Похожие презентации:
Arab alifbosi: unli va undosh tovushlar
1.
2.
3.
Arab alifbosi:unli va undosh
tovushlar
4.
Arab tili tarixiArab tili geneologik tasnifiga ko’ra, somiy-xomiy tillar
oilasining, somiy tillar guruhiga kiradi.Klassik arab tili
ya’ni Qur”oni Karim tili asosida zamonaviy arab tili
shakllangan. Arab tilining adabiy til normasi johiliyat
davrida shakllangan. Grammatik normalari esa VIII –
IX asrlarda ishlab chiqilgan. Qur’oni karimning arab
tilida nozil bo’lishi va Payg’ambarimiz Muhammad
(s.a.v)ning o’z sunnatlarini shu tilda bayon qilganlari
arab tilining “ikki dunyo saodatiga eltuvchi til” deb
e’tirof etilishiga asos bo’ldi. Arab tilida harflar o’ngdan
chapga tomon yoziladi. Arab alifbosida bosh harf
kichik harf degan tushunchalar yo’q.
5.
6.
Arab alifbosi - huruf al-arabiyatun - ُح ُروف العربية№
№
1
A
“”ا
Alifun
ْأ ِلف
15
Z
“ْ” ض
Zodun
2
B
“”ب
Ba’un
ْبَاء
16
Т
“”ط
Toun
ْ
ضاد
َ
ْطا
3
T
“”ت
Ta’un
17
Z
“”ظ
Zoun
َ
ظْا
4
S
“”ث
Sa’un
ْتَاء
ْثَاء
18
‘
“”ع
Aynun
َْعين
5
J
“”ج
Jimun
ْجيم
19
G’
“”غ
G’aynun
ْغَين
6
H
“”ح
Ha’un
َْحاء
20
F
“”ف
Fa’un
ْفَاء
7
Х
“”خ
Xa’un
ْخَاء
21
Q
“”ق
Qafun
ْفَاف
8
D
“”د
Dalun
َْدال
22
K
“”ك
Kafun
َْكاف
9
Z
“ ”ذ
Zalun
َْذاال
23
L
“”ل
Lamun
ََْلم
10
R
“”ر
Ra’un
َراي
24
М
“”م
Mimun
ِْميم
11
Z
“”ز
Za’un
ْزَ اء
25
N
“”ن
Nunun
ْنون
12
S
“”س
Sinun
ِْسين
26
H
“”ه
Ha’un
ْهَاء
13
Sh
“”ش
Shinun
ِْشين
27
V
“”و
Vavun
ْواو
14
S
“”ص
Sodun
ْصاد
28
Y
“”ي
Ya’un
ْيَاء
7.
Arab alifbosi8.
Arab alifbosi: 28 taUndosh tovushlar: 25 ta
Unli tovushlar: 3 ta
Arab va o’zbek tili uchun
umumiy bo’lgan undosh
tovushlar: 19 ta
Cho’ziq unli
tovushlar: 3 ta
ba’un – بta’un – ت, jimun – ج
xa’un – خ, dalun – د, ra’un – ر,
za’un – ز, sinun – س, shinun – ش,
g’aynun – غ, fa’un – ف, qafun- ق,
kafun – ك, lamun – ل, mimun – م
nunun – ن, ha’un – ه, vavun – و,
ya’un – ى
Arab tiliga xos bo’lgan
undosh tovushlar: 8 ta
sa’un – ث, ha’un – ح, zalun – ذ
sodun – ص, zodun – ض,
tozun – ط, zozun – ظ, aynun – ع
Alifun – “ [ ” اa ]
Vavun - “ [ ” وu ]
Ya’un - “ [ ” ىI ]
Qisqa unli
tovushlar: 3 ta
Alifun – “ َ ” [ a ]
Vavun - “ َُ ” [ u ]
Ya’un - “ َ ” [ I ]
9.
Undosh harflarArab va o’zbek tili
uchun umimiy bo’lgan
undosh tovushlar
Arab tiliga xos
bo’lgan undosh
tovushlar
10.
Undosh tovushlarArab va o’zbek tiliga xos
undosh tovush: 19 ta
Arab tiliga xos
undosh tovush: 8 ta
ba’un – ب
ta’un – ت,
jimun – ج
xa’un – خ,
dalun – د,
ra’un – ر,
za’un – ز,
sinun – س,
shinun – ش, g’aynun – غ,
fa’un – ف, qafun- ق,
kafun – ك, lamun – ل,
mimun – مnunun – ن,
ha’un – ه,
vavun – و,
ya’un – ى
sa’un – ث, ha’un – ح,
zalun – ذ
sodun – ص,
zodun – ض, tozun – ط,
zozun – ظ, aynun – ع
11.
Arab va o’zbek tiliga xos undosh tovush№
№
1
B
2
T
3
J
4
X
5
D
6
R
7
Z
8
S
9
Sh
10
G’
“”ب
با ُء
“ ” تTa’un
تا ُء
Jimun
“”ج
ج ْي ُم
Xa’un
“”خ
حا ُء
Dalun
“”د
دا ُل
Ra’un
“”ر
راي
Za’un
“”ز
زا ُء
“ ” سSinun
ُ س
ين
“ ” شShinun ين
ُ ش
G’aynun ين
“”غ
ُ غ
Ba’un
“ ” فFa’un
11
F
12
Q
13
К
14
L
15
М
16
N
فا ُء
“ ” قQafun اف
ُ ف
“ ” كKafun اف
ُ ك
“ ” لLamun َل ُم
“ ” مMimun مي ُم
“ ” نNunun نون
ُ
17
H
“”ه
Ha’un
18
V
“”و
Vavub
19
Y
“”ى
Ya’un
ها ُء
واو
ُ
يا ُء
12.
Arab tiliga xos undosh tovush№
№
1
S
2
H
3
Z
4
S
ثا ُء
“ ” حHa’un حا ُء
“ ” ذZalun ذاا ُل
“ ” صSodun صا ُد
“” ث
Sa’un
5
Z
“ ” ضZodun
6
Т
“”ط
7
Z
“”ظ
8
‘
“ ”ع
ضا ُد
To’un
ُ طا
Zo’un
ُ ظا
Aynun ين
ُ ع
13.
Arab tiliga xos sa’un – “ ” ثtovushiHosil bo’lish o’rniga ko’ra til oldi, hosil bo’lish usuliga
ko’ra sirg’aluvchi, ovoz va shovqinning ishtirokiga
ko’ra jarangsiz tovush hisoblanadi.
№ O’zbekcha
1 Kiyim
O’qillishi
savrun
2
Meros
mirasun
3
Tomosha
tamsiliyyatun
Arabcha
ث ْور
ميراث
ت ْمثيلية
14.
Arab tiliga xos ha’un – “ ” حtovushiHosil bo’lish o’rniga ko’ra chuqur bo’g’iz tovushi, hosil
bo’lish usuliga ko’ra sirg’aluvchi, ovoz va shovqinning
ishtirokiga ko’ra jarangsiz tovush hisoblanadi.
№ O’zbekcha
1 Siyoh
O’qillishi
hibrun
2 Siyohdon
mihbaratun
3 Rux
ruhun
4 Tuz
milhun
5
Arabcha
ح ْبر
م ْحبرة
ُروح
ملح
15.
Arab tiliga xos zalun – “ ” ذtovushiHosil bo’lish o’rniga ko’ra til oldi, hosil bo’lish usuliga
ko’ra sirg’aluvchi, ovoz va shovqinning ishtirokiga
ko’ra jarangli tovush hisoblanadi.
№ O’zbekcha
1
Pashsha
O’qillishi
zubabun
2
Deraza
nafizatun
3
Mazali
lazizun
4
5
Arabcha
ذُباب
نافذة
لذيذ
16.
Arab tiliga xos sodun – “ ” صtovushi
Hosil bo’lish o’rniga ko’ra til oldi, hosil bo’lish usuliga
ko’ra sirg’aluvchi, ovoz va shovqinning ishtirokiga
ko’ra jarangsiz tovush hisoblanadi.
№ O’zbekcha
1
Ov
O’qillishi
saydun
2
Taqdir
masirun
3
Lampa
misbahun
4
Avtobus
basun
5
Arabcha
ص ْيد
مصير
مصباح
باص
17.
Arab tiliga xos zodun – “ ” ضtovushi
Hosil bo’lish o’rniga ko’ra til oldi, hosil bo’lish usuliga
ko’ra portlovchi, ovoz va shovqinning ishtirokiga ko’ra
jarangli tovush hisoblanadi.
№ O’zbekcha
1 Ofitser
O’qillishi
dabitun
2
Kasal
maridun
3
Stol
mindadatun
4
Tuxum
baydun
5
Arabcha
ضابط
مريض
م ْنضدة
ب ْيض
18.
Arab tiliga xos to’un – “ ” طtovushiHosil bo’lish o’rniga ko’ra til oldi, hosil bo’lish usuliga
ko’ra portlovchi, ovoz va shovqinning ishtirokiga ko’ra
jarangsiz tovush hisoblanadi.
№
1
O’zbekcha
Talaba
O’qillishi
talibun
2
Yomg’ir
matarun
3
Kasseta
sharitun
4
Loy
tinun
5
Arabcha
طالب
م طر
شريط
طين
19.
Arab tiliga xos zo’un – “ ” ظtovushiHosil bo’lish o’rniga ko’ra til oldi, hosil bo’lish usuliga
ko’ra sirg’aluvchi, ovoz va shovqinning ishtirokiga
ko’ra jarangli tovush hisoblanadi.
№ O’zbekcha
1
Bel
O’qillishi
zahrun
2
Qo’pol
fazzun
3
Manzara
manzarun
4
O’lim
fayzun
5
Arabcha
ظ ْحر
فظ
م ْنظر
ف ْيظ
20.
Arab tiliga xos aynun – “ ” عtovushiHosil bo’lish o’rniga ko’ra chuqur bo’g’iz tovushi, hosil
bo’lish usuliga ko’ra portlovchi, ovoz va shovqinning
ishtirokiga ko’ra jarangli tovush hisoblanadi.
№ O’zbekcha
1
Kelinchak
O’qillishi
‘arusun
2
Sotish
bay’un
3
Soch
sha’run
4
Ko’cha
shari’un
5
Arabcha
ع ُروس
ب ْيع
شعر
شارع
21.
Unli harflar22.
Unli tovushlarCho’ziq unli
tovush: 3 ta
Qisqa unli
tovush:
3 ta
Text in here
a – “ fatxa ”
-[ َ]
a – [
I – “ kasra ”
-[ َ]
I -
[ ]ى
u – “ damma ” - [ َُ ]
u–
[ ] و
] ا
Arab tilida qisqa unlilarni ifodalovchi harflar yo’q. Ular
harakatlar deb ataluvchi maxsus belgilar bilan ifodalanadi.
23.
Qisqa unli tovusha
i
u
Yozuvda fatxa – [ َ ] bilan
ifodalanadi. Bu harakat
satr ustidan qo’yiladi.
Yozuvda kasta – [ َ ] bilan
ifodalanadi. Bu harakat satr
ostidan qo’yiladi.
Yozuvda damma – [ َُ ] bilan
ifodalanadi. Bu harakat satr
ustidan qo’yiladi.
24.
Qisqa [ a ] unlisia
fatxa – [ َ ] bilan
a Yozuvda
ifodalanadi. Bu harakat satr
ustidan qo’yiladi.
№ O’zbekcha
1
Qo’l
O’qillishi
yadun
2
Og’iz
famun
3
Lab
u
shafatun
4
Yurak
qalbun
5
Arabcha
يد
فم
ش فة
قلب
25.
Qisqa [ i ] unlisiYozuvda kasta – [ َ ] bilan
ifodalanadi. Bu harakat satr
ostidan qo’yiladi.
i
i
№ O’zbekcha
1
Oyoq
O’qillishi
rijlun
2
Qiz
bintun
3
Yelka
katifun
4
No’xat
bisillatun
5
Arabcha
رجل
بنت
كتف
ب س اة
26.
Qisqa [ u ] unlisiu
Yozuvda damma – [ َُ] bilan
ifodalanadi. Bu harakat satr
ustidan qo’yiladi.
№ O’zbekcha
1
Xom xurmo
O’qillishi
busrun
2
Tuhmat
buhtun
3
Xona
u
g’urfatun
4
Ayvon
shurfatun
5
Arabcha
سر
ْ ُب
ُبُ ْحت
ُ
غ ْرفة
ش ُْرفة
27.
Cho’ziq unli tovusha
i
u
Yozuvda alif – [ ] اharfi
bilan ifodalanadi.
Yozuvda ya’un – [ ]ى
harfi bilan ifodalanadi.
Yozuvda vavuv – [ ] و
harfi bilan ifodalanadi.
28.
Cho’ziq [ a ] unli tovusha
Yozuvda alif – [ ] اharfi
bilan ifodalanadi.
№ O’zbekcha
1 Kitob
O’qillishi
kitabun
2
Devor
jidarun-
3
Eshik
u
jidarun-
4
Uy
darun
Arabcha
كتاب
جدار
باب
دار
29.
Cho’ziq [ i ] unlisii
Yozuvda ya’un – [ ] ىharfi
bilan ifodalanadi.
№ O’zbekcha
1
Karim
i
O’qillishi
Karimun
2
Chiroyli
jamilun
3
Anjir
tinun
4
Katta
kabirun
Arabcha
كريم
جميل
تين
كبير
30.
Cho’ziq [ u ] unlisiu
Yozuvda vavun – [ ] وharfi
bilan ifodalanadi.
№ O’zbekcha
1
Nur
O’qillishi
nurun
2
Kechiruvchan
g’afurun
3
Maktub
u
maktubun
4
Kelish
qudumun
Arabcha
نُور
غفُور
مكتُوب
قُدُوم
31.
