады және қан тамырларын
тарылтады.

24.

Метаболизмді жақсарту
Метаболизмді жақсарту үшін салауатты өмір салтын ұстану
керек. Бұл салауатты тамақтану, тұрақты жаттығу,
жеткілікті ұйқы, стресстен аулақ болу және алкоголь мен
темекіні қолданбауды қамтиды.
Салауатты
тамақтану
Көптеген жеміс-жидектерді,
көкөністерді,
бұршақтыларды және жаңа
піскен өнімдерді жеу, майлы,
қантты және тұзды
тағамдардан аулақ болу
керек.
Ұйқы
Түнде 7-8 сағат ұйықтау
метаболизмді жақсартады
және энергия деңгейін
сақтайды.
Тұрақты
жаттығу
Жұмасына кем дегенде 3
күн 30 минуттан жаттығу
ұсынылады. Жүгіру, жүзу,
велосипед тебу, билеу және
басқа белсенді жаттығулар
пайдалы.
Стресстен
аулақ болу
Стрес метаболизмді
баяулатады, сондықтан
стресстен арылу үшін йога,
медитация немесе басқа
демалыс әдістерін қолдану
керек.

25.

Метаболизмнің маңызы
Метаболизм ағзаның дұрыс жұмыс істеуі үшін өте маңызды. Ол энергияны өндіруге, жаңа
жасушалардың құрылуына, тіндердің қалпына келуіне, дене температурасын реттеуге және
қалдықтардың шығарылуына жауап береді.
Энергия өндіру
Метаболизм ағзаға қажетті энергияны
өндіру үшін тамақты ыдыратады.
Тіндердің қалпына келуі
1
2
3
Метаболизм зақымдалған тіндерді
қалпына келтіруге қажетті молекулаларды
өндіреді.
4
Қалдықтардың шығарылуы
5
Метаболизм ағзадан зиянды қалдықтарды
шығаруға көмектеседі.
Жасушалардың құрылуы
Метаболизм жаңа жасушалардың
құрылуына қажетті заттарды синтездейді.
Дене температурасын реттеу
Метаболизм дене температурасын
тұрақты деңгейде ұстап тұруға
көмектеседі.

26.

Қорытынды
Метаболизм – бұл ағзаның дұрыс жұмыс істеуі
үшін өте маңызды процесс. Метаболизмді
жақсарту үшін салауатты өмір салтын ұстану
керек. Бұл салауатты тамақтану, тұрақты
жаттығу, жеткілікті ұйқы, стресстен аулақ болу
және алкоголь мен темекіні қолданбауды
қамтиды.

27.

Топтық жұмыс (3 топ)
Тапсырма: Метаболизм ұғымын түсіндіру және түрлерін атау
1-топ тапсырмасы: «Үгінді ме, құрылыс па?» (Кейс)
Жағдаят:
Асқабақ дәні топыраққа түсіп, өне бастады. Алдымен
дәндегі қор заттар ұсақ молекулаларға дейін ыдырады.
Кейін осы ұсақ молекулаларды пайдаланып, жас өскін
жаңа жасушалар мен құрылымдар құра бастады.
Тапсырма:
1. Жағдаяттағы екі түрлі процесті бөліп жазыңдар.
2. Қайсысы катаболизм, қайсысы анаболизм екенін
анықтаңдар.
3. «Метаболизм дегеніміз не?» – өз сөздеріңмен бір
сөйлем құраңдар.
2-топ тапсырмасы: «Қала метаболизмі»
(Салыстыру)
Жағдаят:
Қалада екі процесс жүреді:
– Ескі ғимараттарды бұзу және қалдықтарды
шығару.
– Жаңа ғимараттар мен жолдарды салу.
Тапсырма:
1. Қаладағы қай процесс катаболизмге
ұқсайды?
2. Қай процесс анаболизмге ұқсайды?
3. Осы аналогияны пайдаланып,
метаболизмнің мәнін түсіндіретін 2 сөйлем
жазыңдар.

28.

3-топ тапсырмасы: «Асқорыту vs Бұлшықет өсуі»
Жағдаят:
Тамақ ішкеннен кейін ағзада тамақ
бөлшектенеді (ыдырайды). Ал спортпен
айналысатын адамның бұлшықеті
жаттығудан кейін қалпына келіп, қалыңдайды
(құрылады).
3 баллдық дескрипторлар (барлық топқа ортақ):
1. Метаболизмнің екі түрін (анаболизм, катаболизм)
дұрыс атайды – 1 балл
2. Берілген жағдаяттағы процестерді дұрыс
метаболизм түріне жіктейді – 1 балл
3. Метаболизм туралы дұрыс қорытынды немесе
анықтама жазады – 1 балл
Тапсырма:
1. Екі процесті ажыратып жазыңдар.
2. Әр процестің қандай метаболизм түріне
жататынын көрсетіңдер.
3. Метаболизмнің ағза үшін маңызын бір
сөйлеммен қорытындылаңдар.
Құндылықтармен байланыс:
Жаңашылдық және сын тұрғысынан ойлау, ынтымақтастық
– Оқушылар метаболизм ұғымын өмірлік жағдаяттар (қала, асқорыту, бұлшықет өсуі)
арқылы түсіндіру барысында
сын тұрғысынан ойлау дағдыларын дамытады, ұқсастық пен айырмашылықты
табады;
– Топ ішінде пікір алмасып, бірлесе шешім қабылдау арқылы ынтымақтастықты,
өзара құрмет пен жауапкершілікті қалыптастырады.

29.

Жұптық жұмыс Тапсырма: «Қайсысы
анаболизм, қайсысы катаболизм?»
(3 балл)
Нұсқау:
Жұпта бірге жұмыс істеңдер: біреуі оқиды,
екіншісі жазады, кейін рөлдеріңді ауыстырыңдар.
1-қадам. Мысалдарды бөлу (1 балл)
Төмендегі мысалдарды екі бағанға бөліңдер:
Тамақтың асқазанда қорытуы
Бұлшықеттің жаттығудан кейін қалыңдауы
Май тінінің жиналуы
Глюкозаның ыдырап, энергия бөлінуі
Сүт қышқылының АТФ алу үшін ыдырауы
Жараның жазылып, жаңа тіннің түзілуі
Дескриптор
1.
Мысалдарды дұрыс бөледі – 1 б
2.
Анаболизм мен катаболизмді дұрыс түсіндіреді – 1 б
3.
Екеуінің байланысы туралы қорытынды жасайды – 1 б
Кесте түрінде жазыңдар:
Катаболизм: __________________________
Анаболизм: __________________________
2-қадам. Айырмашылықты түсіндіру (1 балл)
Жұппен бірігіп 2 сөйлем жазыңдар:
1. Катаболизм дегеніміз – …
2. Анаболизм дегеніміз – …
(Қарапайым тілмен, өз сөздеріңмен.)
3-қадам. Қорытынды (1 балл)
«Неге екеуі бірге метаболизм деп аталады?» деген сұраққа 1
сөйлеммен жауап жазыңдар.