Құрмалас сөйлем

1. Құрмалас сөйлем.

ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ.

2. Құрмалас сөйлем -

ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ
Екі немесе одан да көп жай сөйлемдерден 
құралып, күрделі ойды 
білдіретін сөйлемдерқұрмалас сөйлем деп 
аталады.

3.

Құрмалас сөйлем күрделі ойды 
білдіреді.
Құрмалас сөйлемнің бірінші сыңары 
екіншісімен ұласпалы интонациямен 
айтылады.
Құрмалас сөйлемнің сыңарлары 
интонациялық жағынан тиянақсыз 
болады.
Құрмалас сөйлемнің алғашқы сыңары 
аяқталған ойды білдіре алмайды, 
бүтіннің бір бөлшегі болып саналады.

4. Құрмалас сөйлем құрамына қарай үш түрі болады: салалас сабақтас аралас

ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ ҚҰРАМЫНА ҚАРАЙ
ҮШ ТҮРІ БОЛАДЫ:
САЛАЛАС
САБАҚТАС
АРАЛАС

5. Салалас құрмалас сөйлем

САЛАЛАС ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ
1. Ыңғайлас СҚС  (Соединительные ССП)
2. Қарсылықты СҚС (Противительные ССП)
3. Себеп-салдар СҚС (Причинно-следственные ССП)
4. Кезектес СҚС (Последовательные ССП) 
5. Талғаулы СҚС (Разделительные ССП)
6. Түсіндірмелі СҚС «Іліктес» деп те аталады. (Разъяснительные СПП)

6. Сабақтас құрмалас сөйлем

САБАҚТАС ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ
1. Шартты бағыныңқы СбҚС (СПП условия)
2. Қарсылықты бағыныңқы СбҚС (СПП противительные)
3. Себеп бағыныңқы СбҚС (СПП причины)
4. Мезгіл бағыныңқы СбҚС (СПП времени)
5. Қимыл-сын бағыныңқы СбҚС (СПП образа действия)

7. 1. Ыңғайлас СҚС  (Соединительные ССП)

1. ЫҢҒАЙЛАС СҚС  (СОЕДИНИТЕЛЬНЫЕ
ССП)
Жалғаулықтар : және, әрі, да, де та, те
Мысалы: Биыл жайлауда болдым және ағамның үйіне 
бардым.
Оспан жүгіре жөнелді, мен де артынан ілестім. Менде әрі 
құжат жоқ, әрі үйдің нөмірі жоқ. 
 

8. 2. Қарсылықты СҚС (Противительные ССП)

2. ҚАРСЫЛЫҚТЫ СҚС
(ПРОТИВИТЕЛЬНЫЕ ССП)
Жалғаулықтар :бірақ, дегенмен, сонда да, алайда, сөйтсе де, 
сөйткенмен, әйтсе де, солай бола тұрса да, солай болғанмен 
т.б.
Мысалы: Баянның даусы жақсы, бірақ ол өлең 
айтуға ұялады. Менде ондай өнер бар деп ойламаймын, 
дегенмен биді өнерім жеткенше билеп беремін. 

9. 3. Себеп-салдар СҚС (Причинно-следственные ССП)

3. СЕБЕП-САЛДАР СҚС
(ПРИЧИННО-СЛЕДСТВЕННЫЕ ССП)
Жалғаулықтар :
өйткені, сондықтан, себебі, сол үшін, неге десең, сол себепті 
т.б.
Мысалы: Менің кім 
екенімді Жұмабайға айтып берді, сондықтан ол менімен 
қысылмай сөйлесті. Біз кешке мектепке барамыз, өйткені 
онда салтанатты кеш болады. 

10. 4. Кезектес СҚС (Последовательные ССП) 

4. КЕЗЕКТЕС СҚС
(ПОСЛЕДОВАТЕЛЬНЫЕ ССП) 
Жалғаулықтар :
не, немесе, я, яки, не (я) болмаса, әлде, әйтпесе, әдетте не, 
мейлі т.б.
Мысалы:Ертерек үйге дәрігер шақыру керек немесе 
ауруханаға бару керек. Сіз менің жалақымды беріңіз, әйтпесе 
біз қоштасамыз.

11. 5. Талғаулы СҚС (Разделительные ССП)

5. ТАЛҒАУЛЫ СҚС
(РАЗДЕЛИТЕЛЬНЫЕ ССП)
Жалғаулықтар:
не, немесе, я, яки, не (я) болмаса, әлде, әйтпесе, әдетте не, 
мейлі т.б.
Мысалы:Ертерек үйге дәрігер шақыру керек немесе 
ауруханаға бару керек. Сіз менің жалақымды беріңіз, әйтпесе 
біз қоштасамыз.

12. 6. Түсіндірмелі СҚС (Разъяснительные СПП)

6. ТҮСІНДІРМЕЛІ СҚС
(РАЗЪЯСНИТЕЛЬНЫЕ СПП)
Жалғаулықтары жоқ. Бірінші сөйлемнен кейін қос нүкте 
қойылады Бірінші сөйлем сонша, соншама,соншалық, сондай, 
сол деген сөздері
болса – сызықша қойылады.
Мысалы: Қорыққаны сонша – орнынан тұра алмай қалды. Өз 
жөні бар әркімнің: аққу – көкте, көбелек – шөпте.