– ىalif maqsuraBa’zan so’z oxiridagi cho’ziq [ a ] unli tovushi
ya’un - “ ” ىharfi yordamida ifodalanadi
№
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Muso
Musa
2
Qachon
Mata
3
Fatvo
Fatvo
ُموسى
متى
فتْوى
Qusurli alif - alif maqsura
alifun maqsuratun - سورة
ُ ف مق
ُ عل
32.
Istesno holatlar!Tarixiy yodgorliklarda so’z o’rtasidagi cho’ziq [ a ]
tovushi vavun – “ ” وharfi vositasida ifodalangan.
№ O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Zakot
Zakatun
زكوة
2
Najot
Najatun
نجوة
Ayrim so’zlarda cho’ziq [ a ] unlisi, qisqa [ a ] unlisi
ya’ni fatha – “ َ “ harakati yordamida ifodalangan.
№
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Olloh
‘allahu
أللة
2
Bular
Ha’ula’i
3
Ular
‘Ula’ika
هعوَلء
أُلءك
33.
ة- Ta marbuta harfi – ةharfi alohida harf sifatida arab alfavitiga
kiritilmagan, chunki u alifboda mavjudbo’lgan
ta’un – [ ] تharfi bilan bir xil talaffuz qilinadi
va u { atun } qo’shimchasi bilan tugagan
so’zlarda, shu qo’shimcha tarkibidagi [T]
tovushini ifodalash uchun ishlatiladi. Uning
nomi ta’un marbutatun – تا مربُوتةya’ni ta
marbutadir.
[ [ – ] ة-atun ] ta marbuta –
ta’un marbutatun - تا مربُوتة
34.
Undosh tovushlarO’zidan keyingi tovushga ulanishiga
ko’ra
35.
Muttasil harflarO’zidan keyingi tovushga bog’lanmaydigan harflar: 22 ta
1
B
“”ب
Ba’un
با ُء
12
Z
“”ظ
Zoun
ُ ظا
2
T
“”ت
Ta’un
تا ُء
13
‘
“”ع
Aynun
عي ُن
3
S
“”ث
Sa’un
ثا ُء
14
G’
“”غ
G’aynun غي ُن
4
J
“”ج
Jimun
15
F
“”ف
Fa’un
فا ُء
5
H
“”ح
Ha’un
ج ْي ُم
حا ُء
16
Q
“”ق
Qafun
اف
ُ ف
6
Х
“”خ
Xa’un
خا ُء
17
K
“”ك
Kafun
اف
ُ ك
7
S
“”س
Sinun
ُسين
18
L
“”ل
Lamun
8
Sh
“”ش
Shinun
ُشين
19
М
“”م
Mimun
َل ُم
مي ُم
9
S
“”ص
Sodun
صا ُد
20
N
“”ن
Nunun
نو ُن
10
Z
“”ض
Zodun
ضا ُد
21
H
“”ه
Ha’un
ها ُء
11
Т
“”ط
Toun
ُ طا
22
Z
“”ظ
Zoun
ُ ظا
36.
Munfasil harflarO’zidan keyingi tovushga bog’lanadigan
harflar: 6 ta
1
A
“”ا
Alifun
2
D
“”د
Dalun
3
Z
“ ”ذ
Zalun
ف
ْ أل
دا ُل
ذاا ُل
4
Z
“ ”ذ
Zalun
5
R
“”ر
Ra’un
6
V
“”و
Vavun
ذاا ُل
راي
واو
ُ
37.
SukunUndoshdan keyin unli yo’qligini
ifodalash uchun harf ustiga sukun
belgisi qo’yiladi. Sukun belgisi { َْ }
satr ustidan qo’yiladi.
38.
TashdidSo’z tarkibidagi undoshlardan birini
ikkilantirish lozim bo’lsa, harfning
ustiga tashdid belgisi qo’yiladi.
Tashdid { َ } belgisi shadda belgisi
deb ham ataladi.
39.
TashdidTashdiddan keyingi harakat fatha yoki
damma bo’lsa, tashdidning ustiga kasra bo’lsa
esa tashdidning ostiga yoki harfning ostiga
yoziladi.
№
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Tomosha
No’xat
tamsiliyyatun
bisillatun
ت ْمثيلية
ب سا ة
2
3
4
5
40.
Hamza tovushiKelishiklar
41.
Kelishiklar - tanvinBosh
kelishik
Qaratqich
kelishik
Tushum
kelishik
42.
Kelishik – tanvin - تنوينArab tilida 3 ta kelishik mavjud bo’lib,
kelishik – tanvin deb ataladi.
Kelishik – tanvin - تنوين
Bosh kelishik – tanvin damma : un – “ “ - [ ? ]
Qaratqich kelishik – tanvin kasra : in – “ “ - [ -ning ]
Tushum kelishik – tanvin fatha:
an – “ “ - [ -ni ]
43.
Kelishik – tanvin - تنوينAtalishi
Kelishik
Belgi
O’qilishi
Ma’nosi
Tanvin
1
Bosh kelishik
Tanvin damma
2
Qaratqich kelishik Tanvin fatha
3
Tushum kelishik
Tanvin kasra
َ
- in
َ
-------
ى. ا.َ - an
- ni
- un
- ning
44.
Kelishiklar – tanvin - تنوينKelishik
Jins
1 Bosh
kelishik
2 Tushum
kelishik
3 Qaratqich
kelishik
Mz
Mn
Mz
Mn
Mz
Mn
Noaniq holatda Aniq holatda
[ َ ] - un
[ َُ ] - u
[ ] ا
[ َ]
[ َ]
- an
- in
- in
[ َ]
[ َ]
[ َ]
-a
-i
-i
45.
Bosh kelishik – tanvin damma № O’zbekO’qilishi
1
Uy
Baytun
Arabcha
بتْت
2
Xona
G’urfatun
ُ
غ ْرفة
3
Masjid
Masjidun
سجد
ْ م
4
5
6
7
8
9
Maktabatun م ْكتبة
Bosh kelishik
Tanvin damma deb
ataladi, u maxsus
qo’shimchaga ega
emas , yozuvda
un - [ َ ] harakati
bilan ifodalanadi.
Bu harakat so’z
oxirida satr ustidan
qo’yiladi
46.
Qaratqich kelishik – tanvin fatha № O’zbekcha O’qilishi1
Uyning
Baytan
Arabcha
بتْت
2
Xonaning
G’urfatan
ُ
غ ْرفة
3
Masjidning Masjidan
سجد
ْ م
4
5
6
7
8
9
Maktabata م ْكتبة
Qaratqich kelishik
Tanvin fatha deb
ataladi, o’zbek tilida
–ning
qo’shimchasini
bildiradi. Yozuvda
in - [ َ ] harakati
bilan ifodalanadi.
Bu harakat so’z
oxirida satr ustidan
qo’yiladi
47.
Tushum kelishik – tanvin kasra O’zbekchO’qilishi
1
Uyni
Baytin
Arabcha
بتْت
2
Xonani
G’urfatin
ُ
غ ْرفة
3
Masjidni
Masjidin
سجد
ْ م
4
5
6
7
8
9
Maktabatin م ْكتبة
Tushum kelishik
Tanvin kasra deb
ataladi, o’zbek tilida
–ni qo’shimchasini
bildiradi. Yozuvda in
- [ َ ] harakati bilan
ifodalanadi. Bu
harakat so’z oxirida
satr ostidan
qo’yiladi
48.
Hamza tovushiQatiy hamza
Hamzatu – lqat’i
Product طع
ْ ه ْمزةُ ا ْلق
Talaffuz
qilinadigan
hamza tovushi
Product
Vaslali hamza
Talaffuz
qilinmaydigan
hamza tovushi
Hamzatu – lvasli
ه ْمزةُ ا ْلوصْل
49.
Qat’iy hamzaHosil bo’lish o’rniga ko’ra bo’g’iz tovushi, hosil
bo’lish usuliga ko’ra portlovchi, ovoz va
shovqinning ishtirokiga ko’ra jarangsiz undosh
tovush hisoblanadi. Bu tovushning talaffuzi
yengilgina yo’talga o’xshab ketadi. O’zbek tilida
mustaqil fonema hisoblanmaydi. Arabtilida esa
o’ziga xos mustaqil undosh fonemadir. O’zbek
tilidagi tutuq belgisiga [ ‘ ] teng. Qat’iy hamza
yozuvda [ ] ءhamza belgisi bilan ifodalanadi.
50.
So’z boshida hamza [ ] ءtovushi imlosiHamza tovushidan keyin [ a ] qisqa unlisi bo’lsa,
hamza –[ ] ءalif – [ ] اustiga qo’yiladi hamda fatha – [ َ ]
harakati hamza ustiga qo’yiladi.
1
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Og’riq
‘alamun
أل ُم
2
FATHA – [ َ ]
HAMZA – [ ] ء
ALIF – [ ] ا
أ
51.
So’z boshida hamza [ ] ءtovushi imlosiHamza tovushidan keyin [ u] qisqa unlisi bo’lsa,
hamza –[ ] ءalif – [ ] اustiga qo’yiladi hamda damma– [ َُ ]
harakati hamza ustiga qo’yiladi.
1
O’zbekcha
O’qilishi
Ona
‘ummun
Arabcha
أُم
2
ُ ]
DAMMA – [ َ
HAMZA – [ ] ء
ALIF – [ ] ا
ُأ
52.
So’z boshida hamza [ ] ءtovushi imlosiHamza tovushidan keyin [ i ] qisqa unlisi bo’lsa,
hamza –[ ] ءalif – [ ] اostiga qo’yiladi hamda kasra – [ َ]
harakati hamza ostiga qo’yiladi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Qo’ltiq
‘ibnun
إ ْبن
2
inson
‘insanun
إ ْنسان
ALIF – [ ] ا
HAMZA – [ ] ء
KASRA– [ َ]
إ
53.
So’z boshida hamza [ ] ءtovushi imlosiHamza tovushidan keyin [ a ] cho’ziq unlisi bo’lsa,
hamza va cho’ziq [ a ] unlisini maddali alif bildiradi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birgalashib
ovqatlanmoq
‘akala
آكل
HAMZA – [ ] ء
آ
1
2
ALIF – [ ] ا
54.
So’z boshida hamza [ ] ءtovushi imlosiHamza tovushidan keyin [ u ] cho’ziq unlisi bo’lsa,
hamza - [ ] alif – [ ] ning ustiga qo’yiladi va undan so’ng
cho’ziq [ u ] unlisi yoziladi.
1
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Iymon keltirmoq
‘uminu
ُ أوم
ين
2
HAMZA – [ ] ء
ALIF – [ ] ا
أو
55.
So’z boshida hamza [ ] ءtovushi imlosiHamza tovushidan keyin [ i ] cho’ziq unlisi bo’lsa,
hamza - [ ] alif – [ ] ning ostiga qo’yiladi va undan so’ng
cho’ziq [ i ] unlisi yoziladi.
1
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Iymon
‘imanun
إيمان
2
ALIF – [ ] ا
HAMZA – [ ] ء
إي
56.
So’z o’rtasida hamza [ ] ءtovushi imlosiHamza tovushi so’z o’rtasida kelganda uni to’g’ri
yozish uchun ikki yonida kelgan unlilarga e’tibor
berish kerak. Bunda unlilarning kuchliligi qoidasiga
amal qilinadi.
Eng kuchli unli – [ َ ] [ ] ي
O’rtacha kuchli unli – [ َُ ] [ ] و
Eng kuchsiz unli – [ َ ] [ ] ا
57.
Hamzaning ikki yonidagi unlilardan qaysi biri kuchlibo’lsa, o’shanga mos harf hamza ostiga yozilishi kerak.
Qisqa – [ i ] va cho’ziq – [ i ] unlisi: [ ya’un - ] ى
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
So’ralmoq
Su’ila
سئل
ُ
2 Afsuslanmoq
Ya’isa
يئس
1
Qisqa – [ a ] va cho’ziq – [ a ] unlisi: [ alifun - ] ا
1
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Savol
Su’alun
سؤال
ُ
Qisqa – [ u] va cho’ziq – [ u] unlisi: [ vavun - ] و
58.
Hamza tovushining bir tomonida unli bo’lib, ikkinchitomonida undosh tovush bo’lsa, unli tovush kuchli
sanaladi va hamza – [ ] ءtovushi unlining ustiga
qo’yiladi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Bo’ri
Zi’bun
2
Qasos
Sa’run
3
Baxtsizlik
Ba’sun
ذئْب
ثأْر
بُ ْؤس
4
59.
Hamza tovushidan oldin cho’ziq – [ a ] unlisi, hamzadan keyinesa qisqa – [ a ] unlisi kelgan bo’lsa, hamza – [ ] ءmustaqil
yoziladi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Birgalashib so’ramoq
Sa’ala
ساءل
2
O’qish
Qira’atun
قراءت
3
Hamza tovushidan oldin qisqa – [ a ] unlisi yoki undosh tovush
bo’lsa, hamzadan keyin esa cho’ziq – [ a ] unlisi kelgan bo’lsa,
hamza – [ ] ءva undan keyin kelgan cho’ziq – [ ] اunlisini
ifodalash uchun maddali alif yoziladi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Manbalar
Ma’axizu
2
Qur’on
Qur’anun
ُمآخذ
قُ ْرآن
3
60.
So’z oxirida hamza [ ] ءtovushi imlosiHamza tovushi cho’ziq unli yoki undoshdan keyin kelgan bo’lsa,
mustaqil holda yoziladi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Suv
Ma’un
ماء
2
Yomonlik
Su’un
سوء
ُ
3
Nur
Dav’un
ض ْوء
4
Narsa
Shay’un
ش ْيء
5
Hamza tovushi qisqa unli tovushdan keyin kelgan bo’lsa, o’sha
unliga mos harf ustiga yoziladi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
O’qimoq
Qara’a
قرأ
2
O’qilmoq
Quri’a
قُرئ
3
Jur’atli bo’lmoq
jaru’a
ج ُرؤ
61.
