Орталық нерв жүйесінің өмірге қауіпті зақымдалуын диагностикалау және жедел көмек көрсету алгоритмі

1. Орталық нерв жүйесінің өмірге қауіпті зақымдалуын диагностикалау және жедел көмек көрсету алгоритмі

Лекторлар:
М.ғ.д профессор: Тузелбаев Н.К
Доцент Қазбекова К.С.

2.

Неврологияда күттірмейтін жедел
жағдайларға
барлық
шұғыл
патологиялық
тез
арада
диагностиканы
және
мақсатты
емдеуді ауырлығына қарамай талап
ететін жағдайлар жатады.

3.

Неврологиядағы
жедел жағдайлардың
ерекшеліктері ОНЖ-ң ішкі ортасының
функциясының
бұзылуы,
оның
координациясын
және
сезгіштігін
жоғалтады.
Олардың тұрақты себептерін табу қиын
мәселе.
Кез-келген
дәрігер
осындай
патологиямен кездескенде мынадай
мәселелерді шешуге тиісті.

4.

1.Тыныс алудың және қан айналудың
бұзылуын тауып және оны емдеу
(эпилептикалық статуста- тырыспаға
қарсы дәрілерді енгізу).
2.Негізгі
синдромдарды
және
нейрохирургиялық
операцияның
керектігін шеше білу.

5.

3.Қандай ауруханаға жатқызуды шеше
білу.
Неврологияда
күттірмейтін
жағдайлар жиі есті жоғалтумен, орынсыз
қылықпен,
тіл
күрмелуімен,
анық
себебімен шағымын, анамнез жинау
қиынға түседі. Қасындағы болған адамды
сұраудың схемасы:
1.Уақыты.
2.Болған жері.
3.Алып келген факторлар: ыстықтық,
толғану, ауыру, денені ауыстыру, ауыр
жұмыс т.б.

6.

4.Алғашқы жайы: отыруы, тұруы, жатуы.
5. Айқайлау.
6. Тері түсі.
7. Тамыр соғысы.
8. Қимылдары: тырысу, ошақты және жалпы.
9. Құлаған кезде зақымдану, еріксіз дәретке
отыруы.
10. Ұстама ұзақтығы.
11. Қалпына келтіру симптомдары: басы
ауырады, есінің кіресілі-шығасылы,
сөздің
бұзылуы, қимылының, сезгіштігінің бұзылуы.

7. Жедел ми-қан айналымының бұзылыстары (ЖМҚБ )

ЖМҚБ
кенеттен пайда болатын (минут,
сағат), 24 сағат сақталып, немесе
тамырлар бұзылысының нәтижесінде
өлімге
әкелетін,
ошақтық
неврологиялық симптоматика немесе
жалпы милық бұзылыс.

8.

Транзиторлы
ишемиялық шабуыл
–
ошақтық
неврологиялық
симптоматика бірнеше минутта, кейде
сағатта
пайда
болып,
24сағат
сақталады және барлық бұзылған
функциялардың
қайта
қалпына
келуімен аяқталады.

9. ЖМҚБ себептері:

тромбоз немесе эмболия себебінен ми
тамырларының окклюзиясы (атеросклероз,
жүрек қуысындағы тромбтар, васкулиттер)
- тамырлардың жарылуы (артериальды
гипертензия, бас ми ішілік аневризма,
артериовенозды
мальформация,
гипокоагуляция жағдайы)
- бас ми қанайналымының өзін өзі
реттеуінің үзілуі.
-

10. ЖМҚБ негізгі түрлері:

Ишемиялық
инсульт – бас миының белгілі
бір аймағындағы қанайналымның тоқтауы
немесе азаюы.
Ошақтық симптомдар біртіндеп дамиды, ал
жалпы милық симптомдар аз көрініс береді.
Көбіне АҚҚ төмен, қалыпты болғанда және
ұйқыдағы уақытта дамиды.
Эмболия кезінде клиникалық симптомдары
бірден көрініп, қысқа уақыттық есінен
айрылу
және
генерализацияланған
ұстамалар дамиды.

11.

Геморрагиялық
инсульт қарыншасына
ми
қан
затына немесе
құйылу.
Ошақтық симптомдардың көрінуі, бас
ауруы, сананың тез жоғалуы болады.
Физикалық
немесе
эмоциялық
күштемеден
соң,
көбіне
күндіз
дамиды.

12.

