Эмоционалды әл-ауқат

1.

ЭМОЦИОНАЛДЫ ӘЛ-АУҚАТ

2.

Кіріспе сабақ
1. Баланың эмоционалды әл-ауқатының негіздері
2. Отбасындағы эмпатия, көмек және қолдау
3. Стресстік жағдайда эмоционалды қолдау
4. Ұлттық мәдениет контекстіндегі баланың эмоционалды
әлемі

3.

Мақсаты
Педагогтердің ата-аналарға баланың эмоционалды әл-ауқатын
қамтамасыз етуін үйрету үшін дайындығын қалыптастыру.
Міндеттері
1. Баланың эмоционалды әл-ауқатын қамтамасыз етуде атааналарды психологиялық қолдаудың мазмұны мен әдістеріне
мұғалімдердің қызығушылығын ояту.
2. Мұғалімдерге балалардың эмоционалды әл-ауқаты және оны
қамтамасыз етудегі ата-аналардың рөлі туралы түсініктерін
кеңейту.
3. Отбасында және мектепте балалардың эмоционалды әлауқатын тану және жақсарту дағдыларын қалыптастыру.

4.

«САНАЛЫ БЕСТІК» ЖАТТЫҒУЫ
5
4
3
2
1
5 РЕТ ТЕРЕҢ ТЫНЫС АЛЫҢЫЗ
АЙНАЛАҢЫЗДА КӨРГЕН 4 НӘРСЕНІ АТАП ШЫҒЫҢЫЗ
СІЗ РИЗАШЫЛЫҚ БІЛДІРЕТІН 3 НӘРСЕНІ АНЫҚТАҢЫЗ
ӨЗІҢІЗ ТУРАЛЫ 2 ЖАҒЫМДЫ ПІКІР АЙТЫҢЫЗ
ҚАЗІР СЕЗІНІП ЖАТҚАН 1 ЭМОЦИЯМЕН БӨЛІСІҢІЗ

5.

ӘЛ-АУҚАТ
Әлеуметтік
Танымдық
Эмоционалды
Физикалық

6.

ЭМОЦИОНАЛДЫ ӘЛ-АУҚАТ ИНТЕГРАТИВТІ ТЕРМИН РЕТІНДЕ
(Feller et al., 2018)
ӘЛ-АУҚАТ
(Любомирский, 2001)
СУБЪЕКТИВТІ
ӘЛ-АУҚАТ
(Ұлттық денсаулық
сақтау институты,
АҚШ)
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
ӘЛ-АУҚАТ
(Рафф, 1989)
ӨРКЕНДЕУ
ТЕОРИЯСЫ
(Селигман, 2011)
ЭМОЦИОНАЛДЫ
ӘЛ-АУҚАТ
(Феллер және
басқалары, 2018)
Feller, S. C., Castillo, E. G., Greenberg, J. M., Abascal, P., Van Horn,R., Wells, K. B., & University of California, Los Angeles Community Translational Science Team.
(2018). Emotional wellbeing and public health: Proposal for a model national initiative.Public Health Reports, 133(2), 136–141.
https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0033354918754540

7.

Көптеген зерттеулер эмоционалды әл-ауқаттың оң әсерін
көрсетеді
Оқу үлгерімі
Психикалық
денсаулық
Дағдыларды
дамыту
Мектеп
климаты

8.

ЭМОЦИОНАЛДЫ ӘЛ-АУҚАТТЫҢ НЕГІЗДЕРІ
ЭВДЕМОНИЯ
(өмірдің мәні мен мақсатын сезіну)
ӨМІРГЕ ҚАНАҒАТТАНУ
(өмірге қанағаттану туралы рефлексивті, жалпы
пікірлер (немесе идеялар) )
ГЕДОНИЗМ
(қысқа мерзімді эмоционалды тәжірибелер)
«Эмоционалды әл-ауқат бұл адамның жалпы өзін қаншалықты жағымды сезінетінін қамтитын көп өлшемді
тұжырымдама. Ол эмпирикалық (бір сәттік тебіреністер) және рефлексиялық сипаттамаларды (өмірге
қанағаттану, мәнін сезіну және жоғары мақсаттарға жету қабілеті туралы пайымдаулар) қамтиды».
* National Institutes of Health. (2018a). Emotional well-being: Emerging insights and questions for future research. https://www.nccih.nih.gov/research/emotional-wellbeing-emerging-insights-and-questions-for-future-research

9.

Топтық жұмыс
1
Сіздің ойыңызша, қазақ ойшылдары әл-ауқаттың
қандай негіздері туралы айтқан? Сіз басқа қандай
нақыл сөздерді қосар едіңіз?
Абай
3
Шәкәрім
Өзің үшін еңбек қылсаң, өзі үшін
оттаған хайуанның бірі боласың;
адамшылықтың қарызы үшін еңбек
қылсаң — Алланың сүйген құлының
бірі боласың.
5
Біреудің мінін көргенше,
Жамандығын тергенше,
Өз ойыңды мазалап,
Өз бойыңды тазалап,
Өзіңмен алыс өлгенше.
Баласағұн
Адам өмірінің мақсаты - бақытқа
жету. Адам әуелі бақыттың не
екенін түсініп, оны өзінің мақсаты
ретінде анықтап алған соң ғана
оған жетудің жолдарын таныпбіле алады.
Айтайын білім жайын, құнты бар бол,
Ей, достым, білімдіге ынтызар бол.
Ашылар білімменен бақыт жолы,
Білім ал жолға түсіп бақыт толы.
Білімді — алтын, нұры ашылатын,
Білімсіз — қара бақыр шашылатын...
«...Бай бол, кeдей бол
адамшылықтан айныма. Туған
екенсiң, әйтеyiр өлетiнiң де
айкын. Оған қapan түңілме,
азғындама. Адам бол,
адамшылық ғұмыр кеш».
2
Әл Фараби
4
Әл Фараби

10.

БАЛАНЫҢ ЭМОЦИОНАЛДЫ ӘЛ-АУҚАТЫНА НЕ ӘСЕР ЕТЕДІ*?
PISA 2015 нәтижелеріне негізделген
Әлеуметтікэкономикалық
мәртебесі
Әлеуметтік
қатынастар
Стресс және
қысым
Отбасындағы
жағдай
Ұйқының бұзылуы
және оның
болмауы
Мектеп климаты
Choi, A. (2018), "Emotional well-being of children and adolescents: Recent trends and relevant factors", OECD Education Working Papers, No. 169, OECD Publishing,
Paris, https://doi.org/10.1787/41576fb2-en.

11.

Баланың әл-ауқатын қамтамасыз етуде отбасы
маңызды рөл атқарады
Неке қатынастары
Ұрпақтар арасындағы
қатынастар
Бауырлар
арасындағы қарымқатынас
Ата-ана болу әлеуметтік интеграцияға ықпал етуі мүмкін, бұл эмоционалды қолдауға және тиесілілік пен маңыздылық
сезіміне әкеледі.
Ата-әжелердің немерелерімен қарым-қатынасы, әдетте, ата-әжелер мен немерелердің әл-ауқатының жоғары
деңгейімен байланысты.
Бауырларға жақындықпен сипатталатын сапалы қарым-қатынас әл-ауқаттың жоғары деңгейімен байланысты.
Thomas, P. A., Liu, H., & Umberson, D. (2017). Family relationships and well-being. Innovation in aging, 1(3),
igx025.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5954612/

12.

