Қазақтың Ұлттық сүт өнімдері

1.

С.Ж.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА
УНИВЕРСИТЕТІ
КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ
МЕДИЦИНСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ
С.Д.АСФЕНДИЯРОВА
Кафедра
Нутрициологии
Қазақтың Ұлттық
сүт өнімдері
Қабылдаған: Қалдыбай А.У.
Орындаған: Орынбасар О.Б.
Топ: ЖМ15 009-02
.

2.

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
•Сүт
•Сүт өнімдері
•Адам өміріндегі маңызы
III. Қорытынды

3.

Сүт
Сүт - төрт түлік малдың аттарына қарай бие сүті, түйе
сүті, қой-ешкі сүті, сиыр сүті деп бөлінеді. Сиры, қойешкі сүттерін пісіріп ішуге, айран, қатық ұйытып ішуге
де болады. Ал жылқы сүтінен қымыз ашытса, түйе
сүтінен шұбат жасайды. Сүттен құрт, ірімшік, сүзбе,
қаймақ сияқты әр алуан тағам жасалынады.

4.

Сүт – басқа ешқандай азық- түлік тең
келмейтін аса бағалы тағамдық өнім.
Өйткені организмге оның құрамды
бөлігінің 95-98 пайызы сіңеді.
Сондай- ақ сүт амин
қышқылдарының, макро және
микроэлементтерінің,
витаминдерінің таптырмайтын көзі.
Сүт және оның өнімдерінің
құрамында жеңіл сіңетін құраушылар
бар. Олар бізге кальцийді,
дәрумендерді (A, B2, B1, E, D, C),
сондай-ақ көптеген басқа қоректік
құндылықтарды жеткізеді.

5.

Сүт тағамдары – сүттен дайындалатын әр түрлі өнімдер. Оларды дайындау
кезінде сүттің сақталу мерзімін ұзарту және оның құрамындағы пайдалы заттар
мен жұғымдылық сапасын сақтау мақсаты да көзделеді. Сары май және ірімшік,
сүт консервілерін (қойытылған сүт, т.б.),
ашытылған сүт (айран, қатық, құрт, қымыз, сүзбе, шұбат, т.б.) дайындау ісі
ертеден белгілі.
Қазіргі уақытта Қазақстанда “ФудМастер”, “Адал”, “Смак”, “Қайсар”,
“Агропродукт”, қымыз және шұбат өнімдерін шығаратын “Саяқ”, т.б. шетелдік
және отандық компаниялар сүт өнімдерімен қатар сүтке әр түрлі биоқоспалар
қосып, тәтті “БИО-С”, “Пеппи”, т.б. өнімдерді шығарады.

6.

7.

Уыз
Уыз - жаңа төлдеген малдың желініне жиналатын қою сүт. Уыз
"сары уыз", "ақ уыз" деп екіге бөлінеді. Сары уыз әрі қою,
әрі желім сияқты жабысқақ болады. Ақ уыздың өңі сары уызға
қарағанда ақшыл, әрі сұйықтау келеді. Сары уызды төлдің өзіне
емізіп, ақ уызды сауып алып пайдаланады. Інген мен биенің
уызын бота мен құлынға емізеді. Ал сиырдың, қойдың, ешкінің ақ
уыздарынан әртүрлі тағамдар пысырады.
қатырған уыз - уызды бүйенге, ащы ішекке немесе
металл ыдысқа құйып, қайнап жатқан судың ішіне салып пісіреді.
Бір бұрқ етіп қайнағанда ыдысқа құйылған
уызшеміршектеніп қата бастайды. Одан соң оны ыдысымен бірге
ыстық судан алып, салқын суға салады. Төлбасы (алғашқы төл)
туған күні соғымның құйымшағын,шұжық асып, уыз қатырып,
көрші-қолаңды шақыратын дәстүр болған.
пісірілген уыз - уызға сүт қосып сұйылтып пісіреді. Уыз іріп
кетпеу үшін оны ожаумен сапырып отыру керек.
Уызға тары салып та пісіруге болады.

8.

Сары май
Сары май - сиырдың, қойдың, ешкінің сүтінен
алынады. Сары май ірі қараның не серкенің терісінен
тігілген саба, торсықта не болмаса ағаш
күбіде дайындалады. Шикі сүттен ұйытатын айранды,
қатықты, кейде іріген сүт пен шикі сүттің өзін сабаға
не күбіге құйып, жинап, әбден толған кезде піседі.
Іркіттің пісуі жеткен кезде май ыдырап бөлек шығады.
Қарынға салынған майлардың да әр түрлі атауы болды.
атан қарын май - атан қой мен атан серкенің қарнына
салынған май.
қозы қарын май - қозының не лақтың қарнына
салынған май.

