Мастацтва Беларусі 14-16 стагоддзя

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

Касцёл
Святой Троіцы
ў Ішкалдзі
з’яўляецца самым
старым (з тых, якія
не перабудоўваліся)
касцёлам на
тэрыторыі сучаснай
Беларусі.
Невялікі храм, тры нефы, вялікая пяцігранная апсіда, алтарную частку
аддзяляе спічастая арка, масіўныя апоры, перакрыцці крыжовых
скляпенняў надаюць унутранай прасторы рух угару, памяншаюць
уражанне масіўнасці. Галоўны фасад завершаны вострым шчытом з
нішамі, у цэнтры фасада – партал і выцягнутае акно, форма партала –
спічастая арка з прамавугольным абрамленнем.

13.

Гатычныя элементы
Троіцкага касцёла:
*зоркавыя і крыжовыя
скляпенні з нервюрамі,
*вонкавыя кантрафорсы,
*высокі шчыпцовы дах,
*упрыгожванне галоўнага
фасада і кантрафорсаў
плоскімі нішамі,
*стрэльчатыя ваконныя і
дзвярныя праёмы.

14.

Храм з трыма аднолькавымі па
памерах апсідамі, на кутах – вежы,
дзве заходнія – гранёныя, усходнія
–
круглыя.
Двусхільны
дах
упрыгожаны высокімі франтонамішчытамі з дэкаратыўнымі нішамі,
якія
здымаюць
уражанне
цяжкавагавасці сцяны. На верхніх
ярусах вежаў знаходзяцца байніцы,
уздоўж
сцен
ідуць
навясныя
байніцы – машыкулі.

15.

Інтэр’ер царквы атрымаў зальны
характар,
унутраная
прастора
падзелена шасцю слупамі на тры
нефы. У архітэктуры царквы Святога
Міхаіла Архангела маюцца дэталі
старажытнарускага
(архітэктурны
паясок, які ахоплівае апсіды, дзве
ўсходнія круглыя вежы на ўзроўні
ніжняга яруса) і гатычнага дойлідства
(стрэльчатыя аркі праёмаў, дах,
зоркавыя скляпенні ў правай апсідзе).

16.

Пабудавана ў 1524 г. Мае чатыры круглыя вежы,
арганiчна звязаныя з галоўным корпусам. Сцены
храма, амаль двухметровай таўшчынi, праразаюць
байнiцы. Мураванка мае абарончыя прыстасаваннi,
аднак яе аб’ёмная пабудова выглядае ўзнёслай,
лёгкай, кампактнай. На даху царквы да нашых дзён
захавалася чырвоная дахоўка. Паверхня вонкавых
сцен, франтона і вежаў упрыгожаны шматлікімі
неглыбокімі нішамі.

17.

18.

Пабудаваны да 1433 г. (самы стары касцёл на тэрыторыі
сучаснай Беларусі) у гатычным стыле, перабудоўваўся ў
другой палове ХІХ ст., і ў 1988 г.

19.

(Стаўбцоўскі раён,
Мінская вобласць)
Пабудаваны ў 1588 г.,
мае рысы готыкі і
Рэнесансу. Уяўляе сабой
каменны аднанефны
храм зальнага тыпу з
прамавугольным планам.
Трансепты касцёла слаба выражаны, паўцыркульная апсіда моцна
вылучана за межы асноўнага аб’ёма. Мастацкі вобраз храма
прадстаўлены сціплым, аскетычным дэкарыраваннем, спалучэннем
масіўных аб’ёмаў вежы, уласна храма і апсіды, трох’ярусная квадратная
вежа знізу ўпрыгожана кантрафорсамі, зверху завяршаецца шатром са
шпілем, другі ярус вежы ўпрыгожаны простай аркадай з пілястрамі, трэці
– паўцыркульнымі нішамі.

20.

21.

Уяўляе сабой аднанефны храм з трохсценнай апсідай і васьміграннай
вежай у цэнтры галоўнага фасада. Архітэктура фасадаў аб’яднала формы
позняй готыкі (падвясныя і кілепадобныя аркі, прамавугольныя нішы,
стройныя кантрафорсы са ступенчатымі кансолямі зверху) і рысы
Рэнесансу (гарызантальныя цягі і аркі над вокнамі другога яруса вежы,
шматлікія карнізы).

