Цистит

1.

“СМУ” КеАҚ
Хирургиялық пәндер кафедрасы
Тақырыбы: Цистит
Семей 2020ж

2.

ЖОСПАР
• І КІРІСПЕ БӨЛІМ
• ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Цистит деген не?
Этиологиясы
Патогенезі
Классификациясы
Клиникасы
Диагностика
Диффдиагностикасы
Емі
Болжамы және алдын алу
• ҚОРЫТЫНДЫ
• ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

3.

Цистит – шырышты қабықтың
басым көпшілігінің
зақымдануымен бірге несеп
қуығының қабынулық ауруы.
Цистит қыздарда жиі
байқалады, ол инфекцияның
өрлеме жолмен таралуына
байланысты. Цистит ұлдарға
қарағанда қыздарда 3 есе жиі
кездеседі, негізінен 4-12 жас
аралығында, кейде 1-3 және 1315 жас аралығында байқалады,
жаңа туған сәби мен емізетін
балаларда — өте сирек
ұшырасады

4.

Цистит-полиэтиологиялық ауру. Көбінесе ол инфекциялық
этиологияға ие және шартты-патогенді флора өкілдерімен
шақырылады:
• жіті циститпен ауыратын пациенттердің 75% - да аурудың себебі
ішек таяқшасы (e. coli);
• 10-15% науқастарда стафилококк (Staphylococcus saprophyticus),
• 10% клебсиелла (Klebsiella spp) себіледі.
• басқа энтеробактериялар жиі кездеседі.

5.

Цистит қоздырғыштары тек бактериялар ғана емес, вирустар, микоплазмалар,
трихомонадтар, хламидиялар және әртүрлі саңырауқұлақтар болуы мүмкін.
Патогендердің енуінің басым жолы – көтерілетін, сирек – төмен түсетін
(бүйректен), сирек – гематогенді (сепсис кезінде) және лимфогенді (басқа жамбас
мүшелерінен). Уретрадан қуыққа микроағзалардың түсуі:
• зәр жолдарының (уретрит, пиелонефрит) және жыныс мүшелерінің қабынуы
(кольпит, сальпингоофорит – әйелдерде; простатит, эпидидимит, везикулитерлерде);
• медициналық манипуляцияларды жүргізу (қуық катетеризациясы, цистоскопия);
• жыныстық гигиенаның дұрыс емес техникасы;
• жоғары жыныстық белсенділік;
• инфравезикальды обструкцияның болуы (уретра клапандары, қуық мойынының
склерозы, уретра стриктурасы және т. б.);
• сирек зәр шығару.

6.

Цистит жұқпалы қоздырғыштардың қатысуынсыз жиі кездеседі.
Бұл жағдайда бірінші жоспарға асептикалық қабынуды
тудыратын тітіркендіргіш факторлардың қуық шырышты
қабығына тікелей әсер етеді:
• химиялық заттарды (дәрілік заттарды, химиотерапиялық
препараттарды);
• иондаушы сәуле шығару (кіші жамбас органдарының қатерлі
ісіктері бойынша сәулелік терапия жүргізу кезінде);
• несеп конкременттері (несеп-тас ауруы кезінде);
• аллергиялық агенттер, иммундық антиденелер (тиісті аурулар
кезінде).

7.

Қуыққа микроорганизмдер әр түрлі жолдармен
өтуі мүмкін:
Өрлеме жолы – үрпіден, төмен қарай- бүйректен,
Лимфогенді- көршілес жамбас мүшелерінен,
Гематогенді- қашық ошақтардан.
Үрпі арқылы қуыққа инфекция енуінің өрлеме жолы барынша жиі
кездеседі.

8.

Патогенезі
Инфекциялық цистит дамуының
міндетті шарты қуық эпителийінің
микроорганизмдерімен отарлануы
және олардың беткі қабаттың
жасушаларындағы инвазиясы болып
табылады.
Адгезияның
арнайы
факторларының
көмегімен
патогендер қуықтың шырышты
қабатының
мукополисахаридті
қорғаныс қабатын бұзады. Бұған
везикальды
қабырғада
қан
айналымының бұзылуы, рН және
несептің осмолярлығының өзгеруі,
антимикробты
пептидтер
мен
секреторлы iga шырышты қабықтың
азаюын ықпал етеді.

