Nauka o organizacji i przedsiębiorstwie. Podstawy teorii organizacji. (Wyklad 1)

1.

Nauka o organizacji i
przedsiębiorstwie
Prof. Dr hab. Grzegorz Monastyrski
Bydgoszcz, 2014 r.

2. Wykład 1

Podstawy teorii organizacji

3. Teoria organizacji – źródła inspiracji, pojęciowy model organizacji

Organizacje tworzą i rozwijają ludzie. Czynią to dla
zapewnienia realizacji założonych celów, zadań i funkcji.
Organizacja znalazła się w centrum zainteresowania
szeregu nauk (np. ekonomii, psychologii, socjologii, prawa
i przede wszystkim, nauce o organizacji i zarządzaniu.)
Interdyscyplinarność nauki o organizacji sprawia, że w
ramach jednej teorii nie można wyjaśnić występujących
problemów organizacji.
Według M. Jo Hatch teoria organizacji podlega wpływom
(impulsom), które dostarczają pomysłów teorii organizacji.

4. Źródła inspiracji w teorii organizacji

4

5. Twórcy polskiej prakseologicznej teorii organizacji

Tadeusz Kotarbiński
(1886-1981)
Jan Zieleniewski
(1901-1973)
5

6. Organizacja

W teorii organizacji podstawowym przedmiotem
zainteresowania jest organizacja. Mimo że jest to
jedno z ważniejszych pojęć nauki o organizacji i
zarządzaniu, nie ma jednoznaczności w jego
definiowaniu.
Pojęcie „organizacja” w brzmieniu organisatio
znane było już w średniowiecznej łacinie. Samo
pojęcie etymologicznie i znaczeniowo wiąże się
niewątpliwie z łacińskim organum (gr. organon).
Pierwotnie oznaczało narzędzie; wtórnym
znaczeniem pojęcia, przyjętym przez języki
nowożytne, jest narząd

7.

Pojęcie ma wiele odniesień. W literaturze
powszechnie używa się słów: organizować,
organizator, organizacyjny, zorganizowany
itd. Według T. Kotarbińskiego pojęcie to
bywa stosowane do oznaczenia różnych
kategorii ontologicznych (ściślej:
semantycznych), takich jak: rzeczy, cechy,
stany oraz ich zmiany i stosunki

8.

Rzeczy – kategoria ściśle ontologiczna, tylko one
istnieją. To przedmioty istniejące w sensie
fizycznym, złożone z jakichś elementów,
istniejące w czasie i w przestrzeni.
Cecha – to własność, atrybut, wyróżniająca daną
rzecz, przysługująca jej niezależnie od
uwarunkowań sytuacyjnych.
Stan rzeczy – to ogół cech danej rzeczy w danej
chwili lub ogół cech, które nie ulegają zmianie
w danym okresie (zdarzenia statyczne). Gdy
mamy do czynienia ze zmianami stanów, jest to
zdarzenie kinetyczne. Szereg zdarzeń
następujących po sobie i w jakikolwiek sposób
wzajemnie uzależnionych nazywa się procesem.

9.

Stosunek (relacja) między rzeczami a częściami
rzeczy złożonych czy między cechami rzeczy i
zdarzeniami – to sposób, w jaki jedna rzecz
(cecha, zdarzenie) ma się do drugiej. Rzeczy,
cechy i zdarzenia można zatem rozpatrywać jako
elementy układu, a całokształt stosunków miedzy
elementami jakiejś całości lub między elementami
a całością, rozpatrywany z określonego względu,
jest strukturą tej całości z tego względu. Dlatego
też wyróżnić można zarówno strukturę rzeczy
złożonych, jak i procesu.

10. Termin „organizacja” jest pojęciem wieloznacznym i może być interpretowany w sensie:

Atrybutowym - jako pewna całość
składająca się z części, przy czym części te
współprzyczyniają się do powodzenia
całości. Organizacja w tym znaczeniu jest
cechą (atrybutem) rzeczy zorganizowanych.
Jest to ujęcie bliskie zrozumieniu pojęcia
struktury, o ile nie tożsame z nią.