9. Сүзбе

Сүзбе - айраннан немесе қайналған іркіттен
дайындалады. Сондықтан ол екіге бөлінеді:
қатық сүзбе
құрт сүзбе
Ашыған айранды, қатықты немесе қайнаған
құртты кенеп дорбаға құяды да іліп қойып сорғытады.
Содан ол өзінен-өзі сүзіліп, сұйығы ағып кетеді де,
сүзбе түбінде қалады. Оны тұздап, малдың қарнына
салып, кептіреді. Сүзбені жылдың кез келген
маусымында езіп сорпаға, көжеге қосуға, сондай-ақ
сүт, су қосып шалап етіп, сусынретінде ішуге болады.

10.

Сүт тағамдарының құрамындағы дәрумендер рөлі:
А — адам ағзасының дамуына әсер етіп, түрлі ауруларға
қарсы тұру қабілетін және көз қырағылығын арттырады.
Д — сүйек ұлпасының мықты болуына әсер етеді. Жас
балаларды мешел ауруларынан сақтайды
В1 — адам ағзасына күш-қуат береді, жүйке-жүйесінің
дұрыс қалыптасуын және ас қорыту процесін жақсартады.
В2 — ағзаның бірқалыпты өсуіне қажет дәрумен, көздің
жақсы көру қабілетін сақтайды.
В6 — баланың бойы өсуіне әсер етеді, қан мөлшерін
реттейді.
В12 — қанның пайда болу процесіне қатысады, анемия
ауруына қарсы тұратын қасиетті қалыптастырады.
Е — адам бұлшық еттерінің және жыныс бездерінің
қызметін жақсартады.
РР — қан ағымын және бауыр жұмысын жақсартады.

11.

Қымыз – қазақ халқының ұлтық
тағамдарының ішіндегі ең құрметті
дастарқан дәмінің бірі. Ол тек қана бие
сүтінен ашытылады. Қымыз ерекше дәмді,
кұнарлы, жан сарайыңды ашып, адамның
зауқын келтіретін хош иісті және өте сіңімді
сусын. Бие сүтінің тағамдылық құндылығы
онда белоктардың, майдың және
көмірсулардың ғана емес, сондай-ақ адам
үшін маңызы бар витаминдердің де болуына
байланысты. Әсіресе ол А және С
витаминдеріне бай. Сонымен қатар, В
тобындағы витаминдер, Д, Е, F витаминдері
болады. В тобына жататын барлық
витаминдер организмнің қалыпты тіршілік
етуі үшін қажет.

12.

Қымыз ашытқанда кейбір витаминдердің мөлшері өзгереді:
биотин, тиамин, В12 витаминінің мөлшері кемиді; рибофлавин,
фоли қышқылы сол күйінде қалады; пантотен қышқылы артады.
Қымызда мынандай минералдық заттар бар: кальций тотығы 48%, магний тотығы – 3,4%, фосфордың бес тотығы – 21,3%,
хлор – 7,5%. Қан құрауда маңызды роль атқаратын кобальт пен
мыс сияқты элементтер сиыр сүтінен гөрі бие сүтінде едәуір
көп: кобальт онда 1,5 есе, ал мыс 3,2 есе артық. Бір литр
қымызда 1,60 мг мыс болады. Құрамындағы
микроэлементтерінің мөлшері жөнінен бие сүті ана сүтіне
жуықтау екендігі дәлелденген

13.

Шұбат – түйе сүтінен өндiрiлді, бұл
сусын қазақ аспаздығында кеңiнен
қолданылады. Түйенің сүтін ашыту
арқылы дайындалынатын сусын
Шұбат биологиялық құрамы бойынша
тек қана нәрлi және дәмдi азық қана
емес, сондай-ақ А, В1, В2, С
дәрумендерiнiң көзi. Мысалы, В1, В2
дәрумендерi бойынша түйе сүтi сиыр
сүтiнен асып түседi. Шұбаттың бiр
литрi адам ағсасының С дәруменiне
және рибофлавинiне тәулiктiк
қажеттiлiгiн қанағаттандыра алады.
Шұбат айранға қарағанда май, ақуыз,
кейбiр минералды заттарға,
дәрумендерге өте бай.

14.

Саумал – биенің ашымаған сүті. Саумал өкпенің құрт
ауруына шалдыққанын емдеуге қосымша ең қажет тағам
ретінде көп қолданылады. Саумалдың тағамдық
құндылығының жоғарлығы, оның ауыр дертке шалдыққан
адамдардың еңсесін көтеретін тағам ретінде
қолданылатынан-ақ байқауға болады.

15.

Айран
Айран - ұйытылған сүт. Оны қаймағы
алынған сүттен де, алынбаған сүттен де
дайындауға болады. Ол үшін сүтті 5 - 10
минут қайнатады, қанжылым қалыпқа
түскенше суытады. Содан соң ұйытқы
(ашытқы) қосып араластырады да, ыдысты
жақсылап бүркеп тастайды. Ол 1 - 2 сағат
аралығында ұйып болады. Ұйыған айран
ашып кетпеуі үшін бетін ашып салқын
жерге қояды. Айранды сусын ретінде де,
тағам ретінде де пайдалануға болады.
.

16.