9.

Қабыну процесі ошақты немесе
диффузды болуы мүмкін, қуықтың
үстіңгі
қабатын
немесе
оның
қабырғасының барлық қалыңдығын
басып алу. Катаральды циститтің
эндоскопиялық
көрінісі
ашық
гиперемиямен
және
шырышты
қабықтың ісінуімен сипатталады.
Жара нұсқасы фибринозды ұшумен
жабылған
жаралар
учаскелерін
қалыптастырумен өтеді. Аса ауыр
жағдайларда көпіршік қабырғасының
некрозы дамиды. Созылмалы цистит
үшін
түйіршіктердің,
шырышты
қабықтың кистозды және полипозды
түзілімдерінің көбеюі, қабырғаның
фиброзды өзгеруі тән.

10.

Классификация
Циститтер әртүрлі өлшемдер бойынша жіктеледі: ағысы, этиологиясы,
морфологиялық белгілері, орналасуы және т. б.
• Жедел және созылмалы түрі (созылмалы цистит кезінде фаза – ремиссия немесе
өршу, латентті немесе персистирующая ағыс көрсетеді).
• Шығу тегі бойынша: Инфекциялық (бактериялық, вирустық, саңырауқұлақ,
паразиттік) және инфекциялық емес (аллергиялық, сәулелік, дәрілік, нейрогенді,
аутоиммундық және т.б.).
• Зақымданудың таралуы бойынша: тригонит, мойын, диффузды цистит.
• Асқынудың болуы бойынша: асқынбаған (уродинамиканың және ілеспелі
аурулардың бұзылуынсыз) және асқынған цистит (уродинамиканың бұзылуы
және фондық патологиялардың болуы кезінде).
• Морфологиялық
өзгерістер
бойынша:
катаральды,
интерстициальді,
геморрагиялық, жара, гангренозды, ісік циститі.

11.

Клиникасы
Жедел цистит
• Кенеттен басталуымен сипатталады, симптомдар бірнеше сағат ішінде
дамиды және күшейтіледі. Циститтің ең тән белгісі-күйдіру мен резидің
қалдық сезімдерімен бірге жүретін ауыр зәр шығару. Несеп шығару үшін
шақыру жиілейді, несеп порциясы азаяды. Никтурия бар. Науқастар жақ
үсті аймағында ауырсыну, қуықтың толық босатылмауын сезінеді.
• Субфебрилитет, бел аймағында ауырсыну, макрогематурия болуы
мүмкін. Кейде несеп лас болады, жағымсыз иісі бар. Бұл симптомдар
бүйректің ауруы туралы сигнал бере алады, сондықтан мұндай
жағдайларда жедел білікті медициналық көмекке жүгіну қажет.

12.

Созылмалы цистит
• Қайталанатын цистит 6 ай ішінде 2 өршу немесе жыл
бойы 3 эпизод болған кезде диагностикаланады.
Асқыну жіті цистит түрінде өтеді (императивті шақыру,
рези, Лон үстіндегі ауырсыну). Ауырсыну тұрақты
сипатта болуы мүмкін немесе зәр шығаруға
байланысты пайда болуы мүмкін (оның басында,
уақытында немесе соңында). Қуықтың созылмалы
қабынуы кезінде симптомдар ұзақ сақталады, бірнеше
апта бойы, түтігуі және қайтадан асқынуы мүмкін

13.

Әйелдерде Цистит
• Әйелдерде
циститтің
кең
таралуы аз ұзындықта және зәр
шығару
арнасының
кең
саңылауымен,
шарттыпатогенді флораның басқа
табиғи ошақтарының (қынап,
артқы өту) жақындығымен
байланысты. Әйел денесінің
бұл
анатомиялық
ерекшеліктері зәр шығару
арнасына ауру тудыратын
микроорганизмдердің
оңай
енуіне, олардың қуыққа дейін
тез жылжуына және циститтің
дамуына ықпал етеді. Көбінесе
циститпен
бала
туатын
жастағы әйелдер ауырады.

14.

