Жасөспірім ұлдар мен қыздардың девианттық мінез-құлыққа бейімділігі

1.

«ТҰРАН» УНИВЕРСИТЕТІ
«ПСИХОЛОГИЯ» КАФЕДРАСЫ
6В03103 – «Психология» білім беру бағдарламасы
«ЖАСӨСПІРІМ ҰЛДАР МЕН ҚЫЗДАРДЫҢ ДЕВИАНТТЫҚ
МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚҚА БЕЙІМДІЛІГІ»
Ғылыми жетекші: сениор-лектор Ахметжанова М.Б.
Орындаған: Қали А.

2.

Дипломдық жұмыстың өзектілігі
Қоғамдық жаңарту кезеңінде, Қазақстандағы әлеуметтік саяси,
экономикалық қатынастардың сипатының өзгеруі өз кезегінде
қоғамдық білім, тәрбие институттарының да жұмыс бағыты мен
мазмұнына жаңа талаптар қойып отыр. Бұл дегеніміз қоғамдағы
мектеп, отбасы орны, оның басты міндеті – бала тәрбиесінде болған
көзқарасты өзгертіп жаңа тұрғыдан тану мәселесін туындатты.
«Қазақстан - 2030 бағдарламасында «Әкелер, ата-аналар мен
әжелердің өз балалары мен немерелері алдындағы жауапкершілігін
күнделікті есте ұстауы» туралы ескертілген. Бұдан әрбір ата-ана өз
перзентінің әдепті, саналы, иманды да ибалы, Отанының сүйікті
және кішіпейіл азаматы болып жетілуіне қоғам алдында өз
жауаптылығын түсінуі керек. Яғни, басты мақсаты психологиялық,
физиологиялық денсаулығын қалыптастыру болу керек. Өйткені
Қазақстанның болашағы келер ұрпақта болғандықтан жастардың
психологиялық, физиологиялық денсаулығы халықтың өсімі мен
сапасын анықтайды. Осы тұста келер ұрпақ тәрбиесінің
салауаттылығын қамтамасыз ету ең алдымен отбасы, мектеп
тәрбиесі жайында қолға алынуы тиіс.

3.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері
Зерттеудің мақсаты: Жасөспірім ұлдар мен қыздардың девианттық мінез-құлық
ерекшіліктерін анықтау.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Девианттық мінез-құлық және оның жасөспірімдегі ерекшеліктеріне
байланысты ғылыми әдебиеттерге шолу жасау;
2. Жасөспірімдердің мінез-құлқындағы ауытқушылығын констатациялық зерттеу
және оның нәтижелерін талдау;
3. Жасөспірімдердің девиантты мінез-құлқын түзетуге арналған тренингтер
бағдарламасын құру және тәжірибе сынау;
4. Нәтижелердің салыстырмалы талдау және математикалық-статистикалық
өңдеуден өткізу арқылы түзету бағдарламасының тиімділігін дәлелдеу.

4.

Дипломдық жұмыстың нысаны, пәні, болжамы
Зерттеу нысаны: Жасөспірім ұлдар мен қыздардың девианттық мінез-құлқы.
Зерттеу пәні: Жасөспірім ұлдар мен қыздардың
ауытқушылығының ерекшіліктері мен себептері.
мінез-құлқындағы
Зерттеу жұмысының болжамы: Егер жасөспірімдердің девианттық мінезқұлық ерекшеліктері мен себептері анықталса, онда олармен психологиялық
тренингтік бағыттағы түзету жұмыстарын жүргізу оң нәтиже береді.

5.

Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері
⦁
Қазіргі уақытта балалар мінез-құлқының бұзылу себеп-салдарының
әлеуметтік-психологиялық және педагогикалық жағын (П.П. Блонский, Л.С.
Выготский, М.А. Алемаскин, Л.М.Зюбин, И.С. Кон, Г.П. Медведев т.б.),
клиникалық (Г.А. Власова, В.Я. Гиндикин, В.В. Ковалев, Г.Е. Сухарев т.б.),
криминологиялық (М.М. Бабаев, К.Е. Легошев, В.Н. Кудрявцев,
В.Л.Васильев, Г.Г. Шиханцов, В.Ф. Пирожков, А.Т. Акажанова,
Н.Кулдашева, Д.С. Кожахметов т.б.) жағын зерттеген еңбектері қамтылған.
Сонымен қатар қазақстандық оқымыстылар Ш.Е. Жаманбалаеваның
(кандидаттық диссертациясы 1996), Д.К. Қазымбетованың (кандидаттық
диссертациясы 1999) идеялары қарастырылды.

6.

Дипломдық жұмыстың әдістері мен әдістемелері
Г. Айзенктің қобалжу, фрустрация, агрессия, ригидтілік
деңгейлерін анықтауға арналған сауалнамасы;
М.З. Дукаревичтің «Өмірде жоқ жануар» атты проективті
әдістемесі;
А.Т. Ақажанованың девиантты мінез-құлық түрлерін анықтайтын
тест-сауалнамасы;
Математикалық-статистикалық өңдеу әдісі (Розенбаум критерийі).

7.

Дипломдық жұмыстың базасы
Зерттеу жұмысының базасы:
Алматы облысы, Қарасай ауданы КММ А.С. Пушкин
атындағы орта мектебі.
Зерттеу тобының сипаттамасы:
Экспериментке жалпы 57 оқушы қатысты, оның
ішінде 32 ұл және 25 қыз жасөспірімдер.

8.

Дипломдық жұмыстың кезеңдері
Зерттеудің негізгі кезеңдері: жұмыс бес кезеңде жүргізілді.
⦁
1-кезеңде тақырып бойынша психологиялық ғылыми әдебиеттерге шолу жасалынып,
библиографиялық тізім түзілді. Жинақталған материалдар теориялық тұрғыдан
талданды.
⦁
2-кезеңде диагностикалық әдістемелер іріктеліп алынып, жасөспірімдер бойындағы
агрессия, қобалжу, фрустрация, ригидтілік деңгейлері анықталып, нәтижелері
талданды.
⦁
3-кезеңде жасөспірімдердегі девиантты мінез-құлықты түзету мақсатында 6 сабақтан
тұратын тренингтік бағдарлама әзірленіп, түзету жұмыстары жүргізілді.
⦁
4-кезеңде зерттеу нәтижелеріне сәйкес психологтар, педагогтер мен девиантты мінезқұлықты жасөспірімдердің ата-аналарына арналған практикалық ұсыныстар берілді.
⦁
5-кезеңде зерттеу жұмысының материалдары жүйеленіп, талапқа сай безендірілді.

9.

⦁
⦁
Айзенктің тест-саулнамасы бойынша жасөспірім ұлдар мен қыздардың
қобалжу, фрустрация, агрессия, ригидтілік деңгейінің көрсеткіштері​

10.

Жасөспірім ұлдар мен қыздардың
көрсеткіштері (n=57, %-бен)​
Айзенк
әдістемесі
бойынша
алынған
орташа

11.

⦁
А.Т. Ақажанова әдістемесі бойынша алынған жасөспірім қыздардың девиантты мінезқұлық түрлерінің көрсеткіштері (n=25)​
⦁
⦁
⦁
⦁
А.Т. Ақажанова әдістемесі бойынша алынған жасөспірім ұл балалардың девиантты
мінез-құлық түрлерінің көрсеткіштері (n=32)

12.

⦁
Сыналушылардың А.Т. Ақажанованың әдістемесі бойынша алынған орташа
көрсеткіштері (n=57, %-бен)​

13.

⦁
Сыналушылардың М.З. Дукаревич әдістемесі бойынша өзіндік
бағалауының көрсеткіштері (n=57)

14.

8-сурет. Сыналушылардың М.З. Дукаревич әдістемесі бойынша алынған орташа
көрсеткіштері (n=57, %-бен)

15.

