Балалар көркем әдебиеті мектеп жасына дейінгі балалардың театрлық іс-әрекетін дамыту құралы ретінде

1.   ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА   Тақырыбы: «Балалар көркем әдебиеті мектеп жасына дейінгі балалардың театрлық іс-әрекетін дамыту құралы

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: «Балалар көркем әдебиеті
мектеп жасына дейінгі балалардың
театрлық іс-әрекетін дамыту құралы
ретінде»
Орындағандар:Аққали Н.А. Дүйсен Г
Жамалова М.С. Тюлюпова М.Ж.
Тобы: 3/3 ДОВ ко- ро
Факультет: 6В01201«Мектепке дейінгі
оқыту және тәрбиелеу»
Қабылдаған: Такишева Г.А.

2. Мазмұны:

Кіріспе.................................................................................................................
1. Көркем әдебиет арқылы балалардың театрлық іс-әрекетін дамытудың
психологиялық әдебиеттегі зерттелуі........................................
1.1
Театрлық
іс-әрекеттің
мектеп
жасына
дейінгі
маңызы..............................................................................................................
бала
1.2
Балалар
көркем
әдебиеті
театрлық
іс-әрекетті
ретінде...............................................................................................................
дамыту
құралы
1.3 Мектеп жасына дейінгі балалардың театрлық іс-әрекетін
рөлі.......................................................................................................
дамытудағы
педагог
2. Көркем әдебиет арқылы балалардың театрлық іс-әрекетін дамытудың
жұмысы..........................................................................................
2.1
Анықтау
экспериментінің
мазмұны,
әдістемесі
нәтижелері.........................................................................................................
2.2 Театрлық іс-әрекетті дамыту құралы ретінде балаларды көркем әдебиетке баулу әдістері мен
тәсілдері...............................................................................
2.3
Жүргізілген
жұмыстың
нәтижесін
талдау................................................................................................................
Қорытынды .......................................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.......................................................................
Қосымшалар........................................................................................................
педагогикалық-
бақылау
өміріндегі
тәжірибелік
және
және

3.

Кіріспе
Мектепке дейінгі кезең – әр адамның өміріндегі жарқын, қайталанбас уақыттардың бірі. Дәл осы кезеңде әлеуметтену үрдісі
басталады, баланың тұлғалық жетекші салалармен: адамдар әлемімен, табиғатпен, объективті әлеммен байланысы орнатылады. Мәдениетке,
жалпы адамзаттық құндылықтарға кірісіп, денсаулықтың негізі қаланып басталады. Мектепке дейінгі балалық шақ – тұлғаның алғашқы
қалыптасуы, баланың өзіндік санасы мен даралық негіздерінің қалыптасу кезеңі. Ал мектепке дейінгі жастағы балалардың ең маңызды
әрекеті «ойын» болып табылады.
Психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді, озық тәжірибелерді зерделеу қазіргі кезеңде балабақшада
театрландырылған және ойын іс-әрекетін ұйымдастыруда көптеген теориялық және практикалық тәжірибе жинақталғанын көрсетеді. Театр
қызметін ұйымдастыру мен әдістемесіне қатысты мәселелер Н.Карпинская, А.Николичев, Л.Фурмина, Л.Ворошнин, Р.Сигуткина, И.Рейцкая,
Л.Бочкарева, И.Медведева, Л.Артёмова, Т.Шишова және т.б. педагогтардың, ғалымдардың, әдіскерлердің еңбектерінде көрініс тапқан.
Бұл дипломдық жұмыс театрлық іс-әрекетті дамыту құралы ретінде балаларды көркем әдебиетке баулудың негізгі мәселелерін
қарастыруға бағытталған.
Зерттеу нысаны – баланың жеке тұлғасын дамыту құралы ретінде театрлық іс-әрекеттерді даму үрдісі.
Зерттеу пәні – көркем әдебиет – мектеп жасына дейінгі балаларға арналған театрландырылған ойынды дамыту құралы ретінде.
Зерттеудің мақсаты – көркем әдебиет арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың театрлық іс-әрекетін дамытуға бағытталған
педагогикалық қызметтің мазмұнын дамыту.
Зерттеудің міндеттері:
Бағдарлама бойынша арнайы әдебиеттерді зерттеу
Зерттеу жұмысының мазмұнын анықтау
Зерттеу жұмысының тиімділігін анықтау мақсатында критерийлер жүйесін жасау.
Балаларды театрлық іс-әрекеттерін қалыстастыру және көркем әдебиетпен таныстыру барысында олардың дамуына ықпал ету.
Зерттеудің болжамы: театр ойынының бала өміріндегі маңыздылығын ескере отырып, балаларды көркем әдебиетпен таныстыруға
және балалар іс-әрекетінде көркем шығарманың мазмұнын экспрессивті түсіндіру дағдыларын қалыптастыруға бағытталған терең және
мазмұнды педагогикалық іс-әрекет театр ойынының сапалы қалыптасуына және жетілуіне ықпал етеді деген болжам қабылданды.
Зерттеу әдістері: теориялық талдау, байқау, әңгіме, эксперимент, балалар іс-әрекетінің нәтижелерін зерттеу.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы театрлық іс-әрекеттің бала өміріндегі өзектілігі зерттеліп, балалар
көркем әдебиетімен педагогикалық жұмыстың объективті қажеттілігі мен мұғалімнің рөлі айқындалғанында. Театрлық ойынды дамыту
құралы ретінде балаларды көркем әдебиет шығармаларымен таныстыру бойынша педагогикалық іс-әрекет мазмұнының жүйесі әзірленді.
Зерттеу базасы: 2021 жылдың қыркүйегі мен 2022 жылдың наурызы аралығында эксперименттік жұмыстар жүргізілген Ақтөбе
қаласындағы «» МДҰ
Дипломдық жобаның құрылымы кіріспе, 2 тарау, әр тараудағы 3 бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және
қосымшадан тұрады.