Диагностикасы
Жіті циститті диагностикалаудың негізгі әдістері – клиникалық және
зертханалық. Созылмалы цистит кезінде төменгі зәр жолдарын
аспаптық тексеру маңызды рөл атқарады. Цистит симптомдары пайда
болған жағдайда дереу урологқа қабылдау керек. Пайдаланылатын
әдістері:
• Зәрді талдау. Жалпы және культуралды зерттеу үшін зәрді алу
жүргізіледі. ОАК үшін лейкоцитурия, гематурия, протеинурия,
бактериурия тән. Бакпосев көмегімен қоздырғыштың түрі, бактериурия
дәрежесі, Бактерияға қарсы препараттарға сезімталдығы анықталады.
• Қуықты
УДЗ.
Қуықтың
ісіну
қалыңдатылған
қабырғасын
визуализациялауға мүмкіндік береді. Сонографияның басты міндеті-ісік
патологиясын, тастарды, қалдық несептің болуын болдырмау.

15.

• Цистоскопия.
Қайталанатын
цистит
кезінде асқынудан тыс жүргізіледі.
Эндоскопиялық
тексеру
және
биопсияның
көмегімен
циститтің
морфологиялық нысанын белгілейді,
дифдиагностиканы жүзеге асырады.
• Қосымша
тексеру.
Көрсеткіштер
бойынша бүйрек УДЗ, урофлоуметрия,
цистография жүргізу енгізілуі мүмкін.
• Креслода қарау. Әйелдер үшін міндетті
тексеру.
Әйел
жыныс
саласының
көптеген
қабыну
аурулары
ұқсас
симптоматикамен
өтіп
бара
жатқандықтан, оларды диагностикалық
іздестіру шеңберінен алып тастау қажет.
Қарау
кезінде
уретраның
сыртқы
тесігіне, қынаптан бөлінудің болуына
және сипатына назар аударады.

16.

Дифференциальды диагностика
Циститті қуықтың дивертикулі және лейкоплакиясымен, зәрді ұстамау
және гиперактивті қуықпен, пиелонефритпен, несеп аппараты
ағзаларының туберкулезімен, сондай-ақ цистит екінші реттік сипатқа ие
кіші жамбас ағзаларының ауруларымен саралау керек. Қуық неврозында
циститке қарағанда оқшауланған поллакиурия байқалады.
Дифференциалды диагностикаға зертханалық, эндоскопиялық және
рентгенологиялық зерттеулер көмектеседі. Циститтің полипозды түрлерін
ісікпен саралау керек, несеп тұнбасын цитологиялық зерттеу және
биопсия көмектеседі.

17.

Диагноз
Дифференциалды
диагностикаға арналған
негіздеме
Зерттеп-қараулар
Диагнозды алып тастау
белгісі
Созылмалы бел
остеохондрозының
асқынуы
/омыртқа аралық диск
жарығы
Бел аймағындағы ауырсынулар
Неврологтың тексеруі,
Омыртқаның бел бөлігіне
шолу рентгені, омыртқаның
бел бөлігінің КТ
Аурудың ұзақ анамнезі,
омыртқа жарақаттарының
болуы, қозғалыста күшейетін
ауырулар
Туберкулездік цистит
Ұма үсті аймағындағы
ауырсынулар
Зәрдегі, туберкулез
микобактериясында талдау,
Фтизиатрдың тексеруі
Туберкулез науқастарымен
байланыс,
Бұрын болған
туберкулез
Жатыр миомасы,
эндометрит,
сальпингооофарит, аналық
бездің сарысулы ісігі
Ұма үсті аймағындағы
ауырсынулар
Жатыр УДЗ және олардың
үстеме өсінділері,
гинекологтың тексеруі
Етеккір циклімен ауыру
синдромының байланысы
Гонореялы уретрит
Уретралды бөлінулер, зәр
шығарудағы қышыну және
дызылдау
Несеп жолы
жағындысында
гонококктарды анықтау
Дерматовенерологтың
тексеруі
Қорғалмаған жыныстық
қатынас

18.

