Шешендік өнердің қазақтарда дамуы

1. ШЕШЕНДІК ӨНЕРДІҢ ҚАЗАҚТАРДА ДАМУЫ

2. Тарихы

Шешендiк өнер көне Римде үлкен күшке ие болды. Цицеронның
мәлiмдеуiнше, республикалық Римде сөз құдiретiне ие болған
адамға тәңiрiндей табынған. Олар адамды даңққа бөлейтiн екi
қасиеттi өнер бар: бiрi - қолбасылыРеспубликалық Рим мемлекеттiк
iстердi халық жиындарында, сенатта, сотта ерiктi әрбiр азаматтың
сөйлеу мүмкiндiгiне ие болатындай жағдайда қараған. Сондықтан
Рим республикасының әрбiр азаматына шешен сөйлеудiң қырсырына қанығып өсу мeмлeкeт iстeрiнe араласy талабынан
тyындаған. Рeспyбликалық Рим үшiн қоғамдық қарқынды өмiр, сөз
бостандығы шeшендiк өнeрдiң кeңiнeн өрiстeyiнe жол ашты.
Басқаша айтқанда ”дeмократия -шeшендiк өнeрдiң анасы”. Бiрақ
Римдe рeспyбликалық өкiмeттiң құлаyы Римдiк классикалық
өнeрдiң дамyына тeжey салды. Көнe Рим шeшeндiк өнeрiнiң ұшар
шыңы дeп Цицeронды танимыз. Марк Тyлий Цицeрон -шeшeндiк
өнeрдiң көнe римдiк тeорeтигi. Ол өзiнiң шeшeндiк өнeр қақындағы
ұлы ойларын ”Шeшeндiк өнeрдiң үш трактаты” (”Шeшeн тyралы”,
”Брyт”, ”Шeшeн”) eңбeгiндe зeрлeп қалдырды.қ, екiншiсiшешендiк” деп бiлген

3. Қазақтардағы шешендік өнер

Халқымыздың даналығының үлгісі шешендік сөздер
– ғасырлар бойы халық сынынан ерекшеленіп өткен
құнды мұра, асыл қазына. Шешендік өнеріне ерте
замандардан-ақ, үлкен мән берілген. Қазақтың
шешендік сөз тарихы Майқы би мен Аяз билерден
басталып (XII-XIII ғғ.), Жиренше шешен, Асан
қайғы (XIV-XV ғғ.) есімдерімен қатысты
калыптасып, өркендей түсті. Шалгез, Бұхар (XVXVIII ғғ.), Шортанбай, Дулат, Мұрат, Төле, Қаз
дауысты Қазыбек, Әйтекелерге жалғасты. Шешендік
өнерінің кеңінен дамып биіктеген кезеңі – XV-XVIII
ғғ. Бұл кез қазақ халқының жоңғар, қалмақ, қытай
басқыншыларына қарсы тұрып, өз тәуелсіздігін
қорғау жолындағы күрес жылдары еді.

4. Шешендік өнердің ерекшеліктері

Біріншіден, қазақ шешендерінің сөздері жазбаша емес,
ауызша айтылып дүниеге келеді де, одан кейін бірденбірге жатталып, ұрпақтан-ұрпаққа жетеді.
Екіншіден, айтыла келе бастапқы нұсқа қалып өзгертіліп
отыруы мүмкін.
Үшіншіден, шешеңдік сөздер кейінгі айтушылар
тарапынан қажетіне қарай өзгеріп қолданылып отырған.
Шешендік сөз ақындар айтысы сияқты сөз тартысы дау
үстінде, ел тағдыры талқыланған ұлы жиын кеңес
кезінде, оңаша ой толғау не сұхбат, әңгіме-дүкен
барысында арнау, сәлем, өсиет түрінде де өмірге келген.