Интернетке тәуелділіктің алдын алуда ата-ана рөлі

1.

« Интернетке
тәуелділіктің алдын алуда
ата-ана рөлі»

2.

Интернет-тәуелділігі мәселесі (синонимі –
компьютерлік тәуелділік, интернет-аддикция,
виртуалдық тәуелділік) күрделі, көп аспектілі
және технологиялық тәуелділіктер сияқты әлі
толық зерттелмеген.
Ең алғаш рет «ғаламторға тәуелділік» терминін психолог
Айвен Голдберг ғылымға енгізген болатын. Оның ұсынған
теориялары психикалық стандартқа сәйкес келмесе де, ғаламторға
деген тәуелділікті Голдберг психоактивті заттарды шектен тыс
қолданумен тең деп суреттеген.
Интернет-тәуелділік 6 жасар балаларда анықталады. Алайда ол
12-15 жасар жасөспірімдерде аса жиі пайда болады.

3.

Компьютерлік
тәуелділік – бұл
баланың өмірдегі
қызығушылықтардан
алыстап,
қатарластарымен
қарым-қатынастан
тыйылып, виртуалды
кеңістікке кетуі. Бұл
балаларға аса қуіпті.
Себебі олардың
қоршаған ортамен
қарым-қатынасы енді
ғана қалыптасып
жатыр және психикасы
да орнықпаған.
Ғаламторға
тәуелділік —
аддикцияның бір түрі;
«off-line» режимде
отырып ғаламторды
пайдалануға деген
құлшыныс, немесе «online» режимде
ғаламтордан шыға
алмай қалу қабілеті.
Қазіргі таңда
«ғаламторға
тәуелділік» әлемдегі ең
басты мәселелердің
біріне айналып отыр.

4.

Ғаламторға тәуелділіктің түрлері
Ойынға тәуелділік
• Балалар
компьютерлік
ойындарға тым
тәуелді. Бұл
кезде ол
сабағын, күн
тәртібін,
достарын, тіпті
тамақ ішуді
ұмытып кетеді.
Сетеголизм
• Жасөспірімнің барлық
уақытын чаттарда,
форумдар мен
әлеуметтік желілерде
өткізуге деген
құмарлығы ( шартты
түрде осылай атайды.)
• Әлеуметтік желідегі
коммуникация өмірдегі
қарым-қатынастан
маңызды бола түседі.
Интернетсерфинг
• Бұл бір сайттан
бір сайтқа
мақсатсыз өтіп,
сілтемелер
арқылы
ғаламторды
шарлау.
• Бала бұл кезде
қауіпті сайттарға
кіріп кетуі
мүмкін.

5.

1
ИНТЕРНЕТКЕ ТӘУЕЛДІЛІКТІҢ 9 БЕЛГІСІ
Үнемі онлайн болуды қалау
2 Интернетке шыға алмаған жағдайда ашушаңдыққа бой алдыру
3
4
Виртуалды кеңістіктен шығуды қаламау
Оқу үдерісіне және үлгеріміне әсерін тигізетін
зейін бұзылысы
5
Жеке бас
тазалағына
немқұрайды қарау
6 Тамақтан бас тарту немесе компьютерден не телефоннан бас алмай
жүйелі түрде бейберекет тамақтану
өмірде қарым7 Шынайы
қатынастан бас тарту
8 Айналадағы адамдармен жанжалдасу
9 Бар бос ақшаны компьютер мен Интернетке салуға дайын тұру

6.

ТӘУЕЛДІЛІКТІҢ БІРІНШІ КЕЗЕҢІНДЕГІ БАЛАНЫҢ
ӘЛЕУМЕТТІК - ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Интернет-тәуелділігінің қалыптасуы біртіндеп жүреді.
1. Жеңіл қызығушылық кезеңі
Бала компьютерге қол жеткізе алады. Немесе балаға интернетке қосылған телефон әлде
басқа гаджетті сатып алып береді.
Бұл кезеңде интернет-тәуелділік белгілері байқалмайды. Бала қызығушылықпен жаңа
әлемді зерттейді. Жасөспірім интернетте жаңа ақпарат іздейді, әлеуметтік желілерде
профильдер жасайды.
Бұл кезеңде алаңдатарлық белгінің бірі: бала интернетте нақты өмірден мүлдем өзгеше
болатын өз бейнесін жасауға тырысуы мүмкін. Мұндай балаға өзінің құрдастарының
құрметі жеткіліксіз болуы мүмкін. Сондықтан, балалардың профилінде «ересек
адамдардың» сөздері және қылықтарымен бейнелер немесе суреттер пайда болу бастайды.