Vaslali hamzaArab tilida ayrim so’zlar talaffuz qilinmaydigan hamza
tovushi bilan boshlanadi. Bu hamza tovushi vaslali
hamza deyiladi. Yozuvda esa vasla – [ alif: اharfi ]
bilan ifodalanadi.
Qat’iy hamza :
Vaslali hamza :
ا
ء
62.
So’z boshida vasla[ ] اtovushi imlosiVaslali hamza bilan boshlangan so’z gapning boshida turgan
bo’lsa, yoki bunday so’z alohida olinganda, vaslali hamza
o’zidan keyingi qisqa unli bilan qat’iy hamzaga aylanadi.
1
O’zbekcha
ism
O’qilishi
‘ismun
2
Imorat
‘imra’tun
3
O’g’il
‘ibnun
4
Chiqmoq
‘uxruj
Arabcha
سم
ْ إ
إ ْمرأة
إ ْبن
ْأ ُ ْخ ُرج
63.
So’z boshida vasla[ ] اtovushi imlosi
Vaslali hamzadan keyin qisqa
– [ a ] unlisi bo’lsa:
Vaslali hamzadan keyin qisqa
– [ i ] unlisi bo’lsa:
Vaslali hamzadan keyin qisqa
– [ u ] unlisi bo’lsa:
أ
إ
ُأ
64.
Artikl. Bo’g’in.So’z o’zagi va vazni
65.
Shamsiy va qamariy harflar66.
Qamariy harflar - oy harflari‘alhurufu-lqamariyyatu - ُوف ا ْلقمرية
ُ ا ْل ُح ُر
№
№
1
A
ا
Alifun
ف
ْ أل
با ُء
8
F
ف
Fa’un
2
B
ب
Ba’un
9
Q
ق
Qafun
3
J
ج
Jimun
ج ْي ُم
حا ُء
10
K
ك
Kafun
4
H
ح
Ha’un
11
M
م
Mimun
5
X
خ
Xa’un
12
H
ه
Ha’un
Aynun
خا ُء
ُ ع
ين
6
‘
ع
13
V
و
Vavun
7
G’
غ
G’aynun
ُ غ
ين
14
Y
ي
Ya’un
فا ُء
اف
ُ ف
اف
ُ ك
مي ُم
ها ُء
واو
ُ
يا ُء
67.
Shamsiy harflar - quyosh harflari‘alhurufu-shshamsiyyatu - ُوف ا ْلشمسية
ُ ا ْل ُح ُر
№
№
تا ُء
ثا ُء
8
Sh
ش
Shinun
ُ ش
ين
9
S
ص
Sodun
صا ُد
10
Z
ض
Zodun
Zalun
دا ُل
ذاا ُل
11
T
ط
To’un
ضا ُد
ُ طا
ر
Ra’un
راي
12
Z
ظ
Zo’un
ُ ظا
Z
ز
Za’un
13
L
ل
Lamun
S
س
Sinun
زا ُء
ُ س
ين
14
N
ن
Nunun
َل ُم
ُ
نون
1
T
ت
Ta’un
2
S
ث
Sa’un
3
D
د
Dalun
4
Z
ذ
5
R
6
7
68.
Aniqlik va noaniqlikkategoriyalari
69.
Aniqlik kategoriyalariGap oldindan ma’lum bo’lgan predmet yoki shaxs
haqida bo’lsa, predmet yoki shaxsni bildirgan so’z
aniq holatda hisoblanadi.
70.
Noaniqlik kategoriyalariGap oldindan ma’lum bo’lmagan predmet yoki shaxs
haqida bo’lsa, predmet yoki shaxsni bildirgan so’z
noaniq holatda hisoblanadi.
71.
Har doim aniq holatdaturadigan so’zlar
Dunyoda yagona predmetni ifodalovchi so’zlar
Tanvin olmaydigan geografik nomlar
Tanvin bilan tugaydigan kishi nomlari
Tanvin bilan tugamaydigan kishi nomlari
Kishilik va ko’rsatish olmoshlari
Bulardan dunyoda yagona bo’lgan predmatni ifodalovchi so’zlar har
doim aniqlik artiklini qabul qilib aniq holatda bo’ladi. Qolganlari esa
aniqlik artiklini qabul qilmasada aniq holatda bo’ladi
72.
Aniq artiklDunyoda yagona bo’lgan predmetni ifodalovchi so’zlar
doim aniq holatda bo’ladi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Quyosh
Ashshamsu
2
Oy
Alqamaru
س
ُ الش ْم
ا ْلقم ُر
3
Yer
Al’arzu
ض
ُ األر
ْ
Tanvin olmaydigan geografik nomlar
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Misr
Misru
2
Damashq
Dimashqu
مص ُْر
ْ دم
ق
ُ ش
3
Bog’dod
Bag’dadu
بغد ُد
4
Makka
Makkatu
ُمكة
5
Tunis
Tunisu
س
ُ تُون
73.
Kishi nomlariTanvim bilan tugaydigan kishi nomlari
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Muhammad
Muhammadu
ُمحم ُد
2
Salim
Salimu
3
Nuh
Nuhu
4
Hind
Hindu
سلي ُم
ح
ُ نُو
ح ْن ُد
5
Suod
Suodu
سعا ُد
ُ
Tanvim bilan tugaymaydigan kishi nomlari
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Ahmad
Ahmadu
أحْ م ُد
2
Yazid
Yazidu
يزي ُد
3
Yusuf
Yusufu
ف
ُ يُو
ُ س
4
Ibrohim
Ibrohimu
5
Fotima
Fotimatu
إبْراهي ُم
ُفاطمة
74.
Kishilik olmoshlariShaxs
Jins
Birlik
أنا
I
II
III
Ikkilik
Ko’plik
نحْ ُنNahnu
Biz
Ikki
ngiz
أت ُم
‘An
tum
Siz
‘ أت ُماAn
tuma
Ikki
ngiz
‘ أ ْنتُنAn
tunna
Siz
U
ُهماHuma
Ikki
lasi
ُهم
Ular
U
ُهماHuma
Ikka ُهم
lasi
‘Ani
Men
Mz
‘ أ ْنتAnta
Sen
‘ أت ُماAn
tuma
Mn
‘ أ ْنتAnti
Sen
Mz
ُهو
Huva
Mn
هى
Hiya
Hum
Humma Ular
75.
Yaqindagi predmetni ko’rsatuvchiko’rsatish olmoshi
Jins
Birlik
Ikkilik
Bu
Mz
هذا
Mn هذه
Ko’plik
Bu ikkisi
Odamlar
uchun
Boshqa
predmet
uchun
Bular
Bular
Haza
هذن
Hazani
هؤأل
Ha’ula’I
هذه
Hazihi
Hazihi
هتن
Hatani
هؤأل
Ha’ula’I
هذه
Hazihi
76.
Uzoqdagi predmetni ko’rsatuvchiko’rsatish olmoshi
Jins
Birlik
Ikkilik
Bu
Ko’plik
Odamlar
uchun
Boshqa
predmet
uchun
Bu ikkisi
Bular
Bular
ذلك
Zalika
ذانك
Zanika
‘ اُولئكula’ika
تلك
Tilka
Mn تلك
Tilka
تنك
Tanika
‘ اُولئكula’ika
تلك
Tilka
Mz
77.
Al – artiklidagi [ l ] tovushining talaffuziAgar so’z qamariy harf bilan boshlangan bo’lsa, alaniqlik artiklidagi [ l ] tovushi to’liq talaffuz qilinadi.
O’zbekcha
O’qilishi
1
Maktab
‘al-madrasatu
Arabcha
ُا ْلمدْرسة
2
Mushuk
‘al-hirratu
ُا ْلهرة
Agar so’z shamsiy harf bilan boshlangan bo’lsa, al-aniqlik
artiklidagi [ l ] tovushi talaffuz qilinmaydi. Uning so’rniga
so’z boshidagi shamsiy harf ikkilantirilib talaffuz qilinadi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Quyosh
‘ash-shamsu
2
Chelak
‘ad-dalvu
س
ُ الش ْم
الد ْل ُو
78.
Bo’g’inQisqa bo’g’in
Ochiq bo’g’in
Cho’ziq bo’g’in
O’ta cho’ziq bo’g’in
Yopiq bo’g’in
Oxirgi tovushning harakatiga ko’ra:
79.
Bo’g’in turlariQisqa bo’g’in
[ undosh+qisqa unli ]
Bir undosh va bir qisqa unlidan iborat bo’g’in qisqa bo’g’in
deyiladi. Hu – va; hi – ya;
Cho’ziq bo’g’in
[ undosh+cho’ziq unli ] [ undosh+qisqa unli+undosh ]
Bir undosh va bir qisqa unlidan iborat yoki undosh+qisqa unli+undosh
shaklidagi bo’g’in cho’ziq bo’g’in deyiladi. Tii-nun, qal-bun
O’ta cho’ziq bo’g’in
[ undosh+cho’ziq unli+undosh ]
Undosh + cho’ziq unli + undosh shaklidagi bo’g’in o’ta cho’ziq
bo’g’in deyiladi. Haad - dun;
80.
Bo’g’in turlariOchiq bo’g’in
Unli tovush bilan
tugagan bo’g’in
ochiq bo’g’in
deyiladi. Ka-ta-ba
Yopiq bo’g’in
Undosh tovush
bilan tugagan
bo’g’in yopiq
bo’g’in deyiladi.
Shar-qun
81.
So’z o’zagiArab tilida so’z o’zagi undosh tovushlardangina iborat
bo’ladi. O’zakni tashkil etuvchi undosh tovushlar o’zak
undoshlar deyiladi. O’zak undoshlarning oldiga,
orasiga yoki orqasiga unli va noo’zak undoshlarning
qo’shilishidan so’z hosil bo’ladi.
O’zak anglatgan ma’no
O’zak
Ma’no
1
ktb
Yozuv ma’nosida
2
xrj
Chiquv ma’nosida
3
dxl
Kiruv ma’nosida
4
drs
O’rganuv ma’nosida
82.
So’z yasalishiO’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
So’z asosi: ktb
1
Yozdi
Kataba
2
Yozadi
Yaktabu
3
Yozuvchi
Katibun
4
Yozilgan narsa
Maktubun
5
Yozish
Kitabatun
6
Kitob
Kitabun
7
Kitoblar
Kutubun
8
Yozuv stoli
Maktabun
9
Kutubxona
Maktabatun
كتب
ب
ُ ُ ي ْكت
كاتب
م ْكتُوب
كتابة
كتاب
ُكتُب
م ْكتب
م ْكتبة
83.
So’z o’zagi turlariIkkilangan o’zak
Ikki undoshli
Hamzali o’zak
Uch undoshli
Zaif o’zak
Sog’lom o’zak
To’rt undoshli
Besh undoshli
O’zaklarning eng ko’p tarqalgan turi 3 undoshli o’zaklardir.
Fe’llar 3 va 4 undoshli o’zaklardan iborat bo’ladi.
84.
So’z o’zagi turlariIkkilangan o’zak
Zaif o’zak
Ikkinchi va uchinchi
undoshlari bir xil
tovushdan iborat bo’lgan
o’zak
Tarkibida ya’un – [ ] ىvavun
– [ ] وyoki ular o’rnida
kelivchi alifun - [ ] اharfi
mavjud bo’lgan o’zak
O’zak
turlari
Hamzali o’zak
Sog’lom o’zak
Tarkibida hamza – [ ] ء
tovushi mavjud bo’lgan
o’zak
Boshqa o’zak turlariga xos
xususiyatlar bo’lmagan va
har biri turli xil
tovushlardan iborat bo’lgan
o’zak
85.
No’zak harflarArab tilida o’zak tarkibiga kirmaydigan unli va undoshlarni
ifodalovchi harflar 10 ta. Ular noo’zak harflar deyiladi.
№
№
1
A
“”ا
Alifun
ف
ْ أل
6
N
“”ن
Nunun
ُ
نون
2
T
“”ت
Ta’un
تا ُء
7
H
“”ه
Ha’un
ها ُء
3
S
“ ” سSinun
ُ س
ين
8
V
“”و
Vavun
واو
ُ
4
L
“”ل
Lamun َل ُم
9
Y
“”ي
Ya’un
يا ُء
5
М
“”م
Mimun مي ُم
10
‘
“”ء
Hamza
هامز
Noo’zak harflar ishtirokida tuzilgan gap:
Sen bugun uni unutasan – ‘al-yavma tansaahu – ُأ ْلي ْوم ت ْنساه
86.
So’z vazniArab tilida vaznga asos qilib
quyidagi harflar qabul qilingan.
№
1
F
“”ف
Fa’un
Birinchi o’zak undoshni ifodalagan
Aynun
فا ُء
ُ ع
ين
2
‘
“”ع
3
L
“”ل
Lamun
َل ُم
Uchunchi o’zak undoshni
ifodalagan
Ikkinchi o’zak undoshni ifodalagan
Agar so’z 4 yoki 5 undoshli o’zakdan iborat
bo’lsa, to’rtincha va beshinchi
undoshlarni ifodalash uchun ham
lamun – [ ] لharfi olinadi.
87.
So’z vaznini aniqlashU yoki bu so’zning vaznini aniqlash uchun avval o’sha so’zning
o’zagini aniqlash va aniqlangan o’zak undoshlar o’rniga tartibni
buzmagan holda vaznga asos qilib olingan Fa’un – [ ;] فAynun
– [ ;] عLamum – [ ] لharflarini qo’yish kerak. Harakatlar va
noo’zak harflar o’rgartirilmasdan o’z o’rnida qolaveradi.
talibun – talaba – { ( } تالبo’zak: tlb )
Birinchi o’zak undosh: T – toun – [ ] طbo’lib, u F – fa’un – [ ] ف
bilan almashtiriladi.
