Početak pismenosti kod istočnih Slovena kao osnovna pretpostavka pojave književnog jezika

1. Ruska civilizacija i kultura 1

Nastavnik: Prof. dr Slavica Lukić

2. Početak pismenosti kod istočnih Slovena kao osnovna pretpostavka pojave književnog jezika

• Do nedavno istoričari, odgovarajući na pitanje, kada i u
vezi s čim se pojavila pismenost kod istočnih Slovena,
ukazuje da je početak pismenosti povezan sa
hrišćanskom religijom i crkvom.
• Po njima istočnoslovenska pismenost se počinje razvijati
od kraja 10-og vijeka, na osnovu staroslovenskog i
starocrkvenoslovnskog pisma, u periodu kada su stari
Sloveni primili hrišćanstvo. Ovi podaci su pronađeni u
ljetopisima iz 989.godine.

3. Početak pismenosti kod istočnih Slovena kao osnovna pretpostavka pojave književnog jezika

• Međutim, istoričari na osnovu novih činjenica navode
na pretpostavku da je pismenost kod istočnih Slovena
postojala i prije primanja hrišćanstva.
• Ovakve tvrdnje nastaju na osnovu dokumenata iz
istorije staroruskog društva, na osnovu dokaza
dobijenih iz najnovijih arheoloških iskopina, kao i iz
vijesti inostranih savremenih pisaca. U „Повесть
временых лет“, ljetopisa sa kraja 11-og i početka 12og vijeka nalaze se ugovori koje su zaključili stari
Kijevski kneževi sa vizantijskom imperijom, koji su
živjeli mnogo prije primanja hrišćanstva u Rusiji.

4. Početak pismenosti kod istočnih Slovena kao osnovna pretpostavka pojave književnog jezika

• Naučnici koji zastupaju tradicionalni stav, da se pismenost
pojavila sa primanjem hrišćanstva, su tvrdili da su tekstovi
tih ugovora prvobitno bili napisani na grčkom jeziku, a zatim
prilikom sastavljanja ljetopisa, na početku 12-og vijeka,
izvučeni iz kijevskih kneževskih arhiva i tek tada prevedeni
na staroslovenski književni jezik, radi njihovog uključivanja
u ljetopis.
• Prilikom arheoloških iskopina iz 1949.g. kod sela Gnezdova
pronađene su iskopine glinenih posuda iz 20-ih godina 10-og
vijeka. Na glinenim posudama je bio natpis napisan
slovenskim ćiriličnim slovima.
• Druga arheološka iskopina koja je pronađena prilikom
prokopavanja kanala Dunav – Crno more na kamenoj ploči
pored ćirilinih slova je urezana godina 943.

5. Brojevi na staroslovenskom jeziku

6. Brojevi na ikonama

Slova
Brojčane
oznake
1
Slova
Brojčane
oznake
Slova
Brojčane
oznake
20
600
30
800
2
40
900
3
50
90
4
70
5
80
Slova
Brojčane
oznake
100
60
6
200
700
7
300
9
8
400
10
500

7. Početak pismenosti kod istočnih Slovena kao osnovna pretpostavka pojave književnog jezika

• Još neke činjenice idu u prilog tvrdnji da je pismenost kod
istočnih Slovena postojala na početku 10-og vijeka.
• Arapski pisac Ahmet Ibn-Fadlan pišući o svom putovanju
na Volgu 921–922.g. između ostalog je pisao o svojim
susretima sa ruskim trgovcima i njihovim običajima. Pisao
je o smrti jednog ruskog trgovca, kako su ga sahranili i
poslije svih pogrebnih običaja na drvetu napisali ime
umrlog i ime cara ruskog. Na žalost arapski pisac nije
pisao kojim pismom su pisali ime na nadgrobnom
spomeniku.
• Drugi arapski pisac tog vremena je takođe pisao da su
stari Rusi urezivali slova na drvetu.

8. Početak pismenosti kod istočnih Slovena kao osnovna pretpostavka pojave književnog jezika

• Na kraju najinteresantniji dokaz da je starorusko pismo
korišteno prije primanja hrišćanstva su spisi Konstantina
Filozofa, začetnika staroslovenske pismenosti. On je
pisao o svojim misionarskim putovanjima (oko 860.g.)
gdje je sretao Ruse koji su govorili na ruskom jeziku,
pričao je sa njima i od njih učio njihov jezik.
• Sve navedeno, svakako, navodi na zaključak da se
pismenost u Rusiji pojavila na početku, a ne na kraju 10og vijeka, a možda i ranije.