7.

ИНТЕРНЕТ-ТӘУЕЛДІЛІКТІҢ ЕКІНШІ КЕЗЕҢІ
2. Қызығушылық кезеңі
Жиілігі бірнеше сағаттан бірнеше күнге дейін болуы мүмкін, бірақ ол өте
айқын көрінеді. Мысалы, күн сайын бір уақытта жасөспірім ойынға жүгінеді
және оған бірнеше сағат жұмсайды. Таңдау еркіндігі жоғалады: ойнау немесе
ойнау емес. Бала басқа ойыншылар алдындағы жауапкершілікті қорғайтын
және ақтайтын белгілі бір міндет бар. «Мен осылай демаламын. Бұл менің
өмір сүруіме кедергі келтірмейді» деп айтады. Бұл жағдайды түзету үшін
отбасы мен мектептің шұғыл араласуы қажет. Психологтың қолдауы
болжамды жақсартады, жағдайлардың 80% - дан астамын толығымен емдеуге
болады.

8.

Интернет-тәуелділіктің үшінші кезеңі
3. Тәуелділік кезеңі
Жасөспірім виртуалды шындық әлеміне енеді, оған барлық уақытты
арнайды, тәуелділіктің пайдасына әдеттегі өмір мен ләззаттан бас тартады.
Сонымен қатар, темекі шегу сияқты жаңа тәуелділіктер пайда болады. Бұл
кезеңде емдеу және оңалту кәсіби құралдармен жүргізілуі керек.
Психологтың бір Кеңесі жеткіліксіз болуы мүмкін. Тәжірибелі психологтың
көмегімен тәуелділіктен арылуға тура келеді.

9.

ИНТЕРНЕТКЕ ТӘУЕЛДІЛІКТІҢ ТӨРТІНШІ КЕЗЕҢІ
4. Клиникалық кезеңі
Бұл интернет тәуелділігінің ақырғы кезеңі. Баланың сауығуға
психологиясының өзгеруімен сипатталады. Психологиялық формадан
психикалық формаға ауысу кезеңі. Физиологиялық өзгерістер көрінеді
(омыртқа, ми, көру және ас қорыту мүшелері басқаларға қарағанда көбірек
зардап шегеді). Тұлғаның деградациясы, байланыстардың жоғалуы,
шындықтан қашу, суицидтік ойлар, ойлаудың, мінездің және мінезқұлқының өзгеруі.
Медициналық мекемеге жіберу керек.

10.

ЖАСӨСПІРІМДЕРДЕ ТӘУЕЛДІЛІКТІҢ ДАМУЫН
ТУДЫРАТЫН ОТБАСЫЛАРДЫҢ 4 ТҮРІ:
ТРАВМАТИКАЛЫҚ ОТБАСЫ
Мұндай отбасында бала агрессормен немесе жәбірленушімен анықталады, сондықтан бала ұят
пен дәрменсіздік сезімдерімен жүреді. Бала кейіннен қандай да бір тәуелділіктің көмегімен
(алкоголь, есірткі немесе компьютер) осы негативті сезімдерден құтылуға тырысады.
ЖҮКТЕЙТІН ОТБАСЫ
Балаға өзінің үлкен үміттерін жүктейтін және осылайша ата-ананың үміттерін ақтамаудан
қорқумен байланысты күшті эмоционалды стрессті қалыптастыратын отбасы.
ЖАЛҒАН ОТБАСЫ
Мұндай отбасында бала шындық пен өзін-өзі сезіну сезімін жоғалтады, ұялады, иеліктен шығады
және иесіздендіреді
АЙНЫМАЛЫ ОТБАСЫ
Ата-ана ережелері мен шешімдері әрдайым өзгеріп тұрады да, бала эмоционалды ыңғайсыздықты
сезінеді

11.

