Өткізгіш ұлпаның құрлысы мен қызметі

1. Өткізгіш ұлпаның құрлысы мен қызметі

Орындаған; 00000
Қабылдаған; 00000

2. Өткізгіш ұлпа

Өсімдіктер әдетте екі полюстен қоректенеді.Жапырақтары
олардың ауадан қоректенуін қамтамассыз етеді.Осыған
байланысты қоректік заттардың тасымалдануының екі
түрлі жолы балады;
1)Жоғарңы ағыс,ол топырақ қабаттарынан тамыр арқылы
сорылатын су мен минералды тұздардың ертінділерінің
өсімдіктің сабағына және жапырақтарына жеткізуді
қамтамасыз етеді.
2)Төменгі ағыс,жапырақта синтезделген органикалық
заттардың судаңы ертінділері,өсімдіктің барлық қалаған
оргндарына жеткізіледі және олар осы жерде қорек
ретінде паидаланылады,немесе қор заты ретінде
жиналады.

3. Өткізгіш ұлпаның құрлысы

Түтіктер(трахеи) және трахеидтер.Бұлар өткізгіш
ұлпалар,олар арқылы су мен минералдық
тұздардың өсімдіктердің бойымен тасымалдануы
қамтамасыз етеділеді.
Түтіктер(трахаи)-бунақты мүшелерден тұратын
трубалар.Олар прокамбийдің немесе камбийдің
вертикальды клеткаларының қатарынан
бөлінеді.Олардың клеткаларының бүйірлік
қабықшалары қалыңдап сүректенеді де,ішіндегі
заттары өледі,ал көлденең қабықшаларында бір
немесе бірнеше тесіктер болады.Түтіктердің
орташа ұзындығы 10см.

4.

5. Трахеидтер

Трахеитерде түтіктер секілді өлі құрылым,бірақ олардан
айырмашылығы сол,бұлар трубалар емес,прозонхималық
клеткалар.Мұндай клеткалардың қабықшаларында
шеттері жиектелген саңлаулары болады.Трахеидтердің
орташа ұзындығы 1мм-дей болады.
Қабықшаларының қалыңдауынаң формаларына қарай
түтіктер мен трахейдтер сақиналы,спиральды,торлы және
т.б болып келеді.Сақиналы және спериальды
түтікшелердің диаметрі үлкен болып келеді.Олар жас
органдарға тән,өйткені бұлардың қабықшаларының
сүректенбеген бөліктері болады және созылуға қабілетті
келеді.Торлы және нүктелі түтіктерді диаметрі біршама
үлкен және қабықшалары толығымен сүректенген болып
келеді.Олар әдетте камбийден сақиналы және спиральды
түтіктермен кейін пайда болады.

6. Електі түтіктер

Електі(сүзгілі) түтіктер.Өткізгіш ұлпа,ол арқылы
жапырақтарда синтезделген органикалық заттардың
тасымалдануы жүзеге асады.Бұл тірі клеткалардың
вертикальды қатары,олардың көлденең
қабықшаларында көптеген тесіктері болады.
Сүзгілі түтіктердің буындарының целлюлозадан
тұрады,ядросы болады.Олардың қасында әдетте бір
немесе бірнеше серіктік клеткалары болады.Сүзгілі
түтік және оған жақын орналасқан серіктік клетка бір
меристемалық клеткадан пайда болады.Бұл клетка
ұзынан бөлінеді,пайда болған екі жас клетканың
біреуінен електі түтіктің элементтері,ал екіншісінен
серіктік клетка жетіледі.

7.

8. Өткізгіш шоқтары

Түтіктер,трахеидтер және сүзгілі түтіктер өсімдіктің
денесінде әдетті белгілі бір жүйеде,ерекше комплексті
топтарға-өткізгіш шоқтарына жиналады.Шоқтардың төрт
түрі болады;жай шоқтар,жалпы шоқтар,күрделі шоқтар
және түтікті-талшықты шоқтар.
Жай шоқтар өздерінің құрлысы жағынан ең
қарапайымдысы.Олар біртекті гистологиялық
элементтерден,не тек трахеидтерден немесе тек електі
түтіктерден тұрады.
Жалпы шоқтар түтіктерден,трахеидтерден және сүзгілі
түтіктерден тұрады.
Күрделі шоқтарда өткізгіш ұлпалардан
басқа,паренхималық ұлпалар да болады.
Түтікті-талшықты шоқтар арқаулық ұлпалардан қоршалған
күрделі өткізгіш шоқтың элементтерінен тұрады.

9. Өткізгіш шоқтардың түрлері

Өткізгіш шоқтар прокамбий элементтерінің бөлінуі мен
олардың қалыптасуынан түзіледі.Егерде барлық түзуші
ұлпа түгелімен тұрақты ұлпалардың түзілуіен
жаратылса,онда өткізгіш шоқ жабық деп аталады.Егерде
прокамбий элементінің орта бөлігінде меристема қасиеті
сақталса,онда өткізгіш шоқты ашық деп атайды.
Толық емес өткізгіш шоқтар тек флоэмадан,болмаса тек
ксилемадан тұрады.
Ксилема мен флоэманың әртүрлі орналасу жағдаиына
байланысты толық өткізгіш
шоқтар;шеңберлі,коллатеральды,биколлатеральды және
сәулелі болып бөлінеді

10.

11. Толық өткізгіш шоқтар

1)Шеңберлі өткізгіш шоқтар-бір түрлі өткізгіш ұлпа,оның
екіншісін барлық жағынан қоршайды
2)Коллатеральды немесе өзара бүйірімен,ксилема мен
флоэма тиісе орналасатын шоқ.Мұндай шоқтар тұқымды
өсімдіктердің сабақтары мен жапырақтарында болады.
3)Оиколлаторальды(қос бүйірлі) шоұты ксилеманының екі
бүйіріне түйісе флоэма орналасады.мыс;алқа,асқабақ
тұқымдастарың сабағында.
4)Сәулелі шоқтар.Өткізгіш шоқтың бұл түрінде флоэма мен
ксилема ауданы әр радиуста,бір-біріменжанаспай сәуле
тәріздес,шашырай орналасады.Мұндай шоқтар
даражарнақтылар тамырында және қос жарнақтылар
тамырының алғашқы құрлысында ғана болады.

12.

13.

14. Тыңдағандарыңызға рахмет.