Dasturlash tillari

1.

Dasturlash tillari
1 - Dars

2.

Dasturlash tili nima ?
Inson kabi kompyuter ham oʻziga xos tilda muloqot qiladi.
Dasturlash tili bizga shu muloqotni taminlashga xizmat
qiladigan vositachilardan biri. Dasturlash tillarining tabiiy
tillaridan farqi shundaki, Tabiiy tillar faqat odamlar
o'rtasidagi o'zaro aloqa uchun ishlatiladi, Dasturlash tillari
esa odamlarga ko'rsatmalarni mashinalarga yetkazish
imkonini beradi. Dasturlash tili bu Inson tili va Mashina tili
o’rtasida vositachi hisoblanadi.

3.

Mashina tili
Protsessor dasturlash tilida yozilgan dasturni toʻgʻridan-toʻgʻri
tushunmaydi. Buning uchun dasturni protsessor tiliga tarjima
qiladigan tarjimon til – MASHINA TILI dan foydalaniladi. Yani
mashina tili bu Dasturlash tili va protsessor o’rtasidagi
vositachi hisoblanadi.
Dasturchi
>
Dasturlash tili
>
Mashina tili
>
Protsessor
Tarjimonning ikki xil turi mavjud : “Compiler” va “Interpreter”
Shuning uchun Dasturlash tillari tarjima usuliga ko’ra ikkiga
bo’linadi “Compiled Languages”, “Interpreted Languages”

4.

Compiler
Kompliyator : dasturlash tilida yozilgan kodni ishga tushishidan oldin
birdaniga protsessor tushunadigan tilga ( ikkilik : 0 va 1 ) mashina
kodiga o'zgartiradi. Kompilyatsiya qiladigan dasturlash tilidan
foydalansangiz kodingiz sintaksis qoidalarini buzmagan bo’lsagina
ishga tushiriladi
Kompilyatsiya qilinadigan tillarga quyidagilar misol :

5.

Compiler

6.

Interpreter
Interpretator : dasturlash tilida yozilgan kodni bosqichma -bosqich
mashina kodiga aylantirib, tahlil qiladi va berilgan buyruqlarni ketmaketlikda bajaradi. agar xatolik sodir bólsa, ósha zahoti xabar beradi.
Interpretatsiya jarayoni Kompilyatsiya jarayonidan sekinroq bo’ladi.
Kompilyator kompilyatsiyadan keyin barcha xatolarni ko'rsatadi,
Interpreter har bir qatorning xatolarini birma-bir ko'rsatadi.
Interpretatsiya qilinadigan dasturlash tillariga quyidagilar misol :

7.

Interpreter
.

8.

Dasturlash tillarini turlari
Dasturlash tillari 5 ta kriteriya bo’yicha turlanadi:
1.
Maqsad (Purpose)
2.
Yozish strategiyasi (Typing strategy)
3.
Tarjima qilish usuli (Implement Action)
4.
Mavhumlik darajasi (Level of Abstraction)
5.
Dasturlash paradigmasi (Programming Paradigm)

9.

10.

Tilning Turlariga izoh
1. Purpose :

11.

Tilning Turlariga izoh
2. Typing Strategy :
Kod yozish stratgiyasi - bu konstruksiya turini va undan foydalanish kontekstini
tekshirish jarayoni. Bu dasturimizda Malumotlar turidagi xatoliklar ehtimolini
minimallashtirishga xizmat qiladi.
Typing Strategyda 4 ta kriteriya mavjud:
1. Weak - Zaif matn terish tillari malumotlar turlarning yashirin ko'rinishini
qo'llaydi. natijada, ba'zi I
fodalarning chiqishi noaniq bo'lishi mumkin.
2. Strong - Bu tillar malumotlarda turlarni aralashtirishga ruxsat beradi va turlarning
har xil yashirin
ko'rinishlarini qo'llamaydi.
3. Dynamic – Bu tillarda kod ishlash vaqtida tekshiriladi va har bir o'zgaruvchining ma'lumot
turini ko'rsatishga hojat yo'q. dinamik tillarda o'zgaruvchilar har qanday ma'lumot turini
saqlashi mumkin va siz uni dasturni bajarish paytida istalgan vaqtda o'zgartirishingiz
mumkin. Shunda siz yangi qiymatlarni saqlash uchun mavjud o'zgaruvchilarni qayta I
shlatishingiz mumkin.
4. Static - tekshiruvlari dasturni ishga tushirmasdan amalga oshiriladi, shuning uchun
kompilyatsiya qilishdan oldin o'zgaruvchilar va ma'lumotlar turlarining har bir
tafsiloti ma'lum bo'lishi kerak. bu shuni anglatadiki, siz kompilyatsiya paytida
koddagi ko'pgina xatolarni boshqarishingiz mumkin.