Айран – қой, сиыр сүтінен әзірленеді. Қатыққа қарағанда
сұйық болады. Айран- шөл басуға таптырмайтын сусын.
Айран мен қатықты қазақ халқы сүт, су қосып, сұйылтып та
ішеді. Сүт қосылғанын қойыртпақ, су қосылғанын шалап
деп атайды. Ұйытылған айран – әрі тамақ, әрі сусын, әрі
адам денсаулығына пайдалы. Мысалы, гипертонияға
шалдыққандар күніне 2 рет тамақ ішкеннен кейін жарты
сағат өткенде 1 кесе айранды асықпай, баптап ішетін болса,
бірнеше күннен кейін қан қысымы төмендеп, өзін жақсы
сезінетін болады. Сондай-ақ ұйқы қашқанда жатар алдында
1-1,5 кесе жылы айран ішсе, оның жақсы ұйықтап шығуға
әсері мол. Тағы бір жайт, айранның гастрит ауруына да
пайдалы екендігі, әсіресе асқазан қышқылының аз
болғандығынан пайда болған гастритте.

17.

Құрт
Құрт - сүттен дайындалып, ұзақ уақыт
сақтауға арналған тағам. Сабаға сүтті
біртіндеп жинап, сүт ашығаннан кейін піседі,
сүт іркітке айналып, майы бетіне қалқып
шығады. Майын бөлек алып
тұздап қарынға салады да, іркітті қазанға
құйып, суы сарқылғанша қайнатады. Құрт
қайнап жатқан кезде қазанның түбін, ернеуін
қырып, әлсін-әлсін араластырып отырады.
Құрт қайнап, әбден қоюланған соң қапқа
құйып, керегенің басына немесе ашаға іліп,
сары суын ағызады. Құрт қапта бір тәулік
тұрған соң, суы әбден сарқылып, құрғайды.
Бұдан кейін құртты қаптан алып, ұсақтап
бөліп, шиге, тақтайға қолмен әр түрлі
формаға келтіре сықпалап өреге жайып
кептіреді. Оның негізгі түрлері:
күлше
жарма
сықпа
шүйірмек
.

18.

Ақ ірімшікті дайындау үшін ыдысқа
құйылған шикі сүттің үстіне азырақ айран
құйып, сүтті ірітеді. Одан соң іріген сүтті
отқа қойып қайнатады. Ірімшіктің сары суы
бөлінген кезде оны сүзеді. Жаңа қайнаған
ірімшікке сары май, қаймақ, кілегей сияқты
майлы тағамдарды қосса, дәмді әрі құнарлы
ас болады. Ақ ірімшікті сүзіп алғаннан кейін
жұқалап тіліп, өреге жайып кептіреді. Шала
кепкен ақ ірімшікті келіге түйіп
жаншыса тары сияқты қиыршық ұнтаққа
айналады. Қызыл ірімшікті дайындағанда
қазанға құйылған жылы сүтке мәйек немесе
үлкен қойдың ұлтабарына уыз толтырып
кептірген ұйытқы салып, сүттің бетін қымтап
жауып қояды. Жарты сағаттан кейін сүт
ұйып дірілдейді. Содан кейін мәйекті сүттен
алып, қазан астына от жағып, қайнатады.
Қайнай бере бауыр сияқты дірілдеп тұрған
ұйыған сүтті "қылыш" деп аталатын арнаулы
ағашпен шақпақтап тіледі. Ірімшіктің өңі
біртіндеп қызара береді.

19.

20.

Қызықты
мәліметтер

21.

Полезен ли молоко коровы или нет?
Очень много фактов про пользу и вред
Коровьего молока.
С точки зрения состава коровьего молока –
это самый полезный и питательный продукт
для человеческого организма. Коровье
молоко не советуется для детей которые не
достигли 1 года. Поскольку молоко очень
богат белками и жирами, которые могут
негативно повлиять на почки ребенка.
Также в результате мирового исследования,
проведенного группой ученных, доказано
что коровье молоко может негативно
повлиять на человека среднего возраста.

22.

Дерево дающее молоко!
В Бразилии есть дерево которое
производит молоко, которое растет
на берегах реки Амазонки. Местные
люди называют его “Сорвейра”.
Если прорезать какую-нибудь часть
дерева, то появится белый сок
похожий на молоко. Сам сок немного
кислее чем молоко. Поэтому в
начале его не использовали для
пищи. Позднее, после исследования
ботаников, стало ясно что оно ничем
не хуже коровьего молока. По словам
народа если добавить немного воды и
вскипятить, то его ничем не
отличить от молока. При доении
одного дерева можно изъять 2-4
литра молока.

23.

Дұрыс тамақтану үшін
күнделікті кем дегенде 2 стакан
сүт немесе айран ішу керек,
сонымен қатар 1-2 бөлік ірімшік.
Сүтті тек ғана таңертеңгілік асқа
емес, күнделікті шөлді басу үшін
қолдануға болады.

24.

Использованная литература
https://www.google.kz/
http://kitaphana.kz/
http://kk.wikipedia.org/wiki/
www.makala.kz
www.aitaber.kz
http://www.topreferat.kz/