4. 1. Көркем әдебиет арқылы балалардың театрлық іс-әрекетін дамытудың педагогикалық-психологиялық әдебиеттегі зерттелуі

1. Көркем әдебиет арқылы балалардың театрлық ісәрекетін дамытудың педагогикалық-психологиялық
әдебиеттегі зерттелуі
1.1 Театрлық іс-әрекеттің мектеп
жасына дейінгі бала өміріндегі
маңызы
Театр – бұл бала ойнай отырып,
өз қоршаған ортасын танитын
сиқырлы әлем.
Театр баланың эмоционалдық
әлеміне әсер етеді. Баланың
зейінінің, қызығушылығының,
шығармашылыққа деген
құштарлығының көрінісі
эмоционалды ынталандыруды,
әсерді жаңартуды қажет етеді.
Бұл тұрғыда театр қызметінің
орасан зор оң ықпалын атап
өткен жөн. Педагогикалық
тұрғыдан дұрыс
ұйымдастырылған бұл әрекет
балалардың өміріне жаңа құнды
мазмұн енгізеді, қуаныш сезімін
тудырады, барлық күштер мен
қабілеттерді, соның ішінде
сөйлеуді дамытудағы
қабілеттерді дамытады.
Театр - балаларға арналған ең
қолжетімді және демократиялық
өнердің бір түрі және ол:
балалардың
шығармашылық
тұрғыда
дамуына;
эстетикалық
талғамының
қалыптасуына;
адамгершілік тәрбиесіне;
тұлғаның коммуникативтік
қабілеттерінің (ауызша және
ауызша емес тілдесудің
түрлеріне оқыту) дамуына;
ерік-жігерін тәрбиелеуге,
зейінін, елестете
білуін,бастамашылдығын,
қиялын тілін (диалог және
монолог) дамытуға;
эмоциялық көңіл-күй құруына,
демалуына, қиын мәселелерді
ойын арқылы шешуге;
тілдік дамуына;
театрға қажетті көрнекіліктер
арқылы қолданбалы қолөнердің де
дамуына ықпал етеді [3]
Ойын түрлерін ашып айтатын
болса, режиссерлік ойындарға
мыналар жатады:
Ойыншықтар театры.
Үстел ойыншық театры.
Үстелдегі сурет театры.
Кітап стенді.
Фланелеграф.
Көлеңке театры.
Саусақпен драмалық ойындар.
Бибабо қуыршақтарымен
драмалық ойындар.
Импровизация.
Театрлық іс-әрекет – бұл
мектеп
жасына
дейінгі
баланың әдеби немесе халық
шығармасының адамгершілік
мәнін түсіну және ұжымдық
сипатқа ие ойынға қатысу
процесінде
іске
асырудың
тиімді құралы, ол достық,
серіктестік сезімін дамытуға
және қарым-қатынас жолдарын
меңгеруге және оң өзара
әрекеттесуге қол жеткізуге
қолайлы жағдай жасайды.