11.

Rzeczowym - rzeczowe znaczenie organizacji
dotyczy zespołów ludzkich i instytucji,
rozumianych jako wyodrębnione z otoczenia,
wewnętrznie uporządkowane i powiązane między
sobą zbiory elementów (podsystemy).
Czynnościowym - jako świadomy proces
organizowania lub przekształcania
zorganizowanych całości, np. proces produkcji,
organizowania imprez.

12. Definicje organizacji

Wg. T. Kotarbińskiego: „pewien rodzaj całości
ze względu na stosunek do niej jej własnych
elementów, mianowicie taka całość, której
wszystkie składniki współprzyczyniają się do
powodzenia całości”
Wg. R. Tannenbauma: „uporządkowanie, w
którym wszystkie jednostki są tak do siebie
wzajemnie ustosunkowane, że działają jako
całość, przy czym każda jednostka ma własne
zadanie do wykonania”

13.

Wg. T. Parsonsa „organizacja jest to system
społeczny zorganizowany dla osiągania celu
określonego rodzaju”
Wg. Ch. Barnarda, który pisze, że organizacja to
„system świadomie skoordynowanych działań lub
sił dwu lub więcej ludzi”
Wg. R.W. Griffina „organizacja - grupa ludzi,
którzy współpracują ze sobą w sposób
uporządkowany i skoordynowany, aby osiągnąć
pewien zestaw celów”

14.

Wg. R. Ackoffa „organizacja jest systemem
zachowującym się rozmyślnie, posiadającym co
najmniej dwa podsystemy zachowujące się także
rozmyślnie i mające wspólne zamierzenia (cele),
które zmuszają do wprowadzenia podziału pracy, a
system informacyjny i komunikacyjny umożliwia
interakcje między względnie autonomicznymi
podsystemami, przy czym przynajmniej jeden z
tych podsystemów pełni funkcje regulacyjnosterujące w systemie”

15. Pojęciowy model organizacji wg M. Hatch

16. Czteroelementowy model organizacji według H. Leavitta

17. Pięcioczłonowy model organizacji według Krzyżanowskiego

18. Pięć podstawowych części organizacji wg H. Mintzberga

19. Organizacja czasu przełomów

Wraz z rozwojem cywilizacji zmieniała się całkowita
ilość wiedzy dostępnej w organizacji.
Obiektywne uwarunkowania, odpowiadające danemu
okresowi, doprowadziły „…do powstania
zapotrzebowania społecznego na racjonalne, poznawczo
ugruntowane koncepcje, zasady i sposoby sprawnego
kierowania (zarządzania) działalnością gospodarczą i do
wyodrębnienia się w konsekwencji nauki (nauk) o
organizacji i zarządzaniu…”

20. Epoki rozwoju cywilizacji i główne ich zasoby

21. Fazy rozwoju Ery Przemysłowej

22. Klasyczne wpływy w teorii organizacji

Faza druga Ery Przemysłowej rozpoczęła się mniej więcej
w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych
dziewiętnastego wieku;
W fabrykach powszechnie zaczęto wykorzystywać złożone
procesy produkcyjne;
Zastąpienie maszyn parowych elektrycznymi;
Gwałtowne przyspieszenie rozwoju przedsiębiorstw
przemysłowych, w których wprowadzono pogłębiony
podział pracy;
Szerokie zastosowanie specjalistycznych maszyn i
urządzeń produkcyjnych dla produkcji wielkoseryjnej i
masowej;

23.

