Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін қазақ ертегілері арқылы дамыту жолдары

1. ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Мектеп жасына дейінгі балалардың
шығармашылық қабілеттерін қазақ ертегілері арқылы
дамыту жолдары
Орындады:Ахатова Айсара Елтайқызы (ҚБТ)
Досқабылова Анара Жұмабайқызы(ҚБТ)
Косжанова Гаухар Талгатовна (ҚБТ)
Ордабаева Жанар Муапыковна (ҚБТ)
Сарбасова Асель Бисембековна (ҚБТ)
Тулебаева Аягоз Нурмагамбетовна (ҚБТ)

2. Мазмұны

Кіріспе.
1. Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың теориялық
негіздері
1.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың «шығармашылық», «шығармашылық қабілеттері»
ұғымдарының психологиялық-педагогикалық мәні
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту ерекшеліктері
1.3 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда қазақ
ертегілерін қолдану маңыздылығы.
2 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін қазақ ертегілері арқылы
арқылы дамытуды зерттеу
2.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерінің даму деңгейін
диагностикалық зерттеу
2.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін қазақ
ертегілерін пайдалануға бағытталған жұмыстар
2.3Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған
бағдарламаның тиімділігін тексеру
Қорытынды
Пайдаланылған көздер тізімі

3. Өзектілігі

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Жаңа жағдайдағы
Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» атты Қазақстан халқына Жолдауында:
«Балалар үйірмесі» қызметін қайта қалпына келтірген жөн. Онда
жастарымыз қолөнердің және шығармашылықтың бастапқы
негіздерімен танысар еді.
Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық
қабілетінің даму ерекшеліктерін зерттеу
Л.С.Выготский, Б.М.Теплов, С.Л.Рубинштейн,
Н.С.Лейтес, Ш.А.Амонашвили, Г.И.Щукина,
В.Н.Дружинин, В.Д. Шадриков, И.Ф.Харламовтың
еңбектері зор
Бүгінгі таңда м.ж.д балалардың шығармашылық
қабілеттерін дамыту үшін тәрбиешілердің
жұмысында түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға көп көңіл
бөлінуде. Құзыретті педагог мектеп жасына дейінгі
балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға
көмектеседі және ықпал етеді.

4.

Зерттеудің мақсаты: Қазақ ертегілері
арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың
шығармашылық қабілеттерін дамытудың
тиімді әдіс-тәсілдерін, жолдарын іздестіру,
оны ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде
тәжірибеден өткізу.
Зерттеу міндеттері:
-психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттердегі
шығармашылық қабілеттерді дамыту тәжірибесін қарастыру,талдау;
- қазақ ертегілері арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың
шығармашылық қабілеттерін дамыту тәжірибесін қарастыру;
-ұйымдастырылған іс-әретет барысында балалардың шығармашылық
қабілеттерін зерттеу мәселесі бойынша эксперименттік-педагогикалық
жұмыстарды ұйымдастыру және оның тиімділігін анықтау

5.

Зерттеу нысаны-мектеп жасына дейінгі
балалардың шығармашылық қабілеттері.
Зерттеу пәні-мектеп жасына дейінгі
балалардың шығармашылық қабілеттерін
қазақ ертегілері арқылы дамыту жолдары.
Зерттеу болжамы: егер мазмұны қазақ ертегілеріне
негізделген бағдарламаны жүйелі тиімді қолдансақ
онда, мектеп жасына дейінгі балалардың
шығармашылық қабілеттерін дамытуға болады.
Зерттеу әдістері: теориялық (психологиялықпедагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді талдау);
эксперименттік (зерттеу нәтижелерін талдау).

6.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы Жұмыс қазақ ертегілері арқылы мектеп
жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға
арналған тапсырмалар кешенін пайдалану әрекетінен тұрады. Мектеп
жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуды
шығармашылық қиял, шығармашылық ойлау, қабылдау, зейін және
т.б. ұғымдар арқылы қарастыруға болады. Бұл жобада мектеп жасына
дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту қазақ
ертегілері арқылы қарастырылады. Жұмыстың практикалық
маңыздылығы мынада: шығармашылық қабілеттерін дамытудың
әдістері мен әдістерін анықтады.

7.

8.