Некенің денсаулыққа әсер ету күші басқа дәстүрлі қауіп
факторларымен пара-пар. Мысалы, темекі шегу және семіздік
сияқты (Sharra, 2017).
Ерлі-зайыптылардың ресурстық моделі
Неке экономикалық, әлеуметтік
және денсаулықты нығайтатын
ресурстарға қол жетімділікті
арттыру арқылы әл-ауқатқа
ықпал етеді.
Стресс моделі
Отбасылық шиеленіс пен ажырасу
сияқты некелік қатынастардың
жағымсыз жақтары стрессті
тудырады және әл-ауқатқа нұқсан
келтіреді.
* https://stat.gov.kz/ru/news/o-demograficheskoy-situatsii-za-yanvar-mart-2023-goda/
Қазақстанда 2023 жылдың бірінші
тоқсанында 24,5 мың неке тіркелді,
2022 жылдың 3 айымен
салыстырғанда неке саны 10,6%-ға
төмендеді. Сондай-ақ, осы кезеңде 3,8
мың ажырасу тіркелді (АХАТ
органдарының деректері бойынша
соттардың некені бұзу туралы
шешімдерін есепке алмағанда), бұл да
2022 жылдың тиісті деңгейінен 5,6%ға аз. Ажырасу коэффициенті 1000
адамға 0,79 құрады *.
ҚАЗАҚСТАНДА ҚАНДАЙ
МОДЕЛЬ БАСЫМ ДЕП
ОЙЛАЙСЫЗ?

13.

«Отбасылық ағаш»
жаттығуы
5 минут
Мәні: қарым-қатынастың үш түрін
сипаттайтын үш үлкен бұтағы бар
отбасылық ағашты сызыңыз (жоғарыда
аталған). Бұтақтардың қайсысы сіздің
эмоционалды әл-ауқатыңызға көбірек әсер
етеді? Қандай қолдау сөздері әлі есіңізде?
Оны кім айтты? Топта бөлісіңіз.
Ресурстар:
А4 форматындағы қағаз
Қаламдар, қарындаштар
Біздің отбасы

14.

Стресстік жағдайда эмоционалды қолдау

15.

СТРЕСС МИҒА ҚАЛАЙ ӘСЕР ЕТЕДІ?*
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ
СТРЕСС
Бадамша пішінді дене
қауіп-қатерді анықтауға
және ашулану мен
қорқыныш сезіміне
жауап беретін жүйке
тінінің аймағы іске
қосылады
Бадамша без
ұлғайып, ағзаға
қауіп-қатерге
бейімделуді
бұйырады
* https://theoryandpractice.ru/posts/20274-kak-stress-vliyaet-na-nash-mozg-ili-pochemu-dolgo-nervnichat-vredno
СОЗЫЛМАЛЫ СТРЕСС
Кортизол өндірісі
артады
Бұл гиппокампқа теріс әсер
етеді. Мидың бұл бөлігі
ақпаратты қабылдауға, есте
сақтауға және нейрогенезге —
жаңа нейрондардың пайда
болуына жауап береді.
Дендритті қосылыстар
бұзылады, олар арқылы ақпарат
нейрондар арасында беріледі.

16.

Ата-ана балаға стрессті жеңуге қалай көмектесе алады?
Отбасында қолайлы, тыныш,
тілектестік атмосфераны
сақтау, қолдау, әдетке
айналдыру
Баланың физикалық
белсенділігін ынталандыру
Баламен үнемі сөйлесуге, оның
тәжірибесіне, сезімдеріне,
эмоцияларына байланысты
тақырыптарда сөйлесуге тырысу
Баланың шығармашылық
еңбегін қолдау және
ынталандыру
Баланы эмоцияларын
білдіруге үйрету
Отбасылық дәстүрлер мен
әдет-ғұрыптарды сақтау
* Мәскеу мемлекеттік психологиялық-педагогикалық университетінің жедел психологиялық көмек орталығының материалдары негізінде

17.

АДАМДАРДЫҢ ПСИХОТИПТЕРІН ТАЛДАЙЫҚ
ГИПЕРТИМ
Негізгі эмоциялар: күлкі мен қуаныш. Сондай-ақ, бетте күлкі мен таңдануды жиі көруге болады.
МАЗАСЫЗ
Жабық. Мазасыздық, қорқыныш, қайғы эмоциялары. Төмен қарап жүреді. Әңгімеге енуі қиын.
ЭМОТИВ
Негізгі эмоциялар: эмпатия, қайғы мен таңданудың үйлесімі. Төмен белсенділік, ұялшақтық, ақырын дауыс, жиі баяу сөйлеу. Ылғалданған
көздер. Оңай байланысқа түседі.
ШИЗОИД
Бет әлпеті әлсіз, аз қозғалады, жиі оғаш мінез, ерекше. Көздің әлсіз байланысы немесе мүлдем жоқ. Дөрекі қозғалыс, икемі аз, табиғи емес.
Сөйлеуі көбінесе түсініксіз, эмоционалды емес. Өз ойларына, ішкі әлеміне енген.
ЭПИЛЕПТОИД
Негізгі эмоциялар: ашулану және шешімділік. Адамды бағалай отырып, тікелей көзге қарайды. Сабырлы, сенімді, жиі босаңсыған. Көп
сөйлемейді, ұстамды. Мимикасы әлсіз қозғалмалы.
ИСТЕРОИД
Мимикасы тірі, мобильді, айқын эмоциялардың барлық спектрі бар. Бұл жағдайда орынды болып көрінетін қасиеттерді көрсете отырып,
сұхбаттасушыны ұнатуға деген ұмтылыс бар. Қимылдар мен позалар суреттегідей, көрнекі, басқаларға қарағанда екпінді және жарқын.
ПАРАНОЙЯЛДЫ
Жоғары белсенділік, айналадағы өзгерістерге қызығушылық. Әрекет эмоциялары, шыдамсыздық. Сөзінің дұрыстығына табандылық.
Белсенді спорт, өз көзқарасын қорғауда табандылық.

18.

Тақырып бойынша пікірталас: «Баланың
психотипін бағамдай отырып, оның
эмоционалды дамуына қалай ықпал етуге
болады?»

19.

«ЭМОЦИОНАЛДЫ СӨЗДІК» ЖАТТЫҒУЫ
5 минут
МӘНІ:
Берілген эмоцияларға мүмкіндігінше көп синоним
сөздерді таңдаңыз. Синонимдерді таңдаудың ең оңай
сөзі қандай болды? Сіз қандай қиындықтарға тап
болдыңыз? Сіздің ойыңызша, біздің эмоционалды сөздік
немен байланысты?
Ресурстар:
А4 форматындағы қағаз
Қаламдар, қарындаштар
ҚОРҚЫНЫШ
БАҚЫТ
ҚУАНЫШ
КӨҢІЛСІЗДІК
ҚАЙҒЫ

20.

ЭМОЦИОНАЛДЫ СӨЗДІК
КІТАПТАР
Мысалы, соңғы зерттеулерге назар аударсақ,
Ресей мен АҚШ-тағы ата-аналардың, сондай-ақ
екі елдегі балалар әдебиеті эмоцияларды
әлеуметтендірудегі мәдени айырмашылықтар
балалар мектепке бара бастағанға дейін
басталатынын көрсетеді. Атап айтқанда, зерттеу
көрсеткендей, ресейлік ата-аналар АҚШ-тағы
ата-аналарға қарағанда балаларына қорқыныш,
ашу және қайғы сияқты жағымсыз эмоциялардан
тұратын оқиғаларды жиі оқиды (ChentsovaDutton, 2021)
ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІЛЕР
Көптеген зерттеулер көрсеткендей, әлеуметтік
желі мәтініндегі аффективті сөздердің жиілігі
пайдаланушының жеке басына және оның
психикалық денсаулығына байланысты екенін
көрсетеді.
ӘЛЕУМЕТТІК ОРТА
Эмоциялар семантикасына қоршаған
мәдениет пен субмәдениеттен бастап,
содан кейін әлеуметтік топтың әсері және
ақыр соңында тұлғааралық қатынастар
деңгейіндегі әсер етудің үш деңгейі бар.
МӘДЕНИЕТ
Әлемнің 20 тілдік отбасында эмоциялар
семантикасының алуан түрлілігі бар. Әр
түрлі эмоциялар әр түрлі тілдік
отбасыларда әр түрлі ассоциация
модельдеріне ие (Jackson, 2019).
https://psycnet.apa.org/doiLanding?doi=10.1037%2Femo0001021
https://www.science.org/doi/10.1126/science.aaw8160?fbclid=IwAR2vSrt1_poSrePW4UNcL_sSqQpYj0blQikGEF47RHDMSeZa_P_Mzhw-eR4

21.

ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІНІҢ ШЫҒАРМАЛАРЫНДА ҚАНДАЙ ЭМОЦИЯЛАР
ҰСЫНЫЛҒАНЫН ТАЛДАҢЫЗ?
МАХАМБЕТ
ШАЛКИІЗ ЖЫРАУ
Мен - мен едім, мен едім!
Мен Нарында жүргенде.
Еңіреген ер едім.
Исатайдың барында. Екі
тарлан бөрі едім. Қай
қазақтан кем едім?
Атаңа нәлет жуан хан,
Сен бізді алғанша талай бар.
Жылқыңа тиген он қазақ,
Аз кісі деп мақтанба!
Жылқыңа жетіп келгенде,
Басыңа түсер тұман бар.
МҰХТАР ШАХАНОВ
Сонау-сонау Алматыдан
алып-ұшып хат келді,
Хат келді де Бапа апайға бір
қуаныш aп келді.
Секілденген жанарының ағы
менен қарасы,
"Демалысқа барып қайтам",
— деп жазыпты баласы.
МҰҚАҒАЛИ
Адам бар ма мәңгілікке
өлмеген,
Заман бар ма бағы тайып
көрмеген,
Азап бар ма ауыр жолда
көлбеген,
Ашу бар ма адам ұлы
жеңбеген,
ДУЛАТ
БАБАТАЙҰЛЫ
Тауды екіге жарасың,
Тастың қашап арасын.
Кесіп өтіп кезеңді,
Аягөз, қайда барасың?!
ФАРИЗА
ОҢҒАРСЫНОВА
Құпия ғой, құпия адам
деген!
Таныс емес жайттар жоқ
маған деп ем,
болғандай ем бәрін де
көріп, біліп,
әлі күнге мен қалай аман
келем?

22.

Тапсырма: Е. Сидоркиннің суреттерінің репродукцияларына көз жүгіртіңіз. Сіз өзіңізді қалай
сезінесіз? Оның шығармашылығымен танысу адамға қалай әсер етеді? Сізде не өзгерді? Өнер
туындыларымен танысудың маңыздылығы туралы ата-аналармен әңгімелесіңіз.

23.

РЕФЛЕКСИЯ
2 минут
МӘНІ:
Сізде бөлмені аралап, мүмкіндігінше көп адамға баруға,
оларды атымен атап және бүгінгі жұмысымызға
қатысқаныңыз үшін алғыс айтуға тура екі минут
беріледі. Сіз өз педагогикалық тәжірибеңізде міндетті
түрде нені қолданатын боласыз? Талқылаңыз.
Ресурстар:
А4 форматындағы қағаз
Қаламдар, қарындаштар

24.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

25.

Көркем мінез – баға жетпес байлық.
Эмоционалды интеллект – табысты тұлғаның
негізі

26.

«Бір минут ішінде сурет сал» жаттығуы
Бір минут ішінде нақты ештеңе емес, тек сызықтар, пішіндер, түрлі түстер арқылы
эмоцияларыңызды салыңыз. Содан кейін суретіңізді оң жақтағы көршіңізге беріңіз.
Суретке мұқият қарап, онда қандай эмоциялар бейнеленгенін болжауға тырысыңыз.
- Бір-біріңіздің эмоцияларыңызды болжай алдыңыздар ма?
- Қандай қиындық болды: өз эмоцияңызды анықтау ма, немесе басқа
адамның көңіл-күйін болжау ма?

27.

Сабақта нені үйренеміз?
Біз эмоционалды сауаттылықты игереміз
Эмоционалды интеллект құралдарын қолдануды үйреміз
Эмоциялар күнделігін жазуды үйренеміз
Біз «Мен-мәлімдемелерді» қолдана отырып, оң қарым-қатынас
құра алатын боламыз
Шиеленісті жағдайда алгоритмдер мен өнімді мінез-құлық
тәсілдерін қолдана алатын боламыз

28.

EI ЭМОЦИОНАЛДЫ ИНТЕЛЛЕКТІСІ
EI
EQ
1990 ж. – Йель университеті мен Нью-Гэмпшир университеті
профессорларының ашқан жаңалығы:
Mayer J.D.
Salovey P.
Caruso D.

29.

30.

Топтарға бірігейік
Ашу
Қорқыныш
Қуаныш
Қайғы

31.

Өзіңізді тексеріңіз
НЕГІЗГІ ЭМОЦИЯЛАР
РЕҢКТЕР МЕН ҚАРҚЫНДЫЛЫҚ
Қорқыныш
сенімсіздік, мазасыздық,
алаңдау, ұялшақтық,
абыржу, қорқыныш, сенімсіздік, есі шығу, дүрбелең, үрей
Ашу
күйгелектік, өкініш, реніш,
қызғаныш, ашулану, ұнатпау, қызғаныш, менсінбеу, ашулану, жек көру, долылық
Қайғы
жан ауруы, дәрменсіздік, сағыныш, аяушылық, өкініш, үмітсіздік,
көңілсіздік, көңілі қалу, қайғы, үмітсіздік, амалсыздық
Қуаныш
тыныштық, үміт, шабыт,
қызығушылық, әуестік, қамқорлық,
қабылдау, махаббат, бақыт, таңдану, шаттық

32.

«Эмоциялар туралы көзқарастар»
жаттығуы
Ойыңызға келгеннің бәрін: ата-анаңыз, мұғалімдеріңіз немесе басқа сіз сыйлайтын адамдардың айтқанын, әдебиетте
оқығаныңызды немесе кинода көргеніңізді, эмоциялар туралы мақал-мәтелдер мен қанатты тіркестерді есіңізге түсіріңіз.
Неғұрлым көбірек жазыңыз!
Көзқарас мысалдары:
1.Ер адам өзін осылай сезінбеуі керек, бұл ерлерге тән емес (мысалы, қайғыру).
2.Әйел өзін осылай сезінбеуі керек, бұл әйелге тән емес (мысалы, ашулану).
3. Мен өзімді осылай сезінбеуім керек, себебі бұл жағдайда мен өзім кінәлімін.
4. Мен өзімді осылай сезінбеуім керек, себебі басқаларға менен де жаман болуы мүмкін.

33.

«Жақсы адамның ашуы — шай орамал кепкенше,
Жаман адамның ашуы — басы жерге жеткенше»
Қазақ лингвомәдениетіндегі қарым-қатынасқа тыныш, жай қарым-қатынас тән, адам табиғатпен,
Ғаламмен үйлесімді өмір сүреді. Ол қоршаған әлемді, көкжиекте Аспанмен астасатын шексіз қазақ даласын,
еркіндіктің нышаны – қалықтаған бүркітке қарап, қазақ баласы айналасын бақылайды, ой жүгіртеді, бейнелейді; өзін
табиғаттың бір бөлігі ретінде сезіне отырып, көшпенділер өз ойларын, сезімдерін, ниеттерін символдық түрде білдіре
отырып, бәрін сөзбен жеткізбейді. Көшпелі өмір салты, онымен байланысты қиындықтар адамдарды бір-бірін
құрметтеуге және барлық қиындықтарды жеңген қарттарды құрметтеуге баулиды.
https://www.nauka.kz/page.php?page_id=172&lang=1&article_id=47
Ашу — дұшпан, ақыл — дос,
Ақылыңа ақыл қос.
Аш адам көп жейді,
Ашулы адам көп сөйлейді.
Оң қолыңның ашуын сол қолыңмен арашала.
Гнев — враг, разум — друг
Голодный много ест, сердитый много говорит.
Гнев левой руки разведи правой рукой.

