Түйсік және қабылдау

1.

2. Түйсік және қабылдау

ҚА БЫ ЛДА ҒАН: ДОЦ. ИБРА ИМОВА Ж. К.
О Р Ы Н ДАҒА Н: 6 М 011600 -Г ЕОГ РАФИЯ, 1 - КУР С
М А ГИ С ТРА НТЫ

3. ЖОспар

ЖОСПАР
1.Түйсік туралы жалпы ұғым.
2.Түйсіктің негізгі заңдылықтары.
3.Түйсіктің түрлері.
4.Қабылдау және оның ерекшеліктері.
5.Қабылдаудың түрлері.

4. Түйсік

Сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының,
жеке қасиеттерінің сезім мүшелеріне тікелей әсер
етуінен пайда болған мидағы бейнелерді түйсік
деп атайды.

5. Түйсіктердін негізгі заңдылықтары

Сезгіштік және табалдырық
Адаптация
Түйсіктердің өзара байланысы.
Сенсибилизация
Синестезия
Бірізді бейнелер (эйдетикалық ес)

6. Сезгіштік

Психологияда адамның түйсіне алу
қабілетін сезгіштік деп атайды.

7.

Сезгіштікті: 1) абсолюттік 2) айырма сезгіштік деп екіге бөледі.
Абсолюттік сезгіштік
дегеніміз — сезім мүшелерінің
өте әлсіз тітіркендіргіштерді
түйсіне алуы.
Айырма сезгіштік деп
сезім мүшелерінің
тітіркендіргіштердің
арасындағы болмашы
айырмашылықты түйсіне
алуын айтады.

8.

Адаптация
Сезім мүшелерінің сезгіштігі әсер етуші
тітіркендіргіштерге біртіндеп бейімделуге
байланысты да өзгеріп отырады. Бұл құбылысты
адаптация дейді.

9.

Сенсибилизация
Егер адаптация анализаторлардың сезгіштігінің
түрлі жағдайларға байланысты артуының,
төмендеуінің көрсеткіші болса, сенсибилизация
сезгіштіктің тек артуын ғана көрсететін құбылыс
болып табылады.

10. Синестезия

— түйсіктердің өзара
байланысының мөлшерден тыс
дамыған бір көрінісі.

11.

Бірізді бейнелер
Тітіркендіргіш әсерінің тоқталғанына
қарамай, аз ғана уақыт болса да,
түйсіктің өз күшінде қалатын кездерін
бірізді образдар деп атайды.

12. Түйсіктің түрлері

Рецепторлар
экстерорецептор
интерорецептор
проприорецептор

13. Түйсіктің түрлері

ТҮЙСІКТІҢ ТҮРЛЕРІ
Сыртқы дүниедегі заттар мен құбылыстардың жеке
қасиеттерінің бейнесі болып табылатын түйсіктер.
Бүлардың рецепторлары дененің бетінде немесе оған
жақын орналасқан. Осындай сыртқы анализаторлардың
рецепторларын экстероцептор деп атайды.

14.

Экстероре
цептор
Көз
құлақ
мұрын
тіл
Тері мүшелері

15.

Дене мүшелерінің қозғалысы мен бірқалыпты орналасуын қозғалыс немесе
кинестезиялық түйсіктер хабарлап отырады. Мүның рецепторы проприоцептор
деп аталынады.
Проприорецептор
Бұлшық еттер
Тарамыс
Сіңір

16.

Интрорецептор
Дененің ішінде орналасқан
сезім мүшелері

17. Қабылдау

–дүниедегі заттар мен құбылыстардың
біздің сезім мүшелерімізге тікелей әсер ету
нәтижесінде сол заттардың мида тұтастай
бейнеленуі болып табылады.

18.

Қабылдаудың тұтастығы
Қабылдаудың
мағыналылығы
Апперцепция
Қабылдаудың негізгі
ерекшеліктері
Қабылдаудағы иллюзия
Қабылдаудың
таңдамалылығы
Қабылдаудың тұрақтылығы

19.

1. Қабылдаудың тұтастығы. Қабылдау объектісі жеке қасиеттерден, бөлшектерден тұрғанымен
біз оларды бүтіндей тұтас қабылдаймыз.
2. Қабылдаудың мағыналылығы. Объектілердің мазмұнын жақсылап түсінбейінше, белгілі
түжырымдар мен сөз арқылы аталмайынша, ол толық қабылданбайды.
3. Қабылдаудың таңдамалылыгы. Толып жатқан объектілердің ішінен біреуін іріктеуіміз (оның
қасиетін, сапасын) қабылдаудың таңдамалылығы делінеді.
4. Қабылдаудың тұрақтылығы деп сыртқы жағдайдың өзгеруіне қарамастан, заттардың кейбір
қасиеттерінің бір қалыпты болып қабылдануын айтады.
5.Түрлі себептерге байланысты шындықтағы объектілерді қате қабылдауды иллюзия деп атайды.
6. Апперцепция. Қабылдаудың тәжірибеге, білімге, сенімге, іс-әрекеттің нәтижесіне және
мамандыққа тәуелді болуын аперцепция деп атаймыз. Аперцепция 2-ге бөлінеді: тұрақты және
уақытша.

20.

Апперцепцияның түрлері
Тұрақты түрі - адамның дүниеге
көзқарасына, мамандығына, ісәрекетіне және табандылық
көрсетуіне байланысты.
Уақытша түрі – адамның
қабылдау кезіндегі көңіл-күйіне
және психикалық қалпына тәуелді
болады.

21. Қабылдаудың түрлері

ҚАБЫЛДАУДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Кеңістікте қабылдау деп –
дүниедегі заттар мен
құбылыстардың белгілі бір
орнын, мөлшерін, көлемін,
алыс-жақындығын
санамызда бейнелеуін
айтамыз.
Уақытша қабылдау
дегеніміз – дүниедегі
заттардың өзгеріп, бір
қалыптан, екінші қалыпқа
көшіп, ескі заттардың өшіп
жаңа заттардың оның
орнын басып отыратынын
айтамыз.

22.

Қорытынды
Егер түйсік сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының жеке қасиеттері мен
сапаларының миымызда бейнеленуі болса, қабылдау заттар мен құбылыстардың
мида тұтастай бейнеленуі болып табылады.Түйсiк арқылы заттардың түсiн, иiсiн,
дәмiн, қатты-жұмсақтығын, кедiр-бұдырлығын т. б. осы секiлдi қасиеттерi
ажыратылады. Сондай-ақ түйсiк денеде болып жататын түрлi өзгерiстер жөнiнде
де, яғни дененiң қозғалысы мен оның кеңiстiкке орналасуын, жеке бөлiктерiнiң
жұмысы жайлы хабарлайды. Ал қабылдауда заттар мен құбылыстардың түсi,
дыбысы, дәмi, иiсi, формасы т. б. қасиеттерi тұтас күйiнде бейнеленедi.

23.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Алдамұратов Ә., т.б. Жалпы психология. “Мектеп” Алматы,
1996.
2. Маклаков А.Г. Психология.Алматы, 2014.
3. Интернет көздері:
а) www.mirknig.ru
ә) www.kniga.ru
б) www.psi.ru

24.

Назарларыңызға рахмет!