9. М.ж.д балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың теориялық негіздері

Шығармашылық өнімдердің субъективті құндылығы
шығармашылық өнім өздігінен, объективті түрде
жаңа емес, оны алғаш жасаған адам үшін жаңа
болған жағдайда орын алады. Бұл көбінесе сурет
салу, модельдеу, өлең, ән жазу саласындағы балалар
шығармашылығының өнімдері. Еуропалық
ғалымдардың заманауи зерттеулерінде
«шығармашылық» сипаттамалық түрде анықталады
және интеллектуалдық және жеке факторлардың
жиынтығы ретінде әрекет етеді

10. «Шығармашылық» сөзбе-сөз айтқанда, жаңа нәрсе жасау.

Бұл сөзді органикалық және бейорганикалық
өмірдің барлық процестеріне қатысты
қолдануға болар еді, өйткені өмір - үздіксіз
өзгерістер тізбегі, ал жаңаратын нәрсенің бәрі,
табиғатта туатынның бәрі жасампаз күштердің
жемісі. Бірақ шығармашылық ұғымы жеке
бастаманы болжайды және оған сәйкес сөз ең
алдымен адам әрекетіне қатысты
қолданылады.

11.

И.В.Рыжкова өз зерттеулерінде шығармашылық
әрекетте темперамент тез сіңісіп, идеяларды тудыра
білу (оларға сын көзбен қарамау) сияқты факторлар
маңызды рөл атқаратыны және шығармашылық
шешімдер релаксация, назар аудару сәтінде
көрінетініні атап өтті.[
М.Р.Львовтың пікірінше, шығармашылық- сезім толқыны емес,
ол білім мен дағдыдан бөлінбейді, эмоциялар
шығармашылықпен бірге жүреді, адам әрекетін
руханиландырады, оның ағынының тонусын, адам еңбегін
арттырады, оған күш береді. Бірақ қатаң, дәлелденген білім мен
дағды ғана шығармашылық әрекетті оятады деген.

12.

13.

Шығармашылық- бұл баланың бұрыннан қалыптасқан
білім, білік, дағдымен шектелмейтін, кез келген ісәрекеттің табыстылығымен байланысты тұлғаның жеке
психологиялық ерекшеліктері.

14. Ливергентті ойлау

-түпнұсқалық - жаңа
стандартты емес
идеяларды тудыру
мүмкіндігі (бұл
жауаптарда, жалпы
қабылданған
шешімдермен сәйкес
келмейтін шешімдерде
көрінуі мүмкін);
Дж.Гилфорд шығармашылық
индивидтерге дивергентті ойлау деп
аталатын ерекшеліктер тән екенін
анықтады
-жылдамдықидеялардың
максималды санын
білдіру мүмкіндігі (бұл
жағдайда олардың
сапасы емес, саны
маңызды);
-икемділік -алуан
түрлі ойды жеткізе
білу;

15. Шығармашылық мәселесінің А.Н.Лук көрнекті ғалымдардың, өнертапқыштардың, суретшілер мен музыканттардың өмірбаяндарына сүйене

басқалар көрмейтін мәселені көре білу;
бірнеше ұғымды біреумен алмастырып, ақпараттық сыйымды
белгілерді көбірек қолдана отырып, ақыл-ой операцияларын
бұзу мүмкіндігі;
бір мәселені шешуде алған дағдыларын екіншісін шешуге
қолдана білу;
шындықты бөліктерге бөлмей, тұтастай қабылдай білу;

16.

Педагог ғалымның айтқанының сөз өнері- әдебиетке тікелей
қатысы бар. Өйткені М.Жұмабаевтың сөзімен айтқанда, «қазақ
баласының жаратылысы соны тілейді». Қазіргі кезде мектептің
алдына қойылып отырған басты талаптардың бірі- рухани
дүниесі бай, жан -жақты дамыған жеке тұлға тәрбиелеу.
Балалалардың шығармашылық қабілеттері оның оқуға білуге
қызығушылығын арттырады, білімді табысты меңгеруге ықпал етеді,
интеллектуалдық күш-жігерді, өзіне деген сенімділікті арттырады,
көзқарастардың тәуелсіздігін тәрбиелейді.
«Шығармашылық» ұғымының жалпы теориясын зерттеген
С.Л.Рубинштейн «баланың шығармашылығының ерекшелігі оның
сапалы түрде мақсатты әрекет жасауымен анықталады» -дей келе,
«шығармашылық, шешімінің нәтижесі баланың өзі үшін жаңалық
болса жеткілікті» екендігін айтады, яғни баланың шығармашылық
өнімді еңбегі оның жеке тәжірибесімен салыстырылады.