9. Početak pismenosti kod istočnih Slovena kao osnovna pretpostavka pojave književnog jezika

• Međutim, primanjem hrišćanstva u vrijeme vladavine
velikog kneza Vladimira 988.godine, iz Vizantije su stigle
prve svete knjige i samim tim se smatra da je tad
udaren temelj staroruskoj gramatici i pismenosti.
• Pravoslavna crkva je sa sobom donijela dovoljno
razvijeno kanonsko pravo, koje je vodilo računa o
duhovnosti svih crkvenih ljudi.
• Takvo uspostavljanje moralnih zakona se pokazalo
jednim od osnovnih karakteristika staroruske
civilizacije.

10. Uticaj islama na rusku civilizaciju i kulturu

• Početkom 13.vijeka Džingis kan (han) sa svojom
konjicom munjevito osvaja zemlje od Dalekog Istoka
do Evrope i iza sebe ostavlja pustoš – prvo je osvojio
Sjevernu Kinu, preko Srednje Azije izbio na obale
Kaspijskog mora i preko Kavkaza spustio se u
Jermeniju i Gruziju i osvojio ih i kod rijeke Kalke
sudario se sa ujedinjenom ruskom i poloveckom
vojskom
• Koristili su oružje nalik današnjim granatama
napunjene naftom
• 13 godina poslije Džingis kan je umro, ali ga je
nasledio njegov unuk Bataj kan čija vojska je bila
sastavljena pretežno od Tatara
• Pretpostavlja se da je za vrijeme Mongolskog carstva
u svijetu ubijeno 40 miliona ljudi

11. Odjeća Tatarina

12. Mongolija 1206.

13. Mongolija 1223.

14. Mongolija 1259.

15. Mongolija 1280.

16. Mongolija 1227-1294.

17. Uticaj islama na rusku civilizaciju i kulturu

• Bataj je Rusiju napao sa istoka i razjedinjene kneževine
osvajao jednu po jednu – Rjazansku kneževinu, Vladimir
i Kijev. Na putu prema zapadu najozbiljnije su mu se
suprotstavili Česi.
• Tada se Bataj povlači u Rusiju i formira državu “Zlatna
horda” sa predstonicom u Saraju. Stvorio je vazalni
sistem, a ruske kneževine su mu plaćale danak
• Njihovu vlast su ljetopisci nazvali “smakom svijeta”
• Narodna pjesma o tome kaže:
Ko novaca ne imađaše, djete mu uzeše,
Ko ni djete ne imađaše, ženu mu uzeše,
A ni nje u kog ne bješe, tom glavu uzeše.

18. Zlatna horda 1389.g.

19. Uticaj islama na rusku civilizaciju i kulturu

• Takvo stanje je trajalo 200 godina – kneževine se
nisu mogle dogovoriti da im se odupru – sve do
moskovskog velikog kneza Dimitrija Ivanoviča koji
je uspio da potčini ruske kneževine svojoj volji i da
ih povede u borbu protiv Zlatne Horde
• Kao priznanje za pobjedu na Kulikovom polju knez
Dimitrije je dobio naziv “Donski”
• Međutim dvije godine poslije novi tatarski kan
Tohtamiš je ponovo napao Rusiju i uspio da se
probije do Moskve, zauzme je, zapali i kao taoca
uzme Dimitrijevog sina Vasilija. Moskva se brzo
oporavila, oslobodila Vasilija koji je ubrzo stupio na
presto
• Ubrzo se Zlatna Horda pocijepala na dvije države –
Kazansko carstvo i Krimsko kanstvo

20. Uticaj islama na rusku civilizaciju i kulturu

• U isto vrijeme se Ivan III, koji je Moskovskom
kneževinom vladao 40 godina, proglasio
samodršcem Istočne Rusije – nije stupio u borbu
protiv Zlatne Horde, iskoristivši rascjep u Hordi,
sprijateljio se sa Krimskim kanom i odbio da plaća
danak Kazanskom carstvu, te iskoristivši svađu
između Krimskog kanstva i Kazanskog carstva
Moskva je osvojila nezavisnu poziciju, poslije koje
Tatari više nisu napadali Rusiju – 1480.g.
• Ta godina se smatra konačnim oslobođenjem
Ruskih država od tatarskog ropstva

21. Uticaj islama na rusku civilizaciju i kulturu

• Međutim tatarsko ropstvo i islam se urezalo
duboko u ruski civilizacijski model
• Rusi su od Tatara prihvatili mnoge
poljoprivredne kulture, mnoge termine u
građevinarstvu (saraj, čerdak, bašnja) nazive
odjevnih predmeta (sarafan, kaftan), u vojnoj
terminologiji, posebno među kozacima, u
svakodnevnom životu nazivi mnogih jela (đuveč,
kefir, šašlik), tržnica (bazar), naziv za novac
(denjgi) je tatarskog porijekla itd.