Қуықтың дивертикулы
• Қуықтың дивертикулы – бұл қуықтың қабырғасындағы
қап тәрізді тереңдеу, ол канал арқылы органның негізгі
қуысымен-дивертикулдың мойны арқылы байланысады.
• Қуықтың шағын бір дивертикулы ешқандай
симптоматиканы тудыруы мүмкін емес. Клиникалық
маңызды ауру мөлшердің ұлғаюында болады, егер бұл
қуықтың толық босатылуына кедергі болады.
Дивертикулдың жетекші көріністері дизуриялық
бұзылулар мен өршу болып табылады. Пациент қуықты
бір мезетте босата алмайды: зәр шығару екі рет жүреді алдымен зәр қуысынан, содан кейін дивертикулдың
қуысынан ағады. Несеп шығару актісінің ұзақтығы да
артады; гематурия, терминалдық пиурия (несеп шығару
соңында ірің бөлінеді), кейде зәрдің толық тежелуі пайда
болады.

19.

• Қуық дивертикулын анықтау жиі қайталанатын
циститтер мен пиелонефриттер бойынша пациентті
тексеру кезінде жүреді. Диагностиканың негізгі әдістері
- қуық УДЗ, цистоскопия және цистография. Қуық
цистографиясы кезінде рентген контрасты затпен
толтырылады, содан кейін суреттер сериясы
орындалады. Қуық босаған кезде контраст дивертикулда
кешіктіріледі, осыған байланысты оның көлеңкесі қуыс
көлеңкесімен салыстырғанда тығыз көрінеді. Шаю
көлеңкесі әдетте бүйірлік немесе қиғаш проекцияда
анықталады.
• Цистоскопияны жүргізу қуықты дивертикулмен қосатын
асқазандарды анықтауға мүмкіндік береді. Егер
цистоскоп дивертикулдың қуысына енгізілуі мүмкін
болса, онда көпіршікті-несепағар рефлюкс және
қосымша ісіктер, дивертикулдың түрін (жалған,
шынайы) анықтауға болады. Қуықтың эхографиясы
(УДЗ) оның мойнының орналасуын, көлемін, түзілу
нысанын, өлшемін бағалауға ықпал етеді, қоршаған
құрылымдармен кеңістіктік өзара қарым-қатынас,
ісіктердің, тастардың бар-жоғын бағалауға мүмкіндік
береді. Инфравезикальды обструкцияны анықтау үшін
уродинамикалық зерттеулер - урофлоуметрия,
цистометрия және т. б. жүргізу міндетті болып
табылады.

20.

Қуықтың лейкоплакиясы
• Қуықтың лейкоплакиясы- бұл метаплазия (перерождение) уротелия
астанада көпқабатты жалпақ эпителий, кейде кератинизацией.
Симптомдар болмауы мүмкін, кейде патология несеп шығару
жайсыздығымен, ургентті шақыру белгілерімен, созылмалы жамбас
ауруы синдромымен жиі байқалады. Диагностика биопсиямен
цистоскопияны білдіреді, соңғы верификация морфологиялық
зерттеудің көмегімен орындалады.
• Кең таралған процесс кезінде симптомдар соншалықты нашар болуы
мүмкін, ол өмір сүру сапасын едәуір төмендетеді. Несеп шығару
жиілігі түнде де 5-6 рет жетуі мүмкін. Поллакиурия науқастардың 8395% - да бар. Асқынған жағдайларда емделушілер несеп бөлу актісінің
соңында несепте қанның пайда болуына (терминалды гематурия),
оның сапасының өзгеруіне шағымданады - жиі шөгіндіге ақ үлпілер,
лейкоциттер, бактериялар түседі. Психоэмоционалдық сала зардап
шегеді, тітіркенгіштік, ұйқысыздық, көңіл-күйді басады.

21.

• Аспаптық диагностика. Алтын
стандарт-цистоскопия, ол кезінде
қуықта лейкоплакия учаскелері
көрінеді. Күдікті жерлерден кейін
морфология үшін мата үлгілерін алады,
дәл осы диагнозды анықтауға мүмкіндік
береді. Бүйрек және кіші жамбас
ағзаларының УДЗ жақын орналасқан
құрылымдардың жағдайын анықтау
және ықтимал асқынуларды бағалау
үшін тағайындалады.

22.

