Мемлекеттік басқарудың мақсаттары мен функциялары

1.

ТАҚЫРЫП 3. Мемлекеттік басқарудың
мақсаттары мен функциялары
Дәріс жоспары (1 сағат)
1. Мемлекеттік
басқарудың
мақсаттар
жүйесі
2. Мемлекеттің негізгі функциялары
3. Мемлекеттік басқару функциялары
Әдебиеттер: нег: 1-21; қос 22-65
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

2. Сўраќ 1. Мемлекеттік басќарудыѕ маќсаттар жїйесі

Сұрақ 1. Мемлекеттік басқарудың мақсаттар
жүйесі
Мемлекет мақсаттары
Бағыттар
Бірінші бағыт
өкілдері (Платон,
Вольф)
Полицейлік
(құқықтық)
мемлекет өкілдері
(Локк, Кант)
Мемлекет
мақсаты
Мәні
Азаматтардың әлауқаты
бағыныштылар
қауіпсіздігін
қамтамасыз ету
Кемшіліктері
1) Екі бағыт
өкілдері
мәселенің
біржақты
шешімін іздеді;
2) Ал қоғамдық
өмір өте күрделі,
оны біржақты
шешу мүмкін
емес

3.

Мемлекеттік басқарудың мақсаты — қоғамдық қажеттіліктер
мен мүдделердің бейнесі.
Мемлекеттік басқару мақсаттарының
критерийлері
Мақсаттар
көлемі
Нәтижелер
Болашақ

4. Мемлекеттік басќарудыѕ маќсаттары

Мемлекеттік басқарудың мақсаттары
келесілерді ескеріп анықталуы
тиіс:
біріншіден, олардың
шынайылығы мен шешілуі,
екіншіден, қол жеткізу
ілеспелілігі, яғни жаңа
мақсатқа қол жеткізбес бұрын
алдыңғылары шешілуі тиіс,
үшіншіден, алға шығарылған
мақсаттарға түзету енгізу
мүмкіндігі
Мақсатқат қол жеткізу барысындағы
мемлекеттің ролі:
• Мемлекеттік объектіге
жатқызылатын экономикалық
объектілерді басқару;
• Жалғаға, концессияға, кепіл
ретінде ұсыну.

5.

Кесте 1 – Мемлекеттік басқару мақсаттарының жіктелуі
1.
Орындалатын
функцияларға
байланысты
Қоғамдық-саяси Басқаруға елдегі барлық саяси күштерді тарту, мемлекеттік
және қоғамдық құрылымдардың жетілдірілуіне, адамның
дамуына ықпал ететін қоғам мен мемлекеттегі процестерді
қолдау
Ұйымдыққұқықтық
Мемлекеттің негізгі функцияларын жүзеге асыру және
демократиялық институттар көмегімен оның мәселелерін
шешуге ықпал ететін құқықтық жүйені қалыптастыру
Өндірістікқамтамасыз
етушілік
Азаматтардың құқықтары мен еркіндіктерін, қоғамдағы
заңдылықты, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті, қажетті әлауқат деңгейін қамтамасыз ету, басқарылатын объектілердің
өндірістік белсенділігін құру және қолдау
Әлеуметтікэкономикалық
Қоғамдық өмірді реттеу және бұқаралық мүдделерді
қанағаттандыру; экономикалық әл-ауқатқа қол жеткізу,
экономикалық қатынастардың белгілі жүйесін қолдау
Рухани
Рухани және мәдени құндылықтарды қалпына келтіру
Ақпараттықтүсіндіру
Мақсаттар кешенінің тәжірибеде жүзеге асырылуына ықпал
ететін білім мен ынталарды әзірлеу, қажетті ақпаратпен
қамтамасыз ету

6.

Кесте 1-ң жалғасы
2. Қоғам мақсаты, оны
сақтау және қайта
құрумен байланысты
(стратегиялық)
оперативті
Ірі іс-қимылдар жүйесі
тактикалық
Күн сайынғы, нақты
әрекеттерді анықтайды
3. Көлемі бойынша
жалпы
жеке
4. Нәтижелері
бойынша
түпкілікті
5. Уақыт бойынша
алшақ
аралық
Жақын
тікелей

7. «ЌАЗАЌСТАН ЖОЛЫ - 2050: БІР МАЌСАТ, БІР МЇДДЕ, БІР БОЛАШАЌ» ЌР Президенті Н.Ј.Назарбаевтыѕ Ќазаќстан халќына Жолдауыныѕ