22. Korijeni ruskog civilizacijskog modela

• Na osnovu najstarijeg izvora – ljetopisa “Istorija
davnih vremena” smatra se da je prva ruska
država nastala u 9. vijeku (862.g. naše ere)
• Prva pismenost se javila zajedno sa
preuzimanjem hrišćanstva 988.g. – posredstvom
južnoslovskih zemalja od Vizantije
• Prva ruska azbuka – znakovi kojim su se služili
južnoslovenski narodi naseljeni u okolini
Soluna. To se u ruskoj istoriji, književnost i kulturi
smatra prvim južnoslovensim uticajem (jezik i
pismo su bili slovenski, ali sadržaji su bili
Vizantijski)

23. Korijeni ruskog civilizacijskog modela

• U trenutku kada su Ćirilo i Metodije sastavili
azbuku na osnovu govora solunskih Slovena,
već su ti Sloveni bili asimilovani u vizantijsku
kulturu (to se vidi na jeziku – imena koja su
se odnosila na novu hrišćansku religiju su bila
grčkog porijekla).
• Jezik koji se smatra prvim književnim
jezikom Južnih i Istočnih Slovena već je bio
mrtav u govornoj komunikaciji.

24. Korijeni ruskog civilizacijskog modela

• Ali on za slovenske jezike predstavlja istu
osnovu, kao što je za germanske jezike osnova
bio latinski jezik.
• To je jezik koji se u raznim slovenskim
kulturama različito naziva – starobugarski,
staromakedonski, staroslovenski – nacionalni
jezik svih Slovena – koji pod uticajem govornog
jezika u različitim nacijama prelazi u nacionalne
jezike – srpski, ruski, bugarski, makedonski itd.
• Stvaranjem prve države i pojavom pismenosti
počinje istorijski period razvoja Istočnih Slovena

25. Korijeni ruskog civilizacijskog modela

• Neki izvori (ljetopisi, usmena predanja) ukazuju
da su istočni Sloveni naseljavali močvarne i
šumske predjele duž velikih rijeka
• Živjeli su u velikim rodovskim zajednicama
sastavljenim od tri generacije (očevi, djeca i
unučad)
• Bavili su se zemljoradnjom, lovom, pčelarstvom
i ribolovom

26. Korijeni ruskog civilizacijskog modela

• Na čelu roda je bio najstariji član roda kome
su se svi pokoravali
• Kada je bilo neophodno sastajalo se po
nekoliko rodova da riješe zajednički problem
(Vijeće)
• Često su ratovali sa stepskim nomadima koji
su ih napadali i pljačkali
• Bili su gostoljubivi i kada su izlazili iz kuće
nisu zatvarali vrata, a na stolu su ostavljali
hranu za putnike namjernike

27. Korijeni ruskog civilizacijskog modela

• I danas se sačuvao običaj da se na stolu siječe
komad više za putnika namjernika
• Po vjeroispovjesti su bili mnogobošci – vjerovali
su u prirodne sile. Svojim bogovima Sloveni nisu
pravili hramove, pravili su njihove drvene idole
u ljudskom obliku i držali ih na otvorenom
• Vjerovali su u zagrobni život i ostavljali su hranu
na grobovima, a sa pokojnikom su sahranjivali i
razne predmete
• Umjesto nadgrobnih spomenika pravili su visoku
humku od zemlje (kurgan)

28. Uticaj susjeda starih Slovena

• Na obalama Baltičkom mora na sjeveru naseljavali su
Litvanci, a nešto sjevernije Finci
• Na jugoistoku susjedi istočnih Slovena su bili Hazari
(obale rijeke Volge i Dona) koji su bili porijeklom iz
Centralne Azije, ali su primili judejsku vjeru. Stvorili su
moćnu državu koja se raspala u 10.vijeku poslije
dugotrajnih ratova sa Pečenjezima, ali su ipak izvršili
jak uticaj na Istočne Slovene
• U 9.vijeku Istočni Sloveni su se izmješali sa Normanima
(Varjazima)

29. Susjedi starih Slovena

• Kada su počeli sami sa sobom da upravljaju nisu
bili složni, te izabraše sebi kneza koji bi
pravedno vladao njima – tako najstariji Rjurik
dođe da vlada njima (u Novgorodu)
• Poslije Rjurika, vladao je njegov rođak Oleg kao
tutor Rjurikovog maloljetnog sina Igora. Oleg je
882.g. zauzeo Kijev i preselio prestonicu u Kijev,
a 897.g. je zauzeo Carigrad. Da bi se povukao
Vizantija je platila Olegu veliki danak, poslije
čega Oleg ulazi u legendu i narodnu pjesmu
• Poslije Olegove smrti na presto dolazi Rjurikov
sin Igor koji je vladao do svoje smrti 943.g.