ТӘУЕЛДІЛІКТІ ҚҰРУДАҒЫ ОТБАСЫНЫҢ ҚАУІПТЕРІ
1 Қауіп - Уақыт факторы
Өзі өзіне берілген бала күш-жігерді қажет етпейтін қарапайым әрекеттерді таңдайды. Кітап
оқудың орнына - теледидар көреді, ал спорттық жаттығулардың орнына - компьютерлік ату
ойынын ойнайды.
Психологиялық ұсыныс
Баланы электроникамен айналысуға үйрету қажет, бірақ сонымен бірге киберкеңістікте
өткізілген уақытты және оған жүгінудің орындылығын мұқият бақылау қажет.
Профилактика (Алдын алу) - проблемадан құтылудың ең қысқа жолы, себебі жасөспірімге
қарағанда кішкентай баланы интернет тәуелділіктен арылту оңайырақ. Кішкентай кезінен бастап
балаға компьютер, телефон, теледидар және планшет ойын – сауық құралы емес, жұмыс пен
танымға арналған құрал екенін түсіндіру керек.

12.

ТӘУЕЛДІЛІКТІ ҚҰРУДАҒЫ ОТБАСЫНЫҢ ҚАУІПТЕРІ
2 Қауіп – өзін жалғыз сезінетін жасөспірім - бұл достары немесе
байланыстары жоқ бала емес, бұл үлкендердің қолдауын, түсінуін және
эмоционалды
жақындықтығын
сезінбейтін
адам.
Жасөспірімде
қуаныштарымен немесе уаымдарымен бөлісетін адам жоқ.
Психологиялық ұсыныс
Баланы түсінуге, қолдау көрсетуге және сендіруге үйреніңіз. Баланы өзін-өзі
ұстаудың орнына, уаымдардың себептерімен күресуге үйрету маңызды.

13.

3 Қауіп – жасөспірім бала жанының осалдығы кезеңі, яғни «нәзік» кезең деп
аталады. Себебі Алғашқы махаббат, алғашқы сатқындық, мұғалімдермен қиын
қарым-қатынас, құрдастарымен қақтығыстар, сыныптағы көшбасшылық үшін күрес,
көптеген эмоционалды уаымдар туатын кез
Психологиялық ұсыныс
Жасөспірімді тәрбиелеуде дұрыс мінез-құлықты қолдануды үйреніңіз, балаңыздың
одақтасы болуды үйреніңіз.

14.

ИНТЕРНЕТ-ТӘУЕЛДІЛІГІН АЛДЫН АЛУ
ТИІМДІ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
Интернет-тәуелділігі
бар
балаларға
арналған
алғашқы
профилактикалық көмек келесі техникалық топтамалардың кезеңді
қолдануын қарастырады:
арнайы диагностикалық технологиялар;
тренингтік технологиялар;
жеке және отбасылық кеңес беру тәжірибесі;
интернет-тәуелділігі бастапқы белгілерінің коррекциялау жұмысы

15.

Тәуелділікті жеңудің ең қарапайым, әрі қолжетімді жолы - басқа
нәрсеге алаңдау. Салауатты өмір салтын ұстану, табиғат аясында көп
уақыт өткізу, шығармашылық заттармен айналысу, мысалыға сурет
салу, өлең-әңгімелер жазу. Осындай жолдар арқылы тәуелділіктен
шығуға болады.

16.

«Ғаламторсыз 24 сағат» атты зерттеу жұмысын жүргізген
болатын. Жоба барысында оқушылар ұялы телефондарын
тапсырып, 24 сағат бойы ғаламторға кіруден бас тартты.
Сабақтан тыс уақыттарында оқушылар үйреншікті әлеуметтік
желілерде отырудың орнына, неше-түрлі қызықыты істермен
айналысты. Бұл арқылы қатысушылар қаншалықты
ғаламторға тәуелді екендерін түсінді.

17.

Қорытынды
Қорытындылай келе, дені сау саламатты ұрпақты тәрбиелегіміз келсе, қоғам
болып отбасынан бастап, алдымызда үлкен міндет тұр. Ол — адамдар
арасындағы қарым-қатынас мәселесі, яғни тұлғаны әлеуметтендіру мәселесіне
басты назар аударғанымыз жөн. Егер әр адам бала кезінен өз ортасында ізгі
қарым-қатынастар негізінде тәрбиеленсе және сүйікті ісімен айналысып,
мәселен спорт, музыка, техникалық үйірмелер , дебат клубтары немесе шебер
қолдар үйірмелері т.б. тәуелділік мәселелеріне тосқауыл қойылар еді.
Сонымен бірге, ғаламтор желісін қажетіне қарай, шамамен пайдалана білу
мәдениетін қалыптастыру да көп ойланатын дүние.