«ҚАЗАҚСТАН ЖОЛЫ - 2050: БІР МАҚСАТ, БІР МҮДДЕ,
БІР БОЛАШАҚ»
ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауының
басымдықтары, 2014 жылғы 17 қаңтар
Бірінші. Инновациялық
индустрияландыру трендін түзеу
және күшейте түсу маңызды;
Екінші. Қазақстанның
агроөнеркәсіп кешенін
инновациялық бағытқа түсіру
маңызды;
Үшінші. Ғылыми қамтымды
экономика құру – ең алдымен
Қазақстан ғылымының әлеуетін
арттыру;
Төртінші. Инфрақұрылымдық
үштаған – агломерацияның,
көліктің, энергетиканың
қарқынды дамуын қамтамасыз
ету керек;
• Бесінші. Шағын және орта
бизнесті дамыту – ХХІ
ғасырдағы Қазақстанды
индустриялық және әлеуметтік
жаңғыртудың басты құралы;
• Алтыншы. Біздің болашаққа
барар жолымыз
қазақстандықтардың әлеуетін
ашатын жаңа мүмкіндіктер
жасауға байланысты;
• Жетінші. Мемлекеттік
институттар жұмысын
жетілдіру

8. Сўраќ 2. Мемлекеттіѕ негізгі функциялары

Сұрақ 2. Мемлекеттің негізгі функциялары
Мемлекеттің
функциялары
–
қоғамдағы
мемлекеттің мәні мен
тағайындалуын
сипаттайтын
мемлекет
ісәрекетінің
негізгі
бағыттары
Мемлекет функцияларының
белгілері:
бұл — мемлекет іс-әрекетінің
тарихи өзгермелі бағыттары.
бұл— мемлекеттің неғұрлым
маңызды әлеуметтік саладағы
тұрақты, қайталанушы да
объективті қажетті іс-әрекеті
важных сферах социальной
действительности.
олар мемлекеттің барлық
органдарының үйлестірілген ісәрекеті арқылы орындалады.
функциялардың іске асырылуы
биліктік-мәжбүрлеу, құқықтық
әдістер арқылы қамтамасыз
етіледі.
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

9.

Кесте 2 – Мемлекеттің негізгі функциялары
№
Жіктеу
критерийлері
түрлері
мәні
1.
Мемлекеттің қоғамдық
қатынастарға ықпал
етуі бойынша
қорғаныс;
реттеуші
Қорғаныс функциялары — барлық қоғамдық
қатынастарды қорғауға бағытталған мемлекет ісәрекеті (азаматтар құқықтары мен еркіндіктерін
қорғау, мемлекетті сыртқы қауіптен қорғау, табиғат
қорғау және т.б.).
Реттеуші функциялар — мемлекеттің әрекет етуші
қоғамдық қатынастарды дамытуға бағытталған ісәрекеті (экономикалық, әлеуметтік, т.б.)
2.
Қоғам үшін
маңыздылығы
бойынша
Негізгі және негізгі
емес
Елдің қорғаныс қабілеттілігін қамтамасыз ету,
кәсіптік спорт дамуы үшін жағдай жасау, т.б.
3.
Әрекет ету мерзімі
бойынша
Тұрақты және
уақытша
Мәдениетті дамыту және қараусыз балалардың
болуының алдын алу
4.
Халықтың түрлі
топтарының
қызығушылық ескеру
дәрежесі бойынша
Белгілі әлеуметтік
топтарға (кластық)
және
жалпыәлеуметтік
топтарға
бағдарланған
Шаруа қожалығының даму деңгейін арттыру,
қоршаған ортаны қорғау
5.
Ықпал ету объектілері
бойынша
Ішкі және сыртқы
Халық денсаулығын қорғау, халықаралық
ынтымақтастық
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

10.

