Диннинг тарихий шакллари, маХияти ва илдизлари
Режа:
176.00K
Категория: ФилософияФилософия

Диннинг тарихий шакллари, маХияти ва илдизлари

1. Диннинг тарихий шакллари, маХияти ва илдизлари

ФарПИ «Ижт имоий фанлар»
кафедраси ўқит увчиси:
Н.Холмирзаев

2. Режа:

• 1. Диннинг пайда булиши.
• 2. Урта Осиёда пайда булган
ибтидоий динлар.
• 3. Диннинг махияти ва
илдизлари.

3.

• 1. Барча табиий ва ижтимаий хадисалар
каби хазирги динлар хам бирданига,
тайёр халда пайда булмаган. Улар хам
гаят оддий, содда, юзаки, холатлардан
мураккаб, бир бутун, нисбатан яхлит
халатга етган. Бунинг учун ун минглаб
давр утган. Хатто хазирги жахон динлари
хам вакт, урин, шараитларга караб,
риважланяпти, мураккаблашяпти: уларда
янги секта, уюшма, талимат юзага
келяпти, зиддиятлар кучайяпти.

4.


Даст лабки диний т асаввурлар хилма-хил булган,
чунки уруг, кабилалар хам бир хил эмас, яшаш
шараит лари, касб-карлари хам хар хил булган. Буни
биз археалагик т апилмалар, эт награфик
мат ериалларни урганиб, т ашларга чизилган расмларни
урганиб биламиз.
Диншунаслик асаслари археалагия, эт награфия,
тарих, филалагия, психалагия, эст ет ика ва эт ика
фанлари берган маoлумат ларгагина асасланади. Улар
хар хил уйдирма, миш-миш, намаoлум, исбат сиз,
далилларсиз даoваларга асло ишанмайди. Шунинг
учун хар бир адам, жумладан т алаба нимагадир
ишаниши керак-да деган гапга, улар факат илм-фанга
ишаниш, амал килиш керак деб жаваб берган.
Талабалар хам шундай килсинлар. Шунда ким нима
деса лакиллаб ишанавермайдилар

5.


Табиат дан, жамият дан т ашкаридаги кучларга ишаниш уругкабилачилик т узумининг даст лабки баскичларида бундан 3040 минг йиллар алдин пайда була башлаган. Булар кат арига
табиат даги усимлик ва хайванлар дунёси, уларда юз
берадиган барча хадисалар кудрат ли ва сехрли, муoжизавий
кучлар деган асассиз т асаввурлар юзага келган. Ибт идаий
адамлар хам билимсиз, ажиз, гаят агир-ач, юпун, уйжайсиз, ат -улавсиз, уй-хайванларсиз хаёт кечирган
заманларда бу кучларнинг маoнасини, сабабларини
билмаганлар. Табиат дан юз бериб т урадиган т ашкин. ёнгин,
зилзила, ваба, вулкан ат илиши, кургакчилик, ачлик,
кашшаклик, куёшнинг т ут илиши, айнинг кучиши, буран ва
хаказаларнинг сабабларини, дахшат ли, мусибат ли
акибат ларини билмаганлар. Нат ижада баoзи уруг кабилалар
усимликлардан айримлари хайванлардан, яна башкалари т агташ, дарё, алав, ай ва хаказалардан нажат излаганлар:
уларга ёлвариб сигинганлар, сажда килган, хар хил харакат ,
амаллар килганлар. Масалан, кадимги Урт а Асиёда яшаган
уруг кабилалар, т ат емларга сигинганлар. Улар
адамларнинг муайян гурухи авлади билан хайванлар
урт асидаги гайри – т абиий кан- кардашлик бар деб фараз
килганлар.

6.

• Масалан, Урт а Осиё узбекларининг кадимий
аждадлари калдиргач, мусича, лайлак, кук карга,
бугиларни шундай деб хисаблаб, уларга
сигинганлар: уларни асраб- авайлаб, азар бермай,
улуглаб, макт аб, азик бериб, яшаши, купайишига
кумаклашганлар. Наманганлик лайлакни худа деган
гапда хам жан бар.
Хайванларга сигиниш урф- адат ининг
калдиклари хали хам бар. Башка халклар,
жумладан хиндилар сигирга, авст ралияликлар
кенгурига шундай карайдилар.

7.


Хуласа шуки, дин хамиша бар булмаган:
у уругчилик – кабилачилик т узумида, бундан
тахминан 30-40 минг йиллар алдин пайда
була башлаган: уруг, кабилалар, уларнинг
яшаш шараит лари хилма-хил булгани учун
динлари хам хар хил булган. Урт а Асиеда
энг куп т ат емизм, анимизм, сехргарлик
динлари т аркалган. Уларнинг калдиклари
хали хам учрайди. Талабалар уларга асла
ишанмасликлари керак.