30. Veze sa Vizantijom i primanje hrišćanstva

• Igorova udovica Ogla je primila hrišćanstvo, ali je njihov sin
Svjatoslav to odbio da učini kao pojedinac
• Tek 6 godina poslije njegove smrti (986) na presto je stupio
njegov sin Vladimir, koji je sproveo pokrštavanje svojih
podanika (988.g.)
• 986.g. Vladimiru dolaze Bugari iz Povoložja, koji su mu
iznijeli prednosti muhamedanske vjere, zatim je rimski
papa poslao Njemce a poslije njih su došli Hazarski Jevreji i
na kraju grčki filozof koji je propovijedao pravoslavnu vjeru
• 987.g. je sazvao svoje savjetnike i predstavio im ko je sve
bio kod njih

31. Veze sa Vizantijom i primanje hrišćanstva

• Savjetnici su predložili da obiđu sve zemlje i da vide
kako oni služe bogu, ali ih je zadivila ljepota grčkog
bogosluženja, što je imalo odlučujući značaj da bi
988.g. Vladimir odlučio da Rusi prime hrišćanstvo
• Vladimir je zavjetovao 988.g. ako osvoji Herson (glavni
grčki grad na Krimu) da će primiti hrišćanstvo. U to
vrijeme je Vladimir tražio od vizantijskih careva Vasilija
i Konstantina sestru za ženu, što su oni odbili jer nisu
željeli dati sestru za paganinu (neznabošcu) koji je imao
harem sa 700 sluga, ljubavnica i žena. Poslije toga je
Vladimir pristao, primio hrišćanstvo (pokrstio se i
vjenčao sa princezom)
• Vrativši se u Kijev naredi svim podanicima da sutradan
dođu na Dnjepar, gdje je obavljeno pokrštavanje – kaže
ljetopis

32. Veze sa Vizantijom i primanje hrišćanstva

• Pozivajući se na vizantijske izvore legenda glasi
drugačije: da je vizantijski car Konstantin
pozvao Vladimira da uguši pobunu obećavši mu
svoju sestru Anu za ženu, ali se kasnije pokajao.
Vladimir ljut napada na Herson. Konstantin
uplašen šalje sestru u Herson pod uslovom da
Vladimir primi hrišćanstvo
• Primanjem hrišćanstva ruski civilizacijski model,
koji je do tada bio sastavljen od
opšteslovenskih, baltijskih i normanskih
elemenata, znatno se proširio

33. Veze sa Vizantijom i primanje hrišćanstva

• Preko Vizantije u njega su ušli elementi
antičkog, grčkog nasleđa, a sa njima
bliskoistočno i egipatsko nasleđe koje je bilo
sadržano u grčkom antičkom civilizacijskom
modelu
• Sa hrišćanstvom su ušli i elementi hebrejske
kulture iz biblijske osnove hrišćanstva
• Tako je ruski civilizacijski model dobio
elemente evropske, azijske i afričke civilizacije

34. Klavdije Lebedjev – Pokrštavanje Kijevljana

35. Hram sv. Vladimira kod Sevastopolja leži na mjestu gdje su Kijevski Rusi 988. kršteni u pravoslavnoj veri.

36. Centri pismenosti i način njenog širenja

• Poslije primanja hrišćanstva dolazi do širenja
pismenosti
• Radi bogosluženja knjige donešene iz Vizantije je
trebalo prevesti, umnožiti
• Za taj posao koji predstavlja i početke ruske
književnosti i pismene kulture u manastirima je
organizovana obuka monaha, koji su prepisivali i
umnožavali knjige (tome su posvetili svoj zemaljski
život)

37. Centri pismenosti i način njenog širenja

• Monah – onaj koji usamljeno živi
• Manastir – grčka riječ – ujedinjen ili osamljen
stan (samostan ili monastirion)
• U ruskim manastirima razvila su se dva
osnovna oblika života: manastirska opštežitija
i usamljenički manastirski život. Pojedinci koji
su se opredijelili na usamljenički život su
uživali posebno poštovanje među vjernicima i
smatrani su svetiteljima

38. Centri pismenosti i način njenog širenja

• Manastiri sa velikim opštežitijima nazivali su se
lavre (Kijevsko-pečerska lavra, Pskovo-pečerska
lavra idr.)
• Boljari i kneževi su osnivali manastire i darivali
ih velikim posjedima, izražavajući na taj način
svoju privrženost pravoslavnoj vjeri, a od
manastira stvore centre kulturne i umjetničke
djelatnosti

39. Centri pismenosti i način njenog širenja

• U manastirima se razvijalo stočarstvo,
pčelarstvo, zemljoradnja, vinogradarstvo
• Manastiri koji su se nalazili blizu puteva imali su
svratišta za putnike
• Pored manastira su se osnivale bolnice i
skloništa za starije i iznemogle
• Zasluge manastira i monaha su bile velike u
oblasti religije, prosvećenosti i kulture