Кесте 3 – Мемлекет функцияларының жіктелуі (сыртқы және ішкі)
Ішкі функциялар
Сыртқы функциялар
1.
Экономикал
ық функция
Салықтарды орнату, несие беру,
инвестициялар, жеңілдіктерді
арнықтау, әлеуметтік инфрақұрылым
1. Қорғаныс
функциясы
Мемлекеттер арасында
жанжалды шешу, олардың
әскери қақтығысының
алдын алу
2. Саяси
функция
жалпы халық билігін білдіретін
парламенті құру процесі,
конституциялық құрылымды қорғау,
мемлекеттік егемендікті сақтау
2.
Дипломатиялы
қ функция
Идеология, шаруашылық
жүйесінен тәуелсіз барлық
елдермен жағымды
қатынасты сақтау
3.
Әлеуметтік
функция
Минималды еңбекақыны, зейнетақы,
жәрдемақы, шәкіртақыны орнату
3. Сыртқы
саяси функция
Ғаламдық қарулы
жанжалдың алдын алу
үшін мемлекеттердың
саяси ынтымақтастығы
(БҰҰ)
4. Құқық
қорғау
функциясы
Құқық шығармашылық әдісі (заң
өңдеу және қабылдау), құқық қолдану
әдісі (құқықтық жауапкершілікті
қолдану), ұйымдық-құқықтық (баға
белгілеуді реттеу, ереуілдерді реттеу)
4.
Сыртқыэконо
микалық
функция
Бір бірімен
территориялық
байланысқан елдердің
ынтымақтастығы (ЕАЭС,
ТМД)
5.
Экологиялы
қ функция
Кең табиғат қорғау заңнамасы
5. Мәдени
ынтымақтаст
ық
ЮНЕСКО

11. Мемлекет функцияларын жїзеге асыру формалары - бўл функцияларын жїзеге асыруда ќолданылатын мемлекет органдарыныѕ біртекті

Мемлекет функцияларын жүзеге асыру формалары - бұл
функцияларын жүзеге асыруда қолданылатын мемлекет
органдарының біртекті іс-әрекеті
Құқықтық формаларға мынадай
іс-әрекет жатқызылады:
• Құқық шығармашылық
(нормативтік актілерді
дайындаудау, шығару);
• Құқық қолдану (заңдарды
орындау бойынша күнделікті ісәрекет);
• Құқық қорғау (азаматтардың
құқықтары мен еркіндіктерін
қорғау, құқық бұзушылықтардың
алдын алу).
Ұйымдық формаларға мынадай ісәрекет жатқызылады :
• Ұйымдық-реттеуші (құжат
жобаларын дайындау, сайлау өткізуді
ұйымдастыру және т.б.);
• Ұйымдық-шаруашылық
(бухгалтерлік есеп, статистика,
жабдықтаумен байланысты
оперативті-техникалық және
шаруашылық жұмыс);
• Ұйымдық-идеологиялық (жаңадан
шығарылған нормативтік актілерді
түсіндірумен байланысты күнделікті
тәрбиелік идеологиялық жұмыс)
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

12.

институционалды
нормативті-құқықтық
мақсатқа бағдарлаушы
Мемлекеттік
басқару
жүйесі
идеологиялық
функционалды
кадрлық
ақпаратты-коммуникативті
әлеуметтік-мәдени
Сурет 1 – Мемлекеттік басқару жүйесінің құрылымы
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

13.

Кесте 4 – Мемлекеттік басқару жүйесі құрылымының мәні
Институционалд Барлық басқару деңгейінде билік пен басқару институттарының
ы ішкі жүйе
ұйымдық құрылымдық жүйесінің болуы
Нормативтіқұқықтық ішкі
жүйе
Мемлекеттік билік және басқару органдарының іс-әрекетін
реттейтін құқықтық нормалар мен талаптардың жиынтығы
Коммуникативті Басқарушылық қатынастар, ресми (құқықтық реттеу) және
ішкі жүйе
бейресми (іскерлік және формальды емес) байланыстар
Функционалдықұрылымдық
ішкі жүйе
Заты, мазмұны, тәсілі, ықпал ету көлемі бойынша
айрықшаланатын мемлекеттік басқару органдары жүйесінің
функционалды құрылымы
Кәсіптіккадрлық ішкі
жүйе
Билік және басқару институттарында білікті, нормативтіқұқықтық нұсқамаларды дұрыс қолдана алатын кадрлардың
болуы
Кәсіптік-мәдени
ішкі жүйе
Мемлекеттік басқару жүйесінің маңызды құраушысы ретіндегі
басқарушылардың кәсіптік мәдениетін сипаттайды
Ғылымитехнологиялық
ішкі жүйе
Мемлекеттік басқарудың ғылыми өңделу және уақытылы
технологияландырылуы басқарудағы кездейсоқтықты
болдырмайды, басқару тиімділігінің жоғары деңгейін қамтамасыз
етеді

14. Сўраќ 3. Мемлекеттік басќару функциялары

Сұрақ 3. Мемлекеттік басқару функциялары
• Басқару функциясы —
бұл басқару объектісіне
мемлекеттік басқарудың
басқарушылық
(ұйымдастырушы,
реттеуші, бақылаушы
және т.б.) ықпалының
нақты бағыты
• Басқару функциялары
нақты мазмұнға ие және
басқарудың нақты
тәсілдері және формалары
арқылы жүзеге асырылады
(мысалы, мәжбүрлеу
тетіктері, басқарудың
құқықтық актілерін
шығару, т.б.)