Rozbudowywaniu podlegały systemy organizacji
społecznej i biurokracji, w których nacisk kładziono na
kontrolę i specjalizację;
W strukturach ówczesnej organizacji nastąpił bardzo
istotny wzrost liczby szczebli menedżerskich i
administracji;
Zmianom w organizacjach towarzyszyły usprawnienia
transportowe i komunikacyjne, większa wolność handlu,
rosnące zainteresowanie społeczne konsumpcyjnymi
wytworami uprzemysłowienia, rewolucja zbrojeniowa,
która nastąpiła po ulepszeniach technologii obróbki stali i
produkcji chemicznej, a także rozwój narzędzi
mechanicznych.

24.

Postęp ten nie byłby możliwy bez
wykorzystania w ówczesnych
przedsiębiorstwach wyników badań
teoretyków i praktyków nauki o organizacji
i zarządzaniu, współcześnie nazywanych w tej
nauce szkołą klasyczną, z dwoma jej nurtami:
1. Naukową organizacją pracy
2. Klasyczną teorią organizacji

25. Klasyczne wpływy w teorii organizacji można prześledzić, analizując dorobek teoretyków i praktyków teorii organizacji

26. Adam Smith (1723-1790)

Wybitny szkocki
ekonomista, teoretyk
społeczeństwa i klasyk
ekonomii politycznej.
Jego znane dzieła to:
„Teoria uczuć
moralnych” (1759) i
„Badania nad naturą i
przyczynami bogactwa
narodów” (1776).

27.

A. Smith uważał, że to praca jest podstawowym
źródłem wartości i bogactwa narodów.
Zdaniem Smitha podział pracy zwiększa
produkcję, ponieważ wzmaga sprawność
robotnika, który może skoncentrować się na
mniejszej liczbie działań.
Jego słynny przykład wytwarzania szpilek
(podział procesu pracy na 18 czynności
składowych, 10 odpowiednio przygotowanych
pracowników wykona 48 tys. szpilek, natomiast
gdy każdy z nich pracuje oddzielnie, to wytworzy
ułamek tej liczby) jest często wykorzystywany
przy wyjaśnianiu zjawiska synergii

28. Émile Durkheim (1858-1917)

Najsłynniejszy francuski socjolog,
uważany za twórcę podstaw
funkcjonalizmu, strukturalizmu
i postmodernizmu. To jego prace
pozwoliły uznać socjologię za
dyscyplinę naukową.
Jego znane dzieła to: „O podziale
pracy społecznej” (1883),
„Zasady metody socjologicznej”
(1895), „De la divisi on du travail
social” (1893) i „Elementarne
formy życia religijnego. System
mtotemiczny w Australii” (1912).

29.

Durkheim uważał, że podział pracy powinien
obejmować nie tylko organizacje produkcyjne,
ale też strukturalną przemianę społeczeństw
rolniczych w społeczeństwa przemysłowe.
Według Durkheima przemiana ta oznacza wzrost
specjalizacji, hierarchiczności i wzajemnej
zależności zadań. Autor zaproponował rozróżnienie
pomiędzy formalnymi i nieformalnymi aspektami
organizacji, podkreślając wagę społecznych
potrzeb robotników oraz wymogi formalnego
organizowania ich pracy.

30. Max Weber (1864-1920)

Niemiecki historyk i metodolog,
socjolog i ekonomista, który wniósł
fundamentalny wkład do teorii źródeł
władzy w organizacji w początkach
bieżącego stulecia.
Uważany wraz z Durkheimem za
twórcę współczesnej socjologii. Autor
teorii biurokracji – koncepcji
idealnego typu organizacji.
Jego znane prace to: „Etyka
protestancka a duch kapitalizmu”
(1904-05) „Gospodarka i
społeczeństwo” (1922), „Teoria
organizacji społecznej i
ekonomicznej” (1924).

31.

W ujęciu Webera organizacja jest pewnym typem porządku
społecznego, instytucji zorganizowanej w „system biura” i
nastawionej na bezosobowość, efektywność oraz pewność
funkcjonowania.
Jego zdaniem każda organizacja potrzebuje ściśle zdefiniowanej
hierarchii służbowej pracowników, określonych przepisów
kierujących organizacją i podziałem pracy. Każdy pracownik
powinien być oceniany inaczej, a głównym czynnikiem
wpływającym na ocenę powinna być jego efektywność.
Weber biurokrację postrzegał jako sposób racjonalizowania
otoczenia społecznego opartego na kryteriach wartościujących.