22.

Касцёл святога Міхаіла Архангела
не мае характэрных для готыкі
скляпенняў і перакрыты драўляным
плоскім насцілам.
Касцёл у Гнезна
пабудаваны
ў 1524 годзе.

23.

Быў пабудаваны ў 1583 – 1585 гг. Мае архітэктурныя рысы готыкі і
Рэнесансу. Храм аднанефны, бяскупальны, мастацкая выразнасць
дасягаецца значным аб’ёмам будынку, буйнамаштабнымі формамі.
Гатычны ўплыў відавочны ў масіўных сценах з кантрафорсамі і вузкіх
выцягнутых вокнах, у форме высокага шчыпцовага даху. Характэрнымі
прыкметамі рэнесанснага ўплыву з’яўляюцца прамавугольныя і круглыя
нішы – філёнкі, тонкія карнізы і вертыкальныя цягі галоўнага фасада.

24.

Пабудавана ў 1519 г. як храм абарончага тыпу.

25.

У першай палове ХVІІ ст. Барысаглебская царква была рэканструявана,
дабудавана з заходняга боку і атрымала іншы выгляд. У архітэктуры царквы
шмат гатычных элементаў: зоркавыя скляпенні на нервюрах, кантрафорсы,
стрэльчатыя праёмы і аркі, дэкаратыўныя паясы.

26.

Была пабудавана ў 1577 г. у рэнесансным стыле.
Храм
бесслуповы,
безапсідны,
з
прамавугольным планам.
З заходняга боку да царквы была прыбудавана ў
ХVІІ ст. трыццаціпяціметровая вежа, у аснове
квадратная, а ў наступных ярусах васьмігранная,
верхняя сцяна з дэкаратыўнымі элементамі
замяніла сцены з байніцамі.

27.

(Пастаўскі раён,
Віцебская
вобласць)
храм абарончага
тыпу, пабудаваны ў
1603 – 1606 гг.
Гэты касцёл – адзін з нешматлікіх на тэрыторыі Беларусі, які ніколі не быў
зачынены. План яго блізкі да квадрата, інтэр’ер мае зальны характар за
кошт паўкруглай апсіды, заходні фасад фланкіраваны
двума
цыліндрычнымі вежамі з круглымі амбразурамі, храм зусім пазбаўлены
дэкаратыўных элементаў, адзіным упрыгожваннем з’яўляюцца чатыры
арачныя нішы, размешчаныя ў верхняй частцы галоўнага фасада.

28.

(Стаўбцоўскі раён,
Мінская вобласць)
Пабудаваны ў 1630-я гг.
у гатычным стыле.

29.

30.

Распаўсюджваюцца з канца ХІІІ ст.,
пабудаваны ў цяжка даступным месцы,
чатырохвугольнай формы, з 1-2 вежамі,
мелі
ўмацаваныя
сцены,
абкружаны
валамі, рвамі. Назва ўмацавання паходзіць
ад
лацінскага
"castellum",
што
ў
старажытныя часы азначала ўзмоцнены
валамі і ірвамі лагер рымскіх легіёнаў.
Замкі-кастэлі характарызуюцца выразнай
архітэктурнай
формай,
дасканалай
кампазіцыяй, масіўнымі прапорцыямі.

31.

Лідскі замак
Узведзены на штучным насыпе ў
сутоцы рэк Лідзея і Каменка Вялікім
князем Літоўскім Гедымінам. У плане
– трапецыя, мае сцены таўшчынёй 2
метра, 2 вежы, размешчаныя па
дыяганалі, пабудаваны ў строгіх і
лаканічных
рамана-гатычных
архітэктурных формах, замкавыя
муры – з валуноў, верхняя частка – з
цэглы, уверсе размешчаны байніцы.
Неаднаразова разбураўся.

32.

Узведзены на штучным насыпе ў даліне
ракі Крывянка. У плане – трапецыя, меў 2
уваходы (усходні і заходні), 2 вежы з
камення
і
цэглы,
размешчаныя
па
дыяганалі. Адна вежа выходзіць за
перыметр сцен – вежа Кейстута. Замак меў
дадатковыя ўмацаванні, валы, роў. Да
пачатку
ХІХ
ст.
быў
практычна
занядбаны, а мясцовыя жыхары сталі
разбіраць яго па камянях.

