Лого №6

1. Лек №6 1. Дауыс бұзылуының себептері 2. Дауыс бұзылуының түрлері 3. Дауыс бұзылуының диагностикасы 4. Дауыстың бұзылуын түзету

2.

Дауыс бұзылуының себептері
Дауыс бұзылуы (дисфония, афония) – дауыс шығару механизмінің бұзылуынан
туындайтын, дауыстың күшінің, биіктігінің, тембрінің өзгеруімен сипатталатын
сөйлеу патологиясы.
Негізгі себептері:
• Органикалық себептер:
– Көмейдің (гортань) қабыну аурулары: ларингит, фарингит, тонзиллит.
– Дауыс сіңірлерінің жарақаттары немесе түйіншектердің пайда болуы.
– Ісіктер, полиптер, папилломалар.
– Эндокриндік жүйе бұзылыстары (қалқанша без аурулары, жыныстық жетілу
кезеңі).
– Неврологиялық зақымдар: көмей нервінің салдануы, ми жарақаттары.
• Функционалдық себептер:
– Дауыс аппаратын шамадан тыс пайдалану (мұғалімдер, әншілер, дикторлар).
– Психоэмоционалдық стресс, қорқыныш, қобалжу.
– Дұрыс тыныс алу мен фонациялық дағдылардың болмауы.
– Жалпы әлсіздік, шаршау, анемия.
• Қауіп факторлары:
• Ұзақ айқайлау, қатты сөйлеу, суық сусын ішу, бөлменің құрғақ ауасы,
аллергиялық реакциялар.

3.

Дауыс бұзылуының түрлері
1.
Органикалық
дауыс
бұзылыстары:
Фонациялық аппараттың анатомиялық немесе физиологиялық зақымдануына
байланысты болады.
• Перифериялық (ларингеалды) бұзылыстар: көмейдің қабынуы, ісік, сіңір
түйіндері.
• Орталық (церебральды) бұзылыстар: мидың зақымдануы, парез, паралич.
• Афония – дауыс мүлде шықпай, тек сыбырлап сөйлеу.
2.
Функционалдық
дауыс
бұзылыстары:
Анатомиялық өзгеріссіз, дауыс аппаратының дұрыс жұмыс істемеуінен пайда
болады.
• Гиперфункционалды дисфония – дауыс сіңірлерінің шамадан тыс керілуі,
қатқыл, «қысылған» дауыс.
• Гипофункционалды дисфония – дауыс сіңірлері толық жабылмайды, әлсіз,
«шаршаңқы» дауыс.
• Психогендік дисфония – күйзеліс, қорқыныш, шок салдарынан дауыс
жоғалуы.
3. Балалардағы ерекше түрлері:
• Мутация кезеңіндегі (жыныстық жетілу) дисфония.
• Фонастения – дауыс тез шаршайды, ұзақ сөйлеуге шыдамайды.

4.

3. Дауыс бұзылуының диагностикасы
Диагностика дауыс аппаратының анатомиялық, физиологиялық және
функционалдық жағдайын бағалауға бағытталады.
Негізгі әдістер:
Анамнез жинау: дауыстың өзгеру уақыты, себептері, кәсібі, өмір салты.
Клиникалық тексеру:
– Отоларинголог көмегімен көмей мен дауыс сіңірлерін қарау.
– Ларингоскопия – дауыс сіңірлерінің қозғалысын, қабыну, түйін, ісіктерді
көру.
– Стробоскопия – сіңірлердің тербеліс жиілігін, симметриясын анықтау.
Акустикалық талдау:
– Дауыстың жиілігі (Hz), амплитудасы (dB), тембрлік диапазоны өлшенеді.
Респираторлық талдау: тыныс алу көлемін, ұзақтығын тексеру.
Психологиялық бағалау: стресс, қорқыныш, невротикалық факторлардың
әсерін анықтау.
Диагностиканы жүргізетін мамандар:
Оториноларинголог (ЛОР)
Логопед-дефектолог
Фониатр
Невропатолог (қажет болған жағдайда)

5.

Дауыстың бұзылуын түзету
Түзету жұмыстарының негізгі бағыттары:
• Медициналық ем:
– Көмейдің қабынуын емдеу, инфекцияны жою.
– Физиотерапиялық процедуралар (ингаляция, электрофорез, УВЧ).
– Дауыс сіңірлерінің зақымдалған бөліктерін хирургиялық жолмен алып
тастау (егер қажет болса).
• Логопедиялық түзету:
– Дауысты қалпына келтіруге арналған фонациялық жаттығулар.
– Тыныс алу гимнастикасы (Д. Стрельникова, А. Сетон әдістері).
– Артикуляциялық жаттығулар: тіл, ерін, жұмсақ таңдайдың қозғалысын
күшейту.
– Фонациялық жаттығулардың мысалдары:
• «ммм», «ннн», «ууу» дыбыстарын созып айту.
• Дауысты дыбыстарды (а–о–у–ы–и–е) біртіндеп күшейтіп айту.
• Сөйлеу кезінде дұрыс тыныс алуды үйлестіру.

6.