40. Centri pismenosti i način njenog širenja

• Monasi koji su se posebno isticali u prepisivanju
knjiga odlazili su u Svetu goru i tamo prepisivali
i prevodili i ostala djela vizantijske literature
• U manastirima su se počeli voditi ljetopisi – u
njih su se bilježili značajni događaji
• U manastirima je sačuvano mnogo knjiga koje su
nabavljane sa raznih strana
• U manastirima su sačuvana i druga kulturna
blaga tako da oni i danas najživlje predstavljaju
staru rusku civilizaciju i kulturu

41. Centri pismenosti i način njenog širenja

• Kako su se odjevali boljari, ratnici, vojskovođe,
kako su bili uređeni njihovi domovi – očuvano je
na freskama u manastirima
• Pri manastirima su postojale ikonopisne škole –
posebno poznata Pskovska, Kijevska, Moskovska i
Novgorodska škola
• Vez, rad tapiserija, tkanje – rasprostranjeno u
manastirima
• Arhitektura po uzoru na vizantijsku – gradovi
Pskov, Suzdalj, Vladimir, Novgorod
• Vajarski rad – sačuvan u okviru prozora, na
stubovima

42. Kijevska kneževina

• Poslije primanja hrišćanstva Kijevska kneževina je
doživjela veliki procvat
• Knez je svoj dvor uredio po uzoru na vizantijski – bio
najraskošniji u Evropi
• Pri manastirima i hramovima osnovana je prevodilačka i
prepisivačka djelatnost, duhovna muzika, primjenjena
umjetnost
• Vrhunac procvata Kijevska kneževina je doživjela za
vrijeme vladavine Jaroslava Mudrog, početkom 11.
vijeka
• Sinovi Jaroslava Mudrog su se poslije njegove smrti
podijelili i tako oslabili državu – nomadska plemena
Polovci napadaju na nju 1061.g. pljačkali, odvodili žene
i djevojke, za sobom ostavljali pustoš – punih 50 godina

43. Kijevska kneževina u 11.vijeku

44. Kijevska kneževina

• Kneževi Svjatoslav i Vsevolod su prognali iz
Kijeva svog brata Izjaslava jer se obratio
Poljacima za pomoć (Život Borisa i Gleba i Spjev
o Igorevom pohodu)
• Takvo stanje je vladalo do dolaska na presto
Vladimira Monomaha (1113.g.) koji se u svom
djelu “Pouka djeci” založio da se uspostavi
pravo prvorođenog sina (primogenitura) u
nasleđivanju prestola, koji mlađoj braći
dodjeljuje pojedine oblasti na upravljanje, a oni
su dužni da mu se pokoravaju

45.

46. Novgorodska kneževina

• Novgorod je bio veliki međunarodni trgovački centar.
Švedski trgovci su tu dolazili da prodaju oružje i tekstil i
kupuju rusko krzno.
• Do 1136. Novgorod je bio feudalna kneževina u kojoj su
vladali rođaci i poznanici Kijevskog kneza. 1136. izbija
ustanak protiv kneza Vsevoloda Mstislaviča (unuka
Vladimira Monomaha). Vsevolod je pobjegao i ukinuta je
kneževska vlast i organizovana feudalna republika koja
je bila nalik na Dubrovačku Republiku na jugu.

47. Novgorodska kneževina

• Vrhovnu vlast je imalo Vijeće koje je pozivalo kneza
iz drugih kneževina. Ako je knez radio protiv volje
Vijeća otpuštali su ga i pozivali novog kneza.
• Odluke u Vijeću su se donosile konsenzusom
• Početkom 13.vijeka Novgorodci su pozvali za kneza
Jaroslava Vsevolodiča (sina Vladimirskog velikog
kneza), koji je kršio prava Novgorodaca i protiv
njega je podignut ustanak 1216.g. i prognali ga.
Prognani knez je zaposjeo puteve koji su povezivali
Novgorod sa Suzdaljem tako da do Novgoroda nije
moglo doći žito i zavladala je glad. Novgorodci su
sakupili vojsku na čelu sa Mstislavom Neustrašivim i
udarili na kneza Jaroslava.

48. Novgorodska kneževina

• 1240.g. ruske zemlje napadaju Šveđani sa Baltičkog
mora uplovili su u rijeku Nevu. U hrabroj borbi kneza
Aleksandra Jaroslaviča dobio je naziv Nevski. Ali je ipak
Aleksandar Nevski morao da se povuče.
• U jesen iste godine napadaju ih njemački vitezovi
Tevtonskog reda i Novgorodci su morali da pozovu
Aleksandra Nevskog da se vrati u Novgorod.
• Od gradskih zanatlija i seljaka je napravio snažne
pješadijske odrede. Sudarili su se sa vitezovima
Tevtonskog reda početkom 1242.g. na zaleđenom
Čudskom jezeru gdje su mnogi Tevtonski vojnici (pod
velikim naletom vojske led je oslabio) propali u jezero.