Субарахноидальды
қан
құйылу аневризмалардың
жарылуы
нәтижесінен бас миының қабығының
астына қан құйылу.
Бұған бас ауру, жүрек айну, құсу,
жарықтан қорқу, психомоторлы қозу
немесе естің төмендеуі, менингиальды
синдром,
генерализацияланған
эпиұстамалар тән.

13.

ЖМЖ
дәрігерлерінің бірінші жұмысыЖМҚЖ дұрыс диагностикалау, жедел
көмек
көрсетіп,
науқасты
неврологиялық
бөлімшеге
госпитализациялау.

14. Диагностика

1.Өмірге
маңызды
функциялардың
жағдайын бағалау: ес, тыныс алу, қан
айналым.
2.бастың жұмсақ тінін, сыртқы есту және
мұрын жолдарын визуальды қарауликворея, гематорея, БМТ анықтау.
3.ЖСЖ, АҚ, жүрек аускультациясын,
пульсті тексеру.
4.неврологиялық статусты тексеру.

15.

Ошақтық неврологиялық симптомдарының
белгілерінің анықталуы:
- парез түрінде бір жақтық қозғалыстың
бұзылысы(бұлшықет күшінің төмендеуі)
немесе паралич түрінде (қозғалыстың
болмауы).
- Бір жақтық, сирек екі жақтық ауырсыну
сезімінің бұзылысы.
- Бас иннервациясының бұзылуы, тіл, бет
ассиметриясы, дифагия, анизокория, қыли
көзділік, заттарды екеу етіп көру.

16.

Сөйлеудің бұзылысы: афазия (науқас өзіне
айтылған сөзді түсінбейді немесе өзінің
сөйлеуі
бұзылған),
дизартрия
(өзіне
айтылған сөзді түсінеді, өзінің сөйлеуі
бұзылған).
- Көру дефектілері (гемианопсия)- оң және
сол көру алаңдарының бұзылысы.
- Қозғалыс координациясының бұзылысы
(атаксия), нистагм.
-

17.

Жалпы милық симптомдар:
сана өзгерісі (бағдарсыздық, сопор,
кома)
бас ауру, бус айналу, жүрек айну,
құсу;
генераизацияланған ұстамалар.

18.

Менингиальды синдром:
- шүйде бұлшықеттерінің ригидтілігі (иекті
кеуде клеткасына тигізе алмау, ауырсыну
шүйдеге және омыртқаға беріледі, мойын
омыртқасының жарақатында бұл тәсіл
жасалмайды)
- Керниг, Брудзинский, Бехтерев симптомы
оң
5.қандағы глюкоза концентрациясын
тексеру
6.ЭКГ, пульсоксиметрия.

19.

Госпитализацияға көрсеткіш:
ЖМҚЖ-мен ауыратын барлық науқастар арнайы
бөлімшелерде ем алу қажет.
Басын
30
градуста
көтеріп,
зембілде
тасымалдайды.
Госпитализациядан бас тарту үшін науқас
немесе оның туыстары арнайы қолхат жазып
береді.
Тыныс алу және қанайналымның критикалық
бұзылысында,
эпистатуста,
сананың
төмендеуінде арнайы бригада шақырылады.

20.

Госпитализацияға қарсы көрсетілім:
салыстырмалы – қанайналым, тыныс
алудың критикалық бұзылысы,
психомоторлы қозу, эпистатус.
- деменция
- онкологиялық аурудың терминальды
сатысы
2. абсолютті- терминальды кома.
1.

21.

ЖМҚБ мен ауыратын науқастарға
госпитализацияға дейін қолдануға
болмайтын препараттар:
(ми ісінуін емдеу үшін)
диурез күшеюі, АҚҚ төмендеуі және ми
ишемиясы.
2.ноотроптар – пирацетам, пикамилон,
инстенон.
3.эуфиллин
1.Фуросемид

22.

4.преднизолон,
дексаметазонгипергликемия даму қаупі
5.нифедипин, клофеллин, пентамин
–
АҚ
төмендеуі,
ми
тінінің
ишемиясы.
6.аспирин
7.аминазин, пропазин, дроперидол –
АҚ төмендеуі
8.гипоосмолярлы ерітінділер (5%
глюкоза) ми ісінуінің ұлғаюы

23.

Базистік ем
Госпитализацияға
дейінгі этапта ем
халықаралық еммен сәйкес болу керек,
организмнің
өмірге
маңызды
функцияларын қалпына келтіру.

24.