5. 1.2 Балалар көркем әдебиеті театрлық іс-әрекетті дамыту құралы ретінде

1.2 Балалар көркем әдебиеті театрлық ісәрекетті дамыту құралы ретінде
Мектеп жасына дейінгі балалар шын мағынасындағы
оқырмандар емес, олар – тек тыңдаушылар, көрушілер
ғана.
Қиял – ғажайып. Қиял - ғажайып ертегілерінің оқиғасы қиялға,
фантазияға құралған, өмірде болмайтын нәрселер туралы
баяндалады баяндалады.
Хайуанаттар туралы. Ата - бабамыз төрт түлік малды
қадірлеп, пір тұтқан.
Шыншыл ертегілер. Шыншыл ертегілер халық өмірін,
тұрмысын шындық тұрғыдан бейнелейді.
Балалар ертегіні түсініп, есте сақтайды, әнді қайталайды,
бірақ сөйлеу мәнері жеткіліксіз. Ал оның себептері нашар
дикция, дыбыстарды дұрыс айта алмауы, кейбірінің тілінің
жеткілікті деңгейде шықпауы болуы мүмкін

6. 1.3 Мектеп жасына дейінгі балалардың театрлық іс-әрекетін дамытудағы педагог рөлі

Мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде театрдың «ересектер театры» атты түрі бар. Ересектер театры – өте тиімді
форма, өйткені ол бірден бірнеше мақсатқа жетуге мүмкіндік береді. Олардың ішінде атап өтетін болсақ:
ол балаларға қажетті көркем әсерлерді жинақтауға мүмкіндік береді;
театр деген не екені туралы түсінік береді;
мұғалімдердің еркін шығармашылықпен айналысуына мүмкіндік береді;
балалардың театрда ойнауға деген құштарлығын оятады;
ортақ мәдениет негіздерінің қалыптасуына ықпал етеді;
эмоционалды-сенсуалдық саланың дамуына ықпал етеді [36].
Н.А.Ветлугина баланы шығармашылық тұлға ретінде тәрбиелеу үшін мұғалімдердің өзінен бастау керек дейді.
Шығармашылық емес, өз ісіне үстірт қарайтын мұғалім ешқашан шығармашыл тәрбиеленушіні өсіре алмайды [7].
Театрлық іс-әрекетті ұйымдастыру бойынша педагогтерге төмендегідей әдістемелік нұсқауларды ұсынуға болады.
Театрлық ойын барысында педагог:
балалардың жауаптары мен ұсыныстарын мұқият тыңдау;
егер олар жауап бермесе, түсіндіруді талап етпесе, кейіпкермен әрекеттерге көшу;
балаларды шығарма кейіпкерлерімен таныстырған кезде, олармен әрекет етуге немесе әңгімелесуге уақыт бөлу;
кім жақсы орындағанын емес, кім дәл осылай және не үшін жасағанын сұрау;
қорытындылай келе, балалардың қуанышын әртүрлі тәсілдермен оятуыңыз қажет [42].
Балабақшада театрландырылған ойындарды ұйымдастыруға қойылатын негізгі талаптар:
1.
Тақырыптардың мазмұны мен әртүрлілігі.
2.
Театрлық ойындарды үнемі, күнделікті педагогикалық процестің бір түрі етіп қалыптастыру, себебі рөлдік ойындардың балаларға қажеттілігі
зор.
3.
Ойындарды дайындау және өткізу кезеңдеріндегі балалардың максималды белсенділігі.
Театрландырылған ойынды ұйымдастырудың барлық кезеңдерінде балалардың бір-бірімен және ересектермен ынтымақтастығы.