34.

Психология докторы, SKILLFOLIO білім
беру платформасының негізін қалаушы.
Соңғы 5-7 жыл ішінде біз Қазақстанда
белсенді жұмыс істей бастағанда, мен
және менің әріптестерім топ-менеджерлер
туралы:
- сезімдерін айқын көрсетуге бейім емес,
- эмпатиялары жеткіліксіз,қатыгез,
жанашырлық танытуға және жағдайды
түсінуге дайын емес,
- олар барлық жағынан иерархияны, қатаң
құрылымды көреді, отбасында да,
бизнесте де көлденең байланыстар мен
Бір жағынан, шынында да, біз ғасырлық дәстүрлерден туындаған нақты
психологиялық ерекшеліктерден арыла алмаймыз. Бала кезімізден бізге
жағымсыз эмоцияларды ішімізде сақтауды, ұятқа қалмауды, үлкендерді
құрметтеуді үйретеді. Екінші жағынан, мен Қазақстанның осы әлеуметтік
және мәдени дәстүрлері басқарушылық проблемалардың себебі болуы
мүмкін екендігімен келісе алмаймын.
Керісінше, бұл басқарушылық жетістіктерге жетуге қажет ресурстардың
тұтас қазынасы. Тек осы ресурсты пайдалану үшін сіз өзіңіздің мәдени
«мұраңызды» қайта қарап, эмоционалды интеллектіні дамыту үшін
өміріңізден орын табуыңыз керек.
Қазақстандық басқару стилі эмоцияларды тежеуді білдіреді және бұл өте
жақсы. Мәселе тек эмоцияларды психикаға зиян келтірместен басқаруда.
Эмоцияны басқару – бұл үлкен күш. Менің жеке тәжірибем де, Skillfolio
білім беру платформасындағы әріптестерімнің тәжірибесі де қазақстандық
басқарушылар өздерін мықты ұстай алатындығын, ешқандай жағдайда
агрессия, қорқыныш, үрей танытпайтындығын көрсетеді. Бұл өздігінен
керемет.
Алайда, бұл эмоционалды ұстамдылыққа сәл басқа тәжірибелермен қол
жеткізген жөн, әйтпесе ең жақсы менеджерлер бірден эмоционалды
шаршау қаупіне ұшырайды.
Өзін-өзі қабылдамау, өзін-өзі айыптау және эмоциялармен өмір сүрудің
басқа да уытты тәсілдері нәтижесінде пайда болатын эмоционалды
тапшылықтар жақын арада жалпы эмоционалды жағдайға әсер етеді.
Мен қазақстандық менеджерлерге дәл осы жерде және қазір өздерінің
мәдени негізделген байсалдылық пен ұстамдылығын керемет артықшылық
ретінде түсінуді және келесі қадам жасап, өздерін басқарудың неғұрлым
ұқыпты тәсілдерін табуды ұсынамын.

35.

Эмоционалды интеллект дегеніміз не?
Эмоционалды интеллект (ЭИ)
– бұл эмоциялардағы ақпаратты
қайта өңдеу, эмоциялардың
мағынасын, олардың пайда
болу себептерін анықтау,
эмоционалды ақпаратты ойлау,
міндеттерді шешу және шешім
қабылдаудың негізі ретінде
пайдалану мүмкіндігі (Mayer
Brighton School of Business and
Management мәліметтері
бойынша, жұмыстағы EQ hard
skills-тен екі есе маңызды, ал
сауалнамаға қатысқан
қызметкерлердің 44% - ы дәл
осы көрсеткішті тиімді
көшбасшылардың айрықша
белгісі деп санайды.
J.D., Salovey P., Caruso D.
ғылыми тұжырымдамасы)
Talentsmart
компаниясының
мәліметтері
бойынша,
табысты
басшылардың 90% - ы жоғары
деңгейдегі эмоционалдық Quotientке ие. Эмоционалды интеллекті
дамыған
жұмысшылар
орташа
есеппен жылына бұл көрсеткіш
деңгейі
төмен
жұмысшыларға
қарағанда 29000 долларға көбірек
ақша табады.

36.

Д. Гоулманның моделі (2009)

37.

Әр топта эмоционалды интеллектінің жеке
компоненті бойынша жаттығулар орындау
«Өзіндік сана-сезім», «Өзін-өзі бақылау», «Әлеуметтік сезімталдық», «Қарым-қатынастарды басқару» топтарына бірігу
Әр топқа арналған тапсырманы зерттеңіз. Видеоны көргеннен кейін ұсынылған тапсырманы орындаңыз.
● https://www.youtube.com/watch?v=7ZojIKW5dLU 8.57 - ден 9.58 - ге дейін видео көру
«Өзіндік сана-сезім» 1-тобы – Сезімдер күнделігі
«Өзін-өзі бақылау» 2-тобы – «Мен-мәлімдеме» жаттығуы
«Әлеуметтік сезімталдық» 3-тобы – «Позитивті ниеттер» жаттығуы
«Қарым-қатынастарды басқару» 4- тобы – ӨБҚ жаттығуы (Өзгерту-Болдырмау-Қабылдау)

38.

Өзіндік сана-сезім (self-awareness)–
өз эмоцияларыңызды білу және талдау қабілеті, сондай-ақ олардың әлсіз және күшті
жақтарын білу.
ЭМОЦИОНАЛДЫ ТЕРМОМЕТР

39.

Өзін-өзі бақылау (self-management)эмоцияларыңызды басқара білу және тіпті қиын жағдайларда да эмоционалды тепе-теңдікті сақтау.
Егер сіз эмоцияларды өзіңізден ажырата білсеңіз, оларды басқарып, тиімді жағынан көрсете аласыз. Эмоцияны басқару үшін
оны білдіріп, дауыстап айту керек.
Іс-тәжірибе: эмоция тілінде сөйлеуді
үйреніңіз. Үш бөлімнен тұратын «Менмәлімдеме» сөз тіркесін қолданыңыз:
«Мен .... сезінемін, өйткені. ... Мен...
қалар едім...»
Себебі…
Мен … сезінемін
Мен... қалар
едім...
Мысалы, мен ас үй жиналмағанына қынжыламын. Кешкі асқа дейін ас үйдің ретке келтірілгенін қалар едім.
Іс-тәжірибе: Осы формула бойынша бірнеше жағымсыз және жағымды эмоцияларды тұжырымдаңыз.

40.

Эмпатия (empathy)– басқалардың эмоцияларын түсіну және олардың ішкі жағдайын
ескере отырып, қарым-қатынас жасау қабілеті.
Позитивные намерения в значениях и действиях
Адамдармен қарым-қатынаста әрекеттер мен сөздерге емес,
олардың астарындағы ниеттер мен себептерге жауап беріңіз.
Кез келген реакция мен мінез-құлықты үш компонентке бөлуге
болады:
Ниет – мағына, шынайы себебі. Адам өзінің ниетін білуі немесе
білмеуі мүмкін, бірақ ол әрқашан оң болады.
Әрекет – адамның себепті қалай жүзеге асыратыны. Ол
позитивті және сындарлы немесе теріс және деструктивті болуы
мүмкін.
Мағына – сіз іс-әрекетке қандай мағына беретініңіз. Бұл оң
немесе теріс болуы мүмкін. Мысалы, сіз әріптесіңізге сұрақ
қойдыңыз, ол жауап бермеді.
Іс-тәжірибе:Бірнеше жанжалды жағдайды еске түсіріп, оларды
осы формула бойынша айқындауға тырысыңыз. Мағыналар мен
әрекеттерден оң ниеттерді табыңыз.

41.