1. тыныс алу бұзылысының коррекциясы
- өкпе вентиляциясының адекваттылығын
бағалау, жоғары тыныс жолдарының
өткізгіштігін бақылау; оксигенотерапияоттегі 92% төмен болғанда, тыныс алу
жиілігі және ритмінің өзгерісінде, цианоз,
өкпе ісінуінде, пневмонияда, сананың
комаға дейін төмендеуінде.

25.

2. Артериялық қысым коррекциясы
Ишемиялық
немесе
дифференцирленбеген
инсультгеморрагиялық инсультқа күдік туғанда АҚ
200/110
мм.с.б.
болғанда
біртіндеп
төмендету.
АҚ деңгейі қалыптыға қарағанда 15-20
мм.с.б. жоғары болу керек. Белгісіз
деңгейде
160/100
мм.с.б.
төмен
болмайды, бұл кезде капотен 25 мг
немесе анаприлин тіл астына немесе
ішке.

26.

Эналаприлат
0,625-1,25
мг
көк
тамырға
баяулатып, магний сульфаты 1000-2000 мг көк
тамырға 10-15 минут, изотониялық ерітіндімен
араластырып.
Артериальды гипотензияда ( САҚ<100 мм.с.б.)
400
мл
полиглюкин
немесе
500
мл
гидроксиэтилкрахмал күре тамырға тамшылатып
енгіземіз, егер әсері болмаса дофамин 50-100 мг
200-400 мл физ. ерітіндіге араластырып, АҚ мен
пульсті бақылап, күре тамырға тамшылатып
енгіземіз.

27.

Гипотензия
кезінде
және
организм
сусызданғанда тұзды ерітінді енгіземіз.
3. су электролит алмасуы.
Физиологиялық
ерітінді
немесе
гидроксиэтилкрахмал
ерітіндісімен
коррекциялау
4. ми ісінуі және бас ішілік қысымның
жоғарылауы.
ЖМҚЖ мен ауыратын науқастар төсекте
басы 30 градус көтеріліп жату керек.
Гипоосмолярлы
ерітінді,
лазикс,
кортикостероидтар
салуға
тиым
салынады.

28.

5. психомоторлы қозу және ұстамалардың
синдромын жою.
- 10 мг диазепам к/т, қажет болса 3-4
минуттан соң 10-20 мг қайталап енгізу.
6. нейропротективті терапия тасымалдау
кезінде жасалады
- 10 мл 25% магний сульфат к/т тамшылап
- Глицин 1г сублингвальды
- Семакс әр мұрынға 3 тамшыдан

29.

7. симптоматикалық терапия:
- гипогликемияны басу ( 20-40 мл 40%
глюкоза ерітіндісі+100 мг тиамин);
ауырсынуды басу (анальгин,
баралгин, трамал), құсуды басу
(церукал); дене температурасын
қалпына келтіру; микроциркуляцияны
жақсарту мақсатында к/т 250 мг
этамзилат.

30. Жиі кездесетін комалар

Комада
жатқан науқастарды көргенде оның
ауруының қашан басталғанын, ұзақтығын,
сипатын білмегенде, мынадай тексерулер
жүргізу керек:
1. Болған жерді және науқастың киімін, қалай
жатқанын, уланғанда газдың иісін, дәрі
упаковкасын, рецептін қарау керек.

31.

Туысқандарынан және көршілерінен
науқасты қашан соңғы рет көргенін
сұрайды.
3. Науқасты зерттеуі ойықтың пайда
болуын, асқынуын.Бас зақымдануы
құлап
қалғанда,
суықтан,
қатты
шөлдеуден,
кіші
дәреті
шықпай
қалғаннан, пневмонияда болғанын білу
керек.
2.

32. Жедел көмек:

1.Науқасты қауіпті факторлардан аластату
керек: жалыннан, электр тогынан, судан,
көше қозғалысынан.
2.Шалқасынан жатқызып, қимылдатпау
керек.
3.Тыныс жолының өткізгіштігін тексеріп,
қалпына келтіру керек. (басты артқа
шалқайтып, жанына бұрып, төменгі жақты
алға шығару), бөгде заттарды алып тастау
керек болса трахеяны интубация жасап,
трахеостома қою.

33.

