Научнӧй стиль йылысь

1.

Питирим Сорокин нима Сыктывкарса канму университет
Гуманитарнӧй наукаяс институт
Коми филология, финно-угроведение да регионоведение кафедра
Туялан-велӧдан шӧрин
Вуджӧдчан школа
Туялан удж вуджӧдӧм
Сыктывкар
2020

2.

Велӧдысьяс
Филология
кандидат,
доцент,
вуджӧдчан школаӧн веськӧдлысь
Елена Васильевна Остапова
Филология кандидат, доцент, коми
филология, финно-угроведение да
регионоведение
кафедраӧн
веськӧдлысь Римма Павловна Попова

3.

Велӧдчан могъяс:
тӧдмасьны туялан стиль аслыспӧлслунӧн
пырӧдчыны туялан удж вуджӧдӧмӧ
велӧдчыны комиӧдны туялан уджъяс.

4.

Коми кывйын функциональнӧй стильяс
быдлунъя сёрнитан (разговорно-бытӧвӧй
публицистика (публицистическӧй)
серпаса литературалӧн (художествоа)
туялан (научнӧй)
делӧвыв кабала гижан (официальнӧ-делӧвӧй).

5.

I. Коми кывйын туялан стиль
Туялан стиль – гижӧда кывлӧн торья стиль сикас,
коді могмӧдӧ олӧмын наука гӧгӧртас да петкӧдлӧ
серниын наука нога мӧвпалан сямсӧ.
Туялан стильлӧн шӧр мог - стӧча, ясыда да
подулалӧмӧн висьтавны, юӧртны олӧмын кутшӧмкӧ
эмтор, лоӧмтор, петкӧдчӧм йылысь.

6.

Туялан стильлӧн шӧр признакъяс
Логика боксянь сернисӧ бура артмӧдӧм: «Кывлöн статус
– сiйö, öти-кö, йöзкотырын инöда сэтшöм урчитöмтор,
кодöс вынсьöдöны векджык канмуса оланподулö, кывъяс
йылысь оланпасö, мукöд торъя уджкабалаö, мöд-кö,
статусыс – тайö кывлöн йöз пöвстын бергалан тшупöдыс»
Ясыдлун: «Уна сюрс во сайын став кывйыс вöлöма сöмын
вомгора, гижöд кывъяс абу вöлöмны, да дерт жö, кывлöн
некутшöм инöда статус йылысь сёрни эз вермы лоны.

7.

Туялан стильлӧн шӧр признакъяс
Оз петкӧдчы веськыд эмоция: «Кыв политикаыс оз век овлы
канмуын бергалысь кывъяс дорö бурногса, тшöкыда сiйö дорйö öти
кыв да öтдортö, оз сет сöвмыны, «пöдтö» мукöд кывъяс»
Мӧд авторлысь кывъяс текстӧ пыртӧм да ӧшмӧссӧ индӧм: «Со
мый та йылысь гижö Эва Тулуз: «Гижöд сöвмö оз пытшкöсса
коланлун вöсна, а ортсыса помкаясысь: медводз, уна сикас кристиана
вичкояслöн финн-угоръяслысь эскöмсö венны видлöм понда, сэсся нин
сы вöсна, мый быд торъя финн-угор войтыр кылö коланлун босьтны
йöзкотырса олöмысь сылы лöсялана ассьыс ин».
Наука гижӧдын сёрни темаыс мӧвпалана, абстрактнӧй: «Унджык
уджыс сиöма чутiк да тире пасъяслы. Уна чута пас мыйтакö
видлавсьö жӧ, торъя нин бöръя кадö. Художествоа текстын сылысь
тöдчанлунсö аддзöны мöвп дугöдöмын, ыджыд эмоция дзебöмын,
тема вежöмын. Вежöртас сертиыс уна чута пас вермö мунны мукöд
пас пыдди – чутiк, тире, кык чут»

8.

Туялан стильлӧн шӧр признакъяс
Наука текстын быть эм термин гӧгӧрвоӧдӧм да быд
боксянь сійӧс восьтӧм : «Кадакыв – кадын вежласян керӧм
петкӧдлысь кывсикас, коді аслас сёрникузяса могъяссӧ
тӧдчӧдӧ морта-лыда, сернитанног, кад, сёрнивизь, керӧм
мунанног петкӧдлӧм да керӧм тшупӧдъяс категорияяс
отсӧгӧн».
Паныдасьӧ вомгора (доклад) и
монография, донъяланкыв) формаын
гижӧда
(статья,

9.

Наука уджъяслӧн сикасъяс
Туялан уджъяс (доклад,статья, монография,
диссертация)
Туялан-велӧдан (лекция, велӧдчан небӧг, методика
индӧд)
Туялан-тӧдмӧдан (тӧдмӧдан энциклопедия, очерк)
Туялан-юӧртан (кывкуд, каталог, юӧра небӧг )
Туялан-донъялан (донъяланкыв)

10.

