Қиын балалар және Қиын балалардың психологиясы және тәрбиелеужолдары

1.

Қабылдаған: Еркеқұл Жансая
Орындаған : Асилхан Назым

2.

Жоспар
І Кіріспе..................................................................................................................................... 3
ІІ Незізгі бөлім…………………………………………………………………………………………..
Қиын бала ұғымы…………………………………………………………………………………….. 4
Қазақстанда Қиын балалар арасында Билл Гейтссынды ерекше адамдарда пайда
бола алады …………………………………………………………………………………………... 5
Қиын оқушылардың пайда болуына себепті факторлар…………………………………. 8
Қорытынды………………………………………………………………………………………………. 15
Пайдаланылған әдебиеттер……………………………………………………………………… 16

3.

Кіріспе
Ата-бабамыз бала тәрбиесіне ерекше көңіл бөлген сондықтан да «жаны баладай
таза, бала сияқты ақкөңіл»деген сөз тіркестері белгілі бір пәк сезім суреттерін
бейнелейді. Бірақ қазір жасөспірімдер арасында бұзақылық өршіген. Жақынына
пышақ ала жүгіретіндері де аз емес. Жастар арасында қылмыс өршіп барады.
Әсіресе, ауыр қылмыстың белең алуы алаңдатады. Ер балалардан қыздар да
қалысып жатқан жоқ. Жылына төрт мыңға жуық жасөспірім түрмеге тоғытылады.
Ұрпақ тәрбиесі қай заманның, қай қоғамның болсын көкейкесті мәселелері болып
келгендігі дәлелдеуді қажет етпейді. Тәрбие ана сүтінен басталып, біреудің біреуге
ықпалы арқылы өмір бойы қалыптасатын күрделі құбылыс. Бала тәрбиесі
салғырттыққа, себеп -сылтау іздеуге төзбейді. Оны жүргізу үшін педагогикалық
ұжымның кәсіптік білгірлігі, ата- аналардың саналық көзқарасы және осы
принциптерге негізделген мектеп пен отбасы арасындағы тығыз байланысқан одақ,
нәтижелі жұмыс қажет. Соңғы кезде жасөспірімдер ,жеткіншектер арасында
мектеп қабырғасында жүріп- ақ кейбір келеңсіз оқиғаларға оқушыларымыздың көп
ұрынуы, «қауіпті топтағы» бала есебін толықтыруы, сөз жоқ, мектеп ұжымы мен
ұстаздарды ойландырады.

4.

«Қиын бала дегеніміз қандай
бала?
Қиын бала» - белгілі бір жұмысы
жоқ, жағдайлары төмен
немесе жұмыстан қолы
тимейтін, баласына қарауға
уақыты жоқ, қызметтегі ата - ана
отбасынан шығады.
Демек тәрбиенің осалдығынан,
мінез ерекшеліктеріне қарай
қиын бала туындайды.
Шет елдерде бұл ұғымды
девянтное поведение», - дейді.

5.

Қазақстанда Қиын балалар арасында Билл Гейтссынды
ерекше адамдарда пайда бола алады
Әлемде көптеген атақты тұлғалардың балаық кезенінде
зер салатын болсақ мінезі құлығы шатақ сабаққа деген
Ынта жігері жоқ жандар екендігін естейміз Билл Гейтсте
Мектепте нашар оқыған екендігін білесіз бе ?
Олда балалық шағында өте қиын балалар тобына өзін
Жатқызады екен оның мына бір сөзі бар ( Мен балаық
Шақта өте тентек биазы бала болдым мені мұғалімдер
Жек көретін еді мен оны байқайтын едім сол себепті
әрқашан әдебиет , жаратылыстану астрономия деген
сабақтарды мүлдем оқыған емеспін ) дейді .
Билл Гейтс Беларус ұстазы Анастасия деген
математикадан сабақ беретін ұстазы мен ата анасының
Қолдауы арқылы осы кезге жетті дейді

6.

Константин
Дмитриевич
Ушинский
К. Д. Ушинский айтқандай баланы
«қиын деп атау үшін оған тән жеке
бастың қиындығын танытатын
белгілерін таба білу керек.
Адамның әуелден тігінші болып
тумайтыны сияқты қайырымдылық пен
жаман қылық та адамға әуелден
жаратылысынан дарымайды.

7.

«Қиын оқушы», «Тәрбиесі қиын бала» ұғымдары өте кең. Бұл ұғымдар
ғылымға 30 жылдары А.С. Макаренко, В.Н. Сорока-Росинскийдің
еңбектерінде орын тапқан. Педагогикалық тәрбиесі қиын балалар –
бұл оқуға, еңбекке, қоғамдық өмірге ықыласы жоқ балалар.
Баланың бас ұстазы-ата-ана. Ата-ананың бала тәрбиелеудегі рөлі
ерекше. Өкінішке орай, кейбір ата-аналар тарпынан
жасөспірімдерді тәрбелеуде жіберілетін төмендегідей қателіктер
байқалады:
Девиантты жүріс-тұрыс пен мінез-құлыққа душар болған
балалармен жұмыс түрі мен технологиясы – алдын алу және
қатарға қосу немесе бейімдеу болып табылады. Бейімдеудің
бірнеше түрі бар, олардың бірі-психологиялық бейімдеу.
Психологиялық жолмен бейімдеу – баланың сана сезімінде терең
орын алып қалған «менің ешкімге қажетім жоқ», «менің қолымнан
ешнәрсе келмейді» деген ойдан арылтып, ақыл кеңес беру,
иландыру жолымен өзіне деген сенімін арттыру.
Сондықтан барлық мектептердегі психолог мамандар
оқушылардың ішкі қасиеттерін анықтауға, дарынын шыңдауға,
мектеп пен отбасы арасындағы тығыз байланысты одақтастыруға
жағдай жасауы тиіс.
Тәрбие отбасынан басталады.

8.

Қиын баланы қалай тәрбиелейміз жоспар
Жоспар
: I кезекте балаларды теория жүзінде зеріттеймінБақылау,
сұрау әдістері арқылы 1. Ол балалардың өмірін зеріттеймін2.
Тұрмыстық жағдайын: ( әлеуметтік жағдайын) 3. Ата анасы
достарының қарым қатынасын анықтаймын
II Практика жүзінде ол балалармен жұмыс істеуге
психологиялық дайындық жасап баламен әңгімесілесу
III Психологиялық түрлі ойын арқылы балалардың өмірлік
көзқарасың өзгерту IV Ата — анасы н|е достарының
арасындағы қарым қатнасқа жақсылап дайындап екі
тараптылардыда жеке диалог құрамыз

9.

Қиын оқушылардың пайда болуына
себепті факторлар.
Отбасы тәрбиесінің дұрыс ұйымдастырылмауы, яғни тұрмыстағы ұрыс –
талас, даужанжал, баланың табиғи психологиялық ерекшеліктерін
ескермеу, ата-ананың біреуінің болмауы, т. б. жағдайлар себепті болады.
Қоғамдық ұйымдар мен жұртшылықпен жүргізілетін жұмыстың әсіресе,
оқушылар тұратын микроаудандарда күрт төмендееуі. Қиын балалардың
пайда болуына бірден – бір себепті болатын және жағымсыз жағдай
туғызатын – отбасы тәрбиесі. Оның басшылары: баланың күнделікті жүріс –
тұрыстарын қадағаламау; оның көзінше арақ – шарап ішу, дау-жанжал,
ұрыс-керіс туғызу. Екіншіден, тәрбиенің көзі, баланы киіндіру, тамақтандыру,
мұң-мұқтаждын қамтамасыз етуідеп санаушылық.
Жастайынан еңбектену әдет-дағдыларын қалыптастырмау, баланың жан
дүниесіне көңіл аудармау, отбасындағы ажырау және жаңа адамның
отбасы мүшесі болып етуіне себеп болады. Мысалы: зерттеулердің
қорытындысы дәлелденгендей тәртібі нашарлаған оқушылардың көбі ата
аналардың моральға жат қылықтарымен өз балаларына теріс әсерлер
жасаған. Баланың тәрбиесіне кері әсер ететін келеңсіз жағдайларда (ұрыскеріс, дау-жанжал), бірін-бірі сыйлау сияқты қасиеттердің сезбейтіндігі аян.

10.

Қиын балалардың жұмыс істеудің негізгі
шарттары:
1) Әрбір қиын
баланы жан –
жақты зерттеп,
мінез –
құлықтарының
бағыт –
бағдарын
айқындау, оның
ішіндегі
адамгершілік
типтегі қасиетін
іріктеп алу.
2) Әрбір оқушының
адамгершілік сынды
тәжірибелердің құра
біліп, соның негізінде
тәртіпті,
айналасындағы
өмірге көзқарасты,
ұжымдық қарым –
қатынас
дағдыларын
қалыптастыруды
ұйымдастыру.
3) Әрбір жеке
тұлғаның
ерекшеліктері мен
мүмкіндіктеріне
және
творчестволық
талап – тілектеріне
орай, қабілеті мен
икемдектерін
дамыту, қоғам
жұмыстарына
қатыстыру.
4) Кейбір қиын оқушылардың
оқу – тәрбие процесінде
ұжымдық өмір қарым –
қатынастарында ұсқынсыз
ауытқушылықтар болса, деп
кезінде өол үшін беріп, одан
сақтандыру, оны туғызатын
әрекеттерді жою. Әңгімелеу
оқу – тәрбие процесінде ең
қажетті құралы. Оқушының
жеке басына түскен жағдай,
оны ортаға салуға
болмайтындай болса, онда
мұғалім тәжірибелі педагог
баламен жеке сырласу
арқылы көздерін жеткізеді.

11.

Қиын балалардың психологиясын
зеріттеген ғалымдар
Қиын балалар және мінез-құлықтағы қиындық ұғымы 1920-30
жылдары П.П. Блонскийдің еңбектерінде пайда бола бастады.
Оның зерттеулерінде қиын балалардың мінез-құлық тарихын
мектеп, отбасы арқылы ашып көрсетеді. Ол қиын балаларға
мұғалімнің қатынасы арқылы қиын оқушы терминін нақтылауды
жөн көреді. Бұл балаларға былайша мінездеме береді: обьективті
көзқараспен қарағанда қиын оқушы –мынадай, ол мұғалімнің
жұмысының жемісті еместігіне байланысты. Субьективті
көзқараспен қарағанда қиын оқушы – мынадай, онымен мұғалімге
жұмыс істеу өте қиын, мұғалімнен көп жұмыс істеуді талап ететін
оқушы. Істі бүлдіруші оқушыларға толыққанды мінездеме бере
отырып, П.П. Блонский өз жұмыстарында мектепті, сыныпты
ұйымдастыруға баса көңіл бөледі. Блонскийдің пікірі бойынша
қайта тәрбиелеудің нағыз тура жолы, тәртіп бұзушыларды
мәдениетсіз ортадан мәдениетті балалар ұжымына біртіндеп әкелу
болып табылады. Қиын бала мәселесі бойынша ең алғаш зерттеу
жүргізген П.П. Бельский кәмелетке жасы толмаған мінезқұлқындағы қиындығы бар балалардың ішкі дүниесін қарастырды.

12.

В.В. Трифонов зерттеулерінде
«қиын оқушы анықтамасы –
бұл күнделікті педагогикалық
әсерге көне бермейтін, өзіне
үнемі қосымша уақыт бөліп
қарауды, мұғалімнің ерікжігерін, күшін, қажырлы
педагогикалық еңбегін
қажетсінетін оқушы.
ВЛАДИСЛАВ ТРИФОНОВ
Фортунатов Алексей Фёдорович
Г.А. Фортунатовтың зерттеулерінде «қиын
балаларға » үлгермеушілер мен тәрбие
ықпалына көнбейтін балаларды және
психикалық бұзылудан жапа шеккендерді
жатқызады. Қазіргі кезде психологияда қиын
бала түсінігінің бірыңғай анықтамасы жоқ.
Бұл шексіз ұғым, ол жеке адамның өзгеру
құбылысын жинақтаушы. Осы
категориядағы балалардың жалпы
адамдық және өзге ешкімде
қайталанбайтын қасиеттері, әлеуметтік
және биологиялық факторлардың
ықпалымен қамтамасыз етіледі.

13.

Тәрбие отбасынан
басталады
Қиын балалардың отбасындағы беріктігі және өнегелі отбасында өнегелі ұрпақ тәрбиеленетіні сөзсіз.
Қиындықты шешудің негізгі жолы-отбасында қарым-қатынастарды орнату.
В.Сухомлинский тәрбиені отбасы жағдайын зерттеуден бастайды. Ол баланың сабақ үлгерімінің
жақсаруымен қоса денсаулығының мықты болуына ,ой-өрісінің кеңеюіне көңіл бөлді және
балалардың 3-4 сыныптарға деиін бірқалыпты ,тәртіпті болып келіп, 4-сыныптан кейін бастайтындығын
түсіндірді. Ересек кезең – бала тәрбиелеудегі ең қиын кезең екендігін айта келіп, ата-аналарды
балалармен сырласуға шақырады.
Отбасының қоғам мен мемлекет, тіпті күллі адамзат алдындағы атқаратын қажеті сан қырлы . «Отан
отбасынан басталады» десек, адам тәрбиесі –Отанды сүю, өмірге құштарлық , сұлулықты тану бала
бала кезден жанұяда басталатыны баршаға аян.
А.С. Макаренко: «Тәрбие –баламен сөйлесумен, оған ақыл-кеңес берумен ғана
шектелмейді.Тәрбие-тұрмысты дұрыс ұйымдастыра білуде, балаға әркімнің өз жеке басы арқылы үлгі
-өнеге көрсетуінде»,-деген ғой.Баланы жас кезінен бастап сыйлап,қадір-қасиетін ,ар-намысын
бағалап, дұрыс сөйлеп, дұрыс қарым-қатынас жасаған абзал.
Баланың айтайын деген өтінішін ,ақылдасқысы келген мәселесін ата-анасы тыңдап, ақыл-кеңес беруі
керек.
Ата-ана отбасындағы үлкендерді сыйлап, құрметтесе ,кішілерге қамқор болса, бала да сондай
болуға ұмтылады.Баланың тәрбиелі болып өсуіне берекелі отбасының әсері мол екені белгілі.

14.

Қиын балаларды тәрбиелеудегі
ұстанымдар
Оқушының жан-жақты тәлім-тәрбие алуға ,олардың ішкі
қасиеттерін анықтап, дарынын шыңдап,сол арқылы өздері
көздеген тәрбие бұлағына жағдай жасауымыз қажет.
Оқу-санқырлы рухани өмірдің тек бір ғана құрамды бөлігі.Егер
ұжым ішінде идеялық,азаматтық, интеллектуалдық,
еңбектік,эстетикалық қарым-қатынастар болған жағдайда
оқушылартолық мәнді рухани өмір сүре алады.
Тәрбие күшіне ену дегеніміз- өз жұмысына ,ісіне
сену.Себебі,нағыз сенім бар жерде ғана,нағыз талашылдық
,еңбек тәртібі болады.
Қазіргі жас ұрпақтардың –болашақтағы еліміздің ертеңі болып
табылатын балалардың сана-сезімін,мінез-құлығын,ақыл-ойын
дамыту үшін өзін-өзі басұаруды нығайтып,ұжымдық
шығармашылық істерге дағдыландырудың тәлім-тәрбиелік
маңызы үлкен.

15.

