Табиғи ортаның ластануы және халық денсаулығы. Экологиялық проблемаларды шешу жолдары. Дәріс 3

1. Халықаралық білім беру корпорациясы Қазақ бас сәулет-құрылыс академи

Тақырыбы
Дәріс 3
Табиғи ортаның ластануы және халық
денсаулығы.
Экологиялық проблемаларды шешу жолдары
Экологиялық қауіпсіздіктің құқық негіздері.
Табиғатты қорғау экономикалық аспектілері
Алматы 2022

2.

Атмосфераның химиялық ластану және адам
денсаулығы
Биологиялық ластану және аурулар
Адамға шудың әсері
Ауа райы және адамның жағдайы
Тамақтану және адам денсаулығы
Ландшафт - денсаулық
Адамның қоршаған ортаға бейімделуі

3.

1. Қоршаған ортаны қорғауда құқық көздері
жүйесінің түсінігі, классификациясы
2. Қазақстан республикасының қоршаған ортаның
құқық аспектілері
3. Экологиялық құқық көздерінің жүйесі
4. ҚР конституциясы
5. ҚР экологиялық кодексы

4.

• Қоршаған ортаның антропогендік ластануы
тұрғындардың популяциялық денсаулығына
әсер етеді.
• “Орта – денсаулық” жүйесіндегі байланысты
60, 70 жылдарында Г.И. Сидоренко
анықтаған.

5.

Денсаулыққа әсер ететін антропогенді
фактордың ең маңыздысы – аэрогенды фактор
Адамның паталогиялық жағдайы 3 түрге
бөлінеді.
1. Жоғары интоксикация – улы заттардың
тыныс алу жолдарына көп өлшемде өту. Улану
көрсеткіштері тез байқалады.
2. Хроникалық интоксикация - ұзақ және жие
түрінде химиялық заттардың ағзаға өту –
аурудың көрсеткіштері баяу байқалады.
3. Токсиканттардың алашақ түрінде әсер
ету

6. Токсиканттардың алашақ түрінде әсер ету

а) Гонадотропты эффект - адамның жыныс
клеткаларына әсер етеді - репродуктивті
қызметтің бұзылуы.
б) Эмбриотропты эффект – ұрықтың дамуы
бұзылады:
- тератогенды эффект – туғаннан кейін
мүшелер және жүйелерінің дамуы бұзылады
- эмбриотоксикалық эффект – ұрықтың
өлшемдері, салмағы төмендеу немесі өлу.
в) Мутагенды эффект – ДНК бұзылуына
байланысты , ағзаның тұқым қуалау қасиеттерінің
өзгеру
г ) Онкогенды эффект –ісіктер пайда болу.

7. Химиялық ластану және денсаулық

• Экологиялық жағдайдың төмендеуі келесі
аурулармен байланысты: аллергия, астма, рак.
Көптегенн өндіріс қалдықтары
канцерогенды б.т. - хром, никель, бериллий,
асбест.
Қауіпті поллютанттар: тетрахлорэтилен,
бенз[а]пирен, формальдегид, ацетальдегид,
кадмий, никель, бензол, трихлорметан.

8.

Атмосфераның химиялық ластануы
өндіріс
шаруашылық қондырғылар
Ластанудың негізгі көздері:
• Жылуды беретін электоростансылары
• Металлургия және химиялық өндірістер
• Суды жылытатын қондырғылар
Негізгі зиянды заттар:
• көміртек қышқылы
• күкірт қышқылдары, күкірт ангидриді
• азот қышқылы
• күкірт су тегі
• фтор қосылыстары
• хлор қосылыстары
автокөліктер

9. Қорғасын

• Адамның жүйке жүйесіне, балалардың сана сезім
дамуына әсер етеді.
• Европа елдерінде этилдеген бензинді қолдануға
тыйм салынған –қан құрамында қорғасын
деңгейі азайған
• Таджикистан, Туркменистан, Македония, Сербия,
Черногорияда әлі сатылады.
• Европада қорғасын әсерінің көздері өндіріс
қалдықтарымен байланысты. Қорғасынның
қанда жоғары деңгейі Болгария, Польша,
Македонияның қауіпті өндіріс аймақтарында
байқалған.