17. М.ж.д балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту ерекшеліктері

Қабілет тек әрекетте ғана көрінеді және
қалыптасады. Бұл баланың іс-әрекетін дұрыс
ұйымдастыру арқылы ғана оның қабілетін
анықтауға, содан кейін дамытуға болады деген сөз.
Мектеп жасына дейінгі баланы әртүрлі ісәрекеттерге қосу және ерте мамандандыруды
болдырмай, оның барлық бейімділіктерінің
көрінуіне мүмкіндік беру маңызды.

18. Шығармашылық интеллектуалдық қабілеттер

Интеллектуалдық танымда ойлау жетекші, ал
шығармашылық танымда қиял жетекші рөл атқарады.
С Хайдарова оны дамытудың тиімді екі жолы бар:
1.Идеяларды жүзеге
асыру құралдарын
пайдаланудағы
әрекеттердің
күрделенуі
Өз идеяларын жүзеге асырудың жаңа
құралдарын іздеумен. Сіз контурды сала
алмайсыз - мектеп жасына дейінгі бала оны
таяқшалармен салады; таяқтар жоқ периметрдің айналасында текшелерді салады;
текшелер жоқ - ол арқанды немесе бауды
созады. Егер көп немесе аз қолайлы құралдар
болмаса, үлкен мектеп жасына дейінгі бала
қиялды жағдайларда әрекет етеді.

19. Мектеп жасына дейінгі баланың әдеби дарындылығын байқау үшін ересектер қандай ерекшеліктерді басшылыққа алуы керек:

• Түйінді құрылымды сақтай отырып,
әңгімені өзі айта алады: сюжеттің ұқсастығы,
шарықтау оқиғасы және соңғы сәтін жүйелі
баяндайды. Мектеп жасына дейінгі балалар
үшін мұндай әңгімелер тура мағынасында 4-5
сөйлемнен тұруы мүмкін, бірақ әңгіменің
құрылымын байқауға болады.
• Белгілі әңгімені немесе ертегіні қайталап
айтып бергенде, ол бірдеңе ойлап табады.
• Бір нәрсе туралы сөйлесу, оқиға желісі
мен негізгі ойды ұстанады.

20. Шығармашылық қабілеттердің дамуына ықпал ететін факторларға мыналар жатады:

Шығармашылық қабілеттердің
дамуына ықпал ететін
факторларға мыналар жатады:
– жаңа әсерге және шамамен
әрекетке деген қажеттілік;
– қарым-қатынас және өзін-өзі
растау қажеттілігі
–
адамның іс-әрекетін
өзгертуге бейімділігі мен
қажеттіліктерінің бастапқы
белсенділігі;
–
баланың ересек адам ретінде
жұмыс істеуге рұқсаты,
–
бұл қажеттілікті
қанағаттандыра алмауы
салдарынан орын алатын рөлдік
трансформация;
–
психикалық даму деңгейі,
оның ішінде қиял;
–
эмоционалдық сфераның
ерекшеліктері

21. 3 М.ж.д балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда қазақ ертегілерін қолдану маңыздылығы

Көркемдік және сөйлеу, орындаушылық қабілеттерін қалыптастыру; ертегіні
сахналауда ертегі кейіпкерлерінің диалогтарын мәнерлеп жеткізуге үйренеді.
Оқыту барысында балалардың сөздік қорын баййды. Қарым-қатынас дағдыларын
қалыптасады. Туған жеріне, халқына деген мақтаныш сезімін, сүйіспеншілігін
арттады. Балаларды күнделікті тұрмыс-тіршілігімен, қазақ халқының салтдәстүрімен, қазақ ауыз әдебиетімен танысады. Қазақ халық ертегілері арқылы
мейірімділікке, адамгершілікке тәрбиелеуге болады

22. Психологтар ертегілердің мектеп жасына дейінгі баланың жеке басының қалыптасуы мен шығармашылық қабілетінің қалыптасуы үшін

маңызы зор екенін айтады.

23.

Дидактикалық, әңгіме және үстел ойындары
балаларды ойлауға және өз ойын жеткізуге үйретеді
және сол арқылы мәтінді дұрыс қабылдауға және
жаңғыртуға көмектеседі.

24. Баланың шығармашылық қабілетін дамыту үшін ертегіні пайдалану сан алуан әдіс-тәсілдерді қолдануды қажет етеді.