Ikkinchi o’zak undosh: L – lamun – [ ] لbo’lib, u ‘ – aynun – [ ]ع
bilan almashtiriladi.
Uchinchi o’zak undosh: B – baun – [ ] بbo’lib, u L – lamun – [ ] ل
bilan almashtiriladi.
Fatha – [ َ ]; kasra – [ َ ]; damma – [ َُ ] harakatlari, shuningdek
noo’zak harf hisoblangan a – alifun – [ ] اharfi o’z o’rnida qoladi.
Talibun - fa’ilun: طالب- فاعل
88.
Jins va sonkategoriyalar
89.
Otlarda jinskategoriyalari
Arab tilida otlar 2 ta jinsga bo’linadi.
Muzakkar jins
Qisqartirilgan shakli: [ mz]
Muannas jins
Qisqartirilgan shakli: [ mn]
90.
Muannas jinsining grammatik belgilari.Muannas jinsidagi so’zlar –tun va –atun qo’shimchalari ya’ni ta
marbuta – [ ] ةharfi bilan tugaagan bo’ladi.
jins
O’zbekcha
O’qilishi
1
mn
Xona
G’urfatun
Arabcha
ُ
غ ْرفة
2
mn
Shahar
Al-madrasatu
آ ْلمدرسة
مكتبة
4
mn Qishloq
‘al-qariatun
آ ْلق ْرية
Muannas jinsidagi so’zlar –aa’u [ ] ا ُء, -ay [ ] يva alif maqsura:
a [ ] َىqo’shimchalari bilan tugagan bo’ladi.
3
mn
Kutubxona
Maktabatun
jins
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
mn
Sahro
Sahra’u
2
mn
Xotira
Zikra
صحرا ُء
ذ ْكري
3
mn
Katta
Kabiri
كُبرى
4
mn
Olimlar
Ulma’u
عُلما ُء
91.
Ayol kishini yoki ayollarni bildiruvchi so’zlar mn jinsida bo’ladi.jins
O’zbekcha
O’qilishi
1
mn
ona
ummun
Arabcha
أُم
2
mn
qiz
bintun
ب ْنت
3
mn
kelinchak
‘arusun
ع ُروس
4
mn
Vudod
vudodu
ُودا ُد
Tanadagi juft a’zolarni bildiruvchi so’zlar mn jinsida bo’ladi.
jins
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
mn
ko’z
‘aynun
2
mn
quloq
‘aznun
ع ْين
أ ْذن
3
mn
qo’l
yadun
يد
4
mn
oyoq
rijlun
رجْ ل
92.
Aniqlik artiklini olmaydigan va tanvin qo’shimchasi bilantugamaydigan geografik nomlar mn jinsida bo’ladi. Bunday so’zlar
har doim aniq holatda turadi.
jins
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
mn
Misr
Misru
2
mn
Damashq
Dimashqu
مص ُْر
ْ دم
ق
ُ ش
3
mn
Bog’dod
Bag’dadu
بغد ُد
4
mn
Makka
Makkatu
ُمكة
5
mn Tunis
Tunisu
س
ُ تُون
shamol, olov, urush, quyosh kabi so’zlar mn jinsida bo’ladi.
jins
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
mn
shamol turi
samuumu
2
mn
olov
naru
س ُمو ُم
ار
ُ ن
3
mn
urush
harbu
4
mn
quyosh
shamsu
ب
ْ ح
ُ ار
س
ُ ش ْم
93.
Muzakkar jinsining grammatik belgilari.Muzakkar jinsidagi so’zlar –tun va –atun qo’shimchalari ya’ni ta
marbuta – [ ] ةharfidab boshqa harf bilan tugaagan bo’ladi.
jins
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
mz
kitob
kitabun
كتاب
2
mz
eshik
babun
3
mz
shift
shiftun
باب
ش ْفت
4
mz
uy
baytun
ب ْيت
[ – ] ةta marbuta harfi bilan tugagan so’zlar erkak zotini bildirsa,
yoki erkak kishiga qo’yilgan ism bo’lsa mz jinsidagi so’z sanaladi.
jins
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
mz
xalifa
xalifatu
ُخليفة
2
mz
qaroda
qatodatu
ُقتدة
3
mz
hamza
hamzatu
4
mz
talha
talhatu
ُح ْمزة
ُطلحة
94.
Muzakkar jinsidagi so’zlar –tun va –atun qo’shimchalari ya’ni tamarbuta – [ ] ةharfidan boshqa harf bilan tugagan bo’ladi.
O’zbekcha
O’qilish
Arabcha O’zbekcha O’qilish
Muzakkar jins
Arab
Muannas jins
ط ْفل
Go’dak qiz
Taflatun
ط ْفلة
O’quvchi bola Talmizun
تلميذ
O’quvchi
qiz
Talmizatun
تلميذة
3
Talaba yigit
Talibun
طالب
Talaba qiz
Talibatun
طالبة
4
Shoir
Sho’irun
شاعر
Shoira
Sho’iratun
شاعرة
5
Tog’a
Xalun
خال
Xola
Xalatun
خالة
6
Erkak
muhandis
Mo’handi
sun
ُمح ْنديس
Ayol
muhandis
Mo’handisat ُمح ْنديس
ة
un
7
Erkak vrach
Tabibun
طبيب
Ayol vrach
Tabibatun
1
Go’dak bola
2
Taflun
طبيبة
95.
Otlarda sonkategoriyalari
Birlik son
Ikkilik son
To’g’ri ko’plik
Ko’plik son
Siniq ko’plik
96.
BirlikBirlikdagi otlar bosh kelishikda
tanvin damma – [ َ ]bilan tugagan bo’ladi.
Kelishik Tanvin jins
1
Bosh
kelishik
Tanvin mz
damma mn
O’zbekcha
O’qilishi
Noaniq
holatda
[ ٌْ ] - un
[ ٌْ ]
[ ] ة- atun [ ُ] ة
Arabcha O’qilishi
Noaniq holatda
1
Kitob
Kitabun
2
Uy
Baytun
3
Eshik
Babun
Aniq holatda
Arabcha
Aniq holatda
كتاب
ب ْيت
باب
Al-kitabu
Al-baytu
Al-babu
اب
ُ آ ْلكت
ُآ ْلبيْت
اب
ُ آ ْلب
-u
-atu
97.
Birlikdagi otlarning kelishikda turlanishiKelishik
Jins
1 Bosh
kelishik
mz
2 Tushum
kelishik
mz
3 Qaratqich
kelishik
Noaniq holatda Aniq holatda
- un
-u
َ
َُ
ة
[ ] َ [] ا
- atun ُة
- atu
- an
[ َ ][ َ] - a
mz
ة
َ
- atan ة
- in
َ
- ata
-i
mn
ة
- atin
ة
- ati
mn
mn
98.
Kelishikda turlanish (mz jinsda)Kelishik
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Noaniq holatda
Bosh kelishik
Kitob
Kitabun
كتاب
Tushum kel..
Kitobni
Kitaban
كتاب
Qaratqich kel
Kitobning
Kitabin
كتاب
Aniq holatda
Bosh kelishik
Kitob
Kitabun
اب
ُ آ ْلكت
Tushum kel..
Kitobni
Kitaban
آ ْلكتاب
Qaratqich kel
Kitobning
Kitabin
آ ْلكتاب
99.
Kelishikda turlanish (mn jinsda)Kelishik
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Noaniq holatda
Bosh kelishik
Jurnal
majallatun
مجلة
Tushum kel..
Jurnalning
majallatan
مجلة
Qaratqich kel
Jurnalni
majallatin
مجلة
Aniq holatda
Bosh kelishik
Jurnal
majallatun
ُآ ْلمجلة
Tushum kel..
Jurnalning
majallatan
آ ْلمجلة
Qaratqich kel
Jurnalni
majallatin
آ ْلمجلة
100.
IkkilikBirlikdagi otlarda so’z oxiridagi tanvin damma – [ َ ] o’rniga
ani – [ ] انqo’shimchasini qo’shish bilan ikkilik son yasaladi.
Al – aniqlik artikli qo’shilgan so’zlarda ham
bu qo’shimcha o’zgarmaydi
1
Kelishik
Bosh kelishik
O’zbekcha
jins
mz
O’qilishi
Noaniq holatda Aniq holatda
[ ان
ِْ ]
Arabcha O’qilishi
Noaniq holatda
1
2 ta kitob
Kitabani
2
2 ta uy
jadidun
3
2 ta eshik
Babani
- ani [ ان
ِْ ] - ani
Arabcha
Aniq holatda
كتنان
جديدان
بابان
Al-kitabani ا ْلكتنان
Al-jadidani ا ْلجديدان
Al-babani
ا ْلبابان
101.
Birlik sonda ta marbuta – [ ] ةbilan tugagan so’zlar ikkiliksonda kelganda, ta mamduda – [ ] تga o’zgaradi.
Kelishik
Noaniq holatda
1 Bosh kelishik [ ٌْ ]
Kelishik
Birlik sonda:
ta marbuta
[ ] ة
[ ٌْ ]
Noaniq holatda
1 Bosh kelishik [ ان
ِْ َ ] ت
Aniq holatda
[ ُ] ة
Aniq holatda
Ikkilik sonda:
ta mamduda
- tani [ ان
ِْ َ ] ت
- tani
102.
Birlik sonda ta marbuta – [ ] ةbilan tugagan so’zlar ikkiliksonda kelganda, ta mamduda – [ ] تga o’zgaradi.
1
Kelishik
jins
Noaniq holatda Aniq holatda
Bosh kelishik
mn
[ ان
ِْ َ ] ت
O’zbekcha
O’qilishi
Noaniq holatda
1
2 ta gazeta
2
2 ta jurnal
3
- tani [ ان
ِْ َ ] ت- tani
Arabcha O’qilishi
Arabcha
Aniq holatda
جريدتانal-jaridatani ا ْلجريدتان
majallatani مجلتان
al-majallatani ا ْلمجلتان
jaridatani
103.
Birlik sonda a’u - [ ] ا ُءbilan tugagan so’zlar ikkilik sondakelganda, so’z oxiridagi hamza – [ ] ءovushi olib tashlanadi
va vani – [ ] وانqo’shimchasi qo’shiladi.
Kelishik
Noaniq holatda
Aniq holatda
Birlik sonda:
1 Bosh kelishik [ ] ا ُء
Kelishik
- a’u
Noaniq holatda
[ ] ا ُء
- a’u
Aniq holatda
Ikkilik sonda:
1 Bosh kelishik [ ] وان
- vani [ ] وان
- vani
104.
Birlik sonda a’u - [ ] ا ُءbilan tugagan so’zlar ikkilik sondakelganda, so’z oxiridagi hamza – [ ] ءovushi olib
tashlanadi va vani – [ ] وانqo’shimchasi qo’shiladi.
1
Kelishik
Bosh kelishik
Noaniq holatda
O’zbekcha
Arabcha O’qilishi
O’qilishi
[ ] وان
Noaniq holatda
1
2 ta sahro
sahravani
Aniq holatda
- vani [ ] وان- vani
Arabcha
Aniq holatda
صحْ راوان
al-sahravani
ا ْلصحْ راوان
105.
Birlik sonda yun - [ ] يbilan tugagan so’zlar ikkiliksonda kelganda, so’z oxiriga yani – [ ] يانqo’shimchasi
qo’shiladi.
Kelishik
Noaniq holatda
Aniq holatda
Birlik sonda:
1 Bosh kelishik [ ] ي
Kelishik
- yun
Noaniq holatda
[ ]ي
- yun
Aniq holatda
Ikkilik sonda:
1 Bosh kelishik [ ] يان
- yani
[ ] يان
- yani
106.
Birlik sonda yun - [ ] يbilan tugagan so’zlar ikkiliksonda kelganda, so’z oxiriga yani – [ ] يانqo’shimchasi
qo’shiladi.
1
Kelishik
Noaniq holatda Aniq holatda
Bosh kelishik
[ ] يان
O’zbekcha
Arabcha O’qilishi
O’qilishi
Noaniq holatda
- yani
[ ]يان- yani
Arabcha
Aniq holatda
al-ma’nayani ا ْلم ْعنيان
1
2 ma’no
ma’nayani
م ْعنيان
2
2 shifoxona
Mustashfa
yani
ْ ست
شفيان
ْ ُمAl-ustashfa
yani
ستشْفيان
ْ ا ْل ُم
107.
Ikkilikdagi otlarning kelishikda turlanishiJins
Noaniq holatda Aniq holatda
1 Bosh
kelishik
mz
ان
- ani
ان
- ani
mn
2 Qaratqich
kelishik
mz
تان
َين
- tani
- ayni
تان
َين
- tani
- ayni
3 Tushum
kelishik
mz
تاين
َين
- tayni
- ayni
تاين
َين
- tayni
- ayni
mn
تاين
- tayni
تاين
- tayni
Kelishik
mn
108.
Kelishikda turlanish (mz jinsda)Kelishik
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Noaniq holatda
Bosh kelishik
Jamiatani
جامعتان
Qaratqich kel..
Jamiatayni
جامعت ْين
Tushum kel…
Jamiatayni
جامعت ْين
Aniq holatda
Bosh kelishik
Al-Jamiatani
ا ْلجامعتان
Qaratqich kel..
Al-Jamiatayni
ا ْلجامعت ْين
Tushum kel…
Al-Jamiatayni
ا ْلجامعت ْين
109.
Kelishikda turlanish (mn jinsda)Kelishik
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Noaniq holatda
Majallatani
مجلتان
Qaratqich kel 2 ta jurnalning Majallatayni
مجلت ْين
Tushum kel… 2 ta Jurnalni
مجلت ْين
Bosh kelishik 2 ta Jurnal
majallatayni
Aniq holatda
Al-majallatani
ا ْلمجلتان
Qaratqich kel 2 ta jurnalning Al-majallatayni
ا ْلمجلت ْين
Tushum kel… 2 ta Jurnalni
ا ْلمجلت ْين
Bosh kelishik 2 ta Jurnal
Al-majallatayni
110.
