Қан түзілу

1. Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау министрлігі

Оңтүстік Қазақстан Медицина Академиясы
«Патологиялық анатомия және гистология» кафедрасы
Тақырыбы:Қан түзілу.
Орындаған:Жолдасбек Б
Тобы: ЖМҚА-08-17
Қабылдаған:Сисабек Қ

2. Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім
Қан.Гемопоэз
Эмбриональді гемопоэз
Постэмбриональді гемопоэз
Қанның формальды элементтері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер

3.

Қан түзу органы деп- организмнің ішкі ортасын
қалыптастыратын қанның физиологиялық
маңыздары әртүрлі формалы элементтерінің
қалыптасып пісіп-жетілетін мүшелерін айтамыз. Бұл
мушелер қызметіне байланысты орталық және
шеткі болып бөлінеді. Орталық мүшелерде
формалы денешіктердің негізі қалыптасып, шеткі
ағзаларда толық жетілуі болады.
Орталық
ағзаларға сүйек кемігі мен тимус, ал
шеткі ағзаларға көкбауыр, лимфа
түйіндер және миндалиндер жатады.

4.

5.

6. Эмбрионалды гемопоэз

Эмбрионалды кезеңдегі қанның тін ретінде дамуын бірін-бірі кезекпен
ауыстыратын
3 кезеңде қарастырады:
Мезобластикалық
Бауырлық
Медуллярлық

7.

І МЕЗОБЛАСТИКАЛЫҚ КЕЗЕҢ:
Қан жасушаларының ұрықтан тыс мүшелердесарыуызды қапшықтың мезенхимасы, хорион,
сарыуызды сабақшада дамуы жүріп (ұрық
дамуының 3-9 апта аралығында), ҚБЖ(қанның
бағаналы жасушаларының) бірінші генерациясы
пайда болады

8. Сарыуыз қапшығында қанның өндірілуі

9.

10.

Мегалобластикалық қан түзулу: Кейбір эритробласттардың ядролары кариорексиске
(жасушалық ядроның бөлшектенуі) ұшырап жасушадан шығарылады, ал кейбірінде
ядросы сақталады. Нәтижесінде ядролы және ядросыз, ірілігімен ерекшеленіп мегалоцит
деген атауға ие болған біріншілік эритроциттер пайда болады. Бұл процесс
эмбрионалды кезеңге тән, бірақ постанатальды кезеңде кейбір аурулар (қатерлі
қаназдық) болған жағдайда пайда болуы мүмкін;
Мегалобластикалық қан түзілумен бір уақытта сарыуызды қапшық қабырғасында
нормобластикалық қан түзілу басталады: бласт
екіншілік эритробласттар
полихроматофильді эритробласттар
нормобласттар
екіншілік эритроциттер
(нормоцит)-мөлшері ересек адам қанындағы эритроцитпен шамалас;
Сарыуызды қапшықтағы эритроциттердің түзілуі біріншілік қантамырларының
қабырғасында интравоскулярлы жолмен жүреді
Бір уақытта қан тамырлары қабырғасының маңайында орналасқан бласттардан
икстравоскулярлы жолмен –нейтрофил,эозинофилдер дифференцияланады
Қанның бағаналы жасушаларының қалған бөлігі дифференцияланбаған күйде қалып,
қанның ағымымен ұрықтың әр түрлі мүшелеріне таралады . Мұнда олардың ары қарайғы
қан жасушалары мен дәнекер тініне дифференциялануы жүреді. Сарыуызды
қапшықтың редукциясынан (жойылуы) кейін негізгі қан түзуші мүше болып бауыр
саналады.

11. ІІ. Бауырда қанның өндірілуі

Бауыр ұрықтың 3-4 апталық өмірінде пайда бола бастайды, ал 5 апталық кезеңінде
ол қан өндіру орталығына айналады. Бауырда қан өндіру капиллярлар жолымен
экстраваскулярлы түрде жүреді. Бауырдағы қан өндірілу көзі сары денеден
миграцияланған бағаналы жасушалар болып табылады. Бағаналы жасушалардан
екіншілік эритроциттерге дейін дифференциацияланатын бласстар түзіледі.
Олардың түзілу процесі жоғарыда сипатталған екіншілік эритроциттердің түзілуі
кезеңдерін қайталайды. Бауырда эритроциттердің дамуымен қатар сол уақытта
түйіршікті лейкоциттер, оның ішінде ең бастысы нейтрофильдер мен
эозинофильдер түзіледі. Бласт цитоплазмасы неғұрлым ашық түстеніп және
базофильдер азайып, соған тән түйірршіктік пайда болады. Осыдан соң ядро дұрыс
пішінге ие болады. Бауырда гранулоциттерден басқа ірі жасушалар –
мегакариоциттер қалыптасады. Құрсақ ішілік кезеңнің сонына таман бауырдың қан
өндіру қызметі тоқталады. Дегенмен балалар дүниеге келгеннен кейін қан өндіру
мүшелерінің қызметі нашар болғанда бауырдың қан өндіру қызметі жақсырады.

12.