12.

13.

Tilning Turlariga izoh
3. Implement action:
Dasturlash tillari ikki xil tarjima qilish uslubidan foydalanadi :
Compiled - Bu bajariladigan dasturni yaratish uchun manba kodini
yuqori darajadagi dasturlash tilidan quyi darajadagi tilga (mashina
kodi) tarjima qilish jarayonidir.
Interpreted - manba kodini bayt-kodga o'zgartiradi, jarayon
tarjimon tomonidan bosqichma-bosqich bajariladi ularni bajarish
kompilyatsiya qilingan tillarga qaraganda ko'proq vaqt talab etadi.

14.

Tilning Turlariga izoh
4. Level of Abstraction:
Yana bir xususiyat - bu qurilma bilan o'zaro aloqada bo'lganda
dasturlash tilining abstraktsiya darajasi.

15.

Tilning Turlariga izoh
5. Programming Paradigm :
Dasturlash paradigmalari aslida dasturchining dastur tuzish uslubi hioblanadi,
lekin ba'zi tillar dasturlashning ma'lum bir usuli uchun boshqalarga
qaraganda yaxshiroq mos keladi.

16.

Dasturlash paradigmalari
2 - Dars

17.

Paradigma nima ?
Dasturlash paradigmasi - bu dasturchi dasturlarni loyihalash va amalga
oshirishni belgilaydigan asosiy yondashuv yoki dasturlash uslubi.
Bu dasturchining muammoni hal qilish uchun kodni tuzish va tartibga
solish usulini belgilaydigan printsiplar, usullar va tushunchalar to'plami.

18.

Paradigma turlari
1.
Protsedural dasturlash : bu paradigma muayyan vazifalarni
bajaradigan protseduralar yoki funktsiyalarni yozishga va qadamlar
ketma-ketligi orqali ma'lumotlarni manipulyatsiya qilishga qaratilgan.
2.
Deklarativ dasturlash > bu paradigma dasturning qanday bajarilishi
kerakligini ko'rsatmasdan mantiqni tavsiflashga qaratilgan. Deklarativ
dasturlash sql va html kabi tillarni o'z ichiga oladi.
3.
Ob'ektga yo'naltirilgan dasturlash: bu paradigma ma'lumotlar va xattiharakatlarni qamrab oluvchi classlar namunasi(instance) bo'lgan
ob'ektlar tushunchasi atrofida aylanadi. Ob'ektga yo'naltirilgan
dasturlash qayta foydalanishga, inkapsulyatsiyaga va
merosga(inheritance) qaratilgan.

19.

Protsedural Paradigma

20.

Obyektga Yo’naltirilgan dasturlash paradigmasi

21.

Sanoq sistemalari
1.
Decimal (o’nlik)
2.
Binary (ikkilik)
3.
Octal (sakkizlik)
4.
Hexadecimal (o’n oltilik)

22.

Sanoq sistemalari
Decimal :
Bu o’zimiz sanashda foydalanadigan o’nlik
sanoq tizimi bunda 10 ta belgi bor 0 dan 9
gacha

23.

Sanoq sistemalari
Binary :
Ikkilik sanoq tizimi bunda faqat ikkita belgi mavjud 0 va 1, va har
qanday sonlar shu 0 va 1 raqamlaridan yasaladi

24.

Binaryga o’girish

25.

Binaryga o’girish

26.

Malumot o’lchov birliklari

27.

Protsessor
Protsessor bu kompyuterimizning buyruqlarni
bajarishga qaratilgan asosiy qismi bo’lib u millionlab
transistorlar yig’indisi hisoblanadi :
Protsessorga buyruqlar berish faqat tok Bor yoki Yo’q
ligi bilan bo’ladi yani qaysidir tranzistorga to’k keladi
qaysidir biriga yo’q protsessor buyruqni shunga ko’ra 0
yoki 1 deb taniydi va bajaradi
Shuning uchun ham Dasturlash tilida yozilgan kodlar
Mashina kodiga o’girilib keyin protsessorga jo’natiladi.

28.

Xulosa
Dasturlash tillarining vazifasi o’zi tushunadigan kodni mashina kodiga
aylantirib berish bu 2 xil bo’ladi.
Mashina tilining vazifasi o’ziga kelgan kodni ikkilik yani protsessor
o’qiydigan kodga aylantirib unga yuborish
Protsessorning vazifasi kelgan kodni buyruq sifatida qabul qilib kerakli
natijani yana ikkilikda qaytarish.