49. Aleksandar Nevski

50. Novgorodska kneževina

• Čuvene riječi Aleksandra Nevskog “Ako neko
digne na nas mač – od mača će i poginuti”
• Njegova ličnost je bila inspirativna za staru
rusku književnost
• U djelu “Žitije Aleksandra Nevskog” on se
izjednačava sa Aleksandrom Makedonskim po
ljepoti, umu, mudrosti i hrabrosti – 1938.g.
snimljen film “Aleksandar Nevski”

51. Teritorija Novgorodske kneževine oko 1400.g.

52. Vladimirska i Suzdaljska kneževina

• Grad Vladimir koga je osnovao Vladimir Monomah (kao svoje
sjeverno utvrđenje ili Kremlj) u 12. vijeku leži na lijevoj
obali rijeke Kljazme udaljen na 191 km od Moskve prema
Njižnjem Novgorodu. Na ulazu u grad su zagrađene kule od
bijelog kamena. U centru grada je sagrađena crkva
Uspenjski sabor koju će u 15.vijeku ukrasiti svojim rukama
jedan od najvećih ruskih slikara Andrej Rubljov. Grad
Vladimir je postao jedan od najljepših i najbogatijih gradova
u staroj Rusiji
• Međutim 1238.g. Tatari su ga pokorili i razorili poslije čega
se nikada više nije oporavio u staroj svojoj slavi

53. Suzdaljski Kremlj

54. Vladimirska i Suzdaljska kneževina

• Danas je to grad muzej pun divnih spomenika
ruske arhitekture
• Suzdalj je jedan od najstarijih ruskih gradova –
podignut je u 10.vijeku. Od 13.vijeka postao je
prestonica Suzdaljske kneževine. 1238.g.
zauzele su ga spalile Tatarske horde
• 1350.g. Suzdaljski knez Konstantin Vasiljevič
prenio je rezidenciju iz Suzdalja u Njižnjij
Novgorod
• I Suzdalj je danas riznica stare ruske arhitekture

55. Katedrala Uspijeća Presvete Bogorodice u Vladimiru izgrađena je 1158.-1160. i bila je glavna crkva u Rusiji u XIII vijeku

56. Moskovska kneževina

• U ljetopisu se spominje 1147.g. grad Moskva koja je bila
konačište suzdaljskom knezu Juriju Dolgorukom na putu
od Suzdalja do Kijeva. Po legendi to imanje je pripadalo
starom ruskom boljaru Kučki a njegov dvor se nalazio na
mjestu gdje se danas nalazi Novodevičji manastir. Ne
zna se tačno da li je boljar Kučka nečim izazvao Jurija
Dolgorukog ili je ovaj bacio oko na njegovo imanje, ali
1156.g. Jurij napada boljara i osvaja njegove zemlje i
gradi zamak
• Moskva se nalazila u centru svih ruskih zemalja i bila je
zaštićena od neprijatelja i sa juga, i sa istoka, i sa
zapada i sa sjevera. Ali ipak su Tatari uspjeli spaliti
Moskvu 1237.g.

57. Spomenik Juriju Dolgorukom u Moskvi

58. Moskovska kneževina

• Početkom 15.vijeka sa Moskovskom kneževinom
su se ujedinile okolne manje kneževine – tako da
su se sve zemlje u slivu rijeke Moskve našle u
jednoj kneževini
• Moskovski veliki knez Ivan Kalita je proširio
teritoriju Moskovskog kremlja, izgradio je crkve
od bijelog kamena
• 1367. izgrađene su zidine i kule od bijelog
kamena – što je zaštitilo grad od neprijatelja
• U 15. vijeku Kremlj je ozidan ciglom u prečniku
od 2250 m

59. Moskovska kneževina

• Za vrijeme Napoleonove najezde 1812.g. zidine
Moskovskog kremlja su bile minirane. Ipak unutar
zidina kremlja su sačuvane prelijepe građevine,
saborne crkve od bijelog kamena, spolja bogato
ukrašene reljefima, unutar oslikane freskama i
pozlaćenim ikonostasima
• Najveća od njih je Uspenjski sabor – građena od
1475 – 1479.g. – u kome su krunisani svi ruski carevi
od osnivanja carstva za vrijeme vladavine Ivana
Groznog

60. Moskovska kneževina

• Druga po veličini kremaljska crkva je Arhangelski
sabor – građena od 1505 – 1509.g. do Petra
Velikog u njoj su sahranjivani moskovski kneževi
i ruski carevi
• Treća po veličini je Blagoveštenski sabor – gradili
su ga ruski pskovski majstori – oslikali su je
Andrej Rubljov, Feofan Grek i drugi

61. Sveto Trojstvo Andreja Rubljova u Tretjakovskoj galeiji Moskvi

62. Hram Vasilija Blaženog u Moskvi

63. Blagoveštenski sabor

64. Arhangelski sabor

65.