Ертегілерді талдау әрбір ертегі жағдайының астарында не жатқанын, сюжеттік
құрылымын, кейіпкерлердің мінез-құлқын түсінуді қамтиды. Талдау үшін балаға белгілі
ертегі ұсынылуы керек. Бала келесі сұрақтарға жауап беруге шақырылады: «Бұл ертегі
не туралы деп ойлайсың?»; «Кейіпкерлердің қайсысы сізге көбірек ұнады және неге?»;
Неліктен кейіпкер белгілі бір әрекеттерді жасады? «Батырлар ертегідегілерді
орындамаса не болар еді?» т.б.

25.

Қазақ халық ертегілерінің өзіндік
ерекшеліктері олардың көшпелі өмір салты
жағдайында тақырыптары, мазмұны,
өзіндік мінез құлқы бар кейіпкерлердің
образдары және адамгершілік қасиеттері
қалыптасты. Қазақ халық ертегілерінің
поэтикалық тілі бай, әрі нақты. Ертегілер
арқылы туған табиғаттың, заттардың
немесе құбылыстардың өзіне тән белгілерін
анық сипаттайды.

26. Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін қазақ ертегілері арқылы арқылы дамытуды зерттеу

Зерттеуге мектеп жасына дейінгі 30 бала қатысты.
Бірінші анықтау кезеңінің мақсаты -мектеп жасына дейінгі
балалардың шығармашылық қабілеттерінің даму деңгейін анықтау.
Зерттеудің негізгі кезеңінде біз эксперименталды топта дамыту
бағдарламасын жүргізбес бұрын мектеп жасына дейінгі балалардың
шығармашылық қабілеттерінің ерекшеліктеріне анықтамалық
диагностикалық зерттеу жүргіздік.
Эксперимент кезеңінде эксперименттік топ балаларында арнайы
жұмыс жүргізілді.
Бақылау эксперименті кезеңінде мектеп жасына дейінгі балалардың
шығармашылық қабілеттерін дамытуға арналған дамыту
бағдарламасының тиімділігі тексерілді.

27. Диагностикалық зерттеу нәтижелері Кесте 1. Э.Торренстің шығармашылық сынағы бойынша шығармашылықтың даму деңгейі

28. Терезедегі күн әдістеме нәтиежесінің сапалық көрсеткіші

Алынған нәтиже топтағы іс-шараларды өткізу процесінде шығармашылық
қабілеттерін дамыту бойынша жұмыстың жеткіліксіздігін көрсетеді. Сондықтан
шығармашылық қабілеттері бір көрсеткіші ретінде балалардың қабілеттері
шынайылығын дамытуға арналған жұмыстарды жүйесіне енгізуді қажет деп санаймыз.

29. «Қисынды бейне» әдістемесі.

Осылайша, біз мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерінің
деңгейін көрдік.
Сондай-ақ зерттеудің анықтау кезеңінің нәтижелері мектеп жасына дейінгі
балалардың шығармашылық қабілеттерінің даму деңгейі орташа деген қорытынды
жасауға мүмкіндік берді. Әрі қарай біз бағдарлама әзірлеп, дамыту жұмысын өткіздік.
Бағдарлама мақсаты: мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық
қабілеттерін қазақ ертегілері арқылы дамыту болып табылады.
Келесі кезекте біз мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін
дамытуға бағытталған бағдарламаны ұсынамыз

30.

• 2.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың
шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін
қазақ ертегілерін пайдалануға бағытталған
жұмыстар

31.

• Қазақ ертегілерінің бөлімдері:
• 1.Жануарлар туралы ертегілер
• 2. Тұрмыстық ертегілер
• 3. Қиял-ғажайып ертегілер
• 4.Алдар көсе туралы ертегілер

32.

33.

34. 2.3 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған бағдарламаның тиімділігін тексеру

Өткізілген әдістеменің деректері жалпы кестеде келтірілген. Э.Торренстің
әдістемелерінің нәтижелері.

35.