7. 2.1 Анықтау экспериментінің мазмұны, әдістемесі және нәтижелері

Жоғарыда айтылғандардың барлығы зерттеу мәселесін анықтады, оның мақсаты көркем
әдебиет арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың театрлық іс-әрекетін дамытуға бағытталған
педагогикалық қызметтің мазмұнын дамыту болды.
Сондай-ақ зерттеу барасында келесі міндеттерді шешу қажет болды:
Бағдарлама бойынша арнайы әдебиеттерді зерттеу
Зерттеу жұмысының мазмұнын анықтау
Зерттеу жұмысының тиімділігін анықтау мақсатында критерийлер жүйесін жасау.
Балаларды театрлық іс-әрекеттерін қалыстастыру және көркем әдебиетпен таныстыру
барысында олардың дамуына ықпал ету.
Болжамды тексеру үшін анықтау және қалыптастыру эксперименттері жүргізілді. Зерттеу
2021 жылдың ақпан айы мен 2022 жылдың сәуір айы аралығында Ақтөбе қаласындағы №31
мектепке дейінгі білім беру мекемесінде жүргізілді. Зерттеуге 5-6 жас аралығындағы 54 бала
қатысты. Оның 27-сі эксперименттік топ, қалған 27-сі бақылау тобында болды.
Анықтау экспериментінің мақсаты – эксперименттік және бақылау топтарындағы ересек
мектеп жасына дейінгі балалардың театрлық ойын дағдыларының бастапқы деңгейін анықтау
және бағдарлама талаптарына сәйкес балалардың жасына сай көркем әдебиет мазмұнын меңгеру
дәрежесін анықтау болды. Эксперимент екі кезеңнен тұрды. Бірінші кезеңнің мақсаты –
балалардың дербестігін, өз алдына жеке қызмет етуін және ойын-драмалау қабілетін байқау.

8.

Апталық барысында топтағы балаларға «Бауырсақ» ертегісін сахналау
ұсынылды. Ойынға 7 маска ұсынылды: әже, ата, бауырсақ, қасқыр, аю, қоян, түлкі.
Балалар ертегіні көрсетпес бұрын оның мазмұнын есте сақтау, әңгімелеу керек болды.
Сахналық қойылымның мақсаты:
халық ауыз әдебиетіне деген қызығушылығын арттыру,
ертегіге ене отырып, рөлдерге бөлініп,
сахналық қойылым қоя білуге үйрету болды.
Дамытушылық мақсаты: балалардың қиял дамуын, сөз байлығын, есте сақтау
қабілетін жоғарылату. Сахнада рөлдерді ойнай білу іскерлігін дамыту. Сөйлеу
мәнеріне, қарқына аса мән бере отырып, кейіпкерлерді көркем сомдауға,
олардың ішкі жан дүниесін жеткізіп суреттеуге ұмтылдыру болды.
Ойын жоспары осылай болды:
Автор: Ерте-ертеде бір шал мен кемпір өмір сүріпті. Бір күні шал кемпіріне:
Шал: - Кемпірім-ай, кемпірім, маған бауырсақ пісіріп берші, - дейді.
Кемпір: - Шал-ау, ұн жоқ қой, қалай пісіремін, - деп жауап қайтарады.
Шал: - Қаптың түбін қырып-қырып, бір бауырсақ пісіріп бер,- дейді.
Автор: Кемпір қаптың түбін қырып-қырып, бар ұнды тауып илеп, нан ашытып бір
бауырсақ пісіреді. Оны ыстығы басылып суысын деп терезенің алдына қояды. Ал,
бауырсақ терезе алдынан домалап түсіп, орманға қарай қаша жөнеледі. Орманда
домалап келе жатса, алдынан қоян кездеседі.
Қоян: - Бауырсақ, бауырсақ, мен сені жеп қоямын.

9.

Бауырсақ: - Қоян, сен мені жемеші, одан да мен саған өлең айтып
беремін.
Қоян:- Ал айта қой өлеңіңді.
Бауырсақ: Атамнан да қаштым,
Әжемнен де қаштым.
Енді сенен қашу оп-оңай,- деп қаша жөнеледі.
Автор: Бауырсақ қояннан қашып, орманда домалап келе жатса алдынан
қасқыр кездеседі.
Қасқыр: Бауырсақ, бауырсақ, мен сені жеп қоямын,- дейді ол.
Бауырсақ: Қасқыр аға, сен мені жемеші, мен саған өлең айтып беремін:
Атамнан да қаштым,
Әжемнен де қаштым.
Қояннан да қаштым,
Енді сенен қашу оп-оңай, - деп домалай жөнеледі.
Автор: Бауырсақтың алдынан енді аю кездеседі.
Аю: - Бауырсақ, бауырсақ, мен сені жеп қоямын.
Бауырсақ: - Аюжан, сен мені жемеші, мен саған өлең айтып беремін:
Атамнан да қаштым,
Әжемнен де қаштым.
Қояннан да қаштым,
Қасқырдан да қаштым,
Енді сенен де қашамын,-деп домалап қашып кетеді.