15. Оќулыќта басќару функциялары атќарушы билік органдарыныѕ (мемлекеттік басќарудыѕ) функциялары ретінде ќарастырылады.

Оқулықта басқару функциялары атқарушы билік
органдарының (мемлекеттік басқарудың) функциялары
ретінде қарастырылады.
• Жалпы, мемлекет пен оның
органдарының функциялары
– бұл мемлекет іс-әрекетінің
негізгі бағыттары, ол оның
әлеуметтік әл-ауқатын
қамтамасыз етеді, адам мен
азаматтың құқықтары мен
еркіндіктерінің жүзеге
асырылуына, мемлекет және
қоғамды тұрақты және тиімді
басқаруға кепілдік береді
• Мемлекеттік басқарудың
негізгі функциялары - бұл
басқару субъектілері мен
объектілері арасындағы өзара
қатынастардың жалпылама,
айрықша (типичные), арнайы
бағыттылыққа ие түрлері:
1. Олар барлық басқарушылық
байланыстарға тән;
2. Мемлекеттік басқару
саласында келісімділікке қол
жеткізуді қамтамасыз етеді

16. Кесте 5 – Мемлекеттік басќарудыѕ негізгі функциялары

Кесте 5 – Мемлекеттік басқарудың негізгі функциялары
Функциялар
Мазмұны
Мемлекеттік
органдар іс-әрекетін
ақпараттық
қамтамасыз ету
Мемлекеттік іс-әрекетке қажетті ақпаратты жинау, алу,
өңдеу. Теорияда ол басқаруды ақпараттық қамтамасыз
ету деп аталады
Мемлекеттік басқару
органдарының,
жүйесінің дамуын
болжамдау және
модельдеу
Болжамдау - бұл маңызды басқарушылық шешімдерді
қабылдаудағы
қажетті
құрал,
онсыз
әлеуметтік
процестердің салдарларын, қоғамның болашақ жағдайын,
мемлекеттік органдар іс-әрекетінің тиімділігін анықтау
мүмкін емес
Жоспарлау
•Мемлекеттік басқару реформасы мақсаттары, міндеттері
мен бағыттарын әзірлеу.
•Жоспарлау барысында мемлекеттік басқару саласындағы
түрлі бағдарламалар (мемлекеттік, салалық) бағдарламалар
әзірленеді
Ұйымдастыру
Қағидаттар
мен
тәсілдемелерді
орнату
негізінде
мемлекеттік басқару жүйесін қалыптастыру, мемлекеттік
басқаруда басқарушылық және басқарылатын жүйелер
құрылымын анықтау
Бұйрық беру
Жетекші мемлекеттік қызметшілердің бұйрық, нұсқама
беруі

17.

5-кестенің жалғасы
Функциялар
Мазмұны
Басқару
Мемлекеттік органдар (мемлекеттік қызметшілер) іс-әрекетінің
ережелері мен нормативтерін орнату
Координация
(үйлестіру)
Мемлекеттік басқарудың жалпы мақсаттары мен міндеттеріне қол
жеткізу үшін мемлекеттік органдар іс-әрекетін үйлестіру
Бақылау
Мемлекеттік басқару жүйесі мен оның құрылымының нақты
жағдайының талап етілетін стандарттар мен деңгейге сәйкестігін
анықтау, мемлекеттік органдардың қызмет ету нәтижелерін зерттеу
және бағалау
Реттеу
Мемлекеттік басқару жүйесін ұйымдастыру барысында басқару
әдістері мен тәсілдерін қолдану, нормативті-құқықтық акт арқылы
нақты саладағы іс-қимыл ережелерін анықтау; нақты басқару
процедураларын орнату (сертификаттау, лицензиялау, салық салу,
тіркеу және т.б.)
Есепке алу
Сандық формадағы ақпаратты ескеру: мемлекеттік басқарудың
материалды
ресурстарының
қозғалысы,
басқарушылық
қатынастарды жүзеге асыру нәтижелері, мемлекеттік органдар
өкілеттігінің орындалуы және т.б.