Otlarda ko’plik sonTo’g’ri ko’plik
Jam’un
salimun
ج ْمع سالم
Siniq ko’plik
Jam’un
mukassarun
ج ْمع ُمكسر
111.
To’g’ri ko’plikKasb – hunar, mansab, qarindosh-urug’chilik munosabatini
bildiruvchi muzakkar so’zlardan oxiridagi tanvinni olib
tashlab, uuna- [ ] ونqo’shimchasini qo’shish bilan to’g’ri
ko’plik yasaladi. Bu qo’shimcha ta marbuta – [ ] ةatun
qo’shimchasi bilan tugagan so’zlarga qo’shilganda,
ta marbuta – [ ] ةharfi ta mamduda ya’ni ta’un – [ ] ت
harfiga aylanadi.
Kelishik
1
jins Noaniq holatda Aniq holatda
Bosh kelishik mz
mn
[ ] ون
- una
[ ] ون
- una
[ ]ونت- tuna [ ] تون- tuna
Ta matbuta – bog’langan ta: [ ] ةta mamduda – cho’zilgan ta: [ ] ت
112.
Ko’plikdagi otlarning kelishikda turlanishiJins
Noaniq holatda Aniq holatda
1 Bosh
kelishik
mz
ون
- una
ون
- una
mn
2 Qaratqich
kelishik
mz
تُون
ين
- tun
- ina
تُون
ين
- tun
- ina
3 Tushum
kelishik
mz
ات
ين
- ati
- ina
ات
ين
- ati
- ina
mn
ات
- ati
ات
- ati
ات
- ata
ات
- ata
Kelishik
mn
113.
Kelishikda turlanish (mz jinsda)Kelishik
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Noaniq holatda
Bosh kel
hunarmadlar
Mo’handisuna
سون
ُ ُمهند
Qar/qich k
hunarmandlarning Mo’handisina
ُمهندسين
Tushum k
hunarmandlarni
Mo’handisina
ُمهندسين
Aniq holatda
Bosh kel
hunarmadlar
Al-mo’handisuna
سون
ُ ا ْل ُمهند
Qar/qich k
hunarmanglarning Al-Mo’handisina
ا ْل ُمهندسين
Tushum k
hunarmandlarni
Al-Mo’handisina
ا ْل ُمهندسين
114.
Kelishikda turlanish (mn jinsda)Kelishik
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Noaniq holatda
Bosh kel
dehqonlar
fallahatun
فاَلحات
Qar/qich k
dehqonlarning
fallahati
فاَلحات
Tushum k
dehqonlarni
fallahati
فاَلحات
Fallahata
فاَلحات
Aniq holatda
Bosh kel
dehqonlar
al-fallahatu
ُا ْلفاَلحات
Qar/qich k
dehqonlarning
al-fallahati
ا ْلفاَلحات
Tushum k
dehqonlarni
al-fallahati
ا ْلفاَلحات
ا ْلفاَلحات
Al-fallahata
115.
So’z turkumlariKishilik va ko’rsatish olmoshlari
Ot kesimli gaplar
So’roq gaplar
116.
So’z turkumlariism – ‘al’ismu: س ُم
ْ اَل
O’zbek tilidagi ot, sifat, son, olmosh, ravish, fe’lning harakat
nomi sifatdosh kebi felning vazifa shakllari, ayrim
ko’makchilar va modal so’zlar kiradi.
fe’l – ‘alfi’lu: ا ْلفء ُل
Fe’l zamonlari,mayllari, nisbatlari, bo’lishli va bo’lishsiz
shakllari kiradi.
harf – ‘alharfu: رف
ُ ا ْلح
Aniqlik artikli, predloglar, turli xil yuklamalar umuman
yordamchi so’zlar kiradi.
117.
118.
Kishilik olmoshlariAjratib yoziluvchi kishilik olmoshlar:
‘azzama’iru-lmunfasilatu –
ُائر آ ْل ُم ْنفصلة
ُ الضم
Qo’shilib yoziluvchi kishilik olmoshlar:
‘azzama’iru-lmuttasilatu -
ُائر آ ْل ُمتصلة
ُ الضم
119.
Ajratib yozilivchi kishilik olmoshlariShaxs
Jins
Birlik
أنا
I
II
III
Ikkilik
Ko’plik
نحْ ُنNahnu
Biz
Ikki
ngiz
أت ُم
‘An
tum
Siz
‘ أت ُماAn
tuma
Ikki
ngiz
‘ أ ْنتُنAn
tunna
Siz
U
ُهماHuma
Ikki
lasi
ُهم
Ular
U
ُهماHuma
Ikka ُهم
lasi
‘Ani
Men
Mz
‘ أ ْنتAnta
Sen
‘ أت ُماAn
tuma
Mn
‘ أ ْنتAnti
Sen
Mz
ُهو
Huva
Mn
هى
Hiya
Hum
Humma Ular
Bu olmoshlar faqat bosh kelishikda turgan
kishilik olmoshlarini bildiradi.
120.
Qo’shilib yozilivchi kishilikolmoshlari
Shaxs
Jins
Birlik
َىi-
I
II
III
Ikkilik
Ko’plik
نا
Na-
Mz
ك
Ka-
كُنا
Kuna-
ُك ْم
Kum-
Mn
ك
Ki-
كُنا
Kuna-
كُن
Kunna-
Mz
ُه
Hu-
ُهناHuna-
ُه ْم
Hum-
Mn
ها
Ha-
ُهناHuna-
ُهن
Hunna-
Bu olmoshlar birikma olmoshlar deb atalib, otga, predlogga, fe’lga va
yuklamaga qo’shilib kelishi mumkin. Birikma olmoshlar o’zbek tilidagi
bosh kelishikdan boshqa beshta kelishikdagi kishilik olmoshlaridan
birini bildiradi.
121.
Ko’rsatish olmoshlari122.
Yaqindagi predmetni ko’rsatuvchiko’rsatish olmoshi
Jins
Birlik
Ikkilik
Bu
Mz
هذا
Mn هذه
Ko’plik
Bu ikkisi
Odamlar
uchun
Boshqa
predmet
uchun
Bular
Bular
Haza
هذن
Hazani
هؤأل
Ha’ula’I
هذه
Hazihi
Hazihi
هتن
Hatani
هؤأل
Ha’ula’I
هذه
Hazihi
123.
Uzoqdagi predmetni ko’rsatuvchiko’rsatish olmoshi
Jins
Birlik
O’sha
Ikkilik
O’sha ikkisi
Ko’plik
Odamlar
uchun
Boshqa
predmet
uchun
O’shalar
O’shalar
ذلك
Zalika
ذانك
Zanika
‘ اُولئكula’ika
تلك
Tilka
Mn تلك
Tilka
تنك
Tanika
‘ اُولئكula’ika
تلك
Tilka
Mz
124.
Ot kesimli gapKesimi fe’ldan boshqa so’z bilan ifodalangan
gap ot kesimli gaplar deyiladi. Bunday gaplar
arab tlida sodda ismi gaplar deb nomlanadi.
Sodda ismi gaplarga qo’yiladigan talablar!
1.
2.
3.
4.
5.
Gapning egasi oldin, kesim esa keyin keladi.
Gapning egasi aniq holatda, kesim esa noaniq
holatda bo’ladi.
Ega va kesim jins va sonda bir biri bilan moslashadi.
O’zbek tilidagi kesimlik qo’shimchasi –dir arab
tilida ishlatilmaydi
Gapning egasi yuqori, kesimi esa past intonatsiya
bilan talaffuz qilinadi.
125.
Sodda ismi gaplarning grammatik belgilariGapning egasi oldin kesimi keyin keladi.
َ َْْأَنا
Men talabaman. ‘ana talibun. .ْطا ِلب
Ega: men – ‘ana – َْأَنا
َ
Kesim: talaba – talibun - ْطا ِلب
Gapning egasi aniq holatda kesimi esa
noaniq holatda boladi.
Bu kitobdir. Haza kitabun. َْه َذاْْ ِكتَاب
Aniq holatda: bu – haza - َه َذا
Noaniq holat: kitob – kitabun – ِْكتَاب
126.
Ega va kesim jins va sonda bir – biri bilanmoslashadi.
Bu xonadir. Hazihi g’urfatun. َْه ِذ ِهْْغرفَة
Ega birlik va muannas jinsda: bu - hazihi – َْه ِذ ِه
Kesim birlik va muannas jinsda: xona - g’urfatun - ْغرفَة
Men o’qituvchiman (erkak) – ‘ana mudarrisun – ْأَنَا م َد ِرس
Ega birlik muzakkar jinsda: men - ‘ana – ْأَنَا
Kesim birlik muzakkar jinsda: o’qituvchi – mudarrisun
Fotima injenerdir. Fotimatu mo’handisatun. ْسة
ِ َف
َ اط َمةْ ه َهن ِد
Ega aniq holatda muannas jinsda:
fotima – fotimatu – اط َمة
ِ َف
Kesim noaniq holatda muannas jinsda:
injener - mo’handisatun - ْسة
َ ه َهن ِد
127.
So’roq gaplarUmumiy
so’roq gplar
Maxsus
so’roq gaplar
Alternativ
so’roq gap
Ha yoki yo’q so’zlari javob bo’ladigan
so’roq gaplar umumiy so’roq gaplar
deyiladi.
So’roq olmoshlari yordamida yasaladigan
va to’la javobni talab qiladigan so’roq
gaplar maxsus so’roq gaplar deyiladi.
Ikki yoki undan ortiq predmet yoki fikrdan
birini taklif etish ma’nosidagi so’roq gaplar
alternativ so’roq gaplar deyiladi.
128.
Umumiy so’roq gaplarUmumy so’roq gaplar hal – [ ] ه ْلva ‘a – [ ] أso’roq
yuklamalari orqali yasaladi. Bu so’roq yuklamalari
so’roq gaplarning boshida keladi. Bunday so’roq
gaplar ha: na’m – [ ] نع ْمyoki yo’q: la – [ ] َلkabi qisqa
javobni talab qiladi.
mi?
hal – [ ] ه ْل
muzakkar
‘a – [ ] أ
muannas
Ha.
na’m
نعم
Yo’q.
la
َل
129.
Umumiy so’roq gap sxemasiSavol
Javob
Savol
Javob
130.
Maxsus so’roq gaplarMaxsus so’roq gaplar so’roq olmoshlari orqali yasaladi.
Bu so’roq olmoshlari so’roq gaplarning boshida keladi
va savolga to’liq javob berishni talab qiladi.
Savol
Javob
131.
So’roq olmoshlari.1
Kim?
Man
8
Qachon?
Mata
2
Kimdan?
mimman
9
‘ila mata
3
Nima?
Ma
Qachon
gacha?
4
Nimadan?
mimma
10
Qachondan? Bikam
5
Qayer?
Qayerda?
‘ayna
11
Nimaga?
Lima
12
Qanday?
Kayfa
6
Qayerdan? Min ‘ayna
13
Qaysi?
‘ayya
7
Qayerga?
14
Qancha?
Kam
‘ila ‘ayna
132.
Alternativ so’roq gaplarAlternativ so’roq gaplarda ikki predmet yoki fikrdan
birini tanlashga ishora qilinadi. Bunday so’roq gaplar
hal – [ ] ه ْلva ‘a – [ ] أso’roq yuklamalari bilan
boshlanadi va tanlashga so’ralgan ikki predmet
o’rtasiga ‘av – [ ] أ ْوyoki ‘am – [ ] أ ْمyuklamasi qo’yiladi.
Savol
Savol
133.
Aniqlovchi134.
ANIQLOVCIAniqlovchi
Morfologik
xususiyatiga
ko’ra
Moslashgan
aniqlovchi
Moslashmagan
aniqlovchi
135.
Moslashgan aniqlovchiMoslashgan aniqlovchi avvalo predmetning belgisini
bildirgan sifatlovchi aniqlovchidir. O’zbek tilidan farqli
ravishda moslashgan aniqlovchida avval aniqlanmish
so’ng aniqlovchi keladi. Aniqlovchi aniqlanmishga
tobe bo’lib, 4 ta jihat bo’yicha unga bog’lanadi.
Sifatlovchi aniqlovchi.
Aniqlovchi
aniqlanmish
Moslashgan aniqlovchi.
Aniqlovchi
aniqlanmish
136.
4 jihat bo’yicha moslashishJinsda moslashadi
Sonda moslashadi.
Kelishikda moslashadi.
Holarda moslashadi.
137.
1. Aniqlanmish qaysi jinsda bo’lsa,aniqlovchi ham o’sha jinsda bo’ladi.
Yangi uy. Baytu jadidu. بيْتُ جادي ُد
Aniqlanmish: uy – baytu - ُ بيْتmuzakkar jins
Aniqlovchi: yangi - jadidu - جادي ُدmuzakkar jins
Chiroyli shahar. Madinatu jamiylatu. ُمدينةُ جميلة
Aniqlanmish: shahar - madinatu – ُ مدينةmuannas jins
Aniqlovchi: chiroyli – jamiylatu – ُ جميلةmuannas jins
Eski eshik. Babu qadimu. اب قدي ُم
ُ ب
Aniqlanmish: babu – eshik – اب
ُ بmuzakkar jins
Aniqlovchi: eski – qadimu – قدي ُمmuzakkar jins
138.
2. Aniqlanmish qaysi sonda bo’lsa,aniqlovchi ham o’sha sonda bo’ladi.
Yangi uy. Baytu jadidu. بيْتُ جادي ُد
Aniqlanmish: uy – baytu - ُ بيْتbirlik
Aniqlovchi: yangi - jadidu - جادي ُدbirlik
2 ta yangi uy. Baytani jadidani. ب ْيتان جاديدان
Aniqlanmish: 2 ta uy – baytani - ب ْيتانikkilik
Aniqlovchi: yangi - jadidani - جاديدانikkilik
Yangi uylar. Baytuna jadiduna. ب ْيتُون جاديدُون
Aniqlanmish: uylar – baytuna - ب ْيتُونto’g’ri ko’plik
Aniqlovchi: yangi - jadiduna - جاديدُونto’g’ri ko’plik
139.
