Тупроқ гигиенаси. Тиббий экологиянинг замонавий муа ммолари

1.

Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт и
нститути
“Коммунал ва меҳнат гигенаси кафедр
аси”
Маъруза № 1
Мавзу: Тупроқ гигиенаси.
Тиббий экологиянинг замонавий муа
ммолари.
Тузувчи: Ассистент Абдуллаева Ў.Я

2.

1. Тупроқнинг атроф муҳит омили эканлиги, унинг гигиеник таърифи.
2.Тупроқнинг биогеокимёвий аҳамияти, биогеокимёвий ҳудудлар ва
вилоятлар ҳақида тушунча, ЎзР худуди биогеокимёвий фони ва асосий
эндемик касалликлар (эндемик бўқоқ ва йодга доир танқисликнинг
умумий муаммолари, кариес, флюороз), бу касалликларни олдини олиш
тадбирлари.
3.Тиббий экология ҳақида тушунча. Инсонларнинг ҳозирги замондаги
яшаш муҳитини шаклланиши учун илмий-техника тараққиёти ва
ижтимоий-иқтисодий шароитларнинг аҳамияти. Атроф муҳитнинг
ифлосланиши илмий-техника тараққиётининг асосий негатив оқибати
эканлиги. Ифлосланиш турлари ва уларнинг шаҳар ҳамда қишлоқ аҳоли
яшаш жойларидаги асосий манбалари. Зарарли омилларнинг биосферада
бўлиши ва оқибатининг умумий қонуниятлари, биологик занжирлар
ҳақида тушунча.
4. Замонавий шаҳарларда гигиеник ва экологик муаммолар.
Ксенобиотиклар ва уларнинг атроф муҳит учун аҳамияти.
5.Тиббий экологиянинг замонавий муаммолари.Ўзбекистон республикаси
ҳудудларида экологик вазиятни тавсифи. Экологик хавфли минтақалар
ва экологик зўриққан зоналар. “Кам жадалликдаги омиллар” тушунчаси
ва аҳамияти. “Кам жадалликдаги омиллар” тушунчаси ва
аҳамияти.Эколого-гигиеник мониторинг ҳақида тушунча. Атроф муҳитни
муҳофаза қилиш бўйича тадбирлар.

3.

Тупроқ – мураккаб табиий комплекс бўлиб,
у минерал ва органик моддалардан иборат б
ўлиб, таркибида шунингдек гумус (чиринди)
, макро- ва микроорганизмларга бой, ҳаво в
а сув тутади.
Тупроқ – табиатдаги энг катта, мураккаб лаборатор
ия, биологик,биохимик ва физикавий жараёнлар до
имо мавжуд ва ҳаракатдадир.

4.

Таркибида минерал ва органик моддаларнинг
миқдори ва заррачаларнинг катта-кичиклигига
қараб, тупроқнинг қуйидаги турларини ажрат
иш мумкин:
•Қум тупроқ80% дан купроқ қум
•Қумлок тупроқ30% гача лой
•Лойлик қум тупроқ- 50% гача лой
•Лой тупроқ50% дан кўпроқ лой
•Оҳакли тупроқ50% дан кўпроғи оҳак
•Торфли тупроқтупроқ қисми органик
моддалардан иборат

5.

Тупрокнинг физикавий
хусусияти
ва механик
Ғоваклилиги
Ҳаво ўтказувчанлиги
Намликни тортиши
Сув ўтказувчанлик
Капиллярлиги

6.

Ғоваклилиги: - қумли тупроқ-40%
- торфлиники-82 %
Ҳаво ўтказувчанлиги:-ўртача қумда-84 ҳажмда
-йирик қумда-981 ҳажмда
-майда шағал тошда-5195 ҳажмда
Фильтрланиш хусусияти:...
Сув сиғими:-ўртача шағал-7%
-йирик қум-23%
-ўртача қум-47%
-майда қум-65%
Капиллярлиги:

7.

Тупроқнинг физикавий ва механик хусу
сиятларининг гигиеник аҳамияти
Бино ва иншоотлар, дам олиш масканлари қуриш учун
ҳамда чиқиндиларни йўқ қилиш учун ер ажратишда
Патоген микроорганизмлар ва гельментларнинг тухум
ларининг сақланишида
Тупроқнинг ўз ўзидан тозаланиш жараёнининг унинг
физикавий ва механик хусусиятларига боғлиқлиги

8.

Тупроқ
Ичак
инфекциялари
Чанг
инфекциялар:
-сил
Гельминтозлар:
Зоонозлар: -қилбош
-куйдирги, -анкилостома
-сап(манқа) -аскарида
-бруцеллез
Вирусли:
-полиомиелит
-гепатит А
спорали
микроорганизмлар
чақирадиган:
-ботулизм
-қоқшол
-қорасон

9.