33.

Пабудаваны ў ХVІ ст. у тэхніцы змешанай каменна-цаглянай муроўкі, меў 7
вежаў, якія складалі два паясы абароны, вежы звязаны ўмацаванай
сцяной, у абарону уваходзілі вал і рвы. На тэрыторыі замка знаходзіліся
жылыя дамы, гаспадарчыя памяшканні, храм, княжацкі палац.

34.

Пабудаваны ў ХV ст. Меў 4
квадратныя і 1 круглую
вежы,
двухпавярховы
палац з вузкімі вокнамі,
якія выкарыстоўваліся ў
выглядзе байніц. Пасля
рэстаўрацыі
ў
палацы
знаходзілася каралеўская
рэзідэнцыя.

35.

Пабудаваны ў пачатку ХVІ ст.
Замак спалучае рэнесансныя і
гатычныя рысы. У плане –
няправільны чатырохвугольнік,
мае 5 вежаў. У другой палове
ХVІ
ст.
быў
пабудаваны
трохпавярховы
палац,
бастыёны, вадзяны роў.
Муроўка замка – чаргаванне
доўгіх і кароткіх цаглін,
падзел сцен разнастайнымі
па форме нішамі, мае
арнаментальныя цагляныя
паясы, ніжнія ярусы вежаў
чатырохгранныя, верхнія –
васьмігранныя.

36.

Пабудаваны
ў ХVІ ст. на
месцы старога
драўлянага
замка
Радзівілаў.
Замак уяўляў сабой некалькі карпусоў,
абкружаных валам з бастыёнамі, у тоўшчы
вала размяшчалася вежа з аркай. У яго
архітэктуры можна выявіць змяшэнне
розных стыляў, што сведчыць пра
многаэтапнасць
будаўніцтва
і
выкарыстанне мастацкіх дасягненняў
розных эпох.

37.

38.

Цэнтральны корпус Нясвіжскага замка
ўяўляе
сабой
трох-павярховы
будынак
з
невялікімі
васьміграннымі вежамі па кутах. Злева ад яго трохпавярховы
казарменны корпус з высокай дазорнай вежай, а справа –
двухпавярховы гаспадарчы будынак. Цэнтральны корпус
перабудоўваўся ў ХVІІІ ст., мае пластычны фасад дзякуючы
выкарыстанню пілястраў, рэльефнай дэкарацыі, скульптурных
заставак.

39.

Самым значным помнікам манументальнага жывапісу ХV стагоддзя, у
стварэнні якога прымалі ўдзел беларускія мастакі, з'яўляюцца роспісы
капліцы Святой Тройцы ў Люблінскім замку, выкананыя ў стылі
візантыйска-рускай іканаграфіі.

40.

41.

42.

Беларускі іканапіс вызначаецца
моцным уздзеяннем візантыйскіх і
старажытнарускіх традыцый, якія
развіваліся
і
ўдасканальваліся
беларускімі майстрамі.
Для беларускіх абразоў ХІV - ХVІ
стагоддзяў адметным з'яўляецца шырокае
выкарыстанне
дэкаратыўна-пластычных
сродкаў – разьбы і лепкі па ляўкасу,
расфарбоўкі фону, разнастайных накладных
элементаў, пакрыцця жывапіснай паверхні
ахоўным лакам з яечнага бялку або смалы.

43.

Пэўная
манументальнасць
кампазіцыі,
стрыманасць,
суровасць
вобразаў,
вытанчаны малюнак, класічна
правільныя твары, увага да
дэталяў
–
рысы
позневізантыйскага мастацтва,
якія
спалучаюцца
з
традыцыямі
старажытнарускага мастацтва:
перавалоданне
графічнага
пачатку,
рознамаштабнасць
фігур,
умоўнасць
залатога
фону.

44.

Абраз
знойдзены
ў
Слуцкім раёне, абаронца
жаночых
рамёстваў
Параскева адлюстравана
на
арнаментаваным
раслінным разным фоне.
Твор
адносіцца
да
архаічнай
плыні
беларускага іканапісу.

45.

46.