10. Ағзаға улардың өтуі

Тағаммен – 70%
Ауамен-20%
Сумен -10%

11.

• Күкірт қышқылдары, күл, шаң, асбест
талшықтары т.б. атмосфераға
электростансылар, зауыттар және
үйлерден өтеді. Ластанған ауа алдымен
өкпеге әсер етеді. Қала тұрғындардың
өкпе аурулары 20-30 % жоғары.
• Азот қышқылдары басқа лас заттармен
байланысып нитрозаминдерді түзейді –
активті канцероген.
• Ауаның ластануы жүрек ауруларын
туғызады.

12. Тыныс алу мүшелері ауруларының 2005-2010 жылдардағы динамикасы                                         мың оқиға

Тыныс алу мүшелері ауруларының 2005-2010
жылдардағы динамикасы
мың оқиға

13. Физикалық ластану

Шу.
Жүйке
жүйесіне,
артериалды
қысымға, ішкі мүшелер жүйесіне әсер
етеді.
Дыбыстың жоғары деңгейі
гастрит,
асқазан жараларына, ішкі секреция бездер
ауруларына, зат алмасуына, психоз, невроз,
қан-тамыр ауруларына әкеледі.
40 децибел дыбыстың ұзақ әсері есту
қабілетін, жұмыс іскерлікті төмендетеді

14.

Дыбыс деңгейі Дб
әсері
20-30
залалсыз
80
мүмкіндік шегі
130
ауру сезімі пайда
болады
150
шыдамсыз

15. Электромагнитті ластану Үй шаруашылықта, жұмыста қолданатын құралдар . ВОЗ көрсеткіштері бойынша ЭМ –сәулелері туғызатын

Электромагнитті ластану
Үй шаруашылықта, жұмыста
қолданатын құралдар .
ВОЗ көрсеткіштері бойынша ЭМ –
сәулелері туғызатын ауруларына: рак
(лейкемия), астма, аллергия, буын,
омыртқа жотасы аурулары

16.

17. Биологиялық ластану

Ауру туғызатын микроағзалар, вирустар,
гельминттер, қарапайымдар.
Олар атмосфера, су, топырақта, басқа ағзалар
денесінде, адамда.
Қауіпті
түрлері
инфекция
ауруларын
туғызады.
Биологиялық ластану көздері – тағам, тері өндеу
өнеркәсіптер,
шаруа,
өндіріс
қалдықтары,
канализация жүйесі т.б. Органикалық қосылыстар,
патогенды
микроағзалар
топырақ,
тау
жыныстарына, жер асты суларға өтеді.
Санэпидстанция
көрсеткіштері
бойынша,
патогенды ішек таяқшалары жер асты суларда 300 м
тереңдікте табылады.

18.

Биологиялық ластану және адам
аурулары
Биологиялық ластану–
ортаның ауру туғызатын
ағзалармен ластану
Негізгі көздері
Шаруашылық,
өндіріс
қалдықтары
қалдық сулары
өндіріс
Ауыл шаруашылық
зираттар
Коммуналды
шаруашылық

19. Стресс

Қала тұрғындары үшін күнделік
жағдайы.
Ұзақ уақыттағы стресс – липидтер, көмірсулар,
электролиттер а лмасуы бұзылып, жүрек-тамыр,
асқазан-ішек ауруларына әкеледі

20.

21.

Қоршаған ортаны қорғауда құқық
көздері жүйесінің түсінігі,
классификациясы
Қоршаған табиғи ортаның табиғи
көздері
–
табиғат
және
қоғам
байланысын реттейтін нормалары бар
мемлекеттің өз еркімен қабылданған
нормативті-құқықтық акт

22. Аз қалдықты және қалдықсыз технологиялар

1984 ж. БҰҰ комиссиясы қалдықсыз
технология түсігіне анықтама берген:
Қалдықсыз технология — шикі зат –
өндіріс – қолданушы – екінші
ресурстар цикілында шикі затты және
энергияны
үнемді
пайдаланып,
қоршаған орта қызметін бұзбайтын,
өндіріс жолдары

23.