Микрорганизмларнинг тупроқ муҳитида яшаш муддатлари
Касаллик тарқатувчи микроорганиз Яшаш муддатлари
мларнинг турлари
Қорин тифи
2-ҳафтадан 12 ойгача
Ичбуруғ
1,5 ҳафтадан 9 ойгача
Вабо
1 ҳафтадан 4 ойгача
Сил касаллигини қўғготувчиси
13 ҳафтадан 7 ойгача
Ўлат
3 кун
Туляремия
1,5 ҳафта
Спора хосил қилувчи микроблар
15 йилгача

10.

Тупроқнинг кимёвий таркибининг аҳами
яти
Тупроқда ўсадиган озиқ овқат маҳсуло
тлари таркибидаги минерал моддалар
нинг миқдорини белгилайди
Ерости сувларининг кимёвий таркибин
и белгилайди
Биогеокимёвий вилоятлар пайдо бўли
ш хусусиятларини белгилайди ва юқу
мли бўлмаган эндемик касалликларни
нг ривожаланиш эҳтимолини белгилай
ди

11.

Тупроқнинг ўз-ўзидан тозаланиш жараёни
Органик бирикмаларнинг тупроқда
ўз-ўзидан
тозаланиши натижасида-минерал тузлар, сув,
СО-2 ва чиринди (гумус) га айланади
Суюқ ҳолдаги ифлосликлар-аэробли ва анааэ
робли шароитларда парчаланишга учрайди
Аэробли-карбон сувлар ,ёғлар ,оқсилли модд
аларннинг -аммонификасия жараёнига учрай
ди (нитритлар, нитратлар)
Тупроқда аэрация шароити яхши бўлса ўз-ўзи
дан тозаланиш яхши кетади

12.

Биогеокимёвий ҳудудлар (БГКҲ)
(бу биосфераси у ёки бу микроэлементлар
кам ёки кўп бўлганлиги билан
тавсифланувчи ҳудудлар)
Табиий
Антропоген

13.

2 тип БГКҲ
Кам миқдорда:
F, I, Ca, Co,Cu.. (кариес, бўқоқ, акоба
льтоз)
Кўп миқдорда:
Флюороз (флюорит ва фторапатит), молибденоз ва б.

14.

Биоэлементлар шартли равишда
Макро-элементлар
С . О2, H, N, Ca, Mg
, P, S, Na... .
Микроэлементлар
Fe, I, F, Cu, Mn,Co, C
r, Ni, Sе, Li… .
Ултрамикроэлементлар
Индий, теллур, ниобий, Au ... .

15.

Эндемик
бўқоқ
Кариес
ЎзР учрайдиган
эндемик
касалликлар
Анемия
Флюороз

16.

Ўзбекистонда БГКҲ
I етишмовчилиги (Фарғона водийси,
Сирдарё, Тошкент вилояти.
Fе етишмовчилиги –ЎзР ҳамма
ҳудуди.
F ортиқчалиги Сурхондарё вил.
Сариосиё
тум. (антропоген)

17.

Эндемик бўқоқ

18.

ЙОД ТАНҚИСЛИГИ ПРОФИЛАКТИКАСИ
Ош тузини йодлаштириш
хавф гуруҳига йодсақловчи
пре
паратларни бериш
денгиз махсулотларини кўпроқ и
стеъмол қилиш
аҳоли ижтимоий маиший яшаш ш
ароитини яхшилаш
аҳоли санитар саводхонлигини о
шириш

19.

Флюороз
Фтор ДСТ 950-2011 бўйича: 0,7 мг/л
Кариес

20.

Тиш кариеси ва флюорознинг про
филактикаси
Тиш кариеси профилактикаси:
Ичимлик сувини фторлаш (?!)
Фторсақловчи тиш пасталари ва элек
сирларидан фойдаланиш
Минерал сувларини истеъмол қилиш
(«Тошкент»)
Оғиз бўшлиғи гигиенаси
Флюорознинг профилактикаси :
-атроф муҳитни муҳофаза қилиш
-ичимлик сувини дефторлаш

21.

ЭКОЛОГИЯ (Ecos- «уй», Logos – таълимот)-Та
биатдаги тирик ва жонсиз объектларнинг ўзо
ро таъсирларини ўрганувчи фан
Асосчиси немис олими Эрнест Геккель 1866
й “Экология-махсус фан бўлиб, Чарлз Дарви
ннинг таърифича” яшаш учун кураш шароит
идаги” яъни табиатдаги жуда мураккаб ўзар
о боғлиқлик ва ўзаро муносабатларни ўргана
ди”
Инсон экологияси-бу одам ва атроф муҳит ў
ртасидаги ўзоро муносабат ҳақидаги фан
21

22.