32.

Wyróżniał racjonalność formalną, która polega
na technikach obliczeniowych i racjonalność
materialną, odnoszoną do pożądanych celów
działania kierujących wykorzystaniem technik
obliczeniowych.
Uważał, że „racjonalność formalna pozbawiona
świadomego uwzględnienia racjonalności
materialnej prowadzi do – jak to wyraziście
nazywał – „żelaznej klatki” zdolnej uwięzić
człowieczeństwo i czynić z człowieka „kółko w
wiecznie pracującym mechanizmie”

33. Karol Marks (1818-1883)

Niemiecki teoretyk społeczny, twórca komunizmu
rewolucyjnego, a w dziedzinie socjologii
materializmu historycznego.
Najlepiej znany dzięki swojej teorii kapitału i
związanych z nią przemyśleń dotyczących
alienacji, tj. wyobcowania jednostek wzajemnie
wobec siebie lub wobec konkretnej sytuacji lub
procesu.
Jego znane prace to: „Rękopisy ekonomiczno
filozoficzne” (1844), „Manifest komunistyczny”
(1848), „Zarys krytyki ekonomii politycznej”
(1857-58), „Kapitał” (1867– I tom, 1885, 1894
tomy pozostałe).

34.

Według K. Marksa praca stanowi fundament
świata społecznego. Praca „…wyłania się z
potrzeb fizycznych określanych przez podstawowy
stosunek pomiędzy człowiekiem a jego otoczeniem
fizycznym.
Organizacja, według K. Marksa, jest pełna
sprzeczności. Kapitalizm opiera się na
sprzeczności kapitału (kapitalistów) i interesów
świata pracy (robotników). Ta sprzeczność
dotyczy także zyskowności.

35. Frederick W. Taylor (1856-1915)

Amerykański inżynier,
uważany za ojca
naukowej organizacji
pracy.
The art of management
has been defined as
knowing exactly what you
want men to do and then
seeing that they do it in
the best and cheapest way

36.

Koncepcje Taylora powstały w wyniku
wieloletnich doświadczeń w dużych
amerykańskich zakładach przemysłu stalowego:
Midvale Steel, Simonds Rolling Machine
i Bethlehem Steel.
W książkach: Shop Management (Zarządzanie
warsztatem wytwórczym) oraz The Principles of
Scientific Management (Zasady naukowego
zarządzania) (1912) F. Taylor przedstawił zarys
swojej filozofii. Stwierdził, że całą swoją teorię
może przedstawić za pomocą czterech głównych
zasad

37.

1. Opracowaniu prawdziwej nauki zarządzania, tak aby
można było, na przykład, ustalić najlepszą metodę
wykonania każdego zadania.
2. Naukowym doborze pracowników. Polega to na tym, że
każdy pracownik powinien być indywidualnie dobierany
do rodzaju wykonywanej pracy, w której się dobrze czuje i
do której się nadaje.
3. Naukowym wyszkoleniu i doskonaleniu pracownika.
Daje to gwarancje dla pracodawcy zwiększenia wydajności
pracy. Zaś dla pracowników zwiększona wydajność i
wyższe kwalifikacje stawały się głównym źródłem wzrostu
stawek wynagrodzenia.
4. Bezpośredniej, przyjaznej współpracy między
kierownictwem i pracownikami.

38. Henri Fayol (1841-1925)

Francuzki inżynier w przemyśle
górniczym uważany za założyciela
klasycznej szkoły zarządzania.
Był pierwszym, który usystematyzował
postępowanie kierowników.
Sformułował także ogólne zasady
budowy struktur organizacyjnych i
zasady kierowania ludźmi. Był zdania, że
zarządzania można się nauczyć równie
dobrze jak każdego innego przedmiotu.
Jego najważniejszą pracą naukową była
książka „Zarządzanie ogólne i
przemysłowe” (1919).