• Реймерс (1990) айтуы бойынша -жалпы
қалдықсыз технологиялар жоқ. Газ
тәрізді, қатты, сұйық қалдықтары
минимум өлшемде, аз қалдықты
технологиялар, д. а.
• Қоршаған орта ластануын төмендетуде,
шикі зат және энергияны үнемді
пайдалануда
ресурстарды
қайтадан
пайдалану немесе рециркуляция өте
маңызды.

24. Зиянды қалдықтарды азайтуда жолдарды

- Қалдық суларды тазарту негізінде, суды қайта
пайдалану немесе қалдықсыз технологияларды
құрастыру;
- Өндіріс қалдықтарды қайтадан пайдаланатын
ресурстарғара айналдыру жүйесін құрастыру;
- Қайтадан қолдануға болатын, жаңа өнімдерді
шығару;
- Қалдықтар пайда болатын технология кезеңдерін
азайту немесе жою.

25.

Суды қайта пайдалану - су
қоймаларына шектеулі өлшемінде
тасталатын, жұмыс суларын тазартып
көп рет пайдалану техникалық жүйесі
Суды пайдалану жабық цикілі - табиғи
су қоймаларына тастамай, өндіріс
процесінде суды көп рет пайдаланатын
жүйе.

26. С. 1. Схема оборотного промышленного и городского водоснабжения: 1 — цех; 2 — внутрицеховое оборотное водоснабжение; 3 —

локальное (цеховое) очистное сооружение, включая утилизацию
вторичных отходов; 4 — общезаводские очистные сооружения; 5 — город; 6 — городские
канализационные очистные сооружения; 7 — третичные очистные сооружения; 8 — закачка очищенных
сточных вод в подземные источники; 9 — подача очищенных вод в городскую систему водоснабжения;
10 — рассеивающий выпуск сточных вод в водоем (море

27. Қалдықтарды өндеу

Жылуэлектростансылар қалдықтарын өндеу
технологиясы
Қүлаглопоритті гравий – жеңіл бетондар
үшін қоспа
Силикат кірпіштер - құрғак күлден
жасайды
Көшелердегі плиткалар – құрамында
күл, құм, цемент, бояу
Жол жабындары - 75% күл в 25% цемент+
цемент(Япония)

28.

29. Тұрмыс қалдықтарды өндеу жолдары

- Биотермикалық компост жасау. Мусор
бірнеше кезеңдерден өтеді: органикалық көң
пайда болады.
- Шыны
бетон
немесе
асфальтқа
қосылады.
- Жартылай
мөлдір
кірпіш
және
тротуарлар плиткасы. (Англия, Германия)

30. Тұрмыстық қатты қалдықтарды улизациялау.

Қалдықтарды қысқарту
Қайталап өндей
Қалдықтарды өртеу
Қалдықтарды көму

31. Европада қалдықтарды утилизациялау  жолдары %

Европада қалдықтарды утилизациялау
жолдары %
Страна
Сжигание без
Сжиганиетепла
с
утилизацией
утилизации тепла
Захоронение
Дания
60
10
29
Франция
30
16
53
Германия
Греция
32
0
0
0
67
100
Италия
7
6
86
Испания
10
8
81
Великобритания
2
8
89
Австрия
25
0
75
Норвегия
8
16
75
Швеция
56
0
43
Швейцария
72
7
20

32. Архитектуралық-жоспар шаралары

• 1. Тұрғын орындар территориясын
аймақтандыру
• 2. Тұрғын орындарды көгалдандыру
• 3. Санитария-қорғаныс аймақтарын
ұйымдастыру

33.