4. Тынысының және ұйқы артериясында
тамыр соғысының бар екеніне көз жеткізу.
Жалпы
зақымданғанда
мидың
қан
айналымының шұғыл бұзылуы және ми
мыжылуы қатар болып қатты қабақ астында
қан ұюына алып келуі мүмкін. Мидың
сілкінуі
мен
мыжылуы
жалпы
симптомымен, ошақты симптомдардың
”жарық” кезеңдермен қабаттасып келуі –
қатты қабық асты қан ұюының шұғыл
белгілері және жедел көмекті талап етеді.

34.

Барлық
бас-миы
зақымданған
науқастар мидың жіті ісігімен және бас
ішінің қысымының көтерілуімен өтетін
жайларды ауруханаға носилкаға салып
алып барып жатқызу керек.

35.

Ауруханаға
дейінгі
этапта
ми
қан
айналымының
шұғыл
бұзылуының
ишемиялық түрінде қан қысымы жоғары
болса:
- пентамин 5%-0,5 мл + 10 мл 0,9% NaCl
ерітіндісімен өте баяу
- лазикс 40-60 мг вена ішіне
- пирацетам 5,0 тамыр ішіне

36.

эуфиллин 2,4 –10,0 тамыр ішіне
- пентаминді қайтадан 10-20 мг дейін
енгізуге болады
- гепарин 5000-10 000 ЕД тамыр ішіне
- қан қысымы төмен түскенде
сульфакамфокаин 2,0-10% ерітіндісі,
кордиамин 2,0 тамыр ішіне
-

37. Ми қан айналымының шұғыл геморрагиялық түрінде:

қан қысымы жоғары болса пентамин 5%0,5 тамыр ішіне
- дицинон (этомзалат Na) 12,5%-2-4 мл
тамыр ішіне
- натрий оксибутират 2 гр-ға дейін
- седуксен 10 мг тамыр ішіне
- лазикс 80-120 тамыр ішіне
-

38. Эпилептикалық статус:

тыныс жолына ауа өткізгіш немесе
кеңірдекті интубация жасап, өкпені
жасанды желдендіру;
-
седуксен 10 мг тамыр ішіне өте баяу,
5-7 минуттан кейін қайталау (120 мг-ға
дейін 1 тәулігіне);
-

39.

ингаляциялық наркоз азот тотығы
және оттегі (2:1);
- тиопентол натрий 10%-1 мг/1кг
салмаққа миорелаксантпен қосып,
өкпені желдендіру;
- лазикс 20-400 мг;
- ағзаның бұзылған функцияларының
қалпына келтіру;
-

40.

Эпилепсия
кезінде
тырыспаны
фторотан наркозын миорелаксантпен
өкпені жасанды желдендіреді.
Салуға
болмайды:
камфора,
аминазин, люмбальді пункция.

41. Мидың жіті ісігінің емделуі:

1.Гемодинамиканы және газ алмасуды бір
қалыпты ұстап, жоғарғы тыныс жолының
өтімділігін қамтамасыз етіп, ауа өткізгіш,
кеңірдекті
интубация
жасап,
өкпені
желдендіреді.
2.Оттегімен емдеу.
3.ГОМК 100-140 мг/кг, седуксен 10-30 мг.

42.

Дексаметазон 10-12 мг вена ішіне.
Гистаминге қарсы дәрілер.(супрастин)
Натрий гидрокарбонаты 4%- 3 мл/кг.
Лазикс 60-120 мг, диакарб 1 таб.
Симптоматикалық терапия.

43. Емдердің әсерінің критериясы:

Гемодинамиканы тұақтандыру.
Тырыспаны және ми ісігін басу.
Өмірге қажетті функцияларды қамтамасыз
ету.
Тасымалдауға болатын жағдайға жеткізу
және бірқалыпты ұстау.

44. Нейротоксикоз

Нейротоксикоз
(инфекциялық токсикоз)
түрлі респираторлы – вирусты және вирусты
– бактериялық (грипп, парагрипп, ЖРВИ
т.б) инфекциялардың әсерінен пацда
болады. Көбіне 3 жасқа дейігі балаларда
ауыр жағдайда өтеді. Нейротоксикоздың
дамуына
туылу
кезіндегі
травмалар,
асфексия,
аллергизация,
созылмалы
интоксикация т.б әсер етеді.

45.

Полиморфтың
клиникалық
көрінісі:
бастамасы жедел, ауыр, нәресте мазасыз,
есі бұлынғырланып, комаға дейін жетуі
мүмкін.
Кейде
ауру
тамактануға
байланыссыз лоқсумен басталады. Орталық
мидағы кома кезінде орталық жүйке
жүйесінің тонусы және дене қызуы (39-40 С
дейін )бірден көтеріледі. Бұндай жағдайда
үлкен еңбекке күш түсіп, мойын бұлшық
еттері тартылады.