Наука стильлӧн кыввора
аслыспӧлӧслун
Нейтральнӧй рӧма кывъясӧн вӧдитчӧм: «Серпаса коми
гижӧдъясын рочысь пырӧм торъякывъяс вермасны пӧртны
олӧмӧ куим пӧлӧс стилистика мог: серпасалан, вынсьӧдан да
донъялан»
Ӧти вежӧртаса кывъясӧн вӧдитчӧм : «Коми гижöд
кывлысь, кыдзи и мукöдлысь тшöтш, торйöдöны татшöм
аслыспöлöслунъяс: нормаясö кутчысьöм, найöс лöсьöдлöмторйöдöм, бура бöрйöм, уна функция олöмö пöртöм, стильяс
вылö юксьöм, вомгора да гижан пертасъяс»

11.

Наука стильлӧн кыввора
аслыспӧлӧслун
Выль кывъясӧн (неологизмъясӧн) вӧдитчӧм: «Коми
гижöд кывлöн кыпалiс инöда статусыс, сiйöс вöлi
официальнöя пуктöма каналан кывйö да ёнмöдöма тайöс
торъя оланпасöн, вынсьöдöма сiйöс вöлi 1992-öд воын, одакора 28-öд лунö»
Терминъясӧн вӧдитчӧм: «Вомгора ловъя сёрни дорысь, кöні
тыр-бура петкöдчö сёрнилöн öдыс сылöн юргöм пыр, серпаса
гижöдъясын герой сёрнилысь öдсö гижысьыс зільö
петкöдлыны реплика дорö вайöдöмöн шуанногсö донъялан ас
(автор) кывъясöн, пырджык сёрни донъялана кадакывъясöн,
урчитанъясöн, дзонь тэчасъясöн».

12.

Морфология аслыспӧлӧслунъяс
Медся тшӧкыда паныдасьлысь кывсикасъясӧн лоӧны
эмакыв да кадакыв.
Уна кадакывйысь артмӧм эмакыв : лӧсьӧдӧм, гижӧм,
вынсьӧдӧм,юалӧм,
вочавидзӧм,
арталӧм,
восьтӧм,
серпасалӧм да с.в.
Тшӧкыда
паныдасьлысь
кадакывъясӧн
лоӧны:
паныдасьлыны, йитчыны, артмыны, юксьыны, индыны,
кутны, тӧдчӧдны, петкӧдлыны да с.в.

13.

Морфология аслыспӧлӧслун
Кывбердлӧн функцияыс – сетны эмторлы стӧч,
мукӧдысь торъялана характеристика.
Индана нимвежтасъясӧн вӧдитчӧм: «Тайö кадпасыс зэв
тöдчана дзоньнас коми йöзлöн ловбур сöвмöмлы, öд та
бöрын ыджыд öдöн кутiс сöвмыны (стöчджыка кö шуны,
кутiсны сöвмöдны) ас коми серпаса литература, комиöн
школаын велöдöм, газет-журнал, сьылан да йöктан
котыръяс, театр нырвизь»

14.

Синтаксис аслыспӧлӧслун
Став серникузяыс юӧртана: «Медводдза коми гижысьяс
XIX–XX нэм пансигӧн сідзжӧ шыӧдчылісны йӧзкостса
творчестволӧн образъяс, сюрӧсъяс дорӧ»
Ӧти юкӧна прӧстӧй серникузяясӧн вӧдитчӧм (морттӧм
да неопределенно-личнӧй): «Торъякыв артмӧдігӧн коми
кывйын вӧдитчӧны кык пӧлӧс элементӧн – кыввужйӧн да
суффиксӧн».

15.

Синтаксис аслыспӧлӧслун
Подчинительнӧй
йитӧда
сложнӧй
серникузяясӧн
вӧдитчӧм: «Вуджöдчöмыс сöвмöдö-паськöдö синонимиясö,
кор матын вежöртаса кывъясыслöн вежöртасыс
джудждаммö, паськалö-векняммö либö вежсьö»
Уна йитӧда сложнӧй серникузяясӧн вӧдитчӧм: «Тайö
мöвпсö тöд вылö босьтöмöн и лои видлалöма коми кывъя
материал подув вылын сійö, кыдзи петкöдчö да донъявсьö
коми кывйын керка пертасыс, а сідзжö сыкöд йитчöм
торъя юкöнъяс».

16.

II. Вӧчам уджъяс
Уджъяс вӧчигӧн колӧ мыджсьыны наука стиль йылысь
тӧдмалӧмтор вылӧ.
Вочавидзны стӧча, комиӧн, бура мӧвпалӧм бӧрын.
Позьӧ шыӧдчыны велӧдысь дорӧ, юксьыны мӧвпъяснад,
сёрнитны да гижасьны сыкӧд сы йылысь, кыдзи бурджыка
вӧчны уджсӧ.
Быд удж мӧдӧдӧм бӧрын, кад мысти, тӧдмасьӧй велӧдысь
видзӧдласӧн.

