Қазақ халқының ырым – тыйым сөздері

1.

Тақырыбы: “Қазақ
халқының ырым –
тыйым сөздері”
• Оқушы: Болатова Мадина
• Сыныбы: 7 “б”
• Ғылыми жоба жетекшісі:
Жоламанова Гүлсім

2. Ғылыми жобаның мақсаты:

•Тыйым сөздердің
тәрбиелік мәнін аша
отырып, оны өмірде
тиімді пайдалана білу
жолдарын ашу.
•Қазақ халқының
ғасырдан жеткен нақыл
сөздерін насихаттау.
•Адамгершілікке,
имандылыққа, ізгілікке
тәрбиелеу.

3.

• Кіріспе
• Тыйым сөздер мен
ырымдардың жалпы мағынасы
• Тыйым сөздер мен
ырымдардың жүйеленуі
• Қорытынды
• Қолданылған әдебиеттер тізімі

4.

Қоршаға
н ортаға
байланысты
Ыдысаяқ,
тағамға
қатысты
Киім
киюге
қатыст
ы
Үй
тұрмысына
қатысты
Тыйым
дар
Жол
жүруге
байла
нысты
Қыз
балаға
қатыст
ы
Ісәрекетке
байланысты
Бесікке
қатысты
Нанға
қатысты

5. Іс-әрекетке байланысты

• Қонақ кете салысымен үйді
қағып сілкуге болмайды
• Үйге қарай жүгіруге болмайды
• Құран оқығанда күлуге
болмайды
• Аманатқа қиянат жасауға
болмайды
• Саусақты, қолды орынсыз
ауызға салуға болмайды

6. Қыз балаға қатысты тыйымдар

• Қыздың басына ақ, қара орамал
тартпайды. Ақ- жаулықтың,
қара – қайғының белгісі.
• Әйелге түнде суға баруға
болмайды, өткені қорқып,
шошыма ауруына ұшырауы
мүмкін.
• Қонақ қыз босағаға емес,
қарттар отыратын құрметті
орынға отырады. Әйтпесе үй иесі
бақытсыздыққа ұшырайды.
• Әйелге шашын жайып жүруіне
болмайды. Өйткені қаралы әйел
ғана шашын жайып жіберетін
болған.

7. Нанға қатысты тыйымдар

Нанға қатысты
тыйымдар
Нанды басуға болмайды
Нанды бір қолмен
сындыруға болмайды
Таңертең нан ауыз тимей
үйден шығуға болмайды
Тамақты сынамайды
Нанды төңкеріп қоюға болмайды.
Нанды бір қолмен сындыруға болмайды.
Кемтар адам ғана нанды бір қолмен
сындырады.
• Нанды басып Құранды алуға болмайды, ал
аяқтың астына Құранды қойып нанды алуға
болады.
• «Нан қатты екен», «шала піскен», «күйіп
кеткен», «езіліп кеткен» т.б.сөздерді айтып
нанды, тамақты сынамайды.
• Нанды , тамақты сынау – ашаршылықты
шақыратын жаман ырым.

8. Ыдыс-аяқ, тағамдарға қатысты тыйымдар

• Пышақ шалқасынан жатпасын
• Ыдыстың беті ашық қалса, улы
жәндіктер түсіп кетіп, суды немесе
тағамды бүлдірелі.
• Ыдыстан су ішерде азырақ төгіп жіберу
қажет.
• Қазанды төңкеріп қойса , ырыс – несібе
кетеді.
• Ас ішкен ыдысты төңкеріп қоймайды.
Ол ырысыңның таусылғанын білдіреді.
• Қонаққа кетік кесеге шай құюға
болмайды. Бұл қонақты құрметтемеу
болып саналады.
• Егер көршілер тамақ әкелсе, ыдысын
бос қайтармайды. Бос қайтару
көргенсіздік болып саналады.

9. Жолға жүруге қатысты тыйымдар

• Сейсенбі күні алыс жолға
шықпайcың. Сәрсенбі күні жолға
шыққан жолаушының жолы болады.
Жолда кездескен адамнан «кайда
барасың ?» деп сұрамайды, «жол оң
болсын» деу керек.
Жүкпен жолға шыққанда, үйден тұз
алмайды.
Жүрер жолдың уақытын кесіп айтуға
болмайды.Ол құдайға астамшылық,
күпірлік болады. Жол жүретін ада
«Алла жазса», «Алла жол берсе»,
«Құдай қаласа», «Барар жердің дәмі
тартса» деп тілек тілегенде , жол
бойындағы кедергілердің бәрі
аластатылады.
Жұма күні көшуге болмайды.Жұма –
қасиетті күн.Бұл күні ата – баба
әруақтары шаңыраққа келіп, дұға
дәметеді.

10. Киім киюге қатысты тыйымдар

– Киімді оң қолдан бастап киіп, сол
қолдан бастап шешеді. Оң қолдан
бастап киім кию жақсы ырым
саналады.
– Киімді желбегей жамылмайды,
өйткені екі қолы жоқ адам ғана
киімді желбегей жамылып жүреді.
– Тозбаған киімді тастауға болмайды.
Қазақ халқында тозбаған киімді
тастау – жаман ырым. Егер оны адам
кигісі келмесе, біреуге сыйлау керек.
– Көпшіліктің алдында жалаңаш –
жалпы жүруге болмайды. Бұл
әдепсіздік болып саналады.
– Өте ұзын немесе қысқа киім киюге
болмайды. Бұлай киіну адам жұмыс
істеген кезде қолайсыздық тудырады.
– Киімді сілкіп киген жөн, өйткені
киімге жабысқан ұлы жәндіктер
болса ұшып түседі.
– Қыздарға ер баланың киімін киюге
болмайды. Ер баланың киімін кию
жаман ырым саналады.

11. Үй тұрмысына, қоршаған ортаға байланысты тыйымдар

• Көкті жұлуға болмайды
• Суға түкірме. Үйге кірген
жыланды өлтіруге болмайды
• Есікті керуге, тебуге,
табалдырықта тұруға
болмайды
• Сыпырғы, күрек,
айыр,балғаның басын
жоғары қаратып қоймайды
• Күлді қолмен шашпа.

12. Ұлттық киімдерге байланысты ырымдар

• Аяқ- киімге қатысты ырым-тыйымдар
• Аяқ киімді төңкеріп қоймайды, теріс
кимейді
• Суық тиген балана ұлтарақпен үш мәрте
ұрып ұшықтайды
• Бас киімге қатысты ырым тыйымдар
• Тымақты айырбастауға болмайды
• Ер адам әйелдің жаулығын басына салмайды
• Бас киімнің төбесін басып кимейді
• Әйел жалаңбас отырып бала емізуге
болмайды
• Той киіміне қатысты ырым-тыйымдар
• Қасқыр ішікті 25 жасқа толмаған жастар
болмайды
• Баланы бесікке салғанда бесіктің үстіне 7
түрлі сырт киімді жабады
• Тозбаған киімді тастау жаман ырым

13. Ұсыныс

1. Қазақтың ырым-тыйым сөздері
туралы баспасөз беттерінде
жариялап, оқырман қауымға
ұсынылса.
2. Ырым-тыйым сөздер туралы
мектепте сыныптан тыс ісшаралар өткізілсе.
3. Ата-бабаларымыздан келе
жатқан қазақтың ырым-тыйым
сөздері туралы кітапшалар
көбірек шығарылса.

14. Үш орай

15. Бос бесікті тербетуге болмайды

16.

17. Есікті керуге болмайды