Қарым-қатынас дағдылары(relationship skills)адамдармен қарым-қатынас жасау, олардың эмоцияларын басқару, жанжалдарды шешу, командада жұмыс істеу немесе
оны басқару іскерлігі
ӨБҚ жаттығуы (өзгерту-болдырмау-қабылдау).
Жазбаша түрде орындалады. Әрбір қатысушы «сценарий» тармақшасында өзіне тән стрестік жағдайды
сипаттайды. Содан кейін ол бұл жағдайды қалай өзгертуге, оны болдырмауға немесе қабылдауға болатынын
ойластырып, жазады. Осыдан кейін ең жақсы нұсқа таңдалады.
Сценарий:
Өзгерту: (Стресс көзін қалай жоюға болады?)
Болдырмау: (Стресс көзінен қалай алыстауға болады?)
Қабылдау: (Стреспен қалай өмір сүруге болады?)
... арқылы қарсы тұру…
Өзіңізді өзгерту және/немесе қабылдауыңызды өзгерту арқылы…
Ең жақсы нұсқа:
Ешқандай идеядан бас тартпаңыз! Неғұрлым көп нұсқа жазсаңыз, соғұрлым жақсы. Жаңа сценарийді таңдау
жаттығудың нәтижесі болады.

42.

Эмоционалды шиеленісті қалай тез жоюға болады?
Он рет терең тыныс алыңыз және он рет баяу
дем шығарыңыз (нұсқа-тыныс алу квадраты: 4
рет тыныс алу, 4 – ші ретте кідірту, 4 рет дем
шығару, 4 – ші ретте кідірту)
)
Тік тұрып, иығыңызды
босаңсытыңыз, қолыңызды еркін
түсіріңіз және денеңізді оңғасолға бұрыңыз
Жаттығу жасаңыз: бетіңіздің
бұлшықеттерін мүмкіндігінше
босаңсытыңыз (аузыңыздың
бұрышынан сілекей тамшылай
бастағанша)
Бір уақытта денеңіздің барлық бұлшықеттерін қатайтып, босатыңыз
Бар күшіңізбен орындық немесе
басқа заттан ұстап, оған өзіңіздің
«шиеленісіңізді» беріңіз
Күліңіз
Жылаңыз
Бір стақан суды баяу, аз-аздан жұтып, ішіңіз

43.

Тыныс алу квадраты: 4 рет тыныс алу, 4 – ші ретте кідірту, 4 рет дем
шығару, 4 – ші ретте кідірту)

44.

Эмоцияларды басқару алгоритмі
1. Эмоцияны сезіну. Кез келген жағдайда өзіңнен: «Мен өзімді қалай сезінемін?» – деп сұра. Егер бұл қиын болса, онда өз сезімдеріңді сипаттауға
болады. Мысалы, денедегі қатты шиеленіс мазасыздық, қорқыныш немесе күйгелектікке байланысты болуы мүмкін.
2. Өз эмоцияларыңды белгілеу, вербализациялау. Оларды мүмкіндігінше дәл атау керек. Егер сіз ашуланғаныңызды сезсеңіз, «Мен ашулымын…»
деп айтыңыз, өз жағдайыңыздың ең қолайлы ауызша аталуын таңдауыңыз керек. Эмоцияны вербализациялау мінез-құлықты бақылауға алуға
мүмкіндік беріп, адамға өзінің тәжірибесімен толық байланыста болуға көмектеседі.
3. Сезімді өзіңнен ажырату: «Мен ... кезінде ашуландым». Сәйкестендірмеу – бұл өзін-өзі қабылдауды өз эмоцияларын қабылдаудан, эмоцияларды
өз ағзасының жеке функциясы ретінде қабылдаудан бөлу процесі. Осының арқасында біз өз эмоцияларымызды сырттан бақылай аламыз және
оларды бір уақытта сезіне аламыз. Мұндай қабылдау эмоцияның өмір сүру процесінде саналылықты сақтауға көмектеседі.
4. Өз сезіміңді қабылдау (кез келген эмоцияны пайдаға асыру үшін қабылдау). Оны бастан кешіру. Эмоция нені білдіреді? Эмоцияның астарында
қандай қажеттілік бар?
5. Жағдаятқа сәйкес өз сезімдерің білдіру.
6. Талдау: сіз жағдаятқа сәйкес немесе сәйкес емес жауап бердіңіз. Егер сәйкес болмаса: іске қосу механизмін іздеу, шынайы мотивтер. Және
трансформация.

45.

Топтар үшін тапсырма. Алгоритмді пайдаланып, жанжалды жағдайдан шығу жолын ұсыныңыз.
Қадам
Не істеу керек
Эмоцияны тану
Сіз қандай эмоцияларды сезінесіз, ал басқа адамдар?
Эмоцияны қолдану
Қандай эмоциялар ең тиімді?
Эмоцияны түсіну
Эмоцияның себебі неде?
Әрекет ету -эмоцияларды (басқару)
Эмоцияны қалай басқаруға болады?

46.

«Менің отбасым – менің мақтанышым!» атты видео көру
https://www.youtube.com/watch?v=TUwn_kV9BMk
Жүргізуші: «Өз отбасы мүшелеріне алғыс хат жазайық»
«Менің ... алғыс айтқым келеді...» деп бастаңыз
Бұл хабарламаны ұлыңызға немесе қызыңызға жібере аласыз.

47.

«Біздің таңбамыз бен ұранымыз» шығармашылық тапсырмасы
Ұран мен таңба – бұл адамға өмірлік философиясы мен ұстанымын өте
қысқа түрде көрсетуге мүмкіндік беретін рәміздер. Бұл адамның ойлану,
тұжырымдау,
сипаттау
және
басқаларға
өз
дүниетанымдық
ұстанымдарының негізгі өзектерін көрсетудің бір жолы. Таңба еркін түрде
салынады, ең бастысы ол иесінің Мен-бейнесінің әртүрлі аспектілерін
бейнелеуі керек. Таңба жасалғаннан кейін адамның ұраны (өмірлік
ұстанымы) жазылады. Отбасының әр мүшесі өзінің таңбасы мен ұранын
көрсетеді. Барлық нұсқалар талқыланып, отбасының бірыңғай таңбасы
мен ұраны әзірленеді.

48.

Рефлексия
Сөйдемдерді толықтырыңыз:
Бүгін мен… білдім
… қиын болды
Мен… үйренгенімді түсіндім
мен… істей алдым
… білу қызықты болды
… мені таңғалдырды
… менің …т.б. келді

49.

Өз эмоционалды интеллектіңді қалай дамытуға болады?
Сезімдерді
бағалаудан бас
тартыңыз
Біз эмоцияларды жағымды және жағымсыз деп бөлуге бейімбіз. Мысалы, көптеген адам
өздерін кінәлі сезіну жаман деп санайды. Біз бұл сезімді бастан кешіргіміз келмейді, біз
одан құтылуға дайынбыз. Сезімдерді бағалау кезінде біз өзімізді қалай сезінетінімізді
түсіне алмаймыз.
Босаңсып,
толғандырған
эмоцияларды жай
түсінуге мүмкіндік
беріңіз
Олардың не екенін түсінгеннен кейін, сіз бірте-бірте шиеленісті шешіп, осы эмоцияларды
тудырған нәрсені анықтайсыз. Егер сізде қандай да бір эмоциялар пайда болса, дереу
жағдаятқа назар аударыңыз.
Өз эмоционалды
жағдайыңыз
туралы күнделік
жазыңыз
Өз ойларыңызды қағазға түсіре отырып, сіз қандай оқиғалар белгілі бір сезімдерге
әкелгенін түсіне аласыз. Қалай әрекет еткеніңізді жазыңыз. Барлығын жазыңыз – үйдегі
және жұмыстағы жағдаяттар, кенеттен пайда болған түсініктер, уайымдар мен
жоспарларды. Біраз уақыттан кейін сіз мінез-құлқыңыздағы үлгілерді табасыз. Оларға
сүйеніп,сіз өзіңізді жақсы түсіне бастайсыз.
Өзіндік санасезіміңізді
дамытыңыз
Эмоцияларыңызды дәл анықтау үшін өзіңізден: «Мен қазір не сезінемін?», – деп өзіңізден
үнемі сұраңыз. Бұл уақыт өте келе сіздің эмоцияларыңызды дәл анықтауға мүмкіндік
береді. Эмоциялар үнемі өзгеретінін есіңізге салыңыз. Олар маңызды шешімдер қабылдау
үшін тірек бола алмайды.
Өз-өзіңді
бақылауды
дамытыңыз
Сіз тітіркенуден, ашуға берілуден, үмітсіздіктен жоғары болуыңыз керек. Өзін-өзі бақылау
алдымен ойланып, содан кейін әрекет етуге мүмкіндік береді. Үшінші тараптың жанжалы
кезінде ешкімге жақтаспаңыз. Егер қиындықтар туындаса, кінәліні іздемеңіз. Өзіңізден
бастаңыз.