39.

Fayol dążył do rozwiązania takich problemów, jak:
rozłączny podział pracy administracyjnej między
poszczególne stanowiska i wyraźna specjalizacja w
sferze pracy;
rozgraniczenie ściśle określonych kompetencji,
niezbędnych do pełnienia poszczególnych funkcji;
budowa hierarchii funkcji i stanowisk oraz
niesprzecznej sieci zależności miedzy nimi;
utrzymanie dyscypliny w pracy administracyjnej;
podporządkowanie interesu osobistego urzędników
wymogom sprawnego funkcjonowania całej
organizacji.

40.

Fayol podzielił działalność gospodarczą na
sześć podstawowych czynności:
techniczną,
handlową,
finansową,
ubezpieczeniową,
rachunkową,
administracyjną.

41. Zasady Fayola, które miały ogromny wpływ na rozwój zarządzania

1. Podział pracy – specjalizacja powoduje podział.
2. Autorytet – formalny, gdy brakuje wiedzy.
3. Dyscyplina – przepisy są po to, by je przestrzegać.
4. Jedność rozkazodawstwa – każdy pracownik otrzymuje
zadania tylko od jednej osoby.
5. Jednolitość kierownictwa – operacje w organizacji,
prowadzące do jednego celu, powinny być przedmiotem
kierowania przez jednego kierownika, posługującego się
jednym planem.
6. Podporządkowanie interesu osobistego interesowi ogółu –
interesy pracowników nie powinny przeważać nad
interesami organizacji jako całości.
7. Wynagrodzenie – sprawiedliwe dla wszystkich.

42. c.d.

8. Centralizacja – problem polega na znalezieniu w każdym
przypadku właściwego stopnia centralizacji.
9. Hierarchia – linie władzy w organizacji przebiegające od
najniższego do najwyższego szczebla w organizacji.
10. Ład – właściwy czas i miejsce dla każdego w organizacji.
11.Odpowiednie traktowanie personelu – do podwładnych
naleŜy odnosić się z przychylnością i sprawiedliwie.
12. Stabilność personelu – duża fluktuacja wpływa
niekorzystnie na sprawność funkcjonowania organizacji.
13.Inicjatywa - swoboda podwładnych w planowaniu, nawet
jeśli zdarzają się błędy.
14. Esprit de corps – sprzyjanie poczuciu przynależności do
zespołu zapewni organizacji ducha jedności.

43. Chester Barnard (1886-1961)

Amerykański przemysłowiec i
administrator, który rozszerzył
durkheimowską koncepcję
organizacji nieformalnej na klasyczną
teorię zarządzania. Zalicza się do tzw.
"przejściowego okresu" w historii
myśli organizatorskiej. Jego głównym
osiągnięciem było wprowadzenie do
kierunku klasycznego aspektów
związanych z zarządzaniem zasobami
ludzkimi.
Najważniejsze prace to: „Funkcje
kierownicze” (1938) i „Organization
and Menagement” (1948).

44.

Dowodził, że organizacje to systemy oparte na
współpracy, przeciwstawiając się
dotychczasowym poglądom podkreślającym ich
hierarchiczny, podporządkowujący i autorytarny
charakter.
Uważał, że dyrektorzy mogą przekształcić swoje
organizacje w oparte na współpracy systemy
społeczne. Wystarczy skorzystać ze sposobów
działania, które polegają „…na koncentrowaniu
się na integracji wysiłków przez przedstawienie
robotnikom celów i zwracanie uwagi na ich
motywacje”

45. Współczesne wpływy w teorii organizacji

46.