46.

Сиптомдары
Кернинг және Брузинский.
Дем алу және дем шығаруы жиілейді,
беткей және үзілмелі болады. Осыған
байланысты жүрек – тамыр жүйесінде
бұзылыстар;
тахикардия,
артериалды
гипертония, кан тамырлар қабырғасының
өткізгіштігі артып, ми және өкпе ісігіне әкеп
соқтырады.

47.

Егер
ем дұрыс болмаса немесе әсері төмен
болса шоктық жағдай: тері түсі сұрланып,
АҚ төмендеп, жүрек тондары әлсіреп,
тахикардия брадикардияға ауысады, тез
арада ішектердін парезі, зәр және несеп
шығару сфинктрлері бұзылады, олигурия
анурияға
ауысады.
Нейротоксикоздың
жеңіл
түрінде
гипертермия
немесе
гиперветиляциялық синдром пайда болады.

48. Жедел көмек

Дегидротациялық және тырысуға қарсы нәтижеге
25 % сульфатының ерітіндісін 0,2 мл\кг бұлшық
етке, 3 % хлоргидрат ерітіндісін клизма (1 жасқа
10-20 мл, 5 жасқа дейін 20-30 мл, үлкендерге 4060 мл) ретінде қолдану керек.
Гипертермияға
қарсы
антипиретикалық
заттарды (50 % анальгин ерітіндісін 0,1 мл 1
жылға бұлшық етке ), физикалық
жағдай
(маңдайына мұз қою, денесін спиртпен сүрту т.б)

49. Нейроинфекция

Нейроинфекция-бұл
бас ми, жұлын мидың
немесе
перифериялық
нервтің
инфекциямен зақымдануы.Жүйке жүйесін
кез келген инфекциялар зақымдануы
мүмкін:вирустар,
бактериялар,
саңырауқұлақтар,қарапайымдар.Қалыпты
жағдайда
адамның
жүйке
жүйесі
инфекциядан
қорғалған.Иммунитет
төмендегенде
ауру
тудыратын
микробиардың жүйке жүйесіне енуі болады.

50. Нейроинфекцияның зақымдану жолдары:

Кенелерден
таралатын
нейроинфекция:
нейроборрелиоз және кенелі энцефалит.
Кене шаққаннан кейін қоздырғыш қанға
түседі,одан перифериялық нервке және
орталық
жүйке
жүйесіне
түседі.Зақымдалған ешкі және сиыр сүтін
пайдаланғаннан
кейін
жұғады.Кене
шаққанда тексерілу қажет.

51.

Жоғарғы
тыныс жолдарының шырышты
қабаты арқылы инфекция енеді.Жай
респираторлы вирусты инфекция фонында
науқастың
жағдайы
кенеттен
нашарлайды,дене
қызуы
және
интоксикация
жоғарлайды,
бас
ауырады,неврологиялық симптомдар пайда
болады:паралич
және парез, сезінудің
бұзылуы, көру және естудің бұзылуы,
галлюцинациялар
және
психикалық
бұзылыстар болуы мүмкін.

52.

Бұндай
көрініс қызылшада, қызамықта,
паротитте болуы мүмкін.
Құлақ, мұрын,тамақ ауруындағы
нейроинфекция.
Жергілікті қабыну асқынғанда болады.Бұл
қабынулар:
1) құлақ(отит)
2) Бадамша без және жұтқыншақтың артқы
қабырғасы(тозиллит,фарингит)

53.

3)
мұрынның қойнаулары
(гайморит,этмоидит, фронтит,феноидит)
Бұл органдар бас миымен жақын
орналасқандықтан инфекция бас миының
қабаттарына, қан тамырларына, бас ми
затына оңай өтеді.
Герпес вирусы және нейроинфекция. Бұл
топқа Герпес 1,2,6,8 типі, ВарицеллаЗостер,Цитомегаловирус,Эпштейн-Барр
вирусы жатады.

54.

Ауру
даму үшін иммунодефицитті жағдай
болу
керек(туа
пайда
болған,екіншілік,СПИД,жарақар,
операциядан
кейін,ауыр
инфекция,психикалық стресс).
Перифериялық
нервтің
зақымдануы
Герпес Зостер арқылы жүреді, ол кезде
ауырсыну және нервтің жолында терілік
бөртпелер шығады.