Жасушаның қозғалыс органеллалары

1.

Қарағанды Мемлекеттік Медицина Университеті
Молекулалық биология және генетика кафедрасы
СӨЖ
Тақырыбы: Жасушаның қозғалыс органеллалары.
Орындаған: 119 топ ЖМФ
Чинибекова А.Р.
Тексерген: Калиева Г.Т.
Қарағанда 2010

2. Мазмұны

Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Микротүтікшелер және центросома
2. Микротүтікшелер және клиникамен байланысы
3. Микротүтікшелер бойынша қозғалыс
4. Бұлшықеттің жиырылуы
Қорытынды

3.

ЦИТОҚАҢҚА ЭКСПЕРИМЕНТ ЖҮЗІНДЕ, ЕРІМЕЙТІН
АҚУЫЗДЫ
КОМПЛЕКС
ТҮРІНДЕГІ
КЛЕТКАНЫ
ФРАКЦИОНИРЛЕУДЕ
ТАБЫЛДЫ.
ҚҰРЫЛЫМДЫ
ҰЙЫМНЫҢ БЕЛГІЛІ ДЕҢГЕЙІН ҰСТАП ТҰРАТЫНЫ
АНЫҚТАЛДЫ. ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА ЦИТОҚАҢҚА 3
НЕГІЗГІ
ҚҰРЫЛЫСТАН
ТҰРАТЫНЫ
БЕЛГІЛІ:
МИКРОТҮТІКШЕЛЕР, БЕЛСЕНДІ ФИЛАМЕНТТЕР ЖӘНЕ
АКТИН ФИЛАМЕНТТЕРІ, АРАЛЫҚ ФИЛАМЕНТТЕР.
ЦИТОҚАҢҚАНЫҢ БАРЛЫҚ ҮШ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
ПОЛИМЕРИЗАЦИЯЛАУҒА
ҚАБЫЛЕТТІ
ЖӘНЕ
ӨЗІ
ПОЛИМЕРЛІ
ҚҰРЫЛЫМДАРДЫ
ҰЙЫМДАСТЫРУЫ
МҮМКІН.

4.

Жасуша цитоқаңқасы: 1 — трабекулярлық жіпшелер; 2
—микротүтікше; 3 — зндоплазматикалық ретикулум; 4
— жасуша мембранасы; 5 — митохондрия; 6 —
полисома; 7 — микрофиламент.

5.

6.

Цитоқаңқа. Актин филаменті қызыл реңде.
Микротүтікше жасыл реңде. Жасуша ядросы көк
реңде.

7.

Микротүтікшелер және центросома
Цитоқаңқаның
негізгі
белоктары
ұзын
филаменттерге полимеризациялана алады. Бұл
процесс бір бағытта жүреді (ақуызды суббірліктер
әрбір өсуші филаменттердің соңына қосылмайды).
Филаменттер, суббірлікті қосу жағынан полярлы.
Бұл дегеніміз филаментті соңдарының құрылысы
әртүрлі болуы керек.

8.

Микротүтікшелер
–бұл
динамикалық
құрылыстар,
бір
уақытта,
бір
кезде
микротүтікшелердің біреуі өсіп жатады, ал
кейбіреулері қысқарады. Микротүтікшенің бір
соңы, плюс-соңғы деп аталады, ол өте жылдам
өсуі мүмкін, ал басқасы, минус-соңғы- жағы
тұрақтанғанша
тубулинді
суббірліктерді
жоғалтады. Микротүтікшелердің теріс соңы
центросомаға
бекінгенде
бітеді,
оны
микротүтікшелердің орталық ұйымы (МОҰ) деп
атайды, орталықта ядро жанында орналасады. Бос
тубулинді суббірліктер плюс соңына қосылады.

9.

Микротүтікшелер
ұйымының
орталығы (МҰО) –
центросома деп
аталады. Жасуша
ортасында,
ядроның жанында
орналасады.

10.

11.

Микротүтікшелер (-) – соңы мен (+) соңы.

12.