Психотерапиялық қолдау:
– Эмоциялық тұрақтылықты қалыптастыру.
– Өзін-өзі бақылау және сенімділікті арттыру.
Дауыс гигиенасы:
– Суық тағам мен сусыннан, темекі мен шаңды
ортадан аулақ болу.
– Дауысқа шамадан тыс күш түсірмеу.
– Күн сайын 5–10 минуттық дауыс жаттығуларын
жасау.
Нәтижесі:
Жүйелі түзету мен дауысты үнемі жаттықтыру
арқылы дыбыстың сапасы, күштілігі және
тембрі қалпына келеді, сөйлеу дағдысы
жақсарады.

7.

Дайындық кезеңі (тыныс пен артикуляцияны
реттеу)
Мақсаты: фонацияға дейін тыныс пен
бұлшықеттерді
босаңсыту.
Жаттығулар:
• Мұрын арқылы терең тыныс алып, ауыз
арқылы баяу шығару (5–6 секунд).
• «Жел соғып тұр» жаттығуы: еріндер дірілдеп
шығатындай
етіп
«ф-ф-ф»,
«в-в-в»
дыбыстарын айту.
• «Ара» жаттығуы: «ж-ж-ж» дыбысын ұзақ,
дірілмен айту.
• «Қайнаған су» жаттығуы: «ш-ш-ш» дыбысын
созып айту.

8.

2. Дауыс сіңірлерін жұмсарту және фонацияны іске
қосу
Мақсаты: дауыс сіңірлерін біртіндеп іске қосу және
тербелісін
қалпына
келтіру.
Жаттығулар:
• "М-м-м" дыбысы – еріндер жабық күйде, тыныс
шығару кезінде жұмсақ дірілмен айту (5–7 рет).
• "Н-н-н" дыбысы – мұрын арқылы, сәл күлімсіреп
айту.
• "Л-л-л" және "Р-р-р" – тіл ұшын қозғалысқа
келтіру арқылы артикуляцияны белсендіру.
• "Мммааа", "мммооо", "мммууу" – дауыссыздан
дауыстыға өту арқылы резонанс сезіну.

9.

3. Дауысты дыбыстармен жұмыс
Мақсаты: дауыстың күші мен тембрін қалыптастыру.
Жаттығулар:
• Дауысты
дыбыстарды
созып
айту:
«Ааа…», «Ооо…», «Ууу…», «Ыыы…», «Иии…»,
«Еее…» – әр дыбысты 4–6 секунд айту.
• Бір
дыбыстан
екіншісіне
жұмсақ
көшу:
«А–О–У–Ы–И–Е» – төменнен жоғары дыбыс
қатарына дейін созып айту.
• Интонациялық
жаттығу:
Бір дыбысты биіктетіп және бәсеңдетіп айту («Ааа–
Ааа–Ааа» – толқын тәрізді).
• Резонаторлық
жаттығу:
«М», «Н», «Ж» дыбыстарын айна алдында айта
отырып, бет сүйектерінің дірілін сезіну.

10.

Фразалық фонация (сөйлеммен жұмыс)
Мақсаты: дауыс пен тынысты үйлестіру, табиғи
сөйлеуге
көшу.
Жаттығулар:
• Бір деммен қысқа сөйлемдер айту:
«Менің
дауысым
анық
естіледі.»
«Бүгін
ауа
райы
жақсы.»
«Құстар ән салып ұшып жүр.»
• Бір деммен өлең жолдарын немесе мақал
айту:
Мысалы: «Жақсы сөз – жарым ырыс.»
• Тынысты бақылау үшін қолды кеудеге және
ішке қойып айту.

11.

Әндік және ойын түріндегі жаттығулар
Мақсаты:
дауыс
диапазонын
кеңейту,
фонацияны
жеңілдету.
Жаттығулар:
• «Керней» ойыны: ауаны үрлей отырып «у-уу», «о-о-о» дыбыстарын әртүрлі биіктікте айту.
• «Сағат» жаттығуы: ырғақпен «тик-так»
дыбыстарын айту, дауыс пен демді үйлестіру.
• «Жел
мен
жаңбыр»
ойыны:
«ш-ш-ш» (жел), «с-с-с» (жұмсақ жел), «р-р-р»
(найзағай).
• Әуенмен айту: жай әуенмен дауысты
дыбыстарды (мысалы, «аааа») айту.

12.

6. Күнделікті дауыс гигиенасына арналған
кеңестер
• Күніне 10–15 минуттан артық жаттығу
жасамаңыз, бірақ күн сайын тұрақты
түрде орындаңыз.
• Жаттығудан кейін дауысты бірден қатты
пайдаланбаңыз (әсіресе айқайлау, ән айту).
• Суық су, кофе, газдалған сусын ішуден
аулақ болыңыз.
• Сынып немесе жұмыс орнындағы ауаның
ылғалдылығын сақтаңыз.

13.

Практикалық тапсырмалар:
1. Топпен жұмыс: «Дауыстың шамадан тыс
жүктелу жағдайында не істеу керек?»
тақырыбында
ережелер
тізімін
құрастырыңыз.
2. Рөлдік ойын: логопед пен клиент
арасындағы әңгіме. Мақсат – дауыс
бұзылуының түрін анықтау және кеңес
беру.
3. Топпен жұмыс: әр студент бір фонациялық
жаттығуды таңдап, оны топ алдында
көрсетіп, түсіндіреді.