ИНСОН

23.

Атроф муҳитнинг ифлосланишга таъриф
Физикавий ифлосланиш: шовқин жадаллиг
ининг ўсиши, техноген радиация, ЭММ, стат
ик электрланиш, радиотўлқинлар.
Кимёвий ифлосланиш (ксенобиотиклар)
Биологик ифлосланиш: атроф муҳит объект
ларини янги турдаги микроорганизмлар ва у
ларнинг яшаш маҳсулотлари билан ифлосла
ниш
Психоген
«ифлосланиш» - Интернет,ОАВ,
ноформал ташкилотлар, шу жумладан диний
ва экстремистик оқимларга хос
23

24.

Биологик занжир
Тупроқ
ҳаво
хайвонлар
Ўсимлик
сув
балиқ
инсон
24

25.

Атроф мухитнинг ифлосланиши позициясида инсон
экологиясининг замонавий хусусиятлари
Экологик авариялар ва ҳалокатли зоналар (таби
ий, техноген): ЧАЭС даги авария, табиий фалок
атлар.
Экологик ҳалокатли зоналар : Орол олди минта
қалари ва б.к.
Биологик зўриққан хавфли зоналар: гигиеник р
егламентларнинг стабил ортиб бориши- физика
вий, кимёвий, биологик, психоген омиллар
Кам жадалликдаги омилларнинг таъсир зонала
ри
25

26.

АТРОФ МУҲИТНИ МУҲОФАЗА
ҚИЛИШ БЎЙИЧА АСОСИЙ ЧОР
А ТАДБИРЛАР
Маъмурий
Технологик
Санитар-техник
Режалаштирувчи
Умумсанитар

27.

МАЪМУРИЙ ЧОРА ТАДБИРЛАР
атроф муҳит муҳофазаси бўйича қонунлар и
шлаб чиқиш ва уларнинг бажарилиши назор
ат қилиш
жарима санкциялари
санитар меъёрларни бузган объектлар фао
лиятини тўхтатиш
жиноий жавобгарликка тортиш

28.

Технологик чора тадбирлар
янги чиқиндисиз технологияларни иш
лаб чиқиш ва амалиётга қўллаш
янги ёқилғиларни қўллаш
чиқиндиларга иккиламчи ишлов бери
ш

29.

Санитар-техник чора тадбирлар
Ҳавога чиқариладиган чиқиндиларн
и тозалаш (фильтр, электрофильтр
, скруббер)
Суюқ чиқиндиларни сувга ташлашд
ан олдин тозалаш
Ишлаб чиқаришда ёпиқ (циклик) су
в таъминотини қўллаш

30.

Режалаштирувчи чора тадбирлар
Атроф муҳитни ифлослантирувчи объектла
рни аҳоли пунктидан узоқда жойлаштириш
СҲЗни ташкиллаштириш
Аҳоли пунктини оқилона режалаштириш (ш
амол гули!)
Бу чора тадбирлар атроф муҳитни и
флосланишини камайтирмайди лекин аҳ
оли учун хавфини камайтиради!!!:

31.

Умумсанитар чора тадбирлар
Аҳоли яшаш пунктларини кўкаламзорлаш
тириш
Ўрмонзорларни тиклаш
Кўча, проезд, тротуарларни асфальтлаш
Кўча,
проезд, майдон, микрорайон терр
иторияларини мунтазам тозалаш ва сув с
епиш

32.

Экология бўйича билимлар УАШга нима учу
н керак?
Ўзининг интеллектуал салоҳиятини оширишда
Аҳоли саломатлиги кўрсаткичларини шакллан
ишида атроф муҳит омиллари ролини баҳолаш
да
Аҳоли санитар маданиятини ошириш бўйича и
шларни олиб боришда
Инсон яшаш муҳитини яхшилаш бўйича бошқа
рув органлари билан биргаликда иш олиб бор
ишда

33.

Атроф, муҳит ва соғлиқ
“Йиғиштириб турилган жой эмас, ифлослантирилмаган ж
ой тоза”
“Биз ҳеч қачон қудуқдаги сув қуримагунча, сувнинг баҳо
си қанчалигини билмаймиз”
(инглиз мақоли)
“Табиатнинг ҳам сабр – тоқат чегараси бор, инсонларнин
г шавқатсизликлари меъёридан ошганда, у қасос олишни
бошлайди” .
(Махатма Ганди)

34.

Табиатни асраб а
вайлаш ҳар бири
мизнинг бурчими
здир.

35.

Эътиборингиз учун ташак
кур!
Кейинги семестрда, кейи
нги маърузада учрашгунч
а!!!!!!!!!