• Экономикалық шаралар
• Құқық шаралары
• Қоршаған орта сапасын сақтауда
заңдылық актілерді құрастыру

34. Инженерлік-ұйымдастыру шешімдер

1.толқындар энергиясын пайдалану

35.

• 2. энергияны үнемдейтін үйлер
• Богумил Лгота (Чехия)

36.

Программное обеспечение для составления карты
выбросов парниковых газов городов США

37.

38. Виды ТБО

39.

40.

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

Құқық көздерінің класификациясы
• Заңдылық қүші бойынша – заң және заң асты
актілері
• Заңдар – мемлекеттік басшыларымен қабылданатын
нормативті құқық актілер (ҚР парламенты).
• Қалған құқық актілер заң асты актілер болып
табылады. Олар ҚР президентімен, ҚР үкіметімен,
министертерстволармен,, жергілікті басқару
орындарымен қабылданады.
• Реттеу бойынша – жалпы және арнайы.
• Жалпы – экологиялық және қоғам байланыстарын
қарастырады. Мысалы, ҚР конституциясы.
• Арнайы – қоршаған орта және оның элементтеріне
байланысты сұрақтарына арналған актілер-ҚР
Экологиялық кодексы», Жер Кодексі, Орман Кодексі,
Су Кодексі т.б.).

49.

Құқықтық реттеу бойынша – материалды және
процессуалды.
Материалды – құқық материалды нормалары
бар актілер. Құқық пен міндеттерін көрсетеді. (ҚР
«Экологиялық экспертиза туралы», «Жануарлар әлемін
қорғау, пайдалану, қалпына келтіру» т.б).
Процессуалды – қоршаған ортаны қорғау және
табиғатты пайдалануда процессуалды байланысты
реттеу.
- жерді жекеменшік қолдануға беру,
- мемлекеттік экологиялық экспертиза, экологиялық
лицензия т.б.
-процессуалды актілер – ҚР азаматтық процессуалды
Кодексі, ҚР қылмыстық істер жүргізу кодекс т.б.

50.

Актілерді жүйелендіру бойынша
1.Кодифицированные жүйелендірілген актілер. (Лесной
Кодекс, Водный Кодекс, Указы
Президента РК «О недрах и
недропользовании», «О нефти»).
2. Некодифицированные жүйелендірілмеген

51. Экологиялық құқық көздерінің жүйесі

- ҚР конституциясы
- Халықаралық келісімдер, ҚР ратифицияланған
халықаралық құқықтың нормалары және
принциптирі
- Заңдар
- ҚР президентінің нормативты жариялымдары
- ҚР үкіметінің нормативты жариялымдары
- Министерсволар, агенстволар нормативті құқық
актілер
- Жергілікті нормативті құқық актілер

52. ҚР конституциясы

6 Бап. - жерге, суға, өсімдіктер, жануарлар
әлеміне т.б. ресурстарға үкіметтің меншігін
бекітеді
Бірақ жер жекеменшік қолда да болу мүмкін
(3 бөлім).
31 Бап. – адам денсаулығына және өміріне
қолайлы қоршаған ортаны сақтау. Қауіпті
жағдайды жасыру -заң жауаптылығыны
тартылады.
38Бап. –әр азаматтың қоршаған ортаны қорғауға
жауапкершілігі

53. Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі

Қазақстан Республикасы орнықты дамуының экологиялық
негiздерi:
1) адам өмiрi мен денсаулығы үшiн қолайлы қоршаған ортаны
қамтамасыз ету жөнiндегi мақсатқа мемлекеттiң қол жеткiзуi;
2) қоршаған ортаны қорғау және биоәртүрлiлiктi сақтау;
3) Қазақстан Республикасының өз табиғи ресурстарын
өндiруге құқықтарын қамтамасыз ету мен iске асыру және табиғи
ресурстарды пайдалану мен қоршаған ортаға әсер ету
мәселелерiнде ұлттық мүдделердi қорғау;
4) қазiргi және болашақ ұрпақтардың сұранысын әдiл
қанағаттандыру;
5) өндiрiс пен тұтынудың орнықты үлгiлерiн дамыту;
6) қоршаған ортаның жай-күйiн есепке ала отырып,
экологиялық нормалаудың әлеуметтiк және экономикалық даму
талаптарына сай келуi;

54.