Współczesne organizacje stały się organizacjami klienta.
Miejsce wydajności zajmuje kreatywność, dzięki której
organizacja może skutecznie reagować na zróżnicowane i
zmienne potrzeby swoich klientów.
Produkcję masową zastępuje się krótkoseryjną, pod
klienta, a jednocześnie następuje decentralizacja procesów
informacyjnych i decyzyjnych, w których szeregowi
wykonawcy pozostają w bezpośrednim kontakcie z
klientami.
Następuje umiędzynarodowienie się firm, globalizacja.

47. Według T. Burnsa zmiany te można odczytywać jako wskaźniki przejścia od industrializmu do postindustrializmu.

48.

49.

50.

Współczesne wpływy w teorii organizacji stają
się bardzo czytelne, gdy rozpatruje się ją z
punktu widzenia trzech perspektyw:
1.
2.
3.
Modernistycznej
Interpretywizmu symbolicznego
Postmodernizmu

51. 1. Perspektywa modernistyczna

Perspektywa modernistyczna - w teorii organizacji jest
ściśle związana z ogólną teorią systemów.
System w ujęciu Bertalanffy’ego to „…układ (rzecz) o
wzajemnie powiązanych częściach. Każdą z tych części
pojmuje się jako oddziałującą na inne i zależną od
całości.”
Do objaśniania najważniejszych pojęć teorii systemów
powszechnie wykorzystuje się, obecnie, hierarchię
systemów K. Bouldinga

52. Hierarchia systemów według K. Bouldinga

53. Organizacja jako system otwarty

54. 2. Perspektywa interpretywizmu symbolicznego

Na perspektywę symbolicznointerpretacyjną składają się dwie bliskie
sobie koncepcje. Jest to:
teoria ustanowienia,
teoria społecznej konstrukcji
rzeczywistości.

55.

Teoria ustanowienia (K. Weick) - skupia się na
subiektywnym pochodzeniu bytów, takich jak organizacja.
Celowo dobrane słowo ustanowienie ma podkreślić
działania polegające na budowaniu, przekształcaniu,
wyróżnianiu i burzeniu przez kadrę zarządzającą wielu
obiektywnych cech swego otoczenia.
Teoria społecznej konstrukcji rzeczywistości (P. Berger i
T. Luckmann) - negocjacje interpersonalne i niepisane
porozumienia przyjmowane w trakcie wspólnych
doświadczeń wytwarzają ludzki porządek społeczny.
Porządek społeczny jest więc wynikiem porozumienia
dotyczącego sposobu postrzegania rzeczy i
odpowiadających im znaczeń.

56. 3. Perspektywa postmodernizmu

Zasadniczym przedmiotem zainteresowań postmodernistów
jest interpretacja przez uczestników organizacji konstrukcji
społecznych, w których odgrywają oni swoje role
organizacyjne oraz wynikające z niej wartościowania,
emocje i postawy. Mają one zasadnicze znaczenie dla
zachowań organizacji oraz dla potencjału społecznego
organizacji.
Perspektywa postmodernizmu w teorii organizacji była
przejawem opozycji w stosunku do modernizmu. Modne
stało się budzenie niepokoju poznawczego, zamiast
dążenia do pewności; akcentowanie chaosu i
różnorodności, zamiast porządku, spójności i
jednorodności.

57. Różnice perspektyw w teorii organizacji

58. Metafory w teorii organizacji

Coraz częściej teoretycy organizacji przedstawiają swoje
ujęcia, opierając się na sposobach zapożyczonych z innych
nauk. Takim „zapożyczonym” sposobem odczytywania i
rozumienia organizacji jest stosowanie metafor.
Stosując metaforę jesteśmy w stanie zrozumieć jeden
rodzaj doświadczenia za pomocą innego. Przyjmujemy
identyczność dwu zestawianych rzeczy, pomimo ich
oczywistej odmienności ( A jest B – A jest podobne do B:
„człowiek jest lwem”, „Życie ludzkie jest długą, wijącą się
drogą” itp.). Rozumiejąc jeden element metafory, można
zrozumieć drugi lub odczytać to, co z niego wynika.

59. Metafory w teorii organizacji

60. c.d.