50.

Назар аударғандарыңызға
рақмет!

51.

Эффективті
коммуникация
51

52.

Мақсаты:
эффективті
коммуникация
дағдыларын дамыту
Міндеті:
1. Жасөспірімдердің эмоционалды мәдениетін
қалыптастыру
2. Ақпараттық технологияның жасөспірімнің
эмоционалдық жағдайына әсері туралы ақпарат
беру
3. "Эмоционалды тербеліс" құбылысының
белгілерін тану дағдысын қалыптастыру
52

53.

Сабақ жоспары
1.
Коммуникациялық жаттығу "Қане, танысайық!"
2.
Жасөспірімдік кезеңдегі эмоционалды тербелістер - кейс
3.
Ақпараттық технологияның жасөспірімнің эмоционалдық
жағдайына және денсаулығына әсері
4.
Эмоционалды күйді білдіру құралдары. Суреттерге
негізделген тапсырмалар
5.
Өзін - өзі таныстыру дағдылары (табысты өзін-өзі
таныстыру чек-парағы)
6.
"Шеңбер" жаттығуы
7.
Жасөспірімдердің эмоционалды мәдениетін дамыту
дағдылары
8.
"Менің сезімімді тауып көр" жаттығуы
9.
"Комплимент" жаттығуы
10.
Өтілген тақырыптарды бекіту
53

54.

Ойын-жаттығу
10 мин.
Мақсаты: танысу және сенім атмосферасын құру
Қатысушылар топтарға бөлінеді
- Қасыңыздағы қатысушыға өзіңіз туралы екі қызықты факт айтыңыз. Басқалармен
бөлісіңіз және өзіңіздің көршіңізді айтқан фактілері бойынша таныстырыңыз.
«Қане,
танысайық!»
54

55.

Кейс
12 жастағы жасөспірім отбасының барлық
мүшелерімен дауласып шықты. Баламен қарымқатынас жасай алатын және қолдау білдіретін
жалғыз әжесі еді. Мінезі қиын болса да
жасөспірім әжесімен жақсы қарым-қатынаста
қала берді. Туыстарымен қақтығыс шарықтау
шегіне жеткенде, әжесі жасөспірім мен оның
туыстары арасындағы қарым-қатынаста делдал
болды.
55

56.

Жасөспірімдік дағдарыс екі бөлімнен тұрады:
Дағдарыстың бірінші жартысында жасөспірім өзінің бұрынғы
бейнесін бұзады және басқалармен қақтығысқа түседі.
Екінші кезеңде жасөспірім өзінің жаңа жағдайларын, физиологиясын, гормоналды
өзгерістерін біледі және жан-жағындағылармен байланысын қалпына келтіреді.
Екінші кезеңде, бала қайтадан туыстарымен байланыс орнатуға дайын болған кезде, оның
қарым-қатынасын қалпына келтіруге әжесі көмектесті. Делдал ретінде әжесі жасөспірімге жақын
адамдарын кешіре, қолдаудың және бағалай білудің маңыздылығын түсіндірді.
56

57.

Сіздің тәжірибеңізде осындай жағдайлар болды ма?
Талқылауға
арналған
сұрақтар:
Жасөспіріммен қақтығыстың қалай алдын алуға болады?
Сіздің отбасыңызда жасөспіріммен қарым-қатынаста кім
делдал бола алады?
Жасөспірімдік шағыңызда сізде осындай мәселелер болды ма?
Бұл жаста сізге не көмектесті?
Бұл жағдайда ересектердің басты міндеті қандай?
Жасөспірімдердегі "эмоционалды тербелістің" себебі неде
және оған олармен күресуге қалай көмектесуге болады?
57

58.

3.1. Интернетке тәуелділік кезеңдері
эмоционалды жағдайына әсері:
және
олардың
жасөспірімнің
1. Қызығушылық. Тәуелділік қызады, өз әлемі бар, проблемалардан
алшақтайды. Өмір оңай, бос және өмірден тек ләззат алып бастайды...
2. Байлану. Бұл кезеңде интернетке қосылу мүмкіндігі болмаса балада
стресс пайда болады.
Эмоционалды күйі: іш пысу, қайғыру, ашуланшақтыққа жетуі мүмкін.
3. Тәуелділік.
Психиканың бұзылуы. Нақты проблемалардан құтылу. Барлық мәселелер
оңай және қарапайым шешілетін виртуалды әлемге шығу... өмір мен өлім,
махаббат пен жеккөрушілік...
58

59.

Жасөспірімдердің интернет арқылы қанағаттандыратын
қажеттіліктері: (талқылау және балама шешімдерді табу)
Қажеттілік
Баламалы шешімі
дербестік, тәуелсіздік қажеттілігі
міндеттерінің ауқымын белгілеңіз және
баланың жеке шекарасын құрметтеңіз
өзін-өзі жүзеге асыру қажеттілігі
өзін көрсетудің балама тәсілдері – театр
студиясы, спорт секциясы, әдеби үйірме
және т.б.
қарым-қатынас қажеттілігі
құрдастарымен және әртүрлі жастағы адамдармен
жанды қарым-қатынас ортасын құру
топқа, қоғамға тиесілі болу қажеттілігі
жасөспірімнің пайдалы хоббиін ынталандыру, оның
қызығушылықтарын анықтау, достарын білу
иелену, билік ету қажеттілігі
жасөспірімнің жауапкершілігі мен ықпал ету аясын
белгілеу, белгілі бір мәселелер бойынша оның пікірін
маңызды, шешуші ету
59

60.

Ақпараттық технологияның
жасөспірімнің эмоционалдық
саласына әсері:
- жанжал мінез-құлқы
- қоғамдағы бейімделу қиындықтары
- рұқсат ету иллюзиясы
- жазасыздық иллюзиясы
- әлеуметтік байланыстардың
деградациясы
- шамадан тыс агрессивтілік
- апатия
Нәтижесінде - эмоционалды жүйке
жүйелерінде мәселелер туындайды
60

61.

Ақпараттық технологияның жасөспірім өмірінің физикалық және
эмоционалдық саласына әсері.
Ұйқының бұзылуы: егер жасөспірім ұйықтамаса:
Тұрақты ұйқының болмауы
Жасөспірімдерде мидың жетілу процесінде
деструктивті өзгерістерге, сұр заттың
төмендеуіне әкеледі.
2-3 күн
1 түн
Келесі күні ұйықтай
аласыз
Концентрацияның жоғалуы,
тұрақсыз көңіл-күй, дүрбелең,
сананың өзгеруі
61

62.