10.

Автор: Бауырсақтың алдынан енді түлкі кездеседі.
Түлкі: - Бауырсақ, бауырсақ мен сені жеп қоямын.
Бауырсақ:- Түлкішек, сен мені жемеші, мен саған өлең айтып беремін:
Атамнан да қаштым,
Әжемнен де қаштым.
Қояннан да қаштым,
Қасқырдан да қаштым,
Аюдан да қаштым,
Енді сенен қашу оп - оңай,деп қашуға ұмтылып жатқанда
Түлкі: Бауырсақ, мен сенің айтқан өлеңіңді естімей тұрмын, құлағым нашар
естіп жүр еді, айтып тұрған өлеңіңді тұмсығыма келіп айта аласың ба? -деп
өтінеді.
Автор: Бауырсақ түлкінің тұмсығына мініп, енді өлеңін айтайын деп
жатқанда, түлкі өз қулығымен бауырсақты алдап жеп қояды.
Ертегіні ойнау барысында балалар өз бетінше әрекет етті. Бақылаулар
негізінде еркін хаттамаларға енгізілген нәтижелер тіркелді. Нәтижелер
балалардың театр ойыны нашар дамығанын көрсетті.

11. Ойын-драматизацияның дамуын талдау үшін біз театрлық іс әрекеттің, ойын дамуының үш деңгейінің сипаттамаларын қолдандық:

Жоғары: Балалар ойында бастамашыл болады. Олар ойынды өз қолдарына алып, ойын
ортасын құру, сюжетті, ойын рөлдерін байыту бойынша ұсыныстар жасайды. Өз беттерінше
қиялдайды. Рөлдік қарым-қатынаста және рөлдік диалогтарда белсенді қызмет атқарады.
Балалар өз құрбы-құрдастарына мейірімді қатынас танытып, басқа балалардың
идеяларына қызығушылық танытады. Олар ойынға жетекші рөлдерде де, басқа рөлдерде де
қатысады. Түсіндіреді, ойын әрекеттерін көрсетеді. Олар танымал және шығармашылықпен
ұқсастықпен әрекет ететін ойынның жаңа нұсқаларын ұсынады.
Орташа: Балалар ойынға ықыласпен қатысады. Әртүрлі оқиғаларды ойлап табады.
Ойыншықтар мен заттар рөлге сәйкес таңдалады. Ойын ортасын құруға қатысады. Олардың
рөлін және ойынға басқа қатысушылардың рөлдерін атап көрсетеді. Олар қабылданған
рөлде әрекет етеді, тек іс-әрекеттер жүйесін ғана емес, ойын кейіпкерінің мінезін де беруге
тырысады. Олар нәтижеге жетуде табанды.
Төмен: Ойын бірқалыпты. Ойын рөлдерінде балалар түсініксіз болады. Сөйлеу
белсенділігі төмендейді. Ойыншықтармен монотонды әрекеттерге назар аударады. Рөлдер
репертуары нашар. Бірлескен ойында ойын әрекетін жалпы ойын жоспарымен үйлестіре
алмау байқалады. Басқа ойыншылардың сюжетті өзгерту туралы ұсыныстары қабылданады,
бірақ сәйкесінше олардың рөлдерінің үлгісін өзгерту қиынға соғады. Көбінесе жалпы ойын
аяқталмай тұрып қалды. Дайын мазмұны бар ойында олар ойын процесіне алданып,
ережелерді жіберіп алады. Ойын ережелері тұрғысынан өзін-өзі реттеу мүмкіндіктері
азаяды.

12.