Зәрді ұстамауы
• Зәрді ұстамауы (инконтиненция) – зәрдің
еріксіз ағуы, ол ерік күшін бақылау мүмкін
емес.
• Стрестік деп іштің қысымының
жоғарылауымен (қарқынды физикалық
жүктеме, жөтел, күлкі) жүретін күйде пайда
болатын несепті ұстамау аталады. Зәр
шығаруға шақыру жоқ.
• Несептің стресстік тоқтамауы жамбас
буындарында коллаген мөлшерінің төмендеуі
кезінде жамбас түбінің әлсіреуі салдарынан
пайда болады. Коллаген деңгейінің төмендеуі
туа біткен, бірақ менопаузальды және
постменопаузальды жаста эстрогеннің
жетіспеушілігі кезінде жиі дамиды.

23.

• Стресстік тоқтамау шылым шегетін әйелдерде жиі дамиды. Темекі шегу ағзадағы С
витамині деңгейінің төмендеуіне әкеледі. С витамині деңгейінің төмендеуі
коллагендік құрылымдардың беріктігіне әсер ететіндіктен, кейбір зерттеушілер
шылым шегетін әйелдерде зәрдің стресстік тоқтамау себебі коллаген тапшылығы
деп санайды.
• Несептің стресстік тоқтамау себептерінің бірі-қуық мойынының шамадан тыс
қозғалуының немесе қуықтың сфинктерінің дәрменсіздігінің дамуы. Бұл
жағдайларда мойын созылып немесе ығыстырылады. Сфинктер толық қысқара
алмайды. Іштегі қысымның жоғарылауы кезінде жеткілікті кедергінің болмауы
зәрді ұстамауға себеп болады.
• Кейбір жағдайларда зәр стресстік тоқтамаудың себебі сфинктердің тікелей
зақымдануы (жамбас сүйектерінің сынуы, еркектердің қуық асты безіне операция
жасау кезінде сыртқы сфинктердің зақымдануы және т.б.).
• Жамбас түбінің анатомиялық жағдайы, қуықтың жинақтау және эвакуаторлық
функциялары қуықтың УДЗ немесе уретроцистография көмегімен зерттеледі.
Несепті зертханалық зерттеу жүргізіледі, микрофлораға несепті себу жүргізіледі.

24.

Гиперактивті қуық
• Әйелдерде гиперактивті қуық-бұл кенеттен бөгелу
қажеттілігімен, уринаның еріксіз бөлінуімен, жиі несеп
бөлінуіне, соның ішінде түнде (ноктурия).
• Клиникалық көріністер процестің ауырлығымен
корреляцияланады. Негізгі белгілер аз мөлшерде қуық
толтырылмаған кезде жиі несеп шығару, императивті шақыру
(кенеттен пайда болған, қуық бөлінуіне деген ырықсыздық),
уринентті тоқтамау. Жиі түнгі дәретханаға 2 реттен артық бару
қажеттілігі бар (ноктурия).
• Жеңіл жағдайда сұйықтықтың бірнеше тамшысы, ауыр
жағдайда – барлық көлемі жоғалады. Поллакиурия және
ноктурия инконтиненция көрінбестен оқшауланған болуы
мүмкін. Кейде несеп бөлінгеннен кейін шеттегі ыңғайсыздық
сезімі сақталады
• Зәр шығару органдарының қалдық несепті бақылаумен УДЗ,
цистоскопия, кешенді уродинамикалық зерттеулер нейрогенді
этиологияның рефрактерлік жағдайларында, сондай – ақ
ургентті инфконтиненцияның симптомдарын тудыратын
патологияға күдікті кезде-қабыну, ісік.

25.

Емі
• Бактерияға қарсы терапияБактериялық этиологияның циститі
микробқа қарсы терапия жүргізуді талап етеді. Алайда,
антибиотиктердің негізгі топтарына уратогендердің тұрақтылығының
өсуі дәрілік затты мұқият таңдауды талап етеді.
• Циститті емдеуге арналған заманауи препараттардың біріфосфомицин. Оған бактериялық агенттердің көпшілігі сезімтал. Дәрі
несептегі максималды концентрацияға жетеді, емдеу ұзақтығын
айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік береді. Жанама әсерлердің
туындау ықтималдығының төмендігі және олардың әлсіз
айқындылығы жүкті әйелдер мен балаларда циститті емдеуде
препаратты пайдалануға мүмкіндік береді.

26.