8.


Узбек халкининг аждадлари Урт а Осиёда яшаган энг
кадимий халклардан бири булгани учун уларнинг
мифалагияси, диний эoт икадлари хам гаят кадимийдир,
Шуни назарда т ут иб, Узбекист ан Республикаси Президент и
И.А.Каримав Хиванинг 2,5 минг йиллигида сузлаган
табрик нут кида бундай деган эдилар: «Мангуликка
тааллукли булган Хива асари-ат икалари узбек халкининг
илдизлари кадимий заманларга бариб т акалишини бут ун
дунёга курсат иб т урипди. Биз бу билан фахрланибгина
калмай, бунинг учун катта маoнавий маocулият ни хис
эт ишимиз керак. Бу маocулият ат а юрт имизни ва бут ун
калбимиз билан севиш, уни куз карачигидек асраш ва
келажак авладларга уларни янада гузал ва абад килиб
тапширишимиз лазим. Бундай мукаддас ва файзли улкада
тугилиб усишнинг узиёк катта бахт дир».

9.


Биз юкарида Урт а Асиёда даст аввал т ат емизм купрак
таркалганини эслат дик. Бу дин билан бирга, ундан кейинрак
анимизм дини хам пайда булган. У жан ва рухларга
сигинишдан ибарат булган ва хар кандай диннинг, жумладан
исламнинг бир элемент ига айланган. Анимист ик т асаввурларга
аждадларнинг рухлари, т ирик адамларнинг жанлари бар деб
фараз килиш, т абиат кучларини жанлант ириб т асвирлашлар
кирган. Бу кучларни башкарувчи рухлар сахий ёки бахил,
ижабий, рахмдил ёки берахм булади деб т ахмин килганлар:
шу уйдирмаларга ишанганлар: баoзилар хали хам ишанадилар.
Бу кучларнинг рахмини келт ириш учун курбанликлар килганлар.
Шундай килиб, кадимда жан ва рухларнинг улмаслигига
ишаниш нат ижасида улар хакида кайгуриш, вакт и, вакт и билан
эслаб хайри- худайилар килиш, мадат сураш адат лари
шаклланган.

10.

• Ассимляция ва диссимиляция бир нафас т ухт аса
тирик мавжудат улади. Буни диндарлар жани
чикди, узилди, жан берди деб хисбласалар, т иббий
хадимлар буни хаёт дан куз юмди дейдилар. Урт а
Асиёда мархумнинг жанини арвах деб ат ашади.
Диндарлар фикрича арвах уликдан, аиласидан
узакка кет майди. Шу баисдан муслманларда
арвахлардан мадад сураш адат и шаклланган.
• Ибт идаий динлар кат арида сехргарлик, яoни магия
хам булган. У адамга, хайванат га ва т абиат
хадисаларига гайри т абиий йул билан т аoсир
ут казиш ният ида бажариладиган гаят уринсиз хаттихаракат ва урф -адат лардир.

11.


Сехргарлик турларига давалаш, зиён етказиш, мухаббат
уйгатиш, авчилик, дехканликка хас харакат ва башкалар
киради. Сехр йули билан алдашнинг асл илдизи халк
медицинасига – тиббиётига баглик. Масалан, узбекларда
кучирик килдириш, куф-суф килиб дам салиш, кинна салдириш,
истма-савутма килиш, фал ачтириш шулар жумласига киради.
Зиён етказишга каратилган сехр башка уруг, кабилардаги
душманга зиён – захмат етказишни исташ, тилашдир: мухаббат
уйгатиш сехргарлиги эса иситма-савутма килишдан ибарат;
авчилик сехри авда амадли булиш, бунда йирткичлардан хали
булиш ва хаказаларга киритилишдир: дехканчиликда
хасилдарликка хаёлан сехрлаш йули билан эришишдир. Бу йул
билан ёмгир ёгдиришга уринишдир.

12.

• Диннинг махияти ва амалиётини кучайтирадиган
субoектив амиллардан бири диний хам-хаёлдир. У эса
халдаги бар булган мавжудад хусусият ва шу тарздаги
алакалар бар деб фараз килиш диндарларнинг улар
билан мунасабатда булиш эхтимали бар деб хисаблаб
уларга ишанишдир. Диннинг махияти диний хамхаелнинг вужудга келиши ва кайта тикланиб туриши
унинг уч илдизи билан баглик, булар ижт имаий,
гнасеалагик ва психалагик илдизлар. Буларнинг пайда
булиши ва кайта тиклаш кишининг зарурияти ва
имканиятини яратувчи кувватлаб турувчи амиллар
йигиндисидир.
English     Русский Правила