3. Aniqlanmish qaysi kelishikda bo’lsa,aniqlovchi ham o’sha kelishikda bo’ladi.
Oson dars. Darsu saflu. س سف ُل
ُ د ْر
Aniqlanmish: dars– Darsu - س
ُ د ْرbosh kelishik
Aniqlovchi: Oson - saflu – سف ُلbosh kelishik
Katta shahar. Madinatu kabiratu. ُمدينةُ كبيرة
Aniqlanmish: shahar– Madinatu - ُ مدينةbosh kelishik
Aniqlovchi: Katta - kabiratu - ُ كبيرةbosh kelishik
140.
4. Aniqlanmish qaysi holatda bo’lsa,aniqlovchi ham o’sha holatda bo’ladi.
Aqlli o’quvchi. Talmizu ‘aqlu . طلميذُ عق ُل
Aniqlanmish: o’quvchi – Talmizu - ُ طلميذnoaniq holat
Aniqlovchi: Aqlli - ‘aqlu - عق ُلnoaniq holat
Kichkina qizcha. Al-taflatu al-sag’iratu. ُآ ْلط ْفلةُ آ ْلصغيرة
Aniqlanmish: qizcha – Al-taflatu - ُ آ ْلط ْفلةaniq holat
Aniqlovchi: Kichkina - al-sag’iratu - ُ آ ْلصغيرةaniq holat
Qadimgi Misr. Misru qadimatu. ُمص ُْر آ ْلقديمة
Aniqlanmish: Misr– Misru - مص ُْر
Aniqlovchi: Qadimgi - qadimatu - ُآ ْلقديمة
141.
Har doim aniq holatda keladiganmoslashgan aniqlovchi.
Al – aniqlik artiklini qabul qilmasa-da, aniq
hisoblanadigan so’zlar aniqlanmish bo’lib kelganda,
aniqlovchi al – artiklini qabul qilib aniq holatda keladi.
Moslashgan aniqlovchilarda aniqlovchini ifodalayotgan
ko’rsatish olmoshlari aniqlanmishdan oldin keladi va har
doim aniq holatda turadi.
142.
Har doim aniq holatda keladiganmoslashgan aniqlovchi.
Al – aniqlik artiklini qabul qilmasa-da, aniq
hisoblanadigan so’zlar aniqlanmish bo’lib kelganda,
aniqlovchi al – artiklini qabul qilib aniq holatda keladi.
Qadimgi Misr. Misru qadimatu. ُمص ُْر آ ْلقديمة
Aniqlanmish: Misr– Misru - مص ُْر
Aniqlovchi: Qadimgi - qadimatu - ُآ ْلقديمة
Go’zal Samarqand. Samarqandu al-jamilatun. ُسم ْرق ْن ُد آ ْلجميلة
Aniqlanmish: Samarqand– Samarqandu - سم ْرق ْن ُد
Aniqlovchi: Go’zal - al-jamilatun - ُآ ْلجميلة
143.
Har doim aniq holatda keladiganmoslashgan aniqlovchi.
Moslashgan aniqlovchilarda aniqlovchini ifodalayotgan
ko’rsatish olmoshlari aniqlanmishdan oldin keladi va har
doim aniq holatda turadi.
Bu ikki kitob. Hazani al-kitabani. هذان آ ْلكتابان
Aniqlanmish: kitob– al-kitabani - آ ْلكتابان
Aniqlovchi: Bu ikki - Hazani - هذان
O’sha mashina. Tilka as-sayyaratu. ُتلك آ ْلسيارة
Aniqlanmish: mashina– as-sayyaratu.- ُآ ْلسيارة
Aniqlovchi: O’sha - Tilka - تلك
144.
Aniqlanmish va aniqlovchining holatdamoslashishiga alohida e’tibor berish kerak.
Agar aniqlanmish aniq holatda bo’lib, aniqlovchi ham
uning holatiga mos aniq holarda kelganda, ular
birgalikda moslashgan aniqlovchini shakllantiradi.
Agar aniqlanmish aniq holatda bo’lib, aniqlovchi uning
noaniq holarda kelganda, ular aniqlovchi aniqlanmish
munosabatidan chiqib ot kesimli gapga aylanadi.
145.
Agar aniqlanmish aniq holatda bo’lib, aniqlovchi hamuning holatiga mos aniq holarda kelganda, ular
birgalikda moslashgan aniqlovchini shakllantiradi.
Qizil atirgul. Al-vardatu al-hamra’u. آ ْلو ْردةُ آ ْلح ْمرا ُء
Aniqlanmish: atirgul – al-hamra’u - آ ْلح ْمرا ُء
Aniqlovchi: Qizil - Al-vardatu - ُآ ْلو ْردة
Agar aniqlanmish aniq holatda bo’lib, aniqlovchi uning
noaniq holarda kelganda, ular aniqlovchi aniqlanmish
munosabatidan chiqib ot kesimli gapga aylanadi.
Qizil atirgul. Al-vardatu al-hamra’u. آ ْلو ْردةُ ح ْمرا ُء
Aniqlanmish: atirgul – al-hamra’u .- ح ْمرا ُء
Aniqlovchi: Qizil - Al-vardatu - ُآ ْلو ْردة
146.
Sonda moslashuv xususiyatlari.147.
Moslashmagan aniqlovchiMoslashmagan aniqlovchi o’zbek tilidagi qaratqichli
aniqlovchiga to’g’ri keladi. Moslashmagan aniqlovchi
bilan qaralmish tashkil topgan birikma:
izofa – ’izafatun – [ ] إضافةdeyilib, uni tashkil etgan
qaralmish: muzof – muzafun – [ ] ُمضافqaratqich:
muzof ilayhi – muzafun – [ ] ُمضاف إل ْيهdeb yuritiladi.
148.
Moslashmagan aniqlovchiO’zbek tilidan farqli ravishda moslashmagan
aniqlovchida moslashgan aniqlovchi kabi avval
aniqlanmish so’ng aniqlovchi keladi, lekin ular
o’rtasida 4 jihat bo’yicha moslashish mavjud emas.
Qaratqichli aniqlovchi.
qaratqich
qaralmish
Moslashmagan aniqlovchi.
Aniqlovchi
qaralmish
149.
Moslashmagan aniqlovchiMoslashmagan aniqlovchi – izofada qaralmish ya’ni
muzof al – [ ْ ] الartiklisiz va tanvin qo’shimchasisiz
keladi. Qaratqich ya’ni muzof ilayhi esa har doim
qaratqich kelishigida keladi.
Talabaning kitobi. Kitabu talibatin.
Qaralmish : kitobi– Kitabu .qaratqich: Talabaning - talibatin - ُآ ْلو ْردة
150.
Moslashmagan aniqlovchining kelishikdaturlanishi
Izofa har uchta kelishikda turlanadi. Bunda izofaning
qaralmish ya’ni muzof qismi kelishikda turlanadi.
Qaratqich ya’ni muzofi ilayhining kelishigi
o’zgarmaydi. U har doim qaratqich kelishigida turadi.
Kelishik
Muzof
ilayfi
Birlik
Muzof
Muzof
ilayfi
Muzof
Noaniq holatda
Aniq holatda
1
Bosh kel
َ------ َُ-----
َ------ا ْل
َُ-----
2
Qaratqich k
َ------ َ-----
َ------ا ْل
َُ-----
3
Tushum k
َ------ َ-----
َ------ا ْل
َُ-----
151.
Moslashmagan aniqlovchining kelishikdaturlanishi
Kelishik
Birlik
Muzof ilayfi
Muzof
Noaniq holatda
Talabaning kitobi
1
Bosh kel
اب طالب
ُ كت
Talabaning kitobining
2
Qaratqich k
كتاب طالب
Talabaning kitobini
3
Tushum k
كتاب طالب
Muzof
ilayhi
Muzof
Aniq holatda
Talabaning kitobi
اب ا ْلطالب
ُ كت
Talabaning kitobining
كتاب ا ْلطالب
Talabaning kitobini
كتاب ا ْلطالب
152.
Moslashmagan aniqlovchining kelishikdaturlanishi
Izofaning muzof qismi ikkilikda turlanganda, so’z oxiridagi
na – [ َْ ] نva ni – [ ن
ِْ ] qo’shimchalari tushib qoladi.
Kelishik
Muzof
ilayfi
Ikkilik
Muzakkar
Muzof
Noaniq holatda
1
Bosh kel
2
Qaratqich k
3
Tushum k
َ------ ا----َ------ ى----َ------ ى-----
Muzof
ilayfi
Muzof
Aniq holatda
َ------ا ا ْل----َ------ى ا ْل----َ------ى ا ْل-----
153.
Moslashmagan aniqlovchining kelishikda turlanishiKelishik
Muzof ilayfi
Ikkilik
Muzakkar
Muzof
Muzof
ilayhi
Noaniq holatda
2 ta talabaning kitobi
1
Bosh kel
كتابا طالب
Muzof
Aniq holatda
2 ta talabaning kitobi
كتابا ا ْلطالب
2 talabaning kitobining 2 talabaning kitobining
2 Qaratqich k
كتابى طالب
كتابى ا ْلطالب
2 ta alabaning kitobini
3
Tushum k
كتابى طالب
2 ta talabaning kitobini
كتابى ا ْلطالب
154.
Moslashmagan aniqlovchining kelishikdaturlanishi
Izofaning muzof qismi to’g’ri ko’plik muzakkarda
turlanganda, so’z oxiridagi na – [ َْ ] نva ni – [ ن
ِْ ]
qo’shimchalari tushib qoladi.
Kelishik
To’g’ri ko’plik
Muzakkar
Muzof
Muzof
ilayfi
Noaniq holatda
1
Bosh kel
2
Qaratqich k
3
Tushum k
َ------ ُو----َ------ ى----َ------ ى-----
Muzof
ilayfi
Muzof
Aniq holatda
َ------ ُو ا ْل----َ------ى ا ْل----َ------ى ا ْل-----
155.
Moslashmagan aniqlovchining kelishikda turlanishiKelishik
Muzof ilayfi
To’g’ri ko’plik
Muannas
Muzof
Muzof
ilayhi
Muzof
Noaniq holatda
Aniq holatda
1
Bosh kel
فَّل ُحو ق ْرية
فَّل ُحو ا ْلق ْرية
2
Qaratqich k
فَّلحى ق ْرية
فَّلحى ا ْلق ْرية
3
Tushum k
فَّلحى ق ْرية
فَّلحى ا ْلق ْرية
156.
Fe’l.I bob fe’li
157.
Fe’l kesimli gaplarKesimi fe’l bilan ifodalangan gap fe’l kesimli gap deyiladi.
Fe’ kesimli gapning egasi qaysi so’z turkumi bilan
ifodalanganligiga qarab kesim egadan oldin yoki keyin
kelishi mumkin. Agar ega kesimdan keyin kelsa, ega qaysi
sonda bo’lishidan qat’iy nazar kesim birlikda keladi. Agar
ega kesimdan oldin kelgan bo’lsa, ega bilan kesim jins va
sonda moslashadi. Fe’l kesimli gaplarda kesim egadan
oldin yoki keyin kelishidan qat’iy nazar ega va kesim har
doim jinsda bir – biri bilan moslashadi. Bu qoida I va II
shaxsda amal qilmasdan faqatgina III shaxs uchun
qo’llaniladi.
158.
Fe’l kesimli gaplarda ega va kesimningo’rni
Ega kishilik olmoshi bilan ifodalangan bo’lsa, u gap tarkibida
ishlatilmasligi mumkin. Chunki fe’lning shaxs – sonda tuslangan
shakli gapning egasi qaysi olmoshda ekanligini ko’rsatib turadi.
Biz ketdik – zahabna - ذهبنا
Ega: biz – ?
Kesim: ketdik – zahabna - ذهبنا
Ega ko’rsatish olmoshi bilan ifodalangan gapning egasi takidlanib
kelayotgan bo’lsa, egani ifodalayotgan kishilik olmoshi gap tarkibida
ishlatiladi. Kishilik olmoshi bilan ifodalanga ega gap boshida keladi.
Sizlar yozasizlar – ‘antum taktubuna - أ ْنت ُ ْم ت ْكتُبُون
Ega: Sizlar - ‘antum – أ ْنت ُ ْم
Kesim: yozasizlar – taktubuna - ت ْكتُبُون
159.
Fe’lning shaxs – son shakliShaxs
Jins
Birlik
َُْت
- tu
- im
Mz
َْت
- ta
- ing َْتما
Mn
َْت
- ti
- ing
I
II
III
Ikkilik
Mz
Mn
ْت
- at
Ko’plik
َْنا
- na
- ik
َْتم
tum
-ingiz
lar
َْتماtuma Ikki
ngiz
َْتنض
Tun
na
-ingiz
lar
-i
ا
-a
Ikki
lasi
وا
-u
- lar
-i
تا
- ata
Ikka
lasi
َْن
- na
- lar
tuma Ikki
miz
160.
Fe’l - ‘alfi’lu - ا ْلفء ُلFe’llar 3 va 4 o’zak undoshli fe’llarga bo’linadi. Uch o’zak
undoshli fe’llar fe’llarning asosiy qismini tashkil etadi.
O’zak undoshlar atrofidagi unlilarni o’zgartirish, u yoki
bu o’zak undoshni ikkilantirish va noo’zak harflarni
kiritish yo’li bilan fe’llarning hosilalari yasaladi. Fe’l
hosilalari boblar deb ham ataladi.