7) әрбiр адамның экологиялық ақпаратқа қол жеткiзу
құқығын сақтау және жұртшылықтың қоршаған ортаны
қорғау мен орнықты даму мәселелерiн шешуге жанжақты қатысуы;
8) қоршаған ортаны қорғау саласында қабылданатын
шаралардың жариялылығын қамтамасыз ету;
9) Жердiң экожүйесiнiң салауатты жай-күйi мен тұтастығын
сақтау, қорғау мен қалпына келтiру мақсатындағы
жаhандық әрiптестiк;
10) қоршаған ортаға залал келтiргенi үшiн жауаптылыққа
қатысты халықаралық құқықтың дамуына жәрдемдесу;
11) қоршаған ортаға елеулi залал келтiретiн немесе адам
денсаулығы үшiн зиянды деп есептелетiн қызмет пен
заттардың кез келген түрлерiн басқа мемлекеттерге
көшiру мен ауыстыруды тежеу, болдырмау, сондай-ақ
қоршаған ортаға елеулi немесе орны толмайтын залал
қатерi төнген жағдайларда сақтандыру шараларын
қолдану болып табылады.

55. Жеке тұлғалардың қоршаған ортаны қорғау саласындағы құқықтары мен мiндеттерi

1. Жеке тұлғалардың:
1) өздерiнiң өмiрi мен денсаулығына қолайлы
қоршаған ортаға;
2) қоршаған ортаны қорғау мен сауықтыру
жөнiндегi шараларды жүзеге асыруға;
3) қоршаған ортаны қорғау қоғамдық
бiрлестiктерi мен қорларын құруға;

56.

ҚР заңнамасында белгiленген тәртiппен
мемлекеттiк органдардың қоршаған ортаға
қатысты
мәселелер
бойынша
шешiмдер
қабылдау процесiне қатысуға;
5) ҚР заңнамасына сәйкес қоршаған ортаны
қорғау
саласындағы
жиналыстарға,
митингiлерге,
пикеттерге,
шерулер
мен
демонстрацияларға,
референдумдарға
қатысуға;
6) мемлекеттiк органдар мен ұйымдарға қоршаған
ортаны қорғау мәселелерi бойынша хаттар,
шағымдар, арыздар мен ұсыныстар беруге және
оларды қарауды талап етуге;
4)

57.

7) мемлекеттiк органдар мен ұйымдардан
уақтылы, толық және дұрыс экологиялық
ақпарат алуға;
8) қоршаған ортаны қорғау мәселелерi
бойынша нормативтiк құқықтық актiлер
жобаларын әзiрлеу кезеңiнде оларды талқылауға
қатысуға және әзiрлеушiлерге өз ескертпелерiн
ұсынуға;
9) қоршаған ортаға байланысты жоспарлар мен
бағдарламаларды дайындау процесiне қатысуға;
10) қоғамдық экологиялық сараптама өткiзу
туралы ұсыныс жасап, оған қатысуға;

58.

11) кәсiпорындарды, құрылыстар мен экологиялық
жағынан қауiптi өзге де объектiлердi орналастыру,
салу, реконструкциялау және пайдалануға беру
туралы, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалардың
қоршаған орта мен адам денсаулығына терiс әсер
ететiн шаруашылық және өзге де қызметiн шектеу
мен тоқтату туралы шешiмдердiң әкiмшiлiк немесе
сот тәртiбiмен күшiн жоюды талап етуге;
12) ҚР экологиялық заңнамасының бұзылуы
салдарынан өздерiнiң денсаулығы мен мүлкiне
келтiрiлген зиянның өтелуi туралы сотқа талапарыз беруге құқығы бар.

59.