МИКРОТҮТІКШЕЛЕР.
БАРЛЫҚ ЭУКАРИОТТЫ
КЛЕТКАЛАРДА БОЛАТЫН МИКРОТҮТІКШЕЛЕРДІҢ
ҚҰРЫЛЫСЫ ҰЗЫН ЖІП ТӘРІЗДІ, ЦИТОПЛАЗМАДА
СОЗЫЛҒАН
ЖӘНЕ
ТОРДЫ
ҚҰРАЙДЫ.
ОЛ
ҚҰРЫЛЫСТЫҚ
ҰЙЫМДЫ
ЖӘНЕ
КЕЙБІР
ОРГАНЕЛЛЕЛАРДЫҢ
(ЭНДОПЛАЗМАЛЫҚ
РЕТИКУЛУМДЫ) ҰСТАП ТҰРАДЫ. СОНЫМЕН ҚАТАР
МИКРОТҮТІКШЕЛЕР МАҢЫЗДЫ РОЛЬ АТҚАРАДЫ:
КЛЕТКАНЫҢ БӨЛІНУІ;
КЛЕТКАІШІЛІК
ТАСЫМАЛДАУДА,
ӘСІРЕСЕ
СИНАПТИКАЛЫҚ КӨПІРШІКТЕРДІҢ АУЫСУШЫЛЫҒЫ;
ГОЛЬЖИ
КОМПЛЕКСІНЕ
ЭНДОПЛАЗМАЛЫҚ
РЕТИКУЛУМҒА ЗАТТАРДЫ РЕЦИРКУЛЯЦИЯЛАУ.
КЛЕТКАНЫҢ ҚОЗҒАЛМАЛЫҒЫ.

13. Микротүтікшелердің клиникамен байланысы

ОНКОЛОГИЯЛЫҚ
АУРУЛАРДЫ
МЕДИКАМЕНТОЗДЫ
ЕМДЕУДЕ
ТУБУЛИННІҢ
ПОЛДИМЕРИЗАЦИЯСЫН
БҰЗАТЫН МИТОЗДЫҚ ҰРШЫҚТЫ, ЗАТТАРМЕН ЖОЮ
БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ
(МЫСАЛЫ, КОЛХИЦИНМЕН,
ВИНБЛАСТИНМЕН НЕМЕСЕ ВИНКРИСТИНМЕН).
ОСЫ ПРЕПАРАТТАРДЫ ҚОЛДАНУДА, МИТОЗДЫҚ ҰРШЫҚ,
ХРОМОСОМАНЫҢ АЦЫРЫЛУЫНА МҮМКІНДІК БЕРЕТІН,
МИКРОТҮТІКШЕЛЕРДЕН
ТҰРАДЫ.
АНТИМИТОЗДЫҢ
ДӘРІЛІК ҚҰРАЛ-САЙМАНДАР МИКРОТҮТІКШЕЛЕРМЕН
БАЙЛАНЫСАДЫ ЖӘНЕ МИТОЗДЫҚ ҰРШЫҚТЫҢ ПАЙДА
БОЛУЫН
ИНГИБИРЛЕЙДІ,
ХРОМОСОМАНЫҢ
АЖЫРАМАУЫНАН САҚТАП ҚАЛАДЫ.

14.

КӨБІНЕСЕ ЖЫЛДАМ БӨЛІНЕТІН ІСІК КЛЕТКАЛАРДЫ
ЖОЮ КЕРЕК БОЛАДЫ. СҮТ БЕЗДЕРІНІҢ ІСІГІН ЕМДЕУ
ҮШІН
БАСҚА
ПРЕПАРАТ
ҚОЛДАНЫЛАДЫ,
МИКРОТҮТІКШЕЛЕР АППАРАТЫНА ӘСЕР ЕТЕТІН –
ТАКСОЛ БОЛЫП САНАЛАДЫ. БІРАҚ, ТАКСОЛ ӘСЕРІ
МЕХАНИЗМІ, КОЛХИЦИН ӘСЕРІНІҢ МЕХАНИЗМІНЕ
ҚАРАМА-ҚАРСЫ
(ТАКСОЛ
МИКРОТҮТІКШЕЛЕРДІ
ТҰРАҚТАНДЫРАДЫ,
ОЛАРДЫ
ДЕПОЛЯРИЗАЦИЯДАН
САҚТАЙДЫ),
БҰЛ
ПРЕПАРАТТАРДЫҢ
ФАРМАКОЛОГИЯЛЫҚ ЭФФЕКТІСІ БІРДЕЙ: КЛЕТКАНЫҢ
ЖЫЛДАМ БӨЛІНУІНІҢ КІДІРУІ.