Францияның Ұлттық медицина және психикалық
денсаулығы институты
Егер ұйқы жеткілікті болмаса:
Ұйқы жылдамдығы
14-17 жас – 8-10 сағ
18-25-64ж-7-9сағ
64+ -7-8с
Жасы
Жынысы
Қозғалыссыз
өмір салты
Белсенді өмір
салты
Физикалық
белсенділіктің
жоғары
жағдайы
Ұйқының тұрақты болмауы
сізге осы түнде ұйықтамуға
себеп болған мақсаттарға
жетуде
кедергі
келтіруі
мүмкін.
Тамаққа да қатысты
жасөспірімнің өміріне қажетті
ккал
саны
ккал
ересек
адамның көрсеткіштеріне тең
болу қажет.
14-18
Бозбала
2000-2400
2400-2800
2800-3200
Бойжеткен
1800
2000
2400
Ер адам
2400-2600
2600-2800
3000
Әйел адам
1800-2000
2000-2200
2400
Бозбала
2200-2400
2400-2600
2800-3000
Бойжеткен
1800
2000
2200
Бозбала
2000-2200
2200-2400
2400-2800
Бойжеткен
1600
1800
2000-2200
19-30
31-50
51 жастан
жоғары
62

63.

Суреттерге қарап тапсырмаларды орындаңыз
Фигуралардың қайсысы өзін басқаларға
қарағанда сенімді сезініп тұр
Сызықтар әңгімелесіп тұр.
Сызықтардың қайсысы әңгемеге
ашық?
63

64.

Суреттерге қарап тапсырмаларды орындаңыз
Цифрлар қарым-қатынасқа түсіп тұр.
Цифрлардың қайсысы өзгелерді айыптап,
ашуланып тұр?
Шеңберлер кеш өткізіп жатыр. Мараттың
шебері өзін жалғыз сезініп тұр. Маратты тап.
64

65.

Суреттерге қарап тапсырмаларды орындаңыз
Сәуленің шеңбері сахнада өнер
көрсетуде. Сызықтардың қайсысы
Сәулені мұқият тыңдап тұр?
Тапсырманы орындаңыз.
Осы графикалық жаттығуларды орындай отыра,
өзіңіз мына жағдайлардағы күйіңзіді білдіріңіз.
- жұмыста
- үйде
- достарыңызбен
- Табиғатта демалыста
- Қонаққа шақырғанда
- Интернетте ақпарат оқығанда
- Интернет арықыл ойынойнағанда
- Сіздің интернетке қосылуға мүмкіндігіңіз
болмағанда
65

66.

Талқылауға арналған мәселелер:
1. Суреттеріңізге сүйене отырып, сіздің эмоционалдық күйіңіздің
тәулік ішінде қалай өзгеретінін сипаттаңыз?
2. Көңіл-күйдің жиі өзгеруіне (эмоционалдық ауытқулар деп аталады)
ұшырайсыз ба?
3. Қандай күй сіз үшін «тапқыр» болып табылады және эмоционалдық
ауытқуларды жеңуге көмектеседі?
66

67.

Өзін-өзі таныстыру қарым-қатынастың алғы шарты болып табылады.
Чек-парақ «Сіз өзіңізді сәтті таныстыруыңыз үшін не білуіңіз керек?»
Орын және уақыт
Онлайн офлайн
Дресс-код
Адреналин
Дауыс (уақытында ұйықтау және
тамақтану маңызды)
Қимылдар, мимика
Сценарий (жазбаша мәтін)
Өзіңіз туралы факт
Әңгімелесушіге қызықты факт
67

68.

Біз талқылаймыз:
"Шеңбер" байланысын орнату жаттығуы
Тапсырманы орындай
алдыңыз ба?
Шеңберге кіру оңай болды
ма?
Қорғау оңай болды ма?
Шеңберге кіруге қандай
дәлелдер көмектесті?
Адамды шеңберге жіберу
үшін қандай дәлелдер
жеткілікті деп санадыңыз?
Не істеу қиын болды?
Сізге не ұнады?
Қатысушылар екі топқа бөлінеді.
Бірінші топ тығыз шеңберге тұрып, қол ұстасады (міндет – ешкімді нақты
жағдайсыз шеңберге кіргізбеу)
Екінші топ шеңбердің ортасына енуге тырысады (міндет-шеңберге енудің
жолын табу)
Келісуге, саудаласуға, өз нұсқаларын ұсынуға рұқсат етіледі.
Дене күшін қолдануға, дауысты көтеруге тыйым салынады.
Жаттығуды талқылау:
1.
Сізге не оңай болды?
2.
Қай рөлде болу сізге оңай болды?
3.
Сізге жаттығу пайдалы болды ма?
68

69.

"Менің сезімімді тауып көр" жаттығуы
Екі топқа бөлініңіз.
Команданың барлық мүшелері карточкадағы тапсырмаға сәйкес кезеккезек эмоцияны көрсетеді.
Егер қарама-қарсы команда эмоцияны болжаса, ол ойыншыны өзіне
алады. Егер жоқ болса, ол ойыншысын береді.
Талқылау:
Сізге не оңай болды?
Жаттығудың қиындығы неде?
Сізге қай эмоциялар таныс емес болды?
Не ұнады?
69

70.

Талқылау:
Жаттығуды орындау кезінде
сіз өзіңізді қалай сезіндіңіз?
Қандай мақтау сөздерді айту
оңай болды?
Комплимент айту немесе
оларды алу не ұнады?
Бұл
шеберлікті
қолдануға болады?
Сізге қандай комплимент
ұнады?
қайда
«Комплимент» жаттығуы - 20 мин.
Мақсаты: топ қатысушыларында серіктеспен эмоционалды байланыс, эмпатия орнату
қабілетін қалыптастыру.
Топ мүшелеріне баламен қарым-қатынаста оң көзқарасты сақтауға көмектесу.
1.
Қатысушылар бір-біріне қарама-қарсы екі шеңберде (ішкі және сыртқы) тұрады.
2.
Серіктеспен көз байланысын орнатыңыз (3 сек.)
3.
Серіктесіңізді мақтаңыз.
4.
Жүргізушінің бұйрығымен сыртқы шеңберде тұрғандар келесі серіктеске оңға
қарай қадам жасайды.
5.
Жаттығуды шеңбер бойымен орындаңыз.
70

71.

Кері байланыс
Бүгінгі сабақтан не түсіндіңіз
және сабақтың өту барысын кері
ретпен айтып беруге
тырысыңыз.
71

72.

КҮЙЗЕЛІСТЕН
ШЫҒАР ЖОЛ
72

73.

Міндеттері:
Сабақ
мақсаты:
мұғалімдердің стресске
төзімділігі
мен
эмоцияларды
саналы
түрде
реттеу
дағдыларын дамытуға
ықпал ету.
- жеке тұлғаның күшті және әлсіз жақтарын есепке алу стратегиясы негізінде
ата-аналарға балалармен серіктестік қарым-қатынас орнатуға көмектесу үшін
мұғалімдердің ынтасын қалыптастыру;
- эмоционалды тепе-теңдікті өмірлік міндет ретінде түсінуді тереңдету;
- стрессті ресурстық күйге айналдыру дағдыларын
мұғалімдердің өзін-өзі реттеу әдістерін игеруіне ықпал ету.
қалыптастыру,
73

74.

Күтілетін нәтижелер
Сабақ
аяқталғаннан
кейін
қатысушылар:
- ата-аналарды баласының стресске
төзімділігін
дамытуға
ынталандыруға
дайын болады;
- стресстің пайда болу себептерін,
көріну ерекшеліктерін және оны жеңу
жолдарын біледі;
баланың
стресске
төзімділігін
қамтамасыз етудегі педагогтер мен атааналардың өзара іс-қимылының рөлін
түсінеді;
тұлғаның
стресске
төзімділігін
арттырудың негізгі құралдарын меңгереді.
74

75.