Даму
деңгей
і
Ойлау
проце
сінің
икемді
лігі
Түпнұ
сқалы
қ
Аңсаған
10,2
10,6
7
23
49,5
жоғары
2
3
Аянат
Нұрсила
9
9,5
10,8
10,8
7,5
8
22,5
22,7
48,5
50,5
төмен
орташа
4
5
Жақсымұрат
Гүлсезім
7,7
9
10,5
10
6,5
9
23
31
46
58,9
төмен
жоғары
6
7
8
9
10
11
12
Назым
Алима
Райса
Ғалымжан
Томирис
Бақытгүл
Айбек
9,5
9
9,4
9,6
9,8
10
10,1
9
12
12
11,5
11,5
11
11,5
8,5
7
6,5
9
7
8
8,4
30
27
26
23
22
23
22,9
56,1
54
52,6
51
49,1
51
52,2
жоғары
жоғары
жоғары
жоғары
жоғары
жоғары
жоғары
13
Арман
10,2
11
7
22,8
48,8
орташа
14
Гаухар
10,2
10,8
6,7
24
50,2
жоғары
15
16
Серік
Мұқанай
10
10,2
10,5
12,5
7,8
11
21
24
48,7
57,3
төмен
жоғары
17
Меруерт
9,3
11,8
7
22
49,6
орташа
18
Алмагүл
9,5
10,6
7,6
22,2
59,1
жоғары
19
20
21
22
23
24
25
26
Мақсат
Арай
Дана
Дабыл
Мейрамгүл
Дастан
Расул
Жанарыс
9
10
9,6
9,7
9,9
10,5
9,6
9,3
12,5
11,5
10,3
10,7
9,8
9,5
8,2
10,6
7,9
7,8
7
6,8
7,5
7
10
8,6
22,7
23
22
22
23
23
21
22,2
50,6
49,8
48,3
48
49,2
49,5
47,3
49,7
жоғары
жоғары
орташа
орташа
жоғары
орташа
төмен
орташа
27
Айзере
10,6
9,8
7,6
22,2
59,1
жоғары
28
29
30
Бекарыс
Ерасыл
Акниет
9,6
9,8
8
10,8
10,8
10
9
7
6,5
23
22
23
51
49,1
46
жоғары
жоғары
орташа
9,6
11
9,8
23,3
54
Орташа ұпайы
Жалп
ы
балл
1
Даму
Баланың аты жөні
Еркін
сөйле
у
№
жоғары

36.

Э. Торренс бойынша шығармашылық деңгейлерді бөлудің бастапқы
және бақылау диагностикасының салыстырмалы деректерінің
графикалық көрсетілімі
23,3
25
20
15
%
11
9,8
9,6
10
5
0
Еркін сөйлеу
түпнұсқалық
икемділік
даму

37. Одан әрі мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерінің деңгейін бақылау мақсатында В. Синельников, В. Кудрявцев

«Терезедегі
күн» техникасы әдістемесі арқылы бақылау диагностикасын жүргіздік.
65
70
60
50
%
40
25
30
20
10
10
0
төмен
орташа
жоғары

38. “Қисынды бейне”

52
60
50
38
40
%
30
20
10
10
0
төмен
орташа
жоғары

39. Қорытынды

Мектеп жасына дейінгі баланың тұлғасы
көптеген қасиеттерден тұрады, олардың
ішінде біз шығармашылық қабілеттерге
маңызды орын береміз.
Заманауи, қарқынды дамып келе жатқан
қоғам адамнан стереотиптік, үйреншікті ісәрекеттерді емес, мобильділікті, ойлау
икемділігін, жаңа жағдайларға тез
бағдарлану мен бейімделуді, мәселелерді
шешуге шығармашылық көзқарасты талап
етеді.
Суретпен жұмыс. Бір ертегідегі барлық кейіпкерлер
бейнеленген суреттер арқылы көрсетті. Баланың
табиғат туралы білімдерін кеңейтіп табиғатқа деген
сүйіспеншілік сезімдерін оятып,кейіпкерлердің
батырлығын суреттеуге, баяндауға тәрбиелеу.
Ұйымдастырылған оқу қызметінде материалды
түсіндіру үшін - суреттер, көрнекілікті пайдалану,
әңгімелесу арқылы жүзеге асырылды.
Мектепке дейінгі жасында балдырғандар шын
мағынасындағы оқырмандар емес, олар тек
тыңдаушылар, көрушілер ғана. Оларға арналған
шығармалар қысқа да ықшам жазылған суретті
кітапшалар түрінде берілді. Нәтижелерді талдай келе,
әзірленген іс-шаралар кешенін мектеп жасына дейінгі
балалармен практикалық жұмыста әдістемелік құрал
ретінде пайдалана алады деген қорытындыға келді.

40. Назарларыңызға рахмет!