Зерттеу
кезеңінің
соңында
түзету
жұмыстарынан кейін ұлдардың девиантты мінезқұлқының
өзгеруін
диагностикалауда
біз
констатациялық
экспериментте
қолданған
әдістемелерді қайтадан жүргіздік.

16.

17.

А.Т. Ақажанованың девиантты мінез-құлық түрлерін анықтайтын тест-сауалнамасының көмегімен алынған
алғашқы және қайталап алынған диагностикалаудың нәтижелерін қарастырамыз

18.

М.З. Дукаревичтің әдістемесі бойынша біз эксперименттік топ сыналушыларының өзіндік бағалауының
динамикасын
Эксперименттік топ жасөспірімдерінің
саластырмалы көрсеткіштері (n=32)
өзіндік
бағалау
деңгейлерінің

19.

А.Т. Ақажанова әдістемесі бойынша көрсеткіштерінің тренингке дейінгі және тренингтен кейінгі қаншалықты
сенімді өзгергенін G критерийі бойынша анықтаймыз.
А.Т. Ақажанова әдістемесі бойынша эксперименттік топта алынған жоғарғы
%-дық көрсеткіштер және олардың жылжулары (n=32)

20.

Алдымен әр көрсеткіш бойынша оң, теріс және «нөлдік» жылжулар саны (13,14-кестелерінде) анықталынады.
13-кесте. Эксперименттік топ сыналушыларының агрессивті мінез-құлық
көрсеткіші бойынша оң, теріс және нөлдік жылжулардың санын есептеу (n=32)
Н0 терістеледі, Н1 қабылданады. Тренингтен кейін кейін оқушылардың агрессивті
мінез-құлқының төмендеуі бағытында орын алған жылжу кездейсоқ болып
табылады.

21.

Алдымен әр көрсеткіш бойынша оң, теріс және «нөлдік» жылжулар саны (13,14-кестелерінде) анықталынады.
⦁
14-кесте. Эксперименттік топ сыналушыларының криминалды делинквентті мінез-құлық
көрсеткіші бойынша оң, теріс және нөлдік жылулардың санын есептеу (n=32)
Н0 терістеледі, Н1 қабылданады. Тренингтен кейін ұлдардың криминалды
делинквентті мінез-құлқының төмендеуі бағытында орын алған жылжу кездейсоқ
болып табылады.

22.

Алдымен әр көрсеткіш бойынша оң, теріс және «нөлдік» жылжулар саны (13,14-кестелерінде) анықталынады.
⦁
15-кесте. Эксперименттік топ сыналушыларының аддиктивті
бойынша оң, теріс және нөлдік жылулардың санын есептеу (n=32)
мінез-құлық
көрсеткіші
Н0 терістеледі, Н1 қабылданады. Тренингтен кейін ұлдардың аддиктивті мінезқұлқының төмендеуі бағытында орын алған жылжу кездейсоқ болып табылады.

23.

Делинквентті жүріс-тұрысы бар балаларда агрессивті, криминалды делинквентті және
аддиктивті жүріс-тұрыстың "тренингке дейінгі" және "тренингтен кейінгі
көрсеткіштерінің арасындағы айырмашылық деңгейінің статистикалық мәнділігі

24.

Бұл біздің эксперименттік болжамымызды толығымен
расталып, жалпы алғанда, түзету тренингтері девиантты мінезқұлығы бар ұлдардың агрессиясын, фрустрациясын,
ригидтілігін және қобалжу деңгейін төмендететіні, олардың
агрессивті мінез-құлық, криминалды делинквентті мінез-құлық
және аддиктивті мінез-құлық көріністерін азайтатындығы,
сонымен қатар, осындай жасөспірімдердің өзіндік бағалауын
дамытатындығы анықталды. Осылайша, зерттеу
жұмысымыздың мақсаты мен міндеті ойдағыдай жүзеге
асырылды.

25.

Назарларыңы
з
үшін
рақмет!