Мәжбүрлеу шаралары

1.

Мәжбүрлеу
шаралары.

2.

Мәжбүрлеу
шаралары, құқық бұзушыға қолданылады. Ол
келтірілген зиянды өтеу немесе келесі бір құқық
бұзушылықтың алдын алу мақсатында атқарылады.
Азаматтық құқықта тиісті қарызын өтемеген борышкердің
мүлкін, қаражатын тұтқындау, алимент төлеушінің
еңбекақысынан тиісті соманы ұстау, мүліктік зиянның
орнын толтыру іспеттес шаралардан көрініс табады.
Қылмыстық заңда қылмыс жасаған адамға, егер де ол
психикасы бұзылған немесе маскүнемдікке салынудан,
нашақорлықтан, уытқұмарлықтан емделуге мұқтаж деп
танылған жағдайда тағайындалатын медециналық
Мәжбүрлеу шаралары белгіленген. Олар мынадай
түрлерге бөлінеді: емханалық қадағалау және
психиатрилық емдеу; жалпы үлгідегі психиатрилық
стационарда емдеу; мамандандырылған психиатриялық
стационарда емдеу; үздіксіз қадағаланатын
мамандандырылған психиатриялық стационарда емдеу.

3.

Азаматтық
– процессуалдық міндеттердің бұзылуы бұзушы тұлғаға
жауапкершіліктің белгілі бір түрін қолдануына әкеп соғады. АІЖК
118-бабы
1-тармағына сай сот әділеттілікті жүзеге асыру мақсатында
мәжбүрлеу және
жауапкершілік шараларын іске қатысушы тұлғаларға, басқа
процеске
қатысушыларға, жеке азаматтарға, заңды тұлғалардың лауазымды
адамдарына қолдана алады. оларға жауапкершілік шаралары
келесі құқыққа
қайшы әрекеттер үшін қолдануы мүмкін:
- сот ісін шешуге араласу;
- судьяға қатысты қоқан-лоққы;
- сот қаулыларын орындамағаны;
- сотқа құрметпен қарамағаны;
- сот отырысында тәртіп бұзу;
- судьяның, соттың жеке ұйғарымы бойынша шаралар
қолданбағаны
және басқа да құқыққа қарсы іс-әрекеттер үшін қолданылады.

4.

И.М.Зайцев азаматтық-процессуалдық
жауапкершіліктің келесі түрлерін
белгілейді:
1)
айыппұлды жауапкершілік. Ол бұл түрді азаматтық іс
жүргізуде
типтік болып табылмайды деп айтады;
2) компенсациялық жауапкершілік
3) жағымсыз процессуалдық құқықтың жағдайлар түріндегі
жауапкершілік. Жауапкершіліктің бұл түрі азаматтық істер
бойынша
әділеттілікке типтілік болып келеді.
4) азаматтық процессуалдық қызметтерді қолдануға
байланысты
жауапкершілік. Аталған жауапкершілікке сараптама жасай
отырып, бұның
заңды зардаптарды жалған, болмайтын жағдайлармен
байланыстыруда
жатыр екен

5.

6.

Іске қатысушы тұлғалардың мұндай жауапкершілік белгілеу
мысалдарын келтіруге байланысты, И.М. Зайцев келесі
жағдайларды
келтіреді:
1)
егер тарап сот сұратқан дәлелдемені өзінде ұстап қалса және
оны
соттың сұратуы бойынша ұсынбаса, ондағы мәліметтер қарсы
бағытталған
деп ұйғарылады және ол тарап таныған деп есептеледі.
2) егер тарап сараптама жүргізуге қатысудан жалтарса немесе оны
өткізуге кедергі келтірсе, ал істің мән-жайлары бойынша мұндай
тараптың
қатысуынсыз сараптама жүргізу мүмкін болмаса, сот қай тараптың
сараптамадан жалтарғанына, сондай-ақ ол үшін оның маңызы
барлығына
қарай анықтау үшін сараптама тағайындалған фактіні анықталған
немесе
жоққа шығарылған деп тануға құқылы.
3) Сот келесі жағдайларда тұлғаға сот отырысының уақыты мен
орны
туралы хабарлайды:

7.