1
Uch o’zak undoshli fe’llar: 15 bob
2
To’rt o’zak undoshli fe’llar: 4 bob
Fe’l boblari o’tgan va hozirgi – kelasi zamonga ega.
Ular shaxs – son va jinsda tuslanadi.
161.
I BOB Fe’liI bob O’tgan zamon fe’li 3 ta shaklga ega.
O’qilishi
Arabcha
Darak shakli
1
2
Fa’ala
فعل
Fa’ila
فعل
3
Fa’ula
فعُل
162.
I bob o’tgan zamon fe’liningshaxs – sonda tuslanishi
Shaxs
jins
O’qilish
arab
Birlik
mz
Fa’alta
ُفع ْلت
فع ْلت
mn
Fa’alti
mz
Fa’ala
mn
Fa’alat
I
II
III
Fa’altu
O’qilish
arab
Ikkilik
O’qilish
arab
Ko’plik
فع ْلنا
fa’altum فع ْلت ُ ْم
Fa’alna
Fa’al
tuma
فع ْلتُما
فع ْلت
Fa’al
tuma
فع ْلتُما
Fa’al
tunna
فع ْلتُن
فعل
فع ْلت
Fa’ala
فعَّل
Fa’alua
Fa’alata
فع ْلتا
Fa’alna
فعلُوا
فع ْلن
O’tgan zamonning: Fa’ala - فعل
163.
BirlikKetmoq – zahaba – ذهب
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
Ketdim
Zahabtu
ُذهبْت
Ketding
Zahabta
ذه ْبت
mn Ketding
Zahabti
ذه ْبت
mz
Ketdi
Zahaba
ذهب
mn Ketdi
Zahabat
ذهبت
I
II
III
mz
164.
IkkilikKetmoq – zahaba – ذهب
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
Ikkingiz ketdingiz
Zahabtuma
ذه ْبتُما
mn Ikkingiz ketdingiz
Zahabtuma
ذه ْبتُما
mz
Ikkalasi Ketdi
Zahabaa
ذهبا
mn Ikkalasi Ketdi
Zahabata
ذهبتا
mz
165.
To’g’ri ko’plikKetmoq – zahaba – ذهب
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
I
II
III
mz
ketdik
Zahabna
ذه ْبنا
ketdingizlar
Zahabtum
ذه ْبت ُ ْم
ذه ْبتُن
mn ketdingizlar
Zahabtunna
mz
Ketdilar
Zahabua
mn Ketdilar
Zahabna
ذهبُوا
ذهبن
166.
I bob o’tgan zamon fe’liningshaxs – sonda tuslanishi
Shaxs
jins
O’qilish
arab
Birlik
mz
Fa’ilata
ُفع ْلت
فع ْلت
mn
Fa’ilati
mz
Fa’ila
mn
Fa’ilat
I
II
III
Fa’ilatu
O’qilish
arab
Ikkilik
O’qilish
arab
Ko’plik
Fa’ilna
فع ْلنا
فع ْلت ُ ْم
Fa’il
tuma
فع ْلت ُما
fa’ilatum
فع ْلت
Fa’il
tuma
فع ْلت ُما
Fa’ila
tunna
فع ْلت ُن
فعل
فع ْلت
Fa’ila
فعَّل
Fa’ilua
Fa’ilata
فع ْلتا
Fa’ilna
فعلُوا
فع ْلن
O’tgan zamonning: Fa’ila - فعل
167.
BirlikTushunmoq – fahima – فهم
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
Tushundim
Fahimtu
Tushunding
Fahimta
ُفه ْمت
فه ْمت
mn Tushunding
Fahimti
فه ْمت
mz
Tushundi
Fahima
فهم
mn Tushundi
Fahimat
فهمت
I
II
III
mz
168.
IkkilikTushunmoq – fahima – فهم
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
Ikkingiz
tushundingiz
Fahimtuma
فه ْمتُما
mn Ikkingiz
tushundingiz
fahimtuma
فه ْمتُما
mz
Ikkalasi tushundi
Fahimaa
فهما
mn Ikkalasi tushundi
fahimata
فهمتا
mz
169.
To’g’ri ko’plikTushunmoq – fahima – فهم
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
I
II
III
tushundik
fahimna
فه ْمن
tushundingizlar
Fahimtum
mn Tushundingizlar
fahimtunna
فه ْمت ُ ْم
فه ْمتُن
mz
Tushundilar
Fahimua
فه ُموا
mn tushundilar
fahimna
فه ْمن
mz
170.
I bob o’tgan zamon fe’liningshaxs – sonda tuslanishi
Shaxs
jins
O’qilish
arab
Birlik
mz
Fa’ulata
ُفعُ ْلت
فعُ ْلت
mn
Fa’ulati
mz
Fa’ula
mn
Fa’ulat
I
II
III
Fa’ulatu
O’qilish
arab
Ikkilik
O’qilish
arab
Ko’plik
Fa’ula
tuma
فعُ ْلت ُما
فعُ ْلت
Fa’ula
tuma
فعُ ْلت ُما
فعُل
فعُ ْلت
Fa’ula
فعَُّل
Fa’ulana فعُ ْلنا
fa’ula
فعُ ْلت ُ ْم
tum
Fa’ula
فعُ ْلت ُن
tunna
Fa’ulua فعُلُوا
Fa’ulata
فعُ ْلتا
Fa’ulna
فعُ ْلن
O’tgan zamonning: Fa’ula - فعُل
171.
BirlikYaxshi bo’lmoq – hasuna – سن
ُ ح
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
I
II
mz
mn
III
Yaxshi
bo’ldim
hasuntu
ُس ْنت
ُ ح
Yaxshi
bo’lding
hasunta
س ْنت
ُ ح
س ْنت
ُ ح
hasunti
mz
Yaxshi bo’ldi Hasuna
mn
hasunat
س ْن
ُ ح
س ْنت
ُ ح
172.
IkkilikYaxshi bo’lmoq – hasuna – سن
ُ ح
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
Ikkingiz yaxshi
bo’ldingiz
Hasuntuma
س ْنتُما
ُ ح
mn Ikkingiz yaxshi
bo’ldingiz
hasunatuma
س ْنتُما
ُ ح
mz
Ikkalasi yaxshi bo’ldi
Hasunaa
سنا
ُ ح
mn Ikkalasi yaxshi bo’ldi
hasunata
سنتا
ُ ح
mz
173.
To’g’ri ko’plikYaxshi bo’lmoq – hasuna – سن
ُ ح
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
I
II
III
س ْنا
ُ ح
س ْنت ُ ْم
ُ ح
Yaxshi bo’ldik
hasunna
Yaxshi bo’ldingizlar
Hasuntum
mn Yaxshi bo’ldingizlar
hasuntunna
mz
Yaxshi bo’ldilar
Hasunua
س ْنتُن
ُ ح
سنُوا
ُ ح
mn Yaxshi bo’ldilar
hasunna
س ْن
ُ ح
mz
174.
I bob O’tgan zamon fe’lining majhul nisbatshakli o’tgan zamonning har uchala
shaklidagi fe’llardan fu’ila - [ ] فُعل
vaznida hosil bo’ladi.
O’tgan zamon
fe’li
1 Fa’ala
2 Fa’ila
3 Fa’ula
Arabcha
ْفَعَ َل
َْ فَ ِع
ل
ْفَع َل
O’tgan zamon
fe’lining inkor shakli
fu’ila
Arabcha
ْف ِع َل
175.
I bob o’tgan zamon majhul nisbatfe’lining shaxs – sonda tuslanishi
Shaxs
jins
O’qilish
arab
Birlik
III
arab
Ikkilik
Fu’ilatu
ْف ِعلت
mz
Fu’ilata
ْت
َ فْ ِعل
Fu’il
Tuma
mn
Fu’ilati
ْت
ِ فْ ِعل
mz
Fu’ila
mn
Fu’ilat
I
II
O’qilish
O’qilish
arab
Ko’plik
Fu’ilna
فْ ِعلنَا
فْ ِعلتْ َما
fu’ilatum
ْفْ ِعلتْم
Fu’il
Tuma
فْ ِعلتْ َما
Fu’ila
Tunna
ْفْ ِعلتْن
ْفْ ِع َل
Fu’ila
َل
ْ فْ ِع
Fu’ilua
فْ ِعلوا
فْ ِعلت
Fu’ilata
فْ ِعلْت َا
Fu’ilna
َْفْ ِعلن
O’tgan zamon majhul nisbatning: Fa’ula - فعُل
176.
BirlikTushunilmoq – fuhima – فُهم
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
I
II
III
ُفُه ْمت
فُه ْمت
Tushunildim
Fuhimtu
Tushunilding
Fuhimta
mn Tushunilding
Fuhimti
mz
Tushunildi
Fuhima
فُه ْمت
فُهم
mn Tushunildi
Fuhimat
فُهمت
mz
177.
IkkilikTushunilmoq – fuhima – فُهم
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
Ikkingiz
tushunildingiz
Fuhimtuma
فُه ْمتُما
mn Ikkingiz
tushunildingiz
fuhimtuma
فُه ْمتُما
mz
mz
Ikkalasi tushunildi Fuhimaa
mn Ikkalasi tushunildi fuhimata
فُهما
فُهمتا
178.
To’g’ri ko’plikTushunilmoq – fuhima – فُهم
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
I
II
III
فُه ْمن
فُه ْمت ُ ْم
tushunildik
fuhimna
tushunildingizlar
Fuhimtum
mn Tushunildingizlar
fuhimtunna
mz
Tushunildilar
Fuhimua
فُه ْمتُن
فُه ُموا
mn tushunildilar
fuhimna
فُه ْمن
mz
179.
I bob O’tgan zamon fe’lining inkor shaklife’l oldiga ma – [ ] ماyulkamasini qo’yish
orqali hosil qilinadi.
O’tgan zamon
fe’li
Arabcha
Inkor
yuklamasi
1 Fa’ala
فعل
Ma-
ما
Ma Fa’ala
ما فعل
2 Fa’ila
3 Fa’ula
فعل
فعُل
Ma-
ما
ما
Ma Fa’ila
Ma Fa’ula
ما فعل
ما فعُل
Ma-
O’tgan zamon Arabcha
fe’lining inkor
shakli
180.
I bob o’tgan zamon fe’liningshaxs – sonda tuslanishi
Shaxs
jin
s
O’qilish
arab
Birlik
I
II
III
Ma Fa’altu
O’qilish
arab
O’qilish
Ikkilik
ُما فع ْلت
arab
Ko’plik
ma
Fa’alna
ما فع ْلنا
mz ma Fa’alta ما فع ْلت
ma Fa’al
matuma
فع ْلت ُما
ما
ma
fa’altum
ما فع ْلت ُ ْم
mn ma Fa’alti
ما فع ْلت
ma Fa’al
tuma
فع ْلت ُما
ما
ma Fa’al
tunna
ما فع ْلت ُن
mz ma Fa’ala
ما فعل
ma Fa’ala
ما فعَّلMa
ما فعلُوا
Fa’alua
mn ma Fa’alat
ما فع ْلتma
Fa’alata
ما فع ْلتاma
Fa’alna
ما فع ْلن
181.
BirlikKetmadi – ma zahaba – ما ذهب
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
Ketmadim
ma Zahabtu
ُما ذهبْت
Ketmading
ma Zahabta
ما ذه ْبت
mn Ketmading
ma Zahabti
ما ذه ْبت
mz
Ketmadi
ma Zahaba
ما ذهب
mn Ketmadi
ma Zahabat
ما ذهبت
I
II
III
mz
182.
IkkilikKetmadi – ma zahaba – ما ذهب
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
mz
Ikkingiz
ketmadingiz
ma Zahabtuma
ما ذه ْبتُما
mn Ikkingiz
ketmadingiz
ma Zahabtuma ما ذه ْبتُما
mz
Ikkalasi Ketmadi
ma Zahabaa
ما ذهبا
mn Ikkalasi Ketmadi
ma Zahabata
ما ذهبتا
183.
To’g’ri ko’plikKetmadi – ma zahaba – ما ذهب
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
I
II
III
ketmadik
ma Zahabna
ketmadingizlar
ma Zahabtum
ما ذه ْبنا
mn ketmadingizlar
ما ذه ْبت ُ ْم
ma Zahabtunna ما ذه ْبتُن
mz
Ketmadilar
ma Zahabua
mn Ketmadilar
ma Zahabna
mz
ما ذهبُوا
ما ذهبن
184.
I bob O’tgan zamon fe’l oldiga qad– [ ] ق ْدva laqad–[ ]لق ْدyulkamasi kelishi mumkin va u ish
harakatning o’tgan zamonda bajarib bo’linganini
bildiradi. qo’yish orqali hosil qilinadi.
O’tgan
zamon fe’li
Arabcha
Inkor
yuklamasi
O’tgan zamon Arabcha
fe’lining inkor
shakli
1
Fa’ala
فعل
Qad.
ق ْد
Laqad. لق ْد
Qad Fa’ala
Laqad fa’ala
2
Fa’ila
فعل
Qad.
ق ْد
Laqad. لق ْد
Qad Fa’ila
Laqad fa’ila
3
Fa’ula
فعُل
Qad.
ق ْد
Laqad. لق ْد
Qad Fa’ula
Laqad fa’ula
ق ْد فعل
لق ْد فعُل
ق ْد فعل
لق ْد فعُل
ق ْد فعُل
لق ْد فعُل
185.