66. Trice-Sergejevski manastir – 80 km od Moskve u kome su sačuvane mnoge freske Andreja Rubljova

67.

68.

69.

70.

71.

72. Nastanak cijele Rusije i njen civilizacijski model

• Ivan III je ne samo pretendovao da bude gospodar
cijele Rusije, nego je pretendovao da bude na prvom
mjestu u pravoslavnom svijetu – u nekim izvorima se
pominje ideja o Moskvi kao o Trećem Rimu, kao
prestonica svih hrišćana.
• Tu ideju su podržali Sloveni sa juga koji su dali
značajan doprinos u razvoju pismenosti, umjetnosti i
kulture u Rusiji (Konstantin Filozof, Srbin Pohomije i
drugi)

73. Nastanak cijele Rusije i njen civilizacijski model

• Poslije Ivana III na presto moskovskih velikih
kneževa je došao Vasilije III. Poslije njegove
smrti na presto dolazi njegov sin Ivan IV koji je
imao samo 3 godine. Umjesto njega vladala je
njegova majka, koja je umrla kada je Ivanu bilo
8 godina.
• Ivan preuzima vlast sa 17 godina, učvrsti
granice na sjeveroistoku ruskih kneževina,
zatim je udario na Kazanske i Krimske Tatare i
krenuo na Krim. 1558.g. izbio je na obale
Baltika i taj rat je trajao 25 godina

74.

75. Svadba Vasilija III sa Jelenom Glinskom

76. Nastanak cijele Rusije i njen civilizacijski model

• Ivan IV je dobio naziv “Grozni” jer se krvavo
obračunavao sa svojim najbližim saradnicima
koji su ga iznevjerili u tom ratu.
• Njegov lični prijatelj koji je prebjegao
Litvancima napisao je istorijat Ivanove
vladavine, a lično mu je napisao tri pisma (ta
prepiska je kasnije u ruskoj književnosti
okarakterisana kao publicistički žanr)

77. Nastanak cijele Rusije i njen civilizacijski model

• IVAN Grozni se prvi krunisao za cara cijele Rusije. Teritoriju
Rusije je podijelio na:
• Zemštinu – koju je u rukama držala boljarska duma (skupština
vlastele)
• Opričninu – koja je pripadala caru lično – u njen sastav su ušle
zemlje koje su imale najveći privredni i trgovinski značaj – sa
teritorije opričnine su udaljeni svi kneževi i boljari, a njihova
zemlja je podijeljena carevim poslušnicima (dvorjanima).

78. Nastanak cijele Rusije i njen civilizacijski model

• Iz redova dvorjana je stvorio ličnu gardu
(opričnike). Uz njihovu pomoć zaveo je
neviđen teror, za neposlušnost caru ubijana su
čak i maloljetna djeca i njihovi kmetovi. Za
mučenja su napravljene specijalne peći,
gvozdena klješta, oštre kandže, dugačke igle,
ljudi su tankim testerama presjecani na dva
djela, derana im je koža itd.

79. Nastanak cijele Rusije i njen civilizacijski model

• Poznati pisac iz 18.vijeka Karamzin je pisao da je Ivan Grozni
zvjerski ubio čak i rođenog sina
• Taj tiranin je međutim bio i veliki graditelj – udario je temelje
privredi Rusije, otvorio rudnike na Uralu, sazidao Ivan grad i
mnoge građevine u moskovskom Kremlju i ispred njega (Hram
Vasilija Blaženog 1555-1560 u obliku 8 kupola koje liče na 8
čalmi tatarskih kanova u znak pobjede nad Tatarima
• Dao je da se izlije ogromno zvono koje se nije moglo podići ni
na jedan zvonik (Car zvono), nego je položeno na zemlju u
Kremlju
• Moskva je u vrijeme vladavine Ivana Groznog bila stecište
evropskih i azijskih trgovaca skupocjenim krznom

80.

81. Car zvono

82. Car-top

83. Car-top

• Car-top je izliven iz bronze za vrijeme
vladavine cara Fjodora Ivanoviča.
• Dužina topa — 5,34 m, prečnik ždrijela — 1,2
m, težina — 40 t . Svako njegovo đule teži
1965 kg.
• Smatra se da je izgrađen da bi plašio
neprijatelja i da nikada nije upotrebljen.

84. Promjene u ruskom civilizacijskom modelu u “vrijeme smutnje”

• Car Ivan Grozni pošto je lično ubio najstarijeg sina,
poslije njegove smrti ostala su dva sina – Fjodor i
Dimitrije. Fjodor je bio bolestan (smatralo se da je bio
malouman i nesposoban da vlada), a Dimitrije
maloljetan (a bio je iz sedmog Ivanovog braka, koji je
crkva blagoslovila ali ne i priznala pa su njemu i
njegovoj majci poricali pravo na presto).
• Zato je Ivan obezbjedio sinu namjesnika (oženio ga je
kćerkom Borisa Godunova u koga je Ivan imao
povjerenje)

85.