Эксперимент барысы:
«Бүгін біз «Асан күшікті қалай тапты?» деген тақырыпта әңгіме құрастырамыз, - дейді мұғалім. –
Алдымен Асанның қалай серуенге шыққанын, күшікті қалай көргенін айтшы. Күшіктің қандай
болғанын және оны Асан қалай атағанын сипаттай аласың ба?. Содан кейін не болғанын, Асанның
күшікке қалай қарағанын, олар қалай ойнап, қалай дос болғанын айтып берші.
Бала өз ойын айтып бастайды, содан кейін мұғалім балалар кідірген уақытта сұрақтар қою
арқылы көмектеседі немесе әңгімені толықтыру үшін әртүрлі сұрақтар қояды.
Бұл әңгіме саған ұнады ма?
Асан күшікке қандай есім ойлап тапты?
Неліктен күшікке олай ат қойды?
Бұл оқиғаны одан да жақсырақ ету үшін не қосуға, өзгертуге болады? (Балалардың жауабын
тыңдау.)
«Алған әңгімемізді жазып алайық», - дейді тәрбиеші. Ол біздің альбомымызда болады.
Ештеңені шатастырмауға тырыс. Асанның күшікке қалай қамқор болғаны туралы және т.б. соңына
дейін (баланың өзгертілген және толықтырылған әңгімесіндегі негізгі ойларды тізеді) Егер бала
тым жылдам сөйлейтін болса, мұғалім баяу сөйлеу керек екенін білдіріп, сөз тіркесінің басын өзі
айтып бере бастайды.
Жазып алғаннан кейін тәрбиеші балаларды оқиғаның не болғанын толық тыңдауға
шақырады. Оқып болған соң, «әңгімеде бәрі жақсы, үйлесімді ме, бірдеңе жетіспейді ме, бірдеңені
түзету керек пе?» деп сұрайды. Балалар өз ойларын айтып, жетіспеген жерлері болса, оның
ұсынысы бойынша түзетулер енгізіледі. Соңында тәрбиеші балаларды қошеметтеп, оның
әңгімесінің қалай шыққандығын айтып, «Мен мұны сенің ата-анаңа көрсету үшін, альбомыңа
сақтап қоямын» деп оған мақтау сөздер айтады.

13.

Балалардың өз бетінше әңгіме құрастыру арқылы тілдік даму деңгейі
Топ
Төмен
Орташа
Жоғары
Эксперименттік
24%
57%
10%
Бақылау
29%
66%
14%
57%
33%
10%
Төмен
Орташа
Жоғары

14. 6-диаграмма. Бақылау тобындағы балалардың өз бетінше әңгіме құрастыру арқылы тілдік даму деңгейі

66%
28%
6%
Төмен
Орташа
Жоғары

15.

2.2 Театрлық іс-әрекетті дамыту құралы ретінде
балаларды көркем әдебиетке баулу әдістері мен
тәсілдері
Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған қуыршақ театры ойындарының бірнеше
классификациясы бар:
үстел үсті қуыршақ театры (жалпақ суреттегі театр, кружкадағы, магнитті үстел, конус, ойыншық
театры (дайын, үйде);
плакат театры (фланелеграф, көлеңке, магниттік плакат, стенд-буктер);
қолдағы театр (саусақ, қолдағы суреттер, қолғаптар, қолғаптар, көлеңкелер);
қуыршақ міну (гапитте, қасықта, бибабода, таяқта);
едендік қуыршақ (қуыршақтар, конус театры);
тірі қуыршақ театры (үлкен қуыршақ киіміндегі адамдар, маскалар театры және т.б.)
Ең алдымен, балалардың сурет сабағында жасаған қуыршақтарын актерлерге айналдыру керек
болды. Тәрбиеші балаларға қуыршақ театры сияқты театр бар екенін және ондағы әртістердің адамдар
емес, жіптегі қуыршақ екенін айтты.
Қуыршақ театрының сахнасы ретінде спектакльде бейнеленген оқиғаларға байланысты тиісті түсті
матамен жабылған еденді пайдаландық.
Әртіс балалар үшін орындықтар бір-біріне жақын жарты шеңберге орналастырылды. Балалардың
тізелері мен аяқтары еденге үлкен матамен жабылған, соның арқасында кішкентай қуыршақтар
көрермендерге анық көрінді. Балалар қойылым көрсетуге қызығушылық танытқаннан кейін біз
әдістемемізде қарастырылған дәстүрлі жұмысты орындадық:
суретті бейнеден балалар өз кейіпкерінің рөлін таңдауға көшті; оған лақап ат берді;
жіптің көмегімен өз кейіпкерінің мінезіне қарай қимылын басқаруды үйренді;
интонацияларын жаттықтырды.
Спектакльдің мазмұны ең қарапайым болуы мүмкін. Мысалы, «Ақылды сегізаяқтар»
спектаклі. Алдымен тәрбиеші жиналғандардың барлығына сегізаяқтар туралы айтып берді.