15. Микротүтікшелер бойынша қозғалысы

БЕЛСЕНДІ
ФИЛАМЕНТТЕРМЕН
САЛЫСТЫРСАҚ,
МИКРОТҮТІКШЕЛЕР
ТЫМ
ҚАТТЫ
ҚҰРЫЛЫСТЫ,
ЦИТОПЛАЗМАНЫҢ
«ТІРЕУШІ
СӘУЛЕЛЕРІ»,
ОРГАНЕЛЛАЛАРДЫҢ
АУЫСУЫ
ҮШІН
«РЕЛЬСТЕР»
ҚЫЗМЕТІН АТҚАРАДЫ.
ОРГАНЕЛЛАНЫҢ
ҰЙЫМДАСҚАН
БАҒЫТТЫ
ҚОЗҒАЛЫСЫ МОЛЕКУЛЯРЛЫ ҚОЗҒАЛТҚЫШ ТҮРІНДЕГІ
САЛТАТОРЛЫ
ҚОӨҒАЛЫСҚА
ЖАТАДЫ.
ДӘЛ ОСЫ
АҚУЫЗДАР МИКРОТҮТІКШЕЛЕРМЕН НЕМЕСЕ БЕЛСЕНДІ
ФИЛАМЕНТТЕРМЕН
БАЙЛАНЫСАДЫ,
АЛ
ОЛАРДЫҢ
ҚОЗҒАЛЫСЫН
АДЕНОЗИНТРИФОСФАТТЫҢ
(АТФ)
ГИДРОЛИЗІ
КЕЗІНДЕ
БОСАП
ШЫҒАТЫН
ЭНЕРГИЯ
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ.

16. Бұлшықеттің жиырылуы.

МИОЗИН - БҰЛШЫҚ ЕТТЕРДІҢ НЕГІЗГІ АҚУЫЗДАРЫНЫҢ БІРІ.
МИОЗИН
БЕЛСЕНДІ ФИЛАМЕНТТЕР БОЙЫМЕН ҚОЗҒАЛАДЫ
ЖӘНЕ БҰЛШЫҚ ЕТТІ ЫҚШАМДАЙТЫН КОМПОНЕНТ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ.

17.

КЛЕТКАНЫҢ БӨЛІНУІ КЕЗІНДЕ АКТИНДІ ЖӘНЕ
МИОЗИНДІ ЖІПТЕРДЕН ТҰРАТЫН ЖИЫРЫЛҒЫШ
САҚИНА ПАЙДА БОЛАДЫ. БҰЛ САҚИНА ПЛАЗМАЛЫҚ
МЕМБРАНАҒА КҮШ БЕРЕДІ, БІРТІНДЕП КЛЕТКАНЫҢ
ОРТАСЫН ҚЫСАДЫ, НӘТИЖЕСІНДЕ ЕКІ ЖАҢА
КЛЕТКАҒА БӨЛІНЕДІ. БҰЛ ПРОЦЕСС ЦИТОКИНЕЗ ДЕП
АТАЛАДЫ. ЖЫЙЫРЫЛҒЫШ САҚИНАНЫҢ ҚҰРАЛУЫ
МЕН ТАЛДАП СҰРЫПТАЛУЫ БЕЛСЕНДІ ЗЕРТТЕЛУДЕ:
2+
СА
ИОНДАРЫНЫҢ
КОНЦЕНТРАЦИЯСЫ
ЖОҒАРЫЛАЙДЫ ЖӘНЕ БІР УАҚЫТТА МИОЗИН –IIКАЛЬЦИЙГЕ
ТӘУЕЛДІ
ФОСФОРИЛИРЛЕНУІ
ЖОҒАРЫЛАЙДЫ,
АКТИНМЕН
ӘРЕКЕТТЕСТІГІ
ЖЫЙЫРЫЛҒЫШ
САҚИНА
КОМПОНЕНТТЕРІН
ҰЙЫМДАСТЫРУҒА МҮМКІНДІК БЕРЕДІ.