Қазақ халқы-ғажап тәлімгер.
Халықтық педагогиканы оқыту үрдісінде пайдалана отырып, ұлттық тәрбие беруде
жеткіншектерге тілі мен әдебиетін ,тарихы мен өнерін қастерлеп, салт-дәстүрін меңгертуоқушыға қажет.
Халқымыздың рухани мұраларының бірі-салт-дәстүр. Сол арқылы ұрпаққа адалдық, ақыл-ой,
еңбек, эстетика, отбасы тәрбиесіне байланысты тәлім-тәрбие беретіні ежелден белгілі.
Жасөспірімдерді, нашақорлықтан, ұрлықтанарашалауда, олардың санасына кісілік,
адамгершілік қасиеттің рухын ұялатуға берері көп Ата-бабаларымыз әдептілігімен,
өнерпаздығымен отбасы мүшелерінің бір-біріне дегенөзара достық қарым-қатынасымен,
ерең еңбегімен балаларына үлгі өнеге көрсеткен. Тілі енді шығып келе жатқан нәрестенің
дұрыс анна тілінде сөйлеуіне де зор мән берілген,әртүрлі жаңылтпаш, мақал-мәтелдер
үйрететін,ерптегілеп айтып беретін ата-аналарының «Бала біздің болашағымыз» деп қарауы
болашақ ел ұрпағының жақсы адамзат болып өсуіне зор ықпалы тигізері анық.
«Елдің көркі тіл десек, тілдің көркі сәби ме деп қаласың», -деп Қ. Мырзалиев тегін айтпаған.
Сондықтан отбасы мүшелері арасында жақсы қарым-қатыныс қалыптасқан болса.олар өз
анна тілінде сөйлесе, ол жанұяда мәдениетті азамат өсіп шығатыны сөзсіз.
Бүгінгі ХХІ ғасыр талабында Жан-жақты ел тарихын жетік білетін , заман талабына сай
азаматтарды тәрбиелеу-басты міндет.

16.

Қорытынды
“Балаға қайырымдылық пен жаман қылық әуел бастан жаратылысынан
дарымайды. Бірақ қайырымдылықпен немесе жаман қылықпен байланысты күйге
жаратылысынан бейім болуы мүмкін, сонда оған қандай да болсын басқа
әрекеттерден гөрі әлгі күйден туатын әрекеттерді істеу оңайырақ болады.
Сондықтан, оны қандай да болсын сырттан келген басқа бір ниет қарама-қарсы
жаққа бағыттап жібермесе, ол әуел бастан-ақ жаратылысынан өзіне оңайырақ
келетін әрекетке бет қояды”деген Әл Фараби . Барлық жағымды, жағымсыз
оқиғалар санасына жаңа ғана сәуле саңылауы түсе бастаған балаларға әсер
етері анық –дей келе қандай жағдай болмасын көк шыбықтай көктеген
балаларымыздың күні ертең ел азаматы болып шығу өлшеусіз үлес қосу басты
міндеті “Бәрі анадан ізгі болып туғандар, сүтпен сіңіп жан-жүйесін құғандар,
жақсыға ерсе жақсы бола бастайды, жаманға ерсе, жауыздықтан қашпайды”.
Сонда жасөспірімдер арасындағы бұзақылыққа кім кінәлі деген сұрақ туындағанда
ол отбасындағы тәрбиенің төмендегені, ата-ана балаға деген көзқарасын дұрыс
түсінбеуі, қоғамдағы теріс ықпалынан балаларын қорғау білмегені деп
қорытындылауға болады.

17.

Қолданылған әдебиеттер тізімі
1.Жұмабаев. Ә. «Қиын оқушылырды мектеп
жағдайында тәрбиелеу мәселелері» Алматы 1991
ж.
2. https://pedagogicheskaya.academic.ru/
3. https://medaboutme.ru/
4. https://mirznanii.com/a/199949/trudnye-deti-kto-oni-prichinypoyavleniya
5. http://www.prodetey.ru