I bob uzoq o’tgan zamon fe’liningshaxs – sonda tuslanishi
Shaxs
jin
s
O’qilish
arab
Birlik
O’qilish
Ikkilik
I
Qad
Fa’altu
ُق ْد فع ْلت
II
mz Qad
Fa’alta
ق ْد فع ْلت
Qad Fa’al
matuma
mn Qad Fa’alti ق ْد فع ْلت
III
arab
O’qilish
arab
Ko’plik
Qad
Fa’alna
ق ْد فع ْلنا
ق ْد فع ْلت ُما
Qad
fa’altum
ق ْد فع ْلت ُ ْم
Qad Fa’al
tuma
ق ْد فع ْلت ُما
Qad Fa’al
tunna
ق ْد فع ْلت ُن
mz Qad Fa’ala
ق ْد فعل
Qad
Fa’ala
ق ْد فعَّل
Qad
Fa’alua
ق ْد فعلُوا
mn Qad
Fa’alat
ق ْد فع ْلت
Qad
Fa’alata
ق ْد فع ْلتا
Qad
Fa’alna
ق ْد فع ْلن
186.
I bob uzoq o’tgan zamon fe’liningshaxs – sonda tuslanishi
Shaxs
jin
s
O’qilish
arab
Birlik
Laqad
Fa’altu
ُلق ْد فع ْلت
II
mz Laqad
لق ْد فع ْلت
Fa’alta
لق ْد فع ْلت
Fa’alti
III
mz Laqad Fa’ala لق ْد فعل
mn Laqad
Fa’alat
arab
Ikkilik
I
mn Laqad
O’qilish
لق ْد فع ْلت
O’qilish
arab
Ko’plik
Laqad
Fa’alna
لق ْد فع ْلنا
لق ْد فع ْلتُما
Laqad
fa’altum
لق ْد فع ْلت ُ ْم
Laqad
Fa’al
matuma
لق ْد فع ْلتُما
Laqad Fa’al
tunna
لق ْد فع ْلت ُن
Qad Fa’ala
لق ْد فعَّل
Laqad
Fa’alua
لق ْد فعلُوا
Qad
Fa’alata
لق ْد فع ْلتا
Laqad
Fa’alna
لق ْد فع ْلن
187.
Birlikketgan– qad zahaba – ق ْد ذهب
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
Ketgandim
Qad Zahabtu
ُق ْد ذهبْت
Ketganding
Qad Zahabta
ق ْد ذه ْبت
mn Ketganding
Qad Zahabti
ق ْد ذه ْبت
mz
Ketgandi
Qad Zahaba
ق ْد ذهب
mn Ketgandi
Qad Zahabat
ق ْد ذهبت
I
II
III
mz
188.
Ikkilikketgan– qad zahaba – ق ْد ذهب
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
Ikkingiz
ketgandingiz
laqad
Zahabtuma
لق ْد ذه ْبتُما
mn Ikkingiz
ketgandingiz
Laqad
Zahabtuma
لق ْد ذه ْبتُما
mz
Laqad Zahabaa
لق ْد ذهبا
mz
Ikkalasi Ketgandi
mn Ikkalasi Ketgandi
Laqad Zahabata لق ْد ذهبتا
189.
To’g’ri ko’plikketgan– qad zahaba – ق ْد ذهب
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
I
II
III
mz
ketgandik
Qad Zahabna
ق ْد ذه ْبنا
ketgandingizlar
Qad Zahabtum
ق ْد ذه ْبت ُ ْم
ق ْد ذه ْبتُن
mn ketgandingizlar
Qad
Zahabtunna
mz
Ketgandilar
Qad Zahabua
mn Ketgandilar
Qad Zahabna
ق ْد ذهبُوا
ق ْد ذهبن
190.
O’tgan zamonfe’lining darak shakli
O’tgan zamon
fe’lining inkor shakli
[ - ma ]
O’tgan zamon
fe’lining bajarib
bo’lingan shakli
[ - gan ]
O’qilishi
Arabcha
O’qilishi
Arabcha
O’qilishi
Arabcha
1
Fa’ala
فعل
Ma Fa’ala
ما فعل
Qad Fa’ala
Laqad fa’ala
ق ْد فعل
لق ْد فعُل
2
Fa’ila
فعل
Ma Fa’ila
ما فعُل
Qad Fa’ila
Laqad fa’ila
ق ْد فعل
لق ْد فعُل
3
Fa’ula
فعُل
Ma Fa’ula
ما فعل
Qad Fa’ula
Laqad fa’ula
ق ْد فعل
لق ْد فعُل
191.
I BOB Fe’liI bob Hozirgi kelasi zamon fe’li 3 ta shaklga ega.
O’qilishi
1
2
---F’alu
3
---F’ulu
---F’ilu
Arabcha
Darak shakli
ْ
فع ُل---
ْ
فع ُل--ْ
فعُ ُل---
192.
I BOB Fe’liHozirgi – kelasi zamon fe’li
shaxs jins Birlik
Sxema
A-----u
ُ
------ْا
Ta-----u
ُ
------ْت
ta----ani
ان-----ْت
Ta---una ون----ْت
mn Ta-----ina ين---ِ -ْت
ta----ani
ان-----ْت
Ta---na
III
Ya------u
ُ
------ْي
ya----ani
ان-----ْي
ya---una ون-----ْي
mn Ta-----u
ُ
------ْت
ta----ani
ان-----ْت
ya---na
mz
mz
O’qilishi
To’g’ri ko’plik
O’qilishi
I
II
Ikkilik
Sxema
O’qilish
Sxema
Na---u
ُ
-----ْن
ن-----ْت
ن-----ْي
193.
I bob hozirgi kelasi zamon fe’liningshaxs – sonda tuslanishi
Shax
s
jins O’qilish
arab
Birlik
I
II
aF’alu
mz
taF’alu
ا ْفع ُل
ت ْفع ُل
O’qilish
taf’alani
yaF’alu
mn yaF’alu
ت ْفع ُل
taf’alani
yaf’alani
ت ْفعَّلن
ت ْفعَّلن
ي ْفعَّلن
ت ْفعَّلن
arab
Ko’plik
Naf’alu
taf’alani
mz
arab
Ikkilik
ت ْفعلين
ي ْفع ُل
mn Ta F’alina
III
O’qilish
taf’aluna
ن ْفعلث
ت ْفعلُون
ت ْفع ْلن
yaf’aluna ي ْفعلُون
yaf’alna
ي ْفع ْلن
Taf’alna
Hozirgi zamonning: F’alu - ْفع ُل
194.
Birlikketyapti– yazhabu – ب
ُ ي ْذح
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
I
II
III
Ketayapman azhabu
mz
Ketayapsan
tazhabu
mn Ketayapsan
tazhabina
mz
Ketayapti
yazhabu
mn Ketayapti
tazhabu
ب
ُ ا ْذه
ب
ُ ت ْذح
ت ْذحبين
ب
ُ ي ْذح
ب
ُ ت ْذح
195.
Ikkilikketyapti– yazhabu –ب
ُ ي ْذح
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
mz
Ikkingiz ketyapsiz
tazhabani
mn Ikkingiz ketyapsiz
tazhabani
mz
Ikkalasi Ketyapdi
yazhabani
mn Ikkalasi Ketyapdi
tazhabani
ت ْذحبان
ت ْذحبان
ي ْذحبان
ت ْذحبان
196.
To’g’ri ko’plikketyapti– yazhabu –ب
ُ ي ْذح
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
I
II
III
ketyapmiz
nazhabu
ketyapsizlar
tazhabuna
mn ketyapsizlar
tazhabna
mz
Ketyapdilar
yazhabuna
mn Ketyapdilar
yazhabna
mz
ب
ُ ن ْذه
ت ْذهبُون
ت ْذه ْبن
ي ْذهبُون
ي ْذه ْبن
197.
I bob hozirgi kelasi zamon fe’liningshaxs – sonda tuslanishi
Shax
s
jins O’qilish
arab
Birlik
taF’ilu
taf’ilani
mn Ta F’ilina
ت ْفعلين
III
mz
ي ْفع ُل
ت ْفع ُل
aF’ilu
mz
yaF’ilu
mn yaF’ilu
arab
Ikkilik
ا ْفع ُل
ت ْفع ُل
I
II
O’qilish
O’qilish
arab
Ko’plik
Naf’ilu
ن ْفعلث
ت ْفعَّلن
taf’iluna
ت ْفعلُون
taf’ilani
ت ْفعَّلن
Taf’ilna
ت ْفع ْلن
yaf’ilani
ي ْفعَّلن
yaf’iluna
ي ْفعلُون
taf’ilani
ت ْفعَّلن
yaf’ilna
ي ْفع ْلن
hozirgi zamonning: F’ilu – ْفع ُل
198.
Birlikْ ي
Ichyapti – yashrabu– ب
ُ شر
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
ichyapman
Ashrabu
ichyapsan
Tashrabu
ب
ُ اشْر
ب
ُ تشْر
mn ichyapsan
tashrabina
تشربين
mz
ichyapti
yashrabu
mn ichyapti
tashrabu
ب
ُ يشْر
ب
ُ تشْر
I
II
III
mz
199.
Ikkilikْ ي
Ichyapti – yashrabu– ب
ُ شر
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
Ikkingiz ichyapsiz
tashrabani
تشْربان
mn Ikkingiz ichyapsiz
tashrabani
تشْربان
mz
Ikkalasi ichyapdi
yashrababi
يشْربان
mn Ikkalasi ichyapdi
tashrabani
تشْربان
mz
200.
To’g’ri ko’plikْ ي
Ichyapti – yashrabu– ب
ُ شر
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
Ichyapmiz
nashrabu
ichyapsizlar
tashrabuna
ب
ُ نشْر
تشْربُون
mn ichyapsizlar
tashrabna
تشْر ْبن
mz
Ichyapdilar
yashrabuna
mn ichyapdilar
yashrabna
يشْربُون
يشْر ْبن
I
II
III
mz
201.
I bob hozirgi kelasi zamon fe’liningshaxs – sonda tuslanishi
Shax
s
jins O’qilish
arab
Birlik
III
arab
Ikkilik
O’qilish
arab
Ko’plik
taF’ulu
ا ْفعُ ُل
ت ْفعُ ُل
taf’ulani
ت ْفعَُّلن
taf’uluna
ن ْفعُلث
ت ْفعُلُون
mn Ta F’ulina
ت ْفعُلين
taf’ulani
ت ْفعَُّلن
Taf’ulna
ت ْفعُ ْلن
mz
ي ْفعُ ُل
ت ْفعُ ُل
yaf’ulani
ي ْفعَُّلن
yaf’uluna
ي ْفعُلُون
taf’ulani
ت ْفعَُّلن
yaf’ulna
ي ْفعُ ْلن
I
II
O’qilish
aF’ulu
mz
yaF’ulu
mn yaF’ulu
Naf’ulu
hozirgi zamonning: F’ulu - ْفعُ ُل
202.
Birlikyozyapti– yaktubu– ب
ُ ُ ي ْكت
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
yozyapman
aktubu
yozyapsan
taktubu
ب
ُ ُ ا ْكت
ب
ُ ُ ت ْكت
mn yozyapsan
taktubina
ت ْكتُبين
mz
yozyapti
yaktubu
mn yozyapti
taktubu
ب
ُ ُ ي ْكت
ب
ُ ُ ت ْكت
I
II
III
mz
203.
Ikkilikyozyapti– yaktubu– ب
ُ ُ ي ْكت
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
mz
Ikkingiz yozyapsiz
taktubani
mn Ikkingiz yozyapsiz
taktubani
mz
Ikkalasi yozyapdi
yaktubani
mn Ikkalasi yozyapdi
taktubani
ت ْكتُبُان
ت ْكتُبُان
ي ْكتُبُان
ت ْكتُبُان
204.
To’g’ri ko’plikyozyapti– yaktubu– ب
ُ ُ ي ْكت
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
Yozyapmiz
Naktubu
yozyapsizlar
taktubuna
ب
ُ ُ ن ْكت
ت ْكتُبُون
mn yozyapsizlar
taktubna
ت ْكت ُ ْبن
mz
Yozyapdilar
yaktubuna
mn yozyapdilar
yaktubna
ي ْكتُبُون
ي ْكت ُ ْبن
I
II
III
mz
205.
I bob hozirgi zamon fe’lining inkorshakli fe’l oldiga la – [ ]َلyulkamasini
qo’yish orqali hosil qilinadi.
O’tgan zamon
fe’li
Arabcha
Inkor
yuklamasi
1 ---F’alu
ْ
فع ُل---
la-
َل
la---F’alu
ْ
فع ُل--َل
2 ---F’ilu
3 ---F’ulu
ْ
فع ُل--ْ
فعُ ُل---
la-
َل
َل
la---F’ilu
la---F’ulu
ْ
فع ُل--َل
ْ
فعُ ُل--َل
la-
O’tgan zamon Arabcha
fe’lining inkor
shakli
206.
I bob O’tgan zamon fe’lining majhul nisbatshakli o’tgan zamonning har uchala
shaklidagi fe’llardan fu’ila - [ ] ت ُ ْفع ُل
vaznida hosil bo’ladi.
Hozirgi kelasi
zamon
Arabcha
1 ---F’alu
ْ
فع ُل---
2 ---F’ilu
3 ---F’ulu
ْ
فع ُل--ْ
فعُ ُل---
hozirgi – kelasi
Arabcha
zamon fe’lining inkor
shakli
----
f’ilu
ْف ِعل---
207.
I BOB Fe’liHozirgi – kelasi zamon fe’lining
majhul nisbat shakli
shaxs jins Birlik
O’qilishi
Sxema
u-----u
ُ
------ُْ ا
Tu-----u
ُ
------ْ ُت
tu----ani
mn Tu-----ina ين---ِ -ْ ُت
Yu------u
mn Tu-----u
I
II
III
Ikkilik
mz
mz
O’qilishi
To’g’ri ko’plik
Sxema
O’qilish
Sxema
Nu---u
ُ
-----ُْن
ان-----ْ ُت
Tu--una
ون----ْ ُت
tu----ani
ان-----ْ ُت
Tu---na
ن-----ْ ُت
ُ
------ْي
ُ
yu----ani
ان-----ْي
ُ
yu---una ون-----ْي
ُ
ُ
------ْ ُت
tu----ani
ان-----ْ ُت
yu---na
ن-----ْي
ُ