a)іске
қатысатын адамдар мен олардың өкілдері іс бойынша іс жүргізген
уақытта сотқа өз мекен-жайының ауысқаны туралы хабарлау ға міндетті.
Ол болмаған жағдайда шақыру қағазы немесе өзге де хабарлау, ша қыру
сотқа
белгілі соңғы мекен-жай бойынша жіберіледі ж әне жеткізілді деп
есептелінеді.
b) жауапкердің іс бойынша болған жері белгісіз болған жа ғдайда
тұрғын
үй пайдалану ұйымының, жергілікті өзін-өзі басқару органыны ң немесе
жауапкердің соңғы белгілі тұрғылықты жері бойынша тиісті ат қарушы
органның немесе оның соңғы белгілі жұмыс орны бойынша әкімшілік
шақыру қағазын алғанын куәландыратын жазбамен олар сотқа келіп
түскеннен кейін сот істі қарауға кіріседі [1;65].
Заңға қайшы әрекет жасағаны үшін мәжбүрлеу шаралары қолданылатын
субъектілер мыналар:
іске қатысушы тұлғалар
сот өкілдері
сот әділдігін жүзеге асыруына жәрдемдесуші т ұлғалар.
Азаматтық сот өндірісінде сотпен қолданатын мәжбүрлеу шараларын
іске қатысушы тұлғаларға қолдану барысында сот ісінің тілінде т үсіндіріліп
қолданылады. Егерде іске қатысушы тұлғаларды ң бірі сот ісіні ң тілін
меңгермеген жағдайда оның еркін меңгеретін тілінде аудармашының
көмегімен аудармалар түсіндіріледі.

8.

Мәжбүрлеу
шараларын қолдану туралы соттың ұйғарымына іске
қатысушы адамдар жеке шағым беруі және прокурор жеке наразылық
келтіруі мүмкін (ҚР АІЖК 122-бабы 3-бөлігі). Іске қатысушы тұлғалар
шағымды өздерінің ана тілінде немесе еркін меңгерген тілдерінде беруге
құқылы. Азаматтық істі сотта қарау барысында мәжбүрлеу шаралары тек
қана
іске қатысушы тұлғаларға ғана емес, сот әділдігін жүзеге асыруына
жәрдемдесуші тұлғаларға да қолданылады. ҚР АІЖК-нің 18-бабының 3 тармағына сәйкес, егер шақырылған куә, сарапшы, маман немесе
аудармашы
сот отырысына сот дәлелді емес деп таны ған себептер бойынша келмесе,
олар әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңдарға сәйкес әкімшілік
жазаға
тартылуы мүмкін. Әрине мұндай мәжбүрлеу шараларын қолдану
барысында
жүргізіліп жатқан сот ісінің тілінде қолданылады. Бірақтан сот әділдігін
жүзеге асырушы тұлғалар сот ісінің тілін меңгермеген жағдайда
аудармашының көмегімен түсіндіріліп қолданылады.

9.

Азаматтық
сот өндірісінде мәжбүрлеу шараларын қолдану барысында іс
жүргізушілік принциптер толық сақталады. Сондықтан да, азаматты қ сот
өндірісінде тіл принципін мәжбүрлеу шараларын қолдану барысында
қолданылады. Азаматтық істі сотта қарау барысында тараптар, сот әділдігін
жүзеге асыруына жәрдемдесуші тұлғалар мен сот өкілдері ғана емес, іске
қытысы жоқ өзге де тұлғалар қатысады. Себебі азаматтық іс толық тәртіпте
сақталып қаралу керек. Әрине, кейде істі қарау барысында іске қатысушы
тұлғалардың бірі белгілі бір тәртіп бұзушылық жасауы мүмкін. Сонды қтан
да, судья тәртіптің сақталуын қамтамасыз ету үшін ескертулер жасап не
болмағанда белгілі бір тәртіптік шаралар қолданады. Мұндай жа ғдайда
тәртіп бұзған тұлға сот ісінің тілін толық меңгере береді деп ойлаймыз.
Осындай жағдайда судья тез арада аудармашымен қамтамасыз ету мәселесін
шешіп кету керек. Кейде тез арада сапалы аударма жасайтын аудармашыны
табу қиындыққа соғып жатады. Сондықтан да, кез келген аудармашы ретінде
қатысқан тұлға дұрыс аударма жасап қояды деп ойламаймыз. Осындай
принциптің бұзылу салдарынан сотқа шағымдар жасап жатады.

10.

Әдебиеттер:
1.
Баймолдина З.Х. Гражданское
процессуальное право Республики
Казахстан: В двух томах. Учебник. –
Алматы: КазГЮА, 2001
2. Қазақстан Республикасының
Азаматтық іс жүргізу кодексі //
Қазақстан Республикасының 1999
жылғы 13 шілдедегі №411 Заңы.