1. "Қарым-қатынас конверті" сергіту ойыны
Мақсаты: эмоционалды кедергілерді жою, жұмыс
атмосферасына көңіл-күйді қалыптастыру.
Әр
қатысушы
кезек-кезек
мұғалімнің
конвертінен сұрақ парағын алып, оған жауап береді.
МЕН АШУЛАНАМЫН, ЕГЕР…
МЕН ЖЫЛАУҒА ДАЙЫНМЫН, ЕГЕР…
МАҒАН СТРЕССТЕН ШЫҒУҒА…
МЕН СТРЕССТЕ ЕКЕНІМДІ ТҮСІНЕМІН, ЕГЕР…
МЕН СТРЕССТЕН ҚАШАН ШЫҒАТЫНЫМДЫ
КӨРЕМІН, ЕГЕР…
75

76.

Қатысушыларға
сауалнама
арналған
Ал қазір әрбір қатысушы сұрақтарға жазбаша жауап береді:
Стресс дегеніміз не?
Сіз қаншалықты жиі күйзеліске түсесіз?
Стресстің себептері?
Сіз стресстен шығудың қандай жолдарын қолданасыз?
Сіздің стресске төзімділік деңгейіңіз қандай? (төмен, орташа, жоғары)
Бірге талқылайық!
СТРЕССТЕН ШЫҒУДЫҢ ҮЗДІК ҚҰРАЛДАРЫН ТАҢДАҢЫЗ
76

77.

ВИДЕО МАТЕРИАЛДАР
https://www.youtube.com/watch?v=ehWjYOhiER8
Талқылауға арналған сұрақтар:
Мультфильмнің негізгі идеясы қандай?
Көру кезінде
сезіндіңіз?
қандай
сезімдер
мен
эмоциялар
77

78.

Келесі бейне стресстен шығудың қандай жолдары бар екенін көрсетеді.
https://www.youtube.com/watch?v=cxNQMY8gm6U
Стрестен арылудың 10 ЖОЛЫ. Оңай арналары (шығу жолдары)
Талқылауға арналған сұрақтар:
Сізге стресстен шығудың қандай жолдары таныс?
Сіз қандай жаңа шешімдерді көрдіңіз?
Сізде стрессті басқарудың өзіндік әдістері бар ма?
4. Көптеген адамдар стресстің теріс салдары бар деп санайды. Осы
пікірталастың мысалында сіз стрессті тудыратын ресурсты көре аласыз.
78

79.

«СТРЕССТІҢ ЖАҚСЫ ЖӘНЕ ЖАҒЫМСЫЗ
ЖАҚТАРЫ» Шағын пікірталас
СТРЕССТІҢ ОҢ САЛДАРЫ (СТРЕССТІ
ЖЕҢУ АРҚЫЛЫ НЕ ҮЙРЕНЕМІЗ, ҚИЫН
ЖАҒДАЙЛАРДЫ ЖЕҢУ АРҚЫЛЫ ӨЗІМІЗ
ЖӘНЕ РЕСУРСТАРЫМЫЗ ТУРАЛЫ НЕ БІЛЕ
АЛАМЫЗ)
СТРЕССТІҢ ТЕРІС САЛДАРЫ
(СТРЕССТІҢ ЭМОЦИОНАЛДЫ,
ФИЗИКАЛЫҚ, КОГНИТИВТІ ЖӘНЕ
ӘЛЕУМЕТТІК САЛДАРЫ)
Талқылау уақыты-5 минут. Топтар бұл тапсырманы орындағаннан кейін,
мұғалім пікірталас ұйымдастыруды ұсынады, оның барысында топтардың
жауаптары мен дәлелдері кезектесіп отырады. Қорғалған көзқарастың
пайдасына көбірек дәлелдер табатын команда жеңеді.
79

80.

Миға шабуыл: Қазақстанның
әртүрлі ұлт мәдениеттеріндегі
ата-аналар мен балаларға
арналған стресске төзімділік
құралдары
Әр
қатысушы
стресстен
шығудың
және
стресске
төзімділікті арттырудың бір
әдісін атайды.
Барлық
ұсыныстар
жазылады.
тақтаға
Тексеру парағы жасалады, әркім
скриншот түсіре алады.
Сұрақтар:
Сіздің отбасыңыз стрессті қалай жеңеді?
(Киноға бару, табиғатқа шығу, саяхаттау)
Сіздің Ұлттық мәдениетіңізде күйзелістің алдын алудың қандай құралдары бар?
(халық шығармашылығы, бірлескен қызмет – тамақ дайындау, қолөнер, асар, ұлттық спорт түрлері)
Қазақ халқының дәстүрлі өмір салты стресске төзімділіктің қалыптасуына қалай әсер етті?
(қабылдау, ризашылық, бейімделу және өзгерістерге дайындық арқылы табиғи жағдайларға тәуелділік,
шүкір, тауба, сабыр)
Қазақтардың рухани және материалдық мәдениетінде стресспен жұмыс істеудің қандай тәсілдерін
білесіз? (ауызша халық шығармашылығы, қолөнер, музыка, салт-дәстүрлер)
80

81.

Неліктен бала өзін адекватты емес жағдайда
ұстайды және ол қалай көрінеді?
Әсер етуші факторлар
Себептері
Баланың мінез-құлқы
тұқым қуалайтын бейімділік
ауыр жүктілік, ата-ананың жаман әдеттері,
кеш босану
тітіркену, агрессия, шаршау
отбасының әлеуметтік-тұрмыстық
тұрақсыздығы
отбасындағы қақтығыстар, білім мен
табыстың төмендігі
агрессия, алдау, ұрлық
шамадан тыс жүктемелер
физикалық және эмоционалдық шамадан
агрессия, қарым-қатынастан қашу,
тыс жұмыс, мектептен кейінгі үлкен Қосымша шаршау, алдау үрдісі,
жүктеме
депрессиялық көңіл-күй
физиологиялық ерекшеліктері
Достардың болмауы, құрдастарынан бас
тарту, күрделі бейімделу
оқшаулану, тітіркену, депрессиялық
көңіл-күй
психологиялық әсер
жақындардың қысымы, (шамадан тыс
қатаңдық, немқұрайлылық)
тітіркену, бағынбау, агрессия,
алдау
Ата-аналардың назарына! Танысыңыз және қажет болған жағдайда маманға хабарласыңыз.
81

82.

Маңызды:
* осы кестеде демалу мен сабақтарды біркелкі үйлесетін етіп дайындықты
жоспарлаңыз.
* баланың денсаулығы мен өмірі немесе қайта тапсыруға болатын емтихан: қайсысы
маңызды?
* балалармен олардың қандай қорқыныштары бар екенін және оқиғаларды
дамытудың қандай нұсқалары бар екенін айту (ең нашар сценарийлер)
Қорытынды кезең
"ҰБТ кезінде стрессті
қалай жеңуге болады" чек
парағы,
* балаға кез-келген жағдайда мазасыздықты жеңілдететін стресстен шығу әдістерін
үйрету (тыныс алу техникасы, зейінді ауыстыру, табиғатқа шығу, жаңа нәрсені үйрену,
белсенді спорт)
* осы сәтте талапкерлер жалғыз болмауы үшін жақындарының: ата-аналарының,
достарының қолдауына ие болуы қажет. Достарынан мотивациялық қолдау қажет: "сен
істей аласың, Мен саған сенемін, сен табысқа жетесің және т. б."
* ата-ана сөз тіркестерінде мұқият болу, лексиконнан "бұл өте маңызды", "сіздің
болашағыңыз осыған байланысты", "біздң үмітімізді ақта" және т. б. сөздерді алып тастау
82

83.

Кері байланыс
Сіз стресстің себебін анықтай аласыз ба?
Стресстің ресурстық жағдайын анықтау дағдысы
өмірде қаншалықты маңызды?
Сіз үшін стресске төзімділікті арттырудың қандай
құралдары қолайлы?
83