Ilja Rjepin – Ivan Grozni ubija sina

86. Promjene u ruskom civilizacijskom modelu u “vrijeme smutnje”

• Tako je Boris vladao u ime Fjodora, sa kojim se
ugasila dinastija Rjurikoviča
• Uprkos protivljenju Boris Godunov je ipak bio
izabran za cara
• Regenti koji tada preuzimaju vlast u državi
odlučuju odmah malenog princa
prijestolonasljednika zajedno s majkom poslati
van iz Moskve u grad Uglič. Tamo će on i
preminuti 15.maja 1591. godine pod sumnjivim
okolnostima.

87. Fjodor I

88. Promjene u ruskom civilizacijskom modelu u “vrijeme smutnje”

• Na vijest o smrti Boris Godunov odlučuje odmah da pošalje
istražitelja na mjesto nesreće kako bi utišao glasine da je
Dimitrije ubijen po njegovom naređenju. Osoba koja
dobija tu odgovornu dužnost je budući car Vasilije Šujski.
U zaključak njegove istrage kako je Dimitrije sam sebi
zadao smrtonosni, nesretni udarac nožem u grlo igrajući
jednu verziju pikada s noževima malo ko je u ruskom
društvu prihvatio. Pored ostalog to rješenje nikoga nije
zadovoljilo pošto je na njenom kraju majka pokojnog
princa nasilno zatvorena u samostan kako svojim izjavama
ne bi optuživala tadašnjeg regenta.
• Ruska pravoslavna crkva princa Dimitrija je još u doba
Lažnih Dimitrija 1606. godine proglasila svetim.
• Na vijest o smrti lokalno stanovništvo se pobunilo protiv
predstavnika vlade iz Moskve i na mjestu ih linčovalo.

89. Promjene u ruskom civilizacijskom modelu u “vrijeme smutnje”

• Boris Godunov je vladao nekoliko godina uspješno, a
zatim je u Rusiji nastupila glad
• Smatralo se da Ruse bog kažnjava jer je izabrao
Tatarina za cara (Godunov je bio Tatarskog porijekla)
• Uz to se pronijela vijest da je carević Dimitrije živ
(smatralo se do tada da je on mrtav) i da živi u Poljskoj
– pojavio se lažni Dimitrije (samozvanac), odbjegli
monah koji je živio u Poljskoj

90. Boris Godunov

91. Promjene u ruskom civilizacijskom modelu u “vrijeme smutnje”

• Početkom 17. vijeka Boris Godunov je umro, na
presto dolazi njegov maloljetni sin Fjodor
Borisovič, ali su ga boljari poslije nekoliko dana
ubili i podržali lažnog Dimitrija. Poljaci su ga
oženili Poljakinjom koja je u Moskvu dovela svog
katoličkog sveštenika
• To je izazvalo svenarodni ustanak najprije u
Moskvi a zatim u cijeloj Rusiji
• Lažnog Dimitrija su ubili, spalili ga na trgu
ispred Kremlja, njegovim pepelom napunili
topovsku cijev i ispalili prema Poljskoj

92. Promjene u ruskom civilizacijskom modelu u “vrijeme smutnje”

• Boljari za cara proglašavaju Vasilija Šujskog
• 1607.g. pojavljuje se ponovo još jedan lažni
Dimitrije, opet došavši iz Poljske, koji je ušao u
Moskvu i plačkao što je stigao
• Boljari su mu od straha počeli davati danak
• Šujski se obratio Šveđanima za pomoć, a boljari
koji su podržali Samozvanca tražili su pomoć od
Poljske uz obećanje da će sina Poljskog kralja
proglasiti carem Rusije
• Poljski kralj im je pomogao i na presto doveo
svog sina

93. Vasilije Šujski

94. Promjene u ruskom civilizacijskom modelu u “vrijeme smutnje”

• Tada se umješala ruska crkva – patrijarh poziva
sve Ruse na ustanak protiv Poljaka na prestolu
• Šveđani i Poljaci su u toj zbrci se utrkivali ko će
zauzeti Rusiju
• Dolazi do novog svenarodnog ustanka na čelu sa
Minjinom i Požarskim koji oslobađaju Rusiju i
biraju za cara Mihaila Romanova, koji su bili u
srodstvu sa Ivanom Groznim (Anastasija prva
žena Ivana Groznog je bila Romanov)
• To vrijeme u Rusiji poznato u istoriji kao vrijeme
smutnje je u ruski civilizacijski model ugradilo
poljsku civilizaciju (katoličku civilizaciju)

95.

96. Kuća u Ugliču u kojoj je princ Dimitrij živio sa majkom

97. Ova crkva je izgrađena u Ugliču na mjestu gdje je stradao princ Dimitrij