Сүйекті қаптайтын элемент - Са кальций

1.

Батыс Қазақстан жоғары медициналық
колледж

2.

Сабақтың жоспары
I. « Дұрыс емес пікір...»
II. «Жұмбақ әңгіме»
III. « Алтын сандық»
IV.«Мамандар сөйлейді»
V.«Деңгейлік тапсырмалар»

3. Дұрыс емес пікір 1. Сүйекті қаптайтын элемент - Са кальций 2. Адам бойының өсуіне әсер ететін элемент – мырыш Zn (мыс-Си) 3. Пластикалық хирурги

Дұрыс емес пікір
1. Сүйекті қаптайтын элемент - Са кальций
2. Адам бойының өсуіне әсер ететін элемент – мырыш Zn (мыс-Си)
3. Пластикалық хирургияда сынған сүйектерді бекітуге және адам бассүйегіндегі саңылауларды жабуға
қолданылатын элементтер – титан Ті, тантал – Та
4. Медицинада ұйқы келтіретін ауруды басатын препараттар алатын және эпилепсияның кейбір
түрлерін емдейтін элемент – рубидий Rb
5.Нейрохирургияда қан тоқтататын қысқыштар, хирургиялық құралдар, тігу жіптерін әзірлеуде
пайдаланылатын элемент – цирконий (темір)
6.Рентген сәулелерін жақсы жұтатын қасиетке ие болғандықтан, ақ пигмент ретінде медицинада
қолданылатын элемент – Ва (натрий)
7.Қан аздығы ауруын тудыратын элемент – Ғе
8.Суық тигенде тамырдан жіберілетін, медицинада «ыстық укол» деген атпен белгілі бейорганикалық
қосылыс – кальций хлориді (натрий хлориді)
9.Адам ағзасының тұмау және жұқпалы ауруларға төтеп бере алмауының себебі иммундық жүйедегі
қай элементтің азаюынан болады – күміс
10. Егер қай элемент жетіспесе, бауырда қорланған темір гемоглобинмен байланысқа түсе алмайды –
мыс (мырыш)
11. Жүйке ұлпасының жұмысын жақсартады, сүйек түзуге қатысатын элемент – Магний

4. ЖҰМБАҚ ӘҢГІМЕ

Біз ағайынды 5 жігітпіз, бесеуміз де өте өткір, кез келген адаммен
оңай араласатын ашық-жарқын жігіттерміз. Кейбір көре алмаған
жігіттер бізді жүрген жерін сілтейді, тындырады деп өтірік әңгіме
айтады. Мінезі тастай, онша маңызды жұмыс жасамайтын Латиф
деген ағам азулы қызға үйленді.Ал, ағам Нартайдың істемеген
жұмысы жоқ: аспаз да болды, шыны дажасады, қазір тұрмыстық
қызмет көрсету комбинатында директор. Менің өзім ауыл
шаруашылығында, оның ішінде егін жағында істеймін. Екі інім
Рәнтай мен Сартай «жігітім» дей берсең тұтана кетеді, қып-қызыл
жынды, бағына жақсы қыз кездессе, жақсы болар еді. Өздері
Автоматты сигнал беру жағында істейді.
Мен және менің 5 ағайындыларым кімдер?

5. Алтын сандық

1.Сандар сөйлейді
2. Элементтер
шежіресі

6. Сандар сөйлейді

7.

8.

9.

Элементтер шежіресі
Литий – күміс түсті ақ металмын,
литион (гр. «литос»- тас) деген
мағына береді. Ең жеңіл металл.
Швед химигі А.Арфведсон 1817 жылы
ашқан. Атау берген ұстазы
Я.Берцелиус болатын.
Калий – тағы бір атым бар, мені
өсімдік күлі деп те атайды. Ал өсімдік
күлінен сақар алатынын білетін
боларсыздар. Мені тұңғыш рет
ағылшын ғалымы Дэви 1807 жылы
калий сілтісін электролиздеу арқылы
алды. Менің тұздарым Ақтөбе
маңында көптеп кездеседі, өте
белсендімін, сондықтан мені
керосинде сақтайды. Калий деп
атаған орыс химигі Г.М.Гесс.
Тұздарым бағалы тыңайтқыш, мен
жетіспесем өсімдік жақсы түсін
бермейді.

10.

Натрий. Йод сенімші элемент
болсаң, мен жұмсақ белсенді
металмын. Суға салсаң болды,
сутекті бөліп шабытты
әрекеттесемін, сондықтан мені
керосин ішінде сақтайды.
Латынша атым Natrium. 1807
жылы ағылшын ғалымы Х.Дэви
сілті құрамынан натрий мен
калийді ашқанын хабарлайды. Ол
сілтіні балқытып, электролиз
арқылы металл натрийді бөліп
алды. Латынның «сода» деген
сөзіне сәйкес «содий» деп атады.
1811 жылы швед химигі
И.Берцелиус «сода» деген атты
арабша «натрий-натрион» - сода
деген сөзбен алмастырды. Орыс
химигі Г.И. Гесс 1831 жылы бұл
атты орысша химиялық
терминологияға енгізді.

11.

Мамандар сөