Балалардағы бөртпе синдромы. Қызамық

1.

КеАҚ «СМУ» Балалар жұқпалы аурулар кафедрасы
Дисциплина: Балалар жұқпалы аурулар
Тақырыбы:Балалардағы бөртпе синдромы
Қызамық
4 курс, игеру деңгейі Т-Е-Р
Балалар жұқпалы аурулар кафедрасының ассистенті: Смаилов Е.С

2.

Лекция жоспары
1.Қызамық анықтамасы.
2.Қызамықтың өзектілігі
3.Этиология.
2.Патогенез.
3. Эпидемиология.
4.Диагностикалық критери, физикальды қарау.
6.Лабораторлы зерттеу.
7.Дифференциалды диагностика.
8.Емі.
9. Профилактика.

3.

Анықтамасы
Қызамық – (жүре пайда болған)-rubella вирусынан туындайтын, ауа-тамшы
жолымен берілетін, кіші дақты-папулезді бөртпемен, перифериялық лимфа
түйіндерінің (көбінесе шүйде және мойын артқы) ұлғаюымен, орташа
интоксикация және шамалы катаральды белгілермен сипатталатын жіті
инфекциялық ауру.

4.

Өзектілігі
Нәрестенің құрсақішілік зақымдануы кезінде ағзалар мен тіндердің ауыр
жүйелі зақымдануы дамиды. Қазіргі уақытта қызамық тұмау және жедел
респиарорлы аурулардан кейінгі жетекші орындардың бірін алады [Филатов
H.H. және т. б., 2001; Шарапова О. В., 2004; Фельдблюм И. В. және т. б., 2007].
Қызамық жеңіл ауру деп саналады. Алайда мұндай анықтама балалар үшін
әділ [Помогаева А. П. және т. б., 1999]. Ересектердегі ауру үлкен ауырлықпен
сипатталады (ұзақ қызба, буын синдромы, орган патологиясының дамуы)
[Корягин В. Н., 1983; Постовит В. А., 1997]. Қызамықтың өзектілігі
балалардың өлімге немесе мүгедектігіне әкелетін туа біткен даму
кемістіктерінің қалыптасуымен вирусының ұрыққа тератогендік әсері есебінен
сақталады [Малкова Е. М. және т. б., 2002; Ясинский а. а. және т. б., 2004; Best,
J. м. Эд Эл.- Алматы: "Мектеп" баспасы, 2004; Чжэн Д. П. және т.б., 2005; IT.
ДЖИ. және т. б., 2006 ж.]

5.

Этиология
Қызамық
вирусы
Togavirus
тұқымдасына
Rubivirus
түріне
жатады. Вириондардың диаметрі 5060 нм, үстіңгі жағында сирек
талшықтар орналасқан, ұзындығы 8
нм, РНҚ бар. Басқа тогавирустардан
айырмашылығы,
вируста
нейраминидаза бар. Виурс антигендік
құрылымның
тұрақтылығымен,
мутагендік және тератогенділігімен,
цитопатикалық
әсермен,
персистенцияға
бейімділігімен,
сыртқы ортадағы тұрақсыздығымен
https://thenativeantigencompany.com/products/rubella-virusерекшеленеді
lysate/

6.

Эпидемиология
Инфекция көзі және резервуары –қызамықтың айқын клиникалық түрімен
немесе көмескі түрімен ауырып жүрген адам.
Берілу механизімі - аэрозольді, берілу жолы - ауа-тамшылы.
Вертикальды берілу жолы- трансплацентарлы.

7.

Патогенезі
(жүре пайда болған қызамық)
Жоғарғы
тыныс алу
жолдарының
шырышты
қабатын
зақымдайды
Жергілікті
лимфа
түйіндеріне
еніп,
репродукцияланады.
Инкубациялы
қ кезеңде
вирус
гематогенді
жолмен
организмге
таралады
Вирус лимфа
түйіндері мен
тері
эпителиіне
шөгіп,
иммудны
қабыну
процессі
дамып,
нәтижесінде
бөртпе пйда
болады.
Вирусемия
әдетте
экзантеманың
пайда
болуымен
аяқталады.
Қанда
вируснейтрал
дайтын АТ
түзіледі.

8.

Патогенез
(туа пайда болған қызамық)
Жүкті әйелде вирусемия Плацентаның инфицирленуіЭмбрионның инфицирленуіСозылмалы инфекцияның пайда
болуы
Жасушалардың митотикалық
белсенділігінің тежелуі Ұрықтың өсуі тежеледі
Т - және В - жасушалар
бұзылуының цитодеструктивті
әсері-Көз бұршағы мен ішкі
құлақтың зақымдалуы Ұрықтың даму
ауытқуларының кең спектрі
Плацентаның қан
тамырларының зақымдалуыҰрықтың тіндік жіне
органдыық созылмалы
ишемиясы

9.

Диагностикалық критери
Анамнез:
-аурудың белгілері пайда болғанға дейін 11-21 күн бұрын қызамықтың зертханалық-расталған
жағдайымен байланыс;
-ұзақ емес кіші дақты-папулезді бөртпелер, көбінесе аяқ-қолдың жазғыш беттеріндегі, арқа
мен бөкседегі, бөртпенің кезеңдігі жоқ;
-бөртпе пигментті және қабыршақтануды қалдырмай жоғалады;
-температураның шамалы көтерілуі;
-интоксикацияның болмауы;
-лимфоаденопатия, артқы және желкелі лимфа түйіндерінің ұлғаюы;
- сирек артралгия (қолдың ұсақ буындары, сирек – тізе және шынтақ).

10.

Диагностикалық критери
Шағымдары:
Дене қызуының жоғарлауы;
Жөтел ;
Көзінен жас ағу, жарықтан қорқу;
Мұрнынан су ағу;
Басының ауырсынуы;
Әлсіздік, селқостық, енжарлық;
Лимфа түйіндерінің ұлғаюы
Тері жабындыларына бөртпе шығуы;
https://medqueen.com/medicina/patologiya/patologiyastatya/1868-krasnuha-u-detey-kratkiy-obzor.html

11.

Физикалды қарау
Интоксикация синдромы - әлсіздік, бас
ауруы,
тәбеттің
төмендеуі,
дене
температурасы
қалыпты
немесе
субфебрильді;
Экзантема синдромы - терінің өзгермеген
фонында кіші -дақты немесе дақты-папулезді
бөртпе · Бөртпе аурудың алғашқы күнінде
пайда болады және бет, кеуде, іш және аяққолда.
Бөртпе
аяқ-қолдың
жазғыш
аймақтарына шығады. Әдетте, алақан мен
табанда ешқашан болмайды. Бөртпенің
кезеңдері жоқ. Бөртпе өзінен кейін із
қалдырмай кетеді.
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%
81%D0%BD%D1%83%D1%85%D0%B0

12.

Физикалды қарау
Лимфоаденопатия
синдромы:
патогномониялық симптомы - шүйде және
мойын артқы лимфа түйіндерінің ұлғаюы.
Лимфа түйіндері диаметрі үлкен бұршақ
немесе үрме бұршақ мөлшеріне дейін
үлкейген, пальпация кезінде сезімтал болуы
мүмкін. Лимфа түйіндері бөртпеге дейін
ұлғаяды және бөртпеден кейін біраз уақыт
сақталады.
Катаральды синдром -сирек құрғақ жөтел,
ринит белгілері бөртпемен бір мезгілде пайда
болады (бөртпе пайда болғанға дейін 1-2 күн
бұрын болуыда мүмкін).
https://bebi.lv/zdorovje-rebenka/krasnuha-u-rebenka.html

13.

Физикалды қарау
Энантема- араңның жеңіл гиперемиясы,
жұмсақ таңдайда шырышты қабықтарындағы
энантема (Форхгеймер симптомы). Ауыздың
шырышты қабықтарындағы энантема бөртпе
алдында пайда болады;
https://ja-zdorov.at.ua/publ/bolezni/k/krasnukha/48-1-0-97

14.

Классификация (Тимченко В. Н 2001ж)
Тип
Ауырлығы
1.Типті форма:
·
2.Атипті:
а) көмескі;
б) субклиникалық.
· жеңіл;
· орташа;
ауыр дәрежелі.
Ағымы
Тегіс ағым.
Тегіс емес ағым:
асқынумен (артрит,
энцефалит);
екіншілік инфекцияның
қосылумен ;
созылмалы аурулардың
өршуімен;

15.

Классификация
Аурудың клиникалық белгілері бойынша ауырлық өлшемдері
Аурудың клиникалық
Орташа дәрежелі
белгілері бойынша ауырлық
Ауыр дәрежелі ауырлықта
ауырлықта
өлшемдері
Аурудың клиникалық
Айқын және айқын
белгілері бойынша ауырлық Орташа айқын көріну, 1-2 күн
Айқын , 3-4 күн
интоксикация
өлшемдері
Аурудың клиникалық
Дене қызуының жоғарлауы
Айқын және қызбаның
Субфебрильді, ұзақтыңы 1-2
белгілері бойынша ауырлық
39,0 С қа дейін, ұзақтығы 2-4
сақталуы
күн
өлшемдері
күн
Тыныс жолдарының зақымдану
Аурудың клиникалық
Жеңіл айқын катаральды
синдромы (катаральды
белгілері бойынша ауырлық
Орташа айқын
синдром
синдром)
өлшемдері
Аурудың клиникалық
Бөртпе көп мөлшерде, айқын,
Бөртпе көп мөлшерде емес,
Экзантема синдромы
белгілері бойынша ауырлық
дақты-папулезді бөртпе
айқын
өлшемдері
қосылуға бейім
Аурудың клиникалық
Асқыну
белгілері бойынша ауырлық
Мүмкін
Бар
өлшемдері
Белгілер

16.

Классификация
Қызамық жағдайларының жіктелуі:
(Қызамық жағдайын стандартты анықтауауруларды бақылау орталығы, CDC АҚШ):
Қызамықтың клиникалық жағдайы:
дақты-папулезді бөртпемен, температурамен
және келесі белгілердің бірімен өтетін жіті
ауру:
-артқы және
ұлғаюы;
желке
лимфа
түйіндерінің
-буындардағы ауырсыну / артрит
https://vkapuste.ru/?p=7658

17.

Классификация
Қызамық жағдайларының жіктелуі:
Күдікті жағдай: қызамықтың бір немесе
бірнеше типтік клиникалық белгілері бар
науқас;
Ықтимал жағдай: қызамық жағдайын
стандартты
анықтауға
жауап
беретін
клиникалық белгілері бар және осы аурудың
басқа күдікті немесе расталған жағдайымен
эпидемиялық байланысы бар науқас
https://vkapuste.ru/?p=7658

18.

Классификация
Диагнозды зертханалық растаудан кейін күдікті немесе ықтимал деп жіктелген қызамықтың
расталған жағдайы:
• Қан сарысуында қызамыққа қарсы IgM-антиденелерді анықтау;
немесе
• Қан немесе мұрын жұтқыншақ бөліндісі немесе несептің үлгісінен ПЦР әдісімен қызамық
вирусының РНК анықтау;
немесе
• Қан сарысуында қызамыққа қарсы IgG-антиденелердің едәуір өсуі (4 реттен артық).
• Диагнозды зертханалық растау болмаған кезде зерттеу жүргізу мүмкін болмауына
байланысты қызамықтың ықтимал жағдайы автоматты түрде расталған деп жіктеледі

19.

Классификация
Жақында қызамыққа қарсы вакцина қабылдаған адамдарда IgM анықталса, егер олар
келесі критерийлерге сәйкес келсе, диагноз жойылады:
- қызамық вакцинасымен вакцинациялау сынама алынғанға дейін 7 күннен 6 аптаға
дейін жүргізілді;
- вакцинациядан кейін 7-14 күннен кейін бөртпенің пайда болуы;
- белсенді эпидемиологиялық қадағалау вирустың берілу жағдайларын анықтаған
жоқ;
- қызамық вирусының циркуляциясы анықталған аудандарда болмаса;
- Зертханалық расталған қызамық жағдайы жағдайдың клиникалық анықтамасына
(атиптік, көмескі түрлері) жауап беруі міндетті емес.

20.

Классификация
Қызамықтың соңғы диагнозы диагноздың зертханалық расталуы және/немесе
осы аурудың басқа да расталған жағдайларымен эпидемиялық байланысы
болған кезде белгіленеді.

21.

Классификация
Туа біткен қызамық жұқпасы (бұдан
әрі-ТБҚЖ) ұрықты түсіксіздікке,
құрсақішілік өлімге немесе туа біткен
қызамық синдромы бар баланың
тууына әкелетін қызамық вирусын
құрсақішілік жұқтырғанда пайда
болады.;·
https://ja-zdorov.at.ua/publ/bolezni/k/krasnukha/48-1-0-97

22.

Классификация
Туа біткен қызамық синдромы (ТҚС)
жатыр
ішіндегі
қызамық
вирусын
жұқтырудың, әсіресе жүктіліктің бірінші
триместрінде болуы мүмкін нәтижелердің
бірі
болып
табылады.
ТҚС-мен
байланыстырылған туа біткен ақаулар жүрек
ауруларын (артериялық ағынның бітелуі,
өкпе артериясының стенозы, клапанды
аппараттың немесе қандай да бір жүрек
қалқанының
зақымдануы),
көздің
зақымдануын (катаракта, көру өткірлігінің
төмендеуі,
нистагм,
қылилық,
микрофтальмия немесе туа біткен глаукома),
естудің төмендеуін, ақыл-ой дамуының
кідіруін, гидроцефалия, жұмсақ және қатты
таңдайдың
ақауын,
неврологиялық
бұзылуларды қамтиды.
https://online-diagnos.ru/illness/d/vrozhdennievirusnie-infektsii

23.

Классисфикация
Көмескі түрі – науқас мұрыннан серозды бөліністің бөлінуіне, жөтел, тамақтың
ауырсынуына, лимфа түйіндерінің ұлғаюына шағымданады. Бірақ бөртпе болмайды. Көңілкүй қалыптағыдай. Егер науқас қызамық диагнозы қойылған науқаспен байланыста болған
жағдайда қызамыққа күдіктенуге болады.
Субклиникалық (симптомсыз) түрінде -қызамықтың белгілері анықталмайды. Қызамықтың
субклиникалық түрі әдеттегі жағдайдан 2 – 4 есе жиі кездеседі деп саналады. Диагноз тек
контактіде қызамыққа қарсы IgM-антиденелерді табу жағдайында ғана белгіленеді.

24.

Асқынуы
• жүйке жүйесі (энцефалит,
менингоэнцефалит);
• тыныс алу жүйесі (пневмония);
• тромбоцитопениялық пурпура;
• сүйек-буын жүйесі(артриттер).

25.

Лабораторлы зерттеу
ҚЖА:
лейкопения, лимфоцитоз, плазмалық жасушалар 10-30% , қалыпты СОЭ;
бактериялық асқынулар дамыған жағдайда-лейкоцитоз, нейтрофилез, ЭТЖ үдеуі;
ИФТ әдісі:
ИФА әдісімен қан сарысуында IgM класындағы арнайы антиденелерді (IgM-дің пайда болуы
вакцинациядан туындаған жағдайларды қоспағанда) анықтау (бөртпенің басталуынан 5
күннен ерте емес));
Қан сарысуының стандартты серологиялық сынақтарында бір мезгілде зерттеген кезде
(бірінші сынама алынған күннен бастап 10-14 күн аралықпен) IgG-ге жататын ерекше
антиденелердің титрінің 4 және одан да көп рет өсуі "қызамық"диагнозын қою үшін негіз
болып табылады.

26.

Лабораторлы зерттеу
ПТР әдісі:
Мұрын жұтқыншағының немесе несептің бөлінетін жаңа алынған қан үлгісінен ПТР әдісімен
қызамық вирусының РНК анықтау (бөртпенің пайда болғаннан бастап алғашқы 3 күн ішінде
үлгілерді алу);
Туа біткен қызамығы бар бала, оның клиникалық нысанына қарамастан (манифест немесе
симптомсыз), өмірінің бірінші жылы ішінде инфекция көзі болып табылады және осы мерзім
ішінде белгіленген тәртіппен динамикалық зертханалық тексеруге жатады.
ТБҚ ошағы 2-3 апта аралықпен жиналған екі клиникалық үлгіні зерттеудің теріс нәтижелері
алынғаннан кейін жойылды деп есептеледі.

27.

Дифференциалды диагностика
Диагноз: Қызылша
Дифференциалды
диагноз
үшін
негіздеме: Интоксикация және бөртпе
синдромы
Зерттеу: Аурудың жіті кезеңінде M
класты қызылшаға қарсы антиденелерді
анықтау.
Диагностикалық критери: Ірі дақты
папулезді бөртпе, қосылуға бейім,
сырқатының 4-5-ші күндері этапты түрде
шығады.
Динамикада
бөртпе
пигментацияланып,
қабыршақтанады.
Бельски-Филатов-Коплик
дағы
тән.
Айқын интоксикация және катаральды
синдром.
http://poliklinika1.kz/kz/polinfo?node=1372

28.

Дифференциалды диагностика
Диагноз: Аллергиялық бөртпе
Дифференциалды
диагноз
негіздеме: бөртпе синдромы
үшін
Зерттеу: аллергендерге зерттеу
Диагностикалық критери: дене қызуы
қалыпты сандарда, интоксикациясыз.
Катаральды
белгілерсіз
қышумен
жүретін дақты-папулезді, күлдіреуікті
бөртпе. Бөртпе патенциалды аллергенмен
контакт
болғаннан кейін шығады
(медикамент, тағам өнімдері, және т/б)
https://en.wikipedia.org/wiki/File:SkinConditionFront1.PNG

29.

Дифференциалды диагностика
Диагноз: Энтеровирусты экзантема
Дифференциалды диагноз үшін негіздеме:
интоксикация және бөртпе синдромы
Зерттеу: Қанды аурудың басында және 2-3
аптадан кейін энтеровирустық (ЭВ) антигено
бар ТГР және КБР әдісімен зерттеу;ПТР
әдісімен нәжісті энтеровирусқа тексеру
Диагностикалық критери: Бөртпе денеде,
бетінде, сирек - қолында, ұсақ нүктелі немесе
кіші дақты- папулезді, кейде-геморрагиялық.
Бөртпе бірнеше сағат бойы немесе бірнеше
тәулік бойы сақталады және із, пигментация
қалдырмай жоғалады. Ауыздың шырышты
қуысында энантема болады; энтеровирустық
экзантема нұсқаларының бірі - қолдың,
табанның және ауыз қуысының шырышты
қабығының
(қол-аяқ-ауыз)
терісінде
везикуланың пайда болуы.
http://hepatolog.dom-pc.ru/lechenieehnterovirusnoj-infekcii-spb

30.

Емі
Режимі:
- Мельцер боксына жатқызу;
- Науқастың қатаң гигиенасы: ауыз қуысының, көздің шырышты қабықтарын
гигиеналық күту, мұрын, құлақтың дәретханасы, күніне бірнеше рет көзді жылы
қайнаған сумен жуу.
- Диета: үстел № 13.2011 жылғы 31 наурыздағы № 172 бұйрығы. "Балаларға
стационарлық көмек көрсету бойынша қалта анықтамалығы. Схемасы 16". Дені сау
және науқас баланың тамақтануы бойынша ұсыныстар. Бөлшек жылы сусын. Сүтөсімдік диета.

31.

Емі
Дәрі-дәрмекпен емдеу:
Орташа ауырлықтағы қызылша:
• 38,5ос жоғары гипертермиялық синдромды тоқтату үшін кемінде 4 сағат
аралығымен 10 - 15 мг/кг парацетамол немесе per rectum немесе ибупрофен ауыз
арқылы тәулігіне 3 реттен артық емес 5-10 мг/кг дозасында тағайындалады;
• Десенсибилизациялық терапия мақсатында хлоропирамин тәулігіне 1-2 мг/кг ауыз
арқылы немесе парентеральды, тәулігіне екі рет, 5-7 күн ішінде;)
• Вирусқа қарсы және иммуномодуляциялық мақсатпен-интерферон α - 2B-адам
рекомбинантты: екі жасқа дейінгі балалар үшін 150000-нан, екі жастан 7 жасқа дейінгі
балалар үшін 500 000 ХБ-дан және жеті жастан асқан балалар үшін 1 млн. ХБ-дан тәулігіне
2 рет per rectum, емдеу курсы 10 күн.

32.

Емі
Дәрі-дәрмекпен емдеу:
Ауыр дәрежедегі қызылша:
• 38,50 С жоғары гипертермиялық синдромды тоқтату үшін кемінде 4 сағат
аралықпен 10 - 15 мг/кг парацетамол, ауыз арқылы үш күннен аспайтын немесе per
rectum немесе ибупрофен арқылы 5-10 мг/кг дозада ауыз суткичерезінде 3 реттен
артық емес тағайындалады
• Десенсибилизациялық терапия мақсатында хлоропирамин тәулігіне 1-2 мг/кг ауыз
арқылы немесе парентеральды, тәулігіне екі рет, 5-7 күн ішінде;)
• Вирусқа қарсы және иммуномодуляциялаушы мақсатпен-интерферон α - 2b-адами
рекомбинантты: екі жасқа дейінгі балалар үшін 150000-нан, екі жастан 5 жасқа
дейінгі балалар үшін 500 000 ХБ-нан және бес жастан асқан балалар үшін 1 млн.
ХБ-дан тәулігіне 2 рет per rectum, емдеу курсы 10 күн;

33.

Емі
Дәрі-дәрмекпен емдеу:
Ауыр дәрежедегі қызылша:
• Дезинтоксикациялық терапия мақсатында 30 – 50 мл /кг есебінен көктамырішілік
инфузия: молекулалық салмағы 30000 - 40000 (10-15 мл/кг) декстран, 5% немесе
10% декстроздар (10 - 15 мл/кг), 0,9% натрий хлориді (10 - 15 мл/кг);
• Вирусқа қарсы және иммуномодуляциялаушы мақсатпен-интерферон α - 2b-адами
рекомбинантты: екі жасқа дейінгі балалар үшін 150000-нан, екі жастан 5 жасқа
дейінгі балалар үшін 500 000 ХБ-нан және бес жастан асқан балалар үшін 1 млн.
ХБ-дан тәулігіне 2 рет per rectum, емдеу курсы 10 күн

34.

Емі
Дәрі-дәрмекпен емдеу:
Орталық нерв жүйесі тарапынан асқынған кезде (энцефалит) – дегидратациялық терапия:
маннитол – 15% 0,5 - 1,5 гр/кг есебінен көктамыр ішіне 3-5 күн бойы тамшылатып ;
Фуросемид 1% – 1 - 3 мг/кг тәулігіне 3-5 күн ішінде 12 сағат аралықпен, содан кейін
ацетазоламид 0,25 г – 8 - 10 мг/кг тәулігіне , схема бойынша күніне бір рет: үш күн сайын, бір
күн үзіліс, калий препараттарымен бірге бес курсқа дейін;
Ісінуге қарсы, қабынуға қарсы және десенсибилизациялайтын терапия:дексаметазон ісінуге
қарсы, қабынуға қарсы және десенсибилизациялық терапия мақсатындағы: екі жасқа дейінгі
балаларға – бірінші доза 1мг/кг, одан кейін әрбір 6 сағ. 0,2 мг/кг, екі жастан асқан балаларға бірінші доза 0,5 мг/кг, одан кейін әрбір 6 сағ. 0,2 мг/кг.

35.

Емі
Дәрі-дәрмекпен емдеу:
Тырысулар мен энцефалит кезінде:
Фенобарбитал (тәулігіне 1-3 мг/кг) немесе диазепам – 0,5% - 0,1 мл - ден кг– ға (0,2 - 0,5
мг/кг б/е; к/і; ректальді) немесе натрий оксибутираты - 20% ерітінді-50-150 мг/кг (бір реттік
доза б/е; к/і)немесе вальпрой қышқылы 10 мг/кг к/і, содан кейін ауыз арқылы 15-20 мг/кг;
Ми ісінуі кезінде-оксигенотерапия

36.

Емі
Антибактериалды препараттар екіншілік инфекциялық асқыну болған
эағдайда қоздырғышқа байланысты тағайындалады!!!

37.

Қызамық
Ошақта эпидемияға қарсы шаралар:
• Қызымықпен ауыратын науқастар толық сауыққанға дейін жекешеленеді,
ауру басталғаннан 5 күн;
• 10 жасқа дейінгі қызамықпен ауырмаған қатынастағы балаларды бала
бақшаға немесе санатории, балалар үйіне 21 күн баруға тыиым салынады.
• Науқас жатқан бөлмені желдету және ылғалды тазарту

38.

Профилактика

39.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Инфекционные болезни у детей: Учебник для пед.фак.мед.вузов/ Под ред. В.Н.Тимченко.2-е изд.,испр.и доп.-СПб.:СпецЛит,2006.-576 с.:ил.
Инфекционные болезни: Нац. рук-во /Гл. ред.: Н.Д.Ющук, Ю.Я. Венгеров.- М.: ГЭОТАР Медиа, 2009.-1056с.+ CD: ил. - (Национальные руководства).
Зубик Т.М., Иванов К.С. «Дифференциальная диагностика инфекционных болезней»,
Ленинград, 1991 г.
Симованьян Э.М. «Инфекционные болезни у детей», справочник в вопросах и ответах,
Ростов-на-Дону, 2002 г.
Учайкин В.Ф. «Руководство по инфекционным болезням у детей». – М., ГЭОТАР – МЕД,
2002.
ДСД РО 2016 жылғы клиникалық хаттамалар: «Балалардағы қызылша», «Балалардағы
қызамық», «Балаларадағы желшешек», «Балалардағы жәншау».
Фото суреттер интернет желісінен алынды.