13. Тимуста қанның өндірілуі

Тимус құрсақ ішілік дамудың 1 –айының соныңа таман пайда болады. Ұрықтың 7-8
апталық өмірінде оның эпителиі тимус лимфоциттеріне дифференциацияланатын
қанның бағаналы жасушаларымен толыса бастайды. Саны арта түскен тимус
лимфоциттері иммунопоэздің перифериялық шеткі мүшелерінің Т- аймақтарында
орналасқан Т- лимфоциттерге бастама береді.

14. Көк бауырда қанның өндірілуі

Көк бауыр эмбриогенездің –
айының соңына таман пайда
болады. Мұнда орналасқан
бағаналы жасушалардан
барлық қанның формалы
элементтерінің
экстрафаскулярлы түзілуі
жүреді. Сонымен ұрықтың көк
бауырында жасушалардың
барлығыда өндіріледі. Яғни,
эмбриондық кезеңде көк бауыр
әмбебап қан өндіруші болып
табылады. Ондағы эритроциттер
мен гранулоциттердің түзілуі
эмбриогенездің 5-айында ең
жоғары мәнге жетеді. Осыдан
соң көк бауырда
лимфоцитопоэз көбірек орын
ала бастайды.

15. Лимфа түйіндерінде қанның өндірілуі.

Адамның лимфа түйіндері ұрықтың кезеңнің 7-8 аптасында пайда бола бастайды.
Көпшілік лимфа түйіндері 9-10 апталық кезеңде дамиды. Осы кезеңде лимфа
түйіндеріне дамудың ерте сатыларында эритроциттер, гранулоциттер мен
мегакариоциттерге дейін дифференциацияланатын қанның бағаналы
жасушаларының енуі басталады. Дегенмен бұл элементтердің қалыптасуы
лимффа түйіндерінің негізгі бөлігінм құрайтын лимфоциттердің түзілуіне орай тез бәсеңдейді.
Жекеленген лимфоциттердің пайда болуы
ұрықтың дамуының апталық өмірінде- ақ
басталады, бірақ Т және В- лимфоциттер бастама
жасушаларының лимфа түйіндеріне жаппай
қоныстануы қабырғалары арқылы жасушалар
миграциясы процесі іске асырылатын
посткапиллярлық венулалар қалыптасатын 16аптадан басталады. Бастама –жасушалардан
лимфобласттар (үлкен лимфоциттер ) одан ары
орташа және кіші лимфоциттер
дифференциацияланады. Т және В
лимфоциттердің жіктелуі, ажыратылуы лимфа
түйіндерінің Т және В тәуелді аймақтарында жүреді.

16. Сүйек кемігіндегі қанның өндірілуі

Сүйек кемігі ұрықтың 4-айында қызмет ете бастайды. Алғашқы
гемопоэздік элементтер дамудың 12-аптасында пайда
болады. Бұл уақытта олардың басым бөлігін эритроблассттар
және гранулоциттердің бастама жасушалары құрайды. Сүйек
кемігінде бағаналы жасушалардан дамуы эстраваскулярлы
жүретін қанның барлық формалы элементтері түзіледі.
Бағаналы жасушалардың бір бөлігі сүйек кемігінде
дифференциацияланбаған күйде сақталады. Олар басқа
мүшелер мен тіндерге орналасып дәнекер тін және қан
жасушаларының дамуының көзі болып табыуы мүмкін.
Осылайша сүйек кемігі әмбебап гемопоэзді жүзеге асыратын
қан өндірудің орталығына айналады және құрсақтан кейінгі
өмір барысында да сол қызметін атқара береді. Ол бағаналы
жасушалармен тимус және басқа да гемопоэздік мүшелерді
қамтамасыз етеді.

17. Даму дәрежесіне байланысты қан жасушаларының 6 класстары

1класс- плюрипотентті бағаналы жасушалар
2класс – жартылай бағаналы полипотентті, колония құрушы бірліктері (КҚГЭММ)- гранулоциттер, эритроциттер, моноциттер, мегакариоциттер және
лимфоциттер.
3класс- унипотентті бір бағытта –жасушалардың ізашарлары –КҚ – Мо –
моноциттер, КҚ – Эо – эозинофилдер, КҚ-Э-эритроциттер және КҚ-Л, Тпрелимфоцит, В-прелимфоцит
4класс – морфологиялық жағынан ажыратылатын (бласт жасушалары) –
монобластар, миебластар (нейтрофилдік, эозинофилдік, базофилдік),
мегакариобластар, эритробластар, Т – және В- лимфобластар.
5 класс – жетілуге жақын, ажыратылатын танымал жасушалар.
6класс – жетілген, қан құрамына өтетін формалық элементтер.

18.