• Сондай-ақ бірінші желінің препараты ретінде фторхинолондар,
фторланған хинолондар, цефалоспориндер, макролидтер,
нитрофурандар қолданылуы мүмкін. Жедел циститті емдеу
курсы 3-5 күн, созылмалы − 7-10 күн. Уросептиктер
(нитроксолин), аралас фитопрепараттар (канефрон, уростин)
және т.б. ауырсынуды тоқтату үшін стероидты емес қабынуға
қарсы дәрілер көрсетілген.
• Циститтің өршу кезеңінде рационнан майлы және өткір тамақты
алып тастау, сұйықтықты (су, шөп шай, мүкжидек морсы)
қабылдауды арттыру, жиі зәру керек. Цистит кезінде
ауырсынуды жою үшін іштің төменгі бөлігіне салынған жылы
жылытқышқа жақсы көмектеседі.

27.

Жергілікті терапия
• Жергілікті қабынуға қарсы терапия әр түрлі дәрілік заттардың:
диоксидин, күміс ерітіндісі, гепарин ішіндегі инстилляцияларды
білдіреді. Бірақ жеткілікті негізсіз қуық катетеризациясы қажет
емес, себебі уретральды катетерді енгізу қайта жұқтырудың себебі
болуы мүмкін. Циститті кешенді емдеуде физиопроцедуралар
(ионофорез, УВЧ немесе индуктотермия), емдік дене шынықтыру
қолданылады.
• Созылмалы циститте қуыққа зәр жинамай, жиі дәретке бару;
салқын тиюден сақтану
• Егер қуықтың қабынуы іштен туа біткен ақаулар салдарынан болса
оперативті ем қолданылады

28.

Болжам және алдын алу
• Этиотропты емді дұрыс таңдау және уақтылы тағайындау кезінде
цистит сауығумен аяқталады. Созылмалы қабыну қуықтың фиброздысклеротикалық өзгерістеріне әкеледі, бұл хирургиялық емдеуді талап
етуі мүмкін. Асқынған түрлер әдетте қосалқы аурудың (лейкоплакия,
туберкулез, қуық ісігі) ағымымен жүреді. Цистит себебін анықтау
және аурудың қайталану қаупін азайту маңызды.
• Циститтің алдын алу үшін жеке гигиена ережелерін мүлтіксіз сақтау,
тоңазудан аулақ болу, қуықты уақытында босату, сұйықтықтың
жеткілікті мөлшерін тұтыну, ілеспе инфекцияларды уақтылы емдеу
қажет.

29.

Қорытынды
Жедел және созылмалы цистит пиелонефритпен
көпіршікті-несепағар рефлюкс кезінде немесе
гематогенді жолмен инфекцияның таралуы есебінен
асқынуы мүмкін. Жара және некротикалық цистит
іріңді перитонитпен асқынуы мүмкін. Парацистит
пайда болуы мүмкін кейінгі склеротикалық
өзгерістер. Сирек жағдайларда созылмалы цистит
қуықтың шайырына әкелуі мүмкін

30.

Қолданылған әдебиеттер тізімі
Атлас лапароскопических реконструктивных операций в урологии под ред. М.
Рамалингама, В. Р. Патела ; пер. с англ. ;под ред. В. Л. Медведева, И. И. Абдуллина. Москва : ГЭОТАР-Медиа, 2011.
Лучевая диагностика и терапия гл. ред. С. К. Терновой, А. И.Громов, В. М. Буйлов ;
АСМОКМосква : ГЭОТАР-Медиа, 2011.
Пушкарь, Д. Ю. Функциональная урология и уродинамика Д. Ю. Пушкарь, Г. Р.Касян.
- Москва : ГЭОТАР-Медиа, 2014.
Урология : нац. рук. / под ред. Н. А. Лопаткина ; АСМОК, Рос. о-во урологов. крат.изд. - Москва : ГЭОТАР-Медиа, 2012.
Урология. От симптомов к диагнозу и лечению [Текст] : ил. рук. / под ред. П. В.
Глыбочко,Ю. Г. Аляева, Н. А. Григорьева. - Москва : ГЭОТАР-Медиа, 2014
. Урология [Текст] : учебник / под ред. Н. А. Лопаткина. - 6-е изд., перераб. и доп. Москва :
ГЭОТАР-Медиа, 2007.

31.

Назарларыңызға рахмет!