17.

1. Вайӧдӧм текстын индӧй научнӧй стильлысь
петкӧдчӧмсӧ
«Быд войтырлöн эм кывъя ловбур (культура), сiйö кык сикаса: вомгора
культура да гижöда культура. Вомгора культура – тайö йöзкостса
сёрни,
сёрнисикасъяс,
фольклор
(мойдъяс,
сьыланкывъяс,
бöрдöдчанкывъяс,
вöвлöмторъяс,
нöдкывъяс
да
с.в.).
Быд
войтырсикаслöн тайö медваж да подув ловбур. Такöд öттшöтш
унджык войтырыслöн цивилизация поскöд кайигöн сöвмö гижан
культура, сы отсöгöн да сы подув вылын сiйö пырö мукöд войтыръяс
костö кыдзи асшöр, велöдчöм, мукöд войтырсикаскöд öти тшупöдын
сулалысь нация. Вомгора культурасянь гижан ловбурö вуджöмыс быд
войтырлöн зэв тöдчанатор, öд тасянь сöвмö сылöн велöдчöмыс, вежöра
йöзлöн (интеллигенциялöн) быдмöмыс, дзоньнас нациялöн асвежöртöм
содöмыс. Та сайын войтырлöн йöзкост олöмын, история-вылöмын аскиа
луныс».
Е.А. Цыпанов, И.А. Плосков. Коми гижöд кыв да сылöн вужъяс (нормаяса кывлы 100
во) // Вестник Сыктывкарского университета. Серия гуманитарных наук. Вып. 7. 2018.
3-ӧд л.б..

18.

Колö шуны, мый квайтöд класса программаö пыртöм «Эзысь сюра кöр»
повесьт ёна торъялö водзынджык велöдан гижöдъясысь. Öти-кö,
нималысь йöз йылысь историческöй гижöдыд коми литератураын да,
сiдзкö и, школа программаын абу уна. Г. Фёдоровлöн геройыс Ваня Куратов
– зонка, кодi вояс мысти лоис медводдза коми поэтöн, коми йöзлы дона
мортöн. Тайö нин вöчö повесьтсö зэв коланаöн литератураысь
тöдöмлунъяс босьтiг. Мöд-кö, гижöдыс юöртö нэмъяс сайся олöм йылысь,
да велöдчысь «аддзас» сэтшöмторъяс, мый оз нин веськавлыны талунъя
мортлы видзöдлас улас. Коймöд-кö, повесьт текстын тӧдчанаӧсь
фольклорысь босьтöмторъяс – преданиеяс, кöть и гижысьыс висьталöма
найöс челядьлы ас кывйöн. Та вöсна повесьтыс сетö бур позянлун
тöдмасьны йöзкост культураöн. Тайö куим визьыскöд и йитчöны
повесьтсö велöдан туйясыс.
Лимерова В.А. Г.А. Фёдоровлысь «Эзысь сюра кöр» повесьт школаын
велöдöм // Вестник Сыктывкарского университета. Серия гуманитарных
наук. Вып. 7. 2018. 93-ӧд л.б.

19.

2. Бурмӧдӧй-лӧсьӧдӧй текстсӧ
Дерт, та кындзи проектлӧн эмӧсь тшӧтш и тырмытӧмторъяс.
Проект школаын лоис сэтшӧм уна, мый сійӧс дасьтӧмыс лоис
кутшӧмкӧ вермасьӧмӧн,
соревнованиеӧн. Проект вӧчны
школаын лоис «модно». Проект дасьтӧмыс лоис конкурсъяс
вылын вермӧмӧн. Проект конкурсъяс позьӧ шуны «Велӧдысьяслӧн
достижение» выставкаӧн. Уджъяс донъялігӧн жюри видзӧдӧ
проектыслӧн
профессионализм
вылӧ,
челядьлы
вӧчны
профессиональнӧй проект, дерт, сьӧкыд, и та понда артмӧ, мый
жюри донъялӧ велӧдысьӧс. Тайӧ тенденцияыс вермас вайӧдны
ыджыд лёкторӧдз, пакӧсьтӧдз. Сы понда колӧ веськыда да
стӧча висьтавны, мыйла вӧчсьӧ- дасьтысьӧ проектыс, мыйӧ
вермасны велӧдчыны школьникъяс, мый именнӧ колӧ вӧчны быд
проект дасьтысьлы, мед воӧдчыны ас пуктӧм могъясӧдз,
кодъясӧс сигӧртісны уджсӧ вӧчӧм водзын на.

20.

Быд бурсӧ!