18.

19.

Бұлшықет 3-ке бөлінеді
Тегіс -Асқазанішек трактісінің
Қаңқалы –
Жүректі –
жылдам
перистальтикасы
жүректің
(толқын тәрізді
қысқаруы; өз
жұмысы; еріктен
бетімен істейтін
жиырылу;
тысқимыл
еріктен тыс
қозғалыстар
қимыл)

20.

21.

КАЛЬЦИЙ ИОНДАРЫ БҰЛШЫҚ ЕТТІҢ ЖЫЙЫРЫЛУЫН
РЕТТЕУДЕ ӨТЕ МАҢЫЗДЫ РОЛЬ АТҚАРАДЫ.
ҚАҢҚАЛЫ БҰЛШЫҚ ЕТТЕРДЕ ҚЫСҚАРУ ТЕК ЖҮЙКЕ
ИМПУЛЬСІНЕ
ҒАНА
ЖАУАП
БЕРЕДІ,
БҰЛШЫҚ
ЕТТІ
КЛЕТКАЛАРДЫҢ НЕМЕСЕ САРКОЛЕММАНЫҢ ПЛАЗМАЛЫҚ
МЕМБРАНАСЫНДА ӘСЕР ЕТУ ПОТЕНЦИАЛЫН ЖІБЕРЕДІ.
ЭЛЕКТРЛІК
СИГНАЛ
МЕМБРАНАНЫҢ
БҰЛШЫҚ
САУСАҚ
ЕТТЕРДІҢ
ТӘРІЗДІ
ІШІНЕ
ҚАТПАРЛЕРМЕН
ЖЫЛДАМ ТАРАТАДЫ, БҰЛ КӨЛДЕНЕҢ ТҮТІКШЕЛЕРМЕН
НЕМЕСЕ
Т-ТҮТІКШЕЛЕР ДЕП АТАЛАДЫ.

22.

Қаңқа бұлшықетінің құрылымының схемасы (саркомера).

23.

ОЛАР САРКОПЛАЗМАЛЫҚ РЕТИКУЛУММЕН, МЕМБРАНАМЕН
ҚАПТАЛҒАН ОРГАНЕЛЛАМЕН ТЫҒЫЗ БАЙЛАНЫСҚАН, ОЛ
ӘРБІР МИОФИБРИЛЛАНЫ ҚОРШАП ТҰРАДЫ ЖӘНЕ КАЛЬЦИЙ
ИОНДАРЫН ЖИНАЙДЫ.
ЭЛЕКТРЛІК
СИГНАЛ
САРКОПЛАЗМАЛЫҚ
РЕТИКУЛУМҒА
ЖЕТЕДІ ЖӘНЕ КАЛЬЦИЙ ИОНДАРЫНЫҢ БОСАП ШЫҒАТЫН
КАНАЛДАРЫН БЕЛСЕНДІРЕДІ,
БАҚЫЛАНАДЫ.
БҰЛ СА
САРКОПЛАЗМАЛЫҚ
КАЛЬЦИЙДІҢ
БОСАП
УАҚЫТЫНДА
СИГНАЛ
ШЫҒУЫНА,
ҚЫСҚАРУЫНА
ӘРБІР
ӨТЕДІ,
МЕМБРАНАМЕН
КАНАЛЫНЫҢ АШЫЛУЫНА ЖӘНЕ
РЕТИКУЛУМНАН,
МИОФИБРИЛЛАНЫҢ
ЭЛЕКТРЛІК
2+
Т-ТҮТІКШЕЛІ
ЦИТОПЛАЗМАҒА
АРЫ
ҚАРАЙ
АЛЫП
КЕЛЕДІ.
САРКОМЕРАҒА
СЕКУНД
СОНДЫҚТАН
МИОФИБРИЛЛАЛАР БІРУАҚЫТТА ҚЫСҚАРАДЫ.
БАРЛЫҚ

24.

