Беларусь у складзе Расійскай імперыі (лекцыя 5)

1.

ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСКАЙ
ДЗЯРЖАЎНАСЦІ

2.

Беларусь у складзе Расійскай імперыі

3.

Крызіс у Рэчы Паспалітай
• 1764 г. – абранне новага караля Рэчы
Паспалітай;
• 1768 г. – Слуцкая (праваслаўная) і Торуньская
(пратэстанцкая)
канфедэрацыі
дабіліся
ўраўнавання правоў католікаў і дысідэнтаў
• 1768 г. – створана Барская канфедэрацыя
Станіслаў Аўгуст
Панятоўскі

4.

Першы падзел Рэчы Паспалітай (1772 г.)

5.

Чатырохгадовы сойм (1788–1792 гг.)
3 мая 1791 г. – Канстытуцыя Рэчы Паспалітай:
• уведзена спадчынная манархія;
• адмянялася «ліберум вета»;
• забараняліся канфедэрацыі;
• ліквідацыя дзяржаўнасці ВКЛ.
1792 г. – створана Таргавіцкая
канфедэрацыя

6.

Другі падзел Рэчы Паспалітай (1793 г.)

7.

Трэці падзел Рэчы Паспалітай (1795 г.)

8.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел
1796 г.
1801-1802 гг.
губерні:
губерні:
Беларуская
Магілёўская
Віцебская
Мінская
Гродзенская
Віленская
Мінская
Літоўская

9.

Урадавая палітыка ў дачыненні да Беларусі
1772 г. – прывядзенне да прысягі
насельніцтва новадалучаных зямель;
• асобы, якія не жадалі прысягнуць – на
працягу 3 месяцаў павінны былі
пакінуць межы Расіі
працягваў дзейнічаць Статут ВКЛ 1588 г.
шляхта пазбаўлялася права на:
• стварэнне канфедэрацый;
• ўтрыманне войска і крэпасцей.
Кацярына ІІ

10.

Канфіскацыя зямельных уладанняў у Беларусі
Асобы, якія страцілі свае зямельныя ўладанні:
пасля падзелу 1772 г. – тыя, хто не прысягнуў новай уладзе;
пасля падзелаў 1793 і 1795 гг.:
• тыя, хто не прысягнуў новай уладзе;
• тыя, хто парушыў ранейшую прысягу падчас
паўстання 1794 г. пад кіраўніцтвам Т. Касцюшкі.
пачатак ХІХ ст.:
• тыя, хто пакінуў межы Расійскай Імперыі (нават
на невялікі тэрмін);
1812 г.:
• тыя, хто супрацоўнічаў з Напалеонам
Т. Касцюшка

11.

Камісія часовага ўраду
Вялікага Княства Літоўскага
ліпень 1812 г. – створана пасля захопу Вільні;
удзельнікі: Ю. Сіракоўскі, С. Солтан, К. Прозар, А. Сапега, А. Патоцкі
і інш.
кампетэнцыя:
• фінансавыя пытанні;
• арганізацыя ўзброеных сіл;
• фарміраванне жандармерыі і суда

12.

Канфіскацыя зямельных уладанняў у Беларусі
12 снежня 1812 г. – амністыя:
• вяртанне канфіскаваных маёнткаў
Напалеон I Банапарт

13.

Пытанне дзяржаўнасці ў грамадскапалітычным жыцці Беларусі першай
паловы ХІХ ст.

14.

Дзейнасць тайных студэнцкіх арганізацый
1817–1823 гг. – у заходніх губернях Расіі і Польшчы існавала каля 50 тайных
згуртаванняў
Таварыства філаматаў (прыхільнікі ведаў):
• 1817 г. – створана пры Віленскім універсітэце пры ўдзеле А.Міцкевіча,
Я.Чачота, Т.Зана і інш;
• мэты:
культурна-асветніцкая
(першапачаткова),
ажыццяўленне
нацыянальна-вызваленчай барацьбы (пазней).
1818 г. – заснаваны Таварыства прамяністых і Саюз літаратараў;
1819 г. – у Свіслацкай гімназіі заснавана Таварыства аматараў навук;
Таварыства філарэтаў (аматары добрых спраў):
• 1820 г. – створана пры Вышэйшым піярскім вучылішчы ў Полацку пры
ўдзеле Т.Зана, Я.Чачота, А. Адынца і інш;
• мэта: адраджэнне Рэчы Паспалітай

15.

Рэакцыя ўладаў на дзейнасць тайных
студэнцкіх арганізацый
1824–1825 гг.:
• забарона вучыцца ў замежных універсітэтах
• узмоцнены нагляд за мясцовымі навучальнымі ўстановамі
• тайны прагляд лістоў прыватнай перапіскі

16.

Уплыў расійскіх і польскіх арганізацый на
развіццё нацыянальна-вызваленчага руху
Патрыятычнае таварыства (польская арганізацыя):
• 1821 г. – стварэнне;
• мэта: аднаўленне Рэчы Паспалітай
• склад Літоўскага савета Патрыятычнага таварыства: М.Ромер, К.Радзівіл і
К.Прозар;
«дзекабрысцкі» рух:
• 1820 г. – з Пецярбурга ў сувязі з паўстаннем Сямёнаўскага палка ў
Беларусь пераведзены гвардзейскі корпус;
• мэта: знішчэнне самадзяржаўя, нацыяналізацыя памешчыцкай зямлі,
скасаванне прыгоннага права;
• будучыя дзекабрысты: М. Mypaўёў, А.Бястужаў, М.Лунін, А. Адоеўскі,
К.Рылееў і інш.
14 снежня 1825 г. – спроба ажыццявіць дзяржаўны пераварот

17.

Нацыянальна–вызваленчы рух у Беларусі ў
другой трэці ХІХ ст.
Дэмакратычнае таварыства
• 1836 г. – стварэнне (ініцыятар – Ф. Савіч);
• мэта: дасягненне сацыяльнай роўнасці, адмена
прыгоннага права, самавызначэнне беларускага
народа.
• 1836 г. – арганізацыя выкрыта, Ф. Савіч
сасланы на Каўказ
• 1846–1849 гг. – Саюз свабодных
(Ашмяны, Вільня, Гродна, Ліда, Мінск)
братоў
Ф. Савіч

18.

Паўстанне 1830–1831 гг.
шляхецкая (радыкальная) плынь
І. Лялевель
кансерватыўна-арыстакратычная
плынь
А. Чартарыйскі
аднаўленне
Рэчы Паспалітай
• за надзяленне сялян зямлёй з
выплатай страт памешчыкам;
• за сумесную з расійскім народам
вызваленчую
вайну
супраць
самадзяржаўя;
• не
прызнавалі
нацыянальных
правоў беларускага народа
• адмаўлялі сацыяльныя рэформы;
• за дыпламатычнае ўздзеянне на
расійскі ўрад;
• за ўсталяванне канстытуцыйнай
манархіі

19.

Палітыка расійскага ўрада ў Беларусі
пасля паўстання 1830–1831 гг.
верасень 1831 г. – Асобы камітэт па справах заходніх губерняў;
Скасавана дзеянне Статута ВКЛ 1588 г. і ўведзена новае заканадаўчае
ўлажэнне – «Установа аб губернях»:
• 1831 г. – Магілёўская і Віцебская губерня;
• 1840 г. – астатняя тэрыторыя Беларусі;
чэрвень 1840 г. – абмежавана выкарыстанне назваў «Беларусь» і «Літва»,
замест іх – «Северо-Западный край»
май 1832 г. – закрыты Віленскі ўніверсітэт і ліквідавана Віленская
навучальная акруга;
• выпускнікам Віленскага універсітэта забаранялася выкладаць у мясцовых
школах

20.

Паўстанне 1863–1864 гг.
«белыя»
буйная і сярэдняя шляхта,
гандлёва-фінансавая буржуазія
• не жадалі сацыяльна-эканамічных
пераўтварэнняў;
• імкнуліся аднавіць Рэч Паспалітую
шляхам націску краін Заходняй
Еўропы на Расію;
• адмаўлялі права на нацыянальнае
самавызначэнне беларусаў
правыя (стаўка на шляхту)
надзяленне сялян зямлёй за грашовую
кампенсацыю памешчыкам
«чырвоныя»
дробная шляхта, афіцэры,
дробная гарадская буржуазія,
інтэлігенцыя
• імкнуліся
аднавіць
Рэч
Паспалітую ў межах 1772 г.;
• прызнавалі
права
на
нацыянальнае
самавызначэнне
беларусаў;
левыя (стаўка на сялян)
надзяленне сялян зямлёй шляхам
ліквідацыі памешчыцкай зямлі

21.

Падрыхтоўка і пачатак паўстання
1862 г. – Цэнтральны нацыянальны камітэт (ЦНК);
лета 1862 г. – у Вільні створаны Літоўскі правінцыяльны камітэт (ЛПК) і
мясцовыя (Гродзенская, Мінская, Навагрудская і інш.) рэвалюцыйныя
арганізацыі;
22 студзеня 1863 г. – ЦНК
1 лютага 1863 г. – ЛПК
Часовы нацыянальны ўрад
Часовы ўрад Літвы і Беларусі

22.

Паўстанне на тэрыторыі Беларусі ў 1863 г.
студзень–люты 1863 г. – з’яўленне
першых паўстанцкіх (польскіх) атрадаў;
сакавік–красавік 1863 г. – фарміраванне
мясцовых паўстанцкіх атрадаў;
сакавік 1863 г. – кіраўніцтва паўстаннем
пераходзіць да «белых» (К. Каліноўскі
накіраваны ў Гродзенскую губерню);
Часовы ўрад Літвы і Беларусі
Літвы
Аддзел кіраўніцтва правінцыямі

23.

Паўстанне на тэрыторыі Беларусі ў 1863 г.
май 1863 г. – новы
губернатар М. Мураўёў;
Віленскі
генерал-
май 1863 г. – пры дапамозе 200-тыс. арміі
паўстанне
падаўлена
ў
Віцебскай,
Магілёўскай і Мінскай губернях;
М. Мураўёў

24.

Паўстанне на тэрыторыі Беларусі ў 1863 г.
май 1863 г. – новы Віленскі генерал-губернатар
М. Мураўёў;
май 1863 г. – пры дапамозе 200-тыс. арміі
паўстанне падаўлена ў Віцебскай, Магілёўскай
і Мінскай губернях;
чэрвень 1863 г. – кіраўніцтва паўстаннем
пераходзіць да «чырвоных»
ліпень 1863 г. – К. Каліноўскі – кіраўнік
Аддзела кіраўніцтва правінцыямі Літвы (пад
яго кантролем – усе паўстанцкія атрады
Беларусі);
К. Каліноўскі

25.

Паўстанне на тэрыторыі Беларусі ў 1863–1864 гг.
ліпень 1863 г. – К. Каліноўскі – кіраўнік Аддзела кіраўніцтва правінцыямі
Літвы (пад яго кантролем – усе паўстанцкія атрады Беларусі);
28 жніўня 1863 г. – Польскі нацыянальны ўрад загадаў спыніць ваенныя
дзеянні;
верасень 1863 г. – паўстанцкія атрады на тэрыторыі Беларусі былі разбіты;
студзень 1864 г. – арыштаваны К. Каліноўскі (22 сакавіка – павешаны ў
Вільні);
летам 1864 г. – ліквідавана апошняя рэвалюцыйная арганізацыя ў
Навагрудскім павеце

26.

Наступствы паўстання 1863–1864 гг. для Беларусі
пакараны смерцю –
12,5 тыс. – выселены
128 чалавек, сасланы на катаргу – 853, каля
1864 г. – Горы-Горацкі земляробчы
інстытут пераведзены ў Пецярбург
абмежаванне каталіцкага ўплыву
русіфікацыя ўсіх сфер жыцця

27.

Народніцтва
тэорыя «сялянскага сацыялізму» – дасягнуць
сацыялізму, мінуючы стадыю капіталізму
другая палова 1870-х – пачатак 1880-х гг. –
народніцкія гурткі ў Мінску, Магілёве, Гродне,
Віцебску, Пінску, Оршы, Слуцку і інш.
А. Герцэн
«Зямля і воля»
1879г.
«Народная воля»
«Чорны перадзел»
(індывідуальны тэрор)
(прапаганда)
1 сакавіка 1881 г. – народаволец з Мінскай губерні –
І.Грынявіцкі кінуў бомбу ў імператара Аляксандра ІІ
М. Чарнышэўскі

28.

Народніцтва
першая палова 1880-х гг. –
дзейнасць
беларускіх гурткоў у Пецярбургу
група «Гоман» – выступала
аб’яднання
ўсіх
народніцкіх
Беларусі
канец ХІХ ст. –
месца марксізму
з
ідэяй
гурткоў
народніцтва саступіла
гектаграфічны
часопіс «Гоман» –
выдадзены 2 нумары

29.

Грамадска-палітычны рух у пачатку ХХ ст.
1902
г.
–
арганізавана
Беларуская
рэвалюцыйная
грамада
(БРГ)
–
І. і А. Луцкевічы, А. Пашкевіч, К. Кастравіцкі,
А. Бурбіс, В. Іваноўскі:
• звяржэнне самадзяржаўя;
• ліквідацыя
прыватнай
зямельнай
уласнасці;
• ўсталяванне дэмакратычнага ладу
1903–1906 гг. – БРГ
сацыялістычная грамада
Беларуская

30.

Першая расійская рэвалюцыя (1905–1907 гг.)
9 студзеня 1905 г. – у Пецярбургу расстраляна мірнае шэсце рабочых –
«Крывавая нядзеля»
студзень 1905 г. – палітычныя забастоўкі салідарнасці ў 30 гарадах і
мястэчках Беларусі (34 тыс. чалавек);
люты–сакавік 1905 г. – забастоўкі эканамічнага характару;
красавік–чэрвень 1905 г. – палітычныя выступленні ў 56 гарадах і
мястэчках Беларусі (100 тыс. чалавек);
восень 1905 г. – Усерасійская палітычная стачка

31.

Манiфест аб палiтычных свабодах
17 кастрычнiка 1905 г.
надзяленне Дзяржаўнай думы заканадаўчымі
паўнамоцтвамі;
дазвол на стварэнне і дзейнасць палітычных
партый.
першыя легальныя партыі:
• Канстытуцыйна-дэмакратычная
(кадэты);
• Саюз 17 кастрычніка (акцябрысты);
• «Саюз рускага народа».
партыя

32.

Першая расійская рэвалюцыя (1905–1907 гг.)
усплескі рэвалюцыйнага руху:
• студзень 1906 г. – у сувязі з гадавінай «Крывавай нядзелі»;
• красавік 1906 г. – напярэдадні святкавання 1 мая
ліпень–снежань 1906 г. – працягвалася толькі эканамічная барацьба;
3 чэрвеня 1907 г. – загад аб роспуску ІІ Дзяржаўнай думы і аб змяненні
выбарчага закону – «Трэцячэрвеньскі пераварот»

33.

Беларускі нацыянальны рух пасля рэвалюцыі 1905–1907 гг.
1907 г. – прыпыніла дзейнасць
сацыялістычная грамада;
Беларуская
цэнтр беларускага нацыянальнага руху – газета
«Наша ніва» (лістапад 1906 г. – жнівень 1915 г.)
галоўная мэта – барацьба за захаванне адзінства
беларускага народа

34.

Заснавальнікі «Нашай Нівы»
І. Луцкевіч
А. Уласаў
А. Луцкевіч
В. Іваноўскі
А. Пашкевіч