Жеке тұлғалар:
1) қоршаған ортаны сақтауға, табиғи ресурстарға
ұқыпты қарауға;
2) табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануға,
қоршаған ортаны қорғауға және экологиялық
қауiпсiздiктi қамтамасыз етуге бағытталған
шараларды iске асыруға жәрдемдесуге;
3) өз кiнәсiнен экологиялық қауiпсiздiкке төнуi
мүмкiн қатердi болдырмауға;
4) өз қызметiн ҚРэкологиялық заңнамасына сәйкес
жүзеге асыруға мiндеттi.
3. Жеке тұлғалардың ҚРзаңдарында белгiленген
өзге де құқықтары мен мiндеттерi болады.

60. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ НОРМАЛАУ

22-бап. Экологиялық нормалаудың мақсаты
23-бап. Қоршаған орта сапасының нормативтерi және оларды
белгiлеу тәртiбi
24-бап. Қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткiштерi
25-бап. Эмиссиялар нормативтерi
26-бап. Эмиссиялардың техникалық үлестiк нормативтерi
27-бап. Ластаушы заттар шығарындылары мен төгiндiлерiнiң
жол берiлетiн шектi нормативтерi, өндіріс және
тұтыну қалдықтарын орналастыру нормативтері
28-бап. Эмиссиялар нормативтерiн айқындау тәртiбi
29-бап. Табиғи ресурстар жай-күйiнiң өзге де
нормативтерi

61. ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ӘСЕРДI БАҒАЛАУ

Қоршаған ортаға әсердi бағалау шаруашылық және өзге де қызметтiң
қоршаған орта мен адам денсаулығына
ықтимал салдарлары бағаланатын, ҚР
экологиялық
заңнамасының
талаптары
ескерiле отырып, қолайсыз зардаптарды
(табиғи экологиялық жүйелер мен табиғи
ресурстардың
жойылуын,
жұтаңдауын,
бүлiнуiн және сарқылуын) болдырмау,
қоршаған ортаны сауықтыру жөнiндегi
шаралар әзiрленетiн рәсiм

62.

Қоршаған ортаға әсердi бағалау объектiлерiн
бағалану маңыздылығы мен толымдылығы
бойынша сыныптау
1. Қоршаған ортаға әсерiн бағалау жүзеге асырылатын
шаруашылық және өзге де қызмет маңыздылығы мен
толымдылығы бойынша I, II, III, IV болып 4 санатқа
бөлiнедi.
I санатқа өндiрiстiк объектiлердi санитарлық сыныптауға
сәйкес қауiптiлiктiң 1 және 2-сыныбына жататын қызмет
түрлерi, сондай-ақ кең таралған пайдалы қазбалардан басқа
пайдалы қазбаларды барлау мен өндiру жатады.
II санатқа өндiрiстiк объектiлердi санитарлық сыныптауға
сәйкес қауiптiлiктiң 3-сыныбына жататын қызмет түрлерi,
сондай-ақ кең таралған пайдалы қазбаларды өндiру, орман
пайдалану мен суды арнайы пайдаланудың барлық түрлерi
жатады.
III санатқа өндiрiстiк объектiлердi санитарлық сыныптауға
сәйкес қауiптiлiктiң

63.

4-сыныбына жататын қызмет түрлерi жатады.
IV санатқа өндiрiстiк объектiлердi санитарлық
сыныптауға сәйкес қауiптiлiктiң
5-сыныбына жататын қызмет түрлерi, сондай-ақ
әуесқойлық (спорттық) балық аулау мен аң аулауды
қоспағанда, жануарлар дүниесi объектiлерiн
пайдаланудың барлық түрлерi жатады.
1-1. Өндірістік объектілерді санитарлық сыныптауға
сәйкес қауіптілік сыныптарына жатпайтын қызмет
түрлері сыныпталмайтын болып табылады.
2. Әртүрлi санаттағы объектiлерге қоршаған ортаға
әсердi бағалау жүргiзуге қойылатын сараланған
талаптар қоршаған ортаға әсердi бағалау жүргiзу
жөнiндегi нұсқаулықта белгiленедi.