Сармацкі партрэт
Вызначаецца спалучэннем
урачыстасці, прадстаўнічасці,
звычайна
мае
надпісы
інфармацыйнага зместу, выявы
гербаў. Чалавек у такіх творах
паказваўся па вызначанай
схеме – у парадным аддзенні,
у акружэнні прадметаў, што
адлюстроўвалі
не
толькі
мадэль, яе унутраны свет,
характар, але і перадавалі
прынадлежнасць да той ці
іншай
саслоўнай
групы
насельніцтва,
дазваляла
даведацца аб палажэнні асобы
ў грамадстве.
Назва звязана з паданнем аб
паходжанні шляхты ад
ваяўнічых плямён – сарматаў,
якія ў ІV – VІ стст. насялялі
вялікую тэрыторыю Усходняй
Еўропы.

47.

Паказаны вядомы воін, яго называлі
“Геркулесам Літоўскім”, быў пераможцай у
бітве пад Оршай (1514). Мадэль паказана
ў поўны рост у акружэнні шматлікіх
дэталяў, дзякуючы якім, а таксама
надпісу, можна даведацца аб самой
асобе, аб месцы яе ў грамадстве.
Уласцівы
ўпэўненасць,
рашучасць
паставы, халодны, калючы позірк вачэй,
стрыманы
цёмны
каларыт
работы,
светлымі плямамі высвечаны твар, які не
кранаюць пачуцці. Асоба, безумоўна,
канкрэтызавана і ў той жа час з’яўляецца
носьбітам вызначанага канона – вобраза
ідэальнага воіна, які ўяўляе сабой
паважанага
прадстаўніка
сармацкага
народа.

48.

Адчуваецца скіраванасць да
традыцый заходнееўрапейскага
мастацтва. Мастак выкарыстаў
глыбокі малінавы колер, фігуры
характэрна стрыманасць рухаў,
дакладна
выпісаныя
рысы
твару,
ураўнаважанасць
і
спакой,
веліч.
Абагулены
малюнак,
выразны
контур,
дэкаратыўнасць
колеравага
вырашэння набліжаюць гэты
партрэт
да
іканапісных
традыцый.

49.

Партрэт
Міхаіла
Барысавіча.
Канец
XVI
стагоддзя.
Партрэт Кацярыны
Слуцкай (Тэнчынскай).
1580-я гг.

50.

6 жніўня 1517 г. выйшла першая ў
славянскім свеце кніга Францыска
Скарыны – Біблія. У гэтым жа годзе
былі надрукаваны ў Празе “Псалтыр”
і 23 кнігі Бібліі, каля 1522 г. у Вільні –
“Малая падарожная кніжыца”, у
1525 г. – “Апостал”. Скарына стварыў
шрыфт, прыстасаваны для друкарскай
справы, шырока ўжываў ілюстрацыі
(сюжэтна-тэматычныя,
прадметнапазнавальныя і партрэтныя), адметным
з’яўляецца
і
ўвядзенне
ў
кнігі
наборнага
арнаменту,
тытульных
лістоў, якія ўпершыню былі ўжыты ў
кірылаўскім друку.

51.

52.

53.

Юрыдычна-заканадаўчая
кніга
з
адпаведным стрыманым мастацкім
вырашэннем.

54.

55.

Мае традыцыйнае вырашэнне: шэсць яе
палёў-клеймаў запаўняюць выявы сцэны
Дабравешчання (верхнія клеймы) і
евангелістаў
(чатыры
ніжнія).
Традыцыйнасць – у рознамаштабнасці
фігур,
парушэнні
прапорцый,
схематызме, умоўнасці трактовак твараў,
новыя рысы – добра перададзеная
прастора, багатая, рознахарактарная
трактоўка
паверхні
(перспектыўная
пабудова
прасторы),
перадача
характараў праз рухі, жэсты, ясная
логіка кампазіцыі.

56.

57.

58.

59.

60.

61.

62.

63.

Беларускае мастацтва ХІV - ХVІ стагоддзяў
нясе на сабе адбітак праблем і
супярэчнасцей грамадска-палітычнага
жыцця Вялікага княства Літоўскага.
Развіццё мастацтва было бурным і
імклівым. У гэты час назіраецца актыўнае
засваенне традыцый рэнесанснай
культуры, якая ўзбагачаецца
нацыянальнымі рысамі.