БҰЛШЫҚ ЕТТІҢ ҚЫСҚАРУЫ ҮШІН ҚАЖЕТТІ БАСҚА
АҚУЫЗДАР : ДИСТРОФИН (БҰЛШЫҚ ЕТТІ ДИСТРОФИЯ)
ЭФФЕКТИВТІ ЖӘНЕ ЖЫЛДАМ БҰЛШЫҚ ЕТТІҢ ҚЫСҚАРУЫ
ҮШІН АКТИНДІ ЖӘНЕ МИОЗИНДІ ФИЛАМЕНТТЕР ӘРБІР
МИОФИБРИЛЛАДА
БІР-БІРІНЕН
ҚАТАҢ
АРАҚАШЫҚТЫҚТА ОРНАЛАСУЫ КЕРЕК.
ОСЫ
ПРОЦЕССТЕРДІ
ЖАЗЫЛЫП ЖАТЫР.
БӨЛІНДІ.
РЕТТЕЙТІН
ОЛАРДЫҢ
ОПТИМАЛЬДІ
СОҢҒЫ
КӨПТЕГЕН
ЖЫЛДАРЫ
АҚУЫЗДАР
БІРЕУІ, ДИСТРОФИН ГЕНІ

25.

ДИСТРОФИН
–БҰЛ
ІРІ
НЕГІЗГІ
ПОЛИПЕПТИД
(МОЛЕКУЛЯРЛЫ САЛМАҒЫ 400000 КӨБІРЕК). ДИСТРОФИН
БҰЛШЫҚ
ЕТ
МЕМБРАНАСЫНЫҢ
БЕЛОКТАРЫН
МИОФИБРИЛЛДЕГІ
БЕЛСЕНДІ
ФИЛАМЕНТТЕРМЕН
БАЙЛАНЫСТЫРАДЫ. ДИСТРОФИН ГЕНІ КЛИНИКАЛЫҚ КӨЗ
ҚАРАС ЖАҒЫНАН ҚЫЗЫҒУШЫЛҚ БАР. ӨЙТКЕНІ, ГЕННІҢ
ДЕФЕКТІ, НЕМЕСЕ ОЛАРДЫҢ КОДТАЙТЫН АҚУЫЗДАРЫНЫҢ
БОЛМАУЫ, ТАРТЫЛУ КЕЗІНДЕ КООРДИНАЦИЯНЫ ЖОҒАЛУҒА
АЛЫП КЕЛЕДІ, СОНДЫҚТАН БҰЛШЫҚ ЕТТІҢ ҚЫСҚАРУЫНА
ӘКЕЛЕДІ. ДЮШЕННА БҰЛШЫҚ ЕТТІ ДИСТРОФИЯ ҰЛДАРДА
ШАМАМЕН 1:3000 ЖИІЛІКТЕ ЗАҚЫМДАЙДЫ. МҰНДАЙ
БАЛАЛАР ЖИІ ЕРЖЕТКЕНГЕ ДЕЙІН ӨМІР СҮРМЕЙДІ.
БАСҚА ЕКІ ЖОҒАРЫ МОЛЕКУЛАЛЫ АҚУЫЗДАР, ТИТАН
(МОЛ. САЛМАҒЫ – 3Х106) ЖӘНЕ НЕБУЛИН, АКТИН МЕН
МИОЗИНМЕН БАЙЛАНЫСҚАН ФИБРОЗДЫ ТОРДЫ ҚҰРАЙДЫ.

26.

27. Қорытынды:

Цитоскелет құрылымының қалыптасуында және
қызметтік бірігуінде (интеграция) оның негізгі
компоненттерімен бірге қосымша ақуыздар да
маңызды рөл атқарады.

28. Қолданылған әдебиеттер:

1. СТАМБЕКОВ С.Ж.,ПЕТУХОВ В.Л. МОЛЕКУЛАЛЫҚ
БИОЛОГИЯ.
2. МУШКАМБАРОВ Н.Н., КУЗНЕЦОВ С.Н.
«МОЛЕКУЛЯРНАЯ БИОЛОГИЯ».
3. ФАЛЛЕР Д.М., ШИЛДС Д. «МОЛЕКУЛЯРНАЯ
БИОЛОГИЯ КЛЕТКИ».

29.

НАЗАР
АУДАРҒАНДАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!