64.

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ САРАПТАМА
Экологиялық сараптаманың мақсаттары
Экологиялық сараптама:
1) жоспарланып отырған басқарушылық,
шаруашылық, инвестициялық, норма шығару және
өзге де қызметтi iске асырудың қоршаған орта мен
халықтың денсаулығына ықтимал терiс зардаптарын
айқындау және шектеу;
2) экономикалық даму мен қоршаған ортаны қорғау
мүдделерiнiң балансын сақтау, сондай-ақ табиғат
пайдалану процесiнде үшiншi тараптарға залал
келтiрудi болдырмау мақсатында жүргiзiледi.

65.

Мемлекеттiк экологиялық сараптама oбъектiлерi
1. Міндетті мемлекеттiк экологиялық сараптамаға:
1) қоршаған ортаға әсердің оған iлеспе бағалау
материалдарымен бірге қоршаған ортаға әсер етуші межеленіп
отырған қызметтің жобалау алдындағы және жобалау
құжаттамасы;
2) қоршаған ортаға әсерді бағалаудың оларға ілеспе
материалдарымен бірге мемлекеттік, салалық және өңірлік
бағдарламалар жобалары;
3) қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерiнiң жобалары;
4) iске асырылуы қоршаған ортаға терiс әсерлерге әкеп соғуы
мүмкiн Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық
актiлерiнiң, нормативтiк-техникалық және нұсқаулықәдiстемелiк құжаттардың жобалары;
.

66.

5) жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды
жүргізуге арналған келісімшарттар жобалары;
6) ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру және кеңейту,
республикалық маңызы бар мемлекеттік табиғи қаумалдар мен
мемлекеттік қорық аймақтарын тарату және олардың
аумақтарын кішірейту жөніндегі жаратылыстану-ғылыми
және техникалық-экономикалық негіздемелердің жобалары;
7) өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi ресурстарын алу мен
пайдалануға арналған биологиялық негiздемелер;
8) қалалар мен аумақтарды, оның iшiнде арнайы экономикалық
аймақтар аумақтарын және шаруашылық қызметін жүргiзудiң
айрықша режимiндегi аумақтарды салудың (дамытудың) бас
жоспарларының жобалары;

67.

9) осы аумақтарды экологиялық зілзала немесе төтенше
экологиялық жағдай аймақтарына жатқызуды негiздейтiн
аумақтарды зерттеу материалдары;
10) шектес мемлекеттердiң қоршаған ортасына әсер етуi мүмкiн
немесе оны жүзеге асыру үшiн шектес мемлекеттермен ортақ
табиғи объектілерді пайдалану қажет болатын не шектес
мемлекеттердiң Қазақстан Республикасының халықаралық
шарттарында айқындалған, оның ішінде «Байқоңыр» кешені
бойынша мүдделерiн қозғайтын шаруашылық қызмет
жобалары;
11) Қазақстан Республикасына өткізілетін (әкелінетін)
технологияларды, көлік құралдарын қоспағанда, техникаларды
және жабдықтарды қолдану жөніндегі құжаттама жатады.

68.

Іске асырылуы қоршаған ортаға терiс әсерлерге әкеп соғуы
мүмкiн, орталық мемлекеттік органдар әзірлейтін мемлекеттік,
салалық бағдарламалардың, Қазақстан Республикасының
нормативтiк құқықтық актiлерiнiң, нормативтік-техникалық
және нұсқаулық-әдістемелік құжаттардың жобалары I санатқа
жатады.
Жергілікті мемлекеттік басқару органдары әзірлеген өңірлік
бағдарламалардың, Қазақстан Республикасының нормативтiк
құқықтық актiлерiнiң, нормативтік-техникалық және
нұсқаулық-әдістемелік құжаттардың жобалары II санатқа
жатады.
Осы баптың 1-тармағының 5) – 11) тармақшаларында
аталған мемлекеттік экологиялық сараптама объектілері I
санатқа жатады.