19. Постэмбриональді гемоцитопоэз

Постэмбриональді гемоцитопоэз- эритроциттер, гранулоциттер,
тромбоциттер, моноциттер түзетін гемопоэтикалық тіндер – миелоидты және
де Т В лимфоциттері мен плазмоциттердің дифференцияланып, көбейетін –
лимфоцоидты тіндерде өтеді. Постэмбриональді гемоцитопоэз қан
жасушаларының физиологиялық регенерациясы, яғни қан жасушаларының
өзінің орнын өзі толтыру процесі болып табылады. Миелопоэз- миелоидты
тіндерді орналасқан түтікше сүйектердің эпифизінде, ал пластинкақабыршақ сүйектердің кеуек қуысында өтеді. Мұнда қанның формалды
элементтері: эритроциттер, гранулоциттер, тромбоциттер, моноциттер,
ізашар лимфоциттер қалыптасады. Ізашар лимфоциттер біртіндеп
көкбауырға , тимусқа, лимфа түйіндеріне тағы басқа мүшелерге ауысып
көшеді. Сөйтіп бұл мүшелерді лимфопоэз жүреді. Бұл мүшелерде
лимфоидты тіні бар. Лимфоидты тін бірнеше қызмет атқарады:
қалыптастыру немесе лимфоциттер, плазмоциттердің дамитын тін,
бұлардан бөлген қалдық заттарды жасушаларды шығарып тастау.

20. Эритропоэз

Эритроциттердің дамуы. Бағаналы – жартылай бағаналы жасушалар- унипотенттің
ізашарлары – проэритробласттар – эритробласттар – ретикулоциттер –
эритроциттер. Жасушаның көлемі мен ядросы тығыздалып жойылады. Ең соңында
гемоглабин жинақталып, осыған байланысты цитоплазмасы оксифильді боялады.
Сүйек кемігінен қанға қалыпты жағдайда тек ұана эритроциттер мен ретикулоциттер
келіп тұрады.

21. Гранулоцитопоэз

Түйіршікті лейкоциттердің дамуы. Бағаналы – жартылай бағаналы жасушалар –
унипотенттің ізашарлары миелобласттар промиелобласттар, метамиелоциттер,
таяқша ядролы гранулоциттер мен сегментті ядролы гранулоциттер жатады.
Гранулоциттердің пісіп жетілуіне қарай жасушалардың көлемі кішірейеді ,
ядросының көлемі дөңгеленіп, сегментті типтес болып өзгереді, цитоплазмасында
арнайы түйіршіктер жинақталады. Бұлардың үш түрін: нейтрофильдер,
базофильдер, эозинофильдерін ажыратады. Бұл жасушалар қозғала алатын,
фагоцитоздық қасиеті бар гранулоциттер.

22. Мегакариоцитопоэз

Трамбоцитопоэз.Қан пластикасының дамуы сүйек кемігінде өтеді.
Қанның бағаналы –жартылай бағаналы жасушалары- унипотентті
мегакариобласттар – промегакариоциттер - мегакариоциттер –
тромбоциттер. Мегакариоциттер ірі жасуша, цитоплазмасы
базофильді. Даму барысында бұлар бөлшектеніп, майдаланып,
фрагменттерге айналып,топтасып көрінеді. Бұлардың
цитоплазмасында өте майда базофильді түйіршіктер болады.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29. Қорытынды

Қан жасаушы жүйе зиянды факторлардың және
стресс – ықпалдардың әсерінен сезімтал келеді.
Әсіресе көбею сатысындағы жасушалардың өліміне
әкелу арқылы қызыл жілік майының қорын таусылтатын
иондаушы рациация, цитостатикалық факторлар
және гемотроптық дәрмектер өте қатерлі әсірін
тигізеді. Қан жасаудың артуына гипаксия, күш
жұмсап жұмыс істеу болады. Зақымдаушы
факторларға сезімталдығымен қатар жілік майы
жоғары орын басушылық және қалпына келу
қасиетімен сипатталады, өйткені ол камбиалдық
жаңарушы тіннен құралған. Қалпына келу
ретикулярлық тіннің дифференцияланбаған
қанжасаушы дің жасушаның есебінен жүреді.

30. Пайдаланған әдебиеттер

1. Гистология, эмбриология, цитология: оқулық / ред. басқ. Ю. И.
Афанасьев; Н. А. Юрина; қаз. тіліне ауд. және жауапты ред. Р. Ж.
Есимова; К. Т. Нурсейтова. - 6-бас., өңд. және толықт. - М. : ГЭОТАР Медиа, 2014. - 896 бет.
2. . Гистология-1 пәні бойынша тесттер жинағы [Мәтін] : оқу құралы =
Тестовые задания по гистологии-1 : учеб. пособие / құраст. Р. И. Юй;
Қазақ тіліне ауд. Ж. О. Аяпова . - Алматы : Эффект, 2009.
3. Гистология, цитология және эмбриология атласы медицина жоғары
оқу орындарының студенттеріне арналған. /Р.Б. Абильдинов, Ж.О.
Аяпова, Р.И. Юй. – Алматы: «Эффект» баспасы, 2006. – 411 б.
4. Гистология: Оқу құралы. төрт бөлімді/ Ж.О. Аяпова Алматы: «Кітап»
баспасы. – 2005 4. Гистология: Оқу құралы.С.А. Ажаев Төрт бөлімді.
Кентау: Еркін и К – XXI, 2004