16.

«Қарабас Барабас театры» «Алтын кілт» ертегісі бойынша ересектер мен балалардың спектакль-сценасы.
Мақсат. Театр сияқты өнер түрімен таныстыруды жалғастыру, театрдың негізгі атрибуттары туралы білімдерін
бекіту. Сөйлеу сөздігін байыту: сахна, перде, партер, амфитеатр; театрда мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру;
шығармашылық қабілеттерін, көру зейінін, есте сақтау қабілетін дамыту.
Курстың барысы.
Балалар топқа кіреді. Онда Буратино мен Карабас бар (Папа Карло).
Карабас: (Буратиноға қамшы сермеп): Әй, зұлым бала! Сіздің еркелігіңіз үшін менің театрым – құрметті Карабас
Барабас мырзаның театрындағы қойылымдарға ешкім келгісі келмейді! (Папа Карло. Буратино, белгілі себептермен
көрермендер жаңа театрымызға спектакль қоюға бармайды.)
Буратино: Мені ұрмаңыз, сеньор Карабас! Қараңызшы, көрермендер біздің театрға келді, спектакльді көргісі келеді.
Карабас (Папа Карло): О, құрметті көрермендер, мен сіздерді біздің қойылымымызға қарсы алғаныма қуаныштымын.
Өтінемін өтінемін. (Буратино әр көрерменге билет береді, балалар сахна алдында тұрады.)
Құрметті көрермендер, басқа театрлар сияқты біздің театрда да әртістер ойнайтын орын бар. Оның қалай аталатынын
кім біледі? (Сахна.) Аудиториядағы орындар сахнада не болып жатқанын барлығы анық көре алатындай реттелген. Олардың
барлығы арнайы аймақтарға бөлінген, олардың әрқайсысының өз атауы бар. Оларды маған еске түсіріңізші. (Партер,
амфитеатр, оң және сол жақтары.) Бұл аймақтардың қай жерде орналасқанын көрсетіңіз. Енді билеттерге қарап, залдан өз
орныңызды табыңыз.
Орныңызды табыңыз. Кіші топтағы балаларда нақты орыны жоқ билеттер, ортаңғы топтағы балаларда орын нөмірі
бар, ерееск және дайындық топтағы балаларда қатар нөмірі, орын нөмірі және залдағы орны (сол жақта, оң жақта)
көрсетілген билет беріледі. (амфитеатр, партер).
Буратино: Қойылымды бастамас бұрын бәріміз бірге театрымыздың әртістерін еске алайық.
Ертегі кейіпкерін тап. Кішкентай балаларға фотосуреттер немесе ертегі кейіпкерлерінің иллюстрациялары
көрсетіледі - балалар оларды атайды. Ересек жастағы балалар театрландырылған костюмдердегі мектепке дейінгі білім беру
ұйымдарының тәрбиеленушілерінің фотосуреттерін қарап, олардың кім екенін, қандай кейіпкерлерді және қандай
спектакльдерде ойнағанын болжайды.
Буратино: Балалар, біздің актерлер мінген автобус жолда кешігіп қалды. Оның орнына біздің қойылымдардан үзінді
ойнай алатын көмекшілер керек.
Қойылымды тап. Кішкентай балалар әйгілі ертегілердегі үзінділердің қайталануын тамашалайды және
шығармалардың атаулары мен кейіпкерлердің есімдерін болжайды. Ерееск балалардың кейбіреулері ертегілерден немесе
әңгімелерден үзінділерді сахналайды, ал қалғандары табу қажет.
Буратино: Жарайсыңдар балалар, сендер тамаша актерсіңдер және зейінді көрерменсіңдер. Шоуымыз аяқталды.
Билеттеріңізді сақтаңыз, олар сізге бақыт пен сәттілік әкеледі. Келесі кездескенше!
Апта бойы мұғалім балалардың шығармашылық ізденісіне үнемі қызығушылық танытты («Ал сен өз рөлің үшін
қандай қызықты, жаңа нәрсе ойлап таптың? Сенің батыр кеіпкерің өз батылдығын қалай көрсетеді? Егер сенің батыл қоян

17. 2.3 Жүргізілген жұмыстың нәтижесін бақылау және талдау

Бақылау экспериментінің мақсаты – эксперименттік және бақылау топтарындағы ересек
мектеп жасына дейінгі балалардың театрландырылған ойынының даму деңгейін анықтау және
эксперименталды топтағы балалардың театрландырылған ойын дамытудағы жетістіктерінің
динамикасын бақылау.
Бақылау эксперименті екі тапсырмадан тұрды: театрландырылған ойын процесінде
балаларды бақылау және эксперименттік топтағы балалардың зерттеу барысында
театрландырылған ойынды дамытудағы жетістіктерінің динамикасын қадағалау.
Эксперименттің екінші кезеңінде топтағы балаларға ертегіден өздерінің сүйікті үзіндісін
сахналау ұсынылды. Балалар ертегіні көрсетпес бұрын өздеріне ең ұнаған үзіндіні есте сақтауы,
айтып беруі, өз бетінше әрекет етуі керек болды. Бақылау нәтижелері жоғары мектеп жасына
дейінгі балаларда театрландырылған ойынды дамыту осы жастың бағдарламалық талаптарына
сәйкес келетінін көрсетті.
Анықтау экспериментінде және талдауда көрсетілген ересек мектеп жасына
дейінгі балалардың театрландырылған ойынының критерийлері негізінде 4-кесте
және әр топ бойынша жеке мәліметтерді анықтап көрсеті мақсатында 7,8диаграммалар құрастырылды.
4-кесте. Бақылау эксперименті кезіндегі эксперименттік және бақылау
топтарындағы ересек мектеп жасына дейінгі балалардың театрландырылған
ойынының даму көрсеткіштері

18.

Топ
Балалар саны
Театрлық
ойынның даму
деңгейлері
жоғары
орташа
төмен
Эксперименттік
топ
27
10
14
3
Бақылау тобы
27
9
11
7
7-диаграмма. Бақылау эксперименті кезіндегі эксперименттік топ
балаларының театрландырылған ойынының даму көрсеткіштері
3
10
14
Төмен
Орташа
Жоғары

19. Қорытынды Қорытынды

Қорытынды
Шығармашылық – балалардың психикалық әрекетінің мәнді нысандарының бірі, оны
Қорытынды
жеке тұлғаны дамытудың әмбебап құралы, жаңа өмір жағдайларына тұрақты бейімделуді
қамтамасыз ету, стресстік жағдайлардан шығу үшін күштің қажетті резерві және шындыққа
белсенді қатынас ретінде қарастыруға болады. Ал шығармашылықтың ішінде ерекше орын
алатыны театрлық іс-әрекет болып табылады.
Балалар көркем әдебиеті – театрлық іс-әрекетті дамытудың маңызды құралдарының
бірі. Көркем әдебиеттің барлық белгілі жанрларының арқасында бала эмоционалды түрде
дамиды, оның сөйлеуі, қиялы, қабылдауы жетіледі, бұл өз кезегінде театр іс-әрекетін
дамытуда өте маңызды.
Театрлық ойын белгілі бір педагогикалық жағдайларда дами алады, ол біздің
зерттеуімізде педагогикалық әрекеттер жүйесімен ұсынылған, оған мыналар кіреді:
I. Балаларды көркем әдебиет шығармаларымен таныстыру, оған мынадай әдістер кірді:
көркем әдебиет оқу;
әдеби шығармалардың мазмұны бойынша әңгімелесу;
сүйікті ертегілері және олардың кейіпкерлері туралы әңгімелесу;
тақпақ жаттау;
балалардың рөлдер бойынша шығармаларды әңгімелеуі;
балалармен әңгімелесу;
мәнерлілік тәсілдері туралы диалог құру;
балалардың ойын ұйымдастыруына мәтінді бір уақытта дайындауды қамтамасыз ету;
этюдтармен жұмыс.
II. Театрлық ойындарға арналған нұсқаулық:
декорацияны дайындау;
костюм элементтерін жасау;
театрлардың әртүрлі түрлерінде актерлік дағдыларды қалыптастыру;
театр және ойын тәжірибесін қалыптастыру.