Уақытты өлшеу жүйелері

1. Уақытты өлшеу жүйелері

ҚР БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ГЕОГРАФИЯ ЖӘНЕ ТАБИҒАТТЫ ПАЙДАЛАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
КАРТОГРАФИЯ ЖӘНЕ ГЕОИНФОРМАТИКА КАФЕДРАСЫ
Орындаған: Ұзақ Ш.Қ.
Тексерген: Мадимарова Г.С.

2.

Жоспар:
Кіріспe_____________________________________________________________________________3
Негізгі бөлім
1.1. Система звездного времени ______________________________________________________________4
1.2. Системы истинного и среднего солнечного времени__________________________________________6
1.3. Переход от звездного времени к среднему и обратно_________________________________________7
Қорытынды_________________________________________________________________________7
Қолданылған әдебиеттер тізімі
2

3.

Геодезиялық астрономия және ғарыштық геодезияның міндеттерінің бірі - аспан денелерінің
координаттарын уақытында анықтау. Астрономиялық уақыт шкааласын ұлттық уақыт қызметтері
мен Халықаралық уақыт бюросы әзірлейді. Үздіксіз уақыт шкаласын құруға арналған барлық
белгілі әдістердің негізі мерзімді(периодические) процестер, мысалы:
---- жердің өз ось айналасында айналуы;
---- орбита бойымен Күнді айналуы;
---- орбита бойымен Айдың Жерді айналуы;
---- молекулалар мен атомдардың электромагниттік тербелістері;
Геодезиялық астрономияда, астрометрияда, аспан механикасында мынадай уақыттық жүйе
қолданылады:
1) жұлдызды уақыт жүйелері;
2) күн жүйелері.
3

4.

Жұлдызды уақыт s арқылы белгіленеді. Жұлдызды уақыт жүйесінің параметрлері:
1) механизм – Жердің өз ось айналасында айналуы;
2) масштаб - бақылаулар нүктесінде көктемгі теңдеулердің екі жоғарғы шеткі нүктелері арасындағы уақыт
аралығына тең жарты күн;
3) аспан сферасында бастау нүктесі - көктемдік теңелу нүктесі g, нөл нүктесі (жұлдызды күннің басы)
нүктенің жоғарғы нүктесінің жоғарғы сәті болып табылады;
4) Жұлдызды уақыттың өлшемі-көктемдік теңелу нүктесінің сағаттық бұрышы tg. Оны өлшеу мүмкін емес,
бірақ кез-келген жұлдыз үшін мына өрнек тең
s = tg = a + t,
сондықтан, жұлдыздың тура көтерілуін біліп a және сағаттық бұрышын есептеп t, оның жұлдызды уақытын
есептеп шығаруға болады s.
Жұлдызды уақыт жүйесі Жер бетіндегі нүктелердің географиялық координаттарын және жердегі
объектілерге бағытталған азимуттарды анықтау кезінде қолданылады, Жердің күнделікті айналымының
бұзылуын зерттеген кезде, басқа уақытты өлшеу жүйелерінің нөлдік нүктелерін орнатқанда. Бұл жүйе
астрономияда кеңінен қолданылғанымен, күнделікті өмірде қолдану ыңғайсыз. Күннің күнделікті
қозғалысына байланысты күн мен түннің өзгеруі, Жердегі адамның белсенділігінде айқындалған циклды
қалыптастырады. Сондықтан уақыттың күнделікті есептелуі күннің күнделікті қозғалысы прқылы жүзеге
асырылды.Поэтому издавна счисление времени ведется по суточному движению Солнца.
4

5.

Переход от звездного времени s к среднему m и обратно понятен из рис. 1.19, где физическое время измеряется двумя шкалами – средней
солнечной и звездной. Здесь среднее солнечное время m равно промежутку времени (s - sо), переведенному
в средние солнечные единицы, m = (s – sо)(1 – n) = (s – sо) – (s – sо)n,
а звездное время s есть время в полночь sо плюс интервал среднего солнечного времени m, переведенный в звездные единицы,
s = sо + m(1 + m) = sо + m + mm.
Для гринвичского меридиана формулы аналогичны:
UT = (S – Sо)(1 – n) = (S – Sо) – (S – Sо)n;
S = Sо + UT(1 + m) = Sо + UT + UTm.
Жұлдызды уақыттан s орташа уақытқа m ауысу және керісінше 1.19- суреттен түсінікті, онда физикалық уақыт екі
таразымен өлшенеді - орташа күнмен және жұлдызбен. Мұнда орташа күндізгі уақыт м уақыт орташа интервалына (s
- sо) тең, орташа күн бірлігіне айналады, m = (s – sо)(1 – n) = (s – sо) – (s – sо)n,
ал жарты сағат уақыттары түнгі уақытқа дейін, сонымен қатар, жұлдызды бірліктерге айналдырылған орташа күндізгі
уақыт аралығы m,
s = sо + m(1 + m) = sо + m + mm.
Гринвич меридианының формулалары осыған ұқсас:
UT = (S – Sо)(1 – n) = (S – Sо) – (S – Sо)n;
S = Sо + UT(1 + m) = Sо + UT + UTm.
5

6.

Қорытынды
6

7.

Пайдаланылған әдебиеттер:
1.
2.
3.
4.
5.
http://engime.org/penni-ou-edistemelik-kesheni-tabifi-sipattafi-bilistar-peninen.html?page=2
https://stud.kz/referat/show/35858
file:///C:/Users/777/Desktop
https://www.emsc-csem.org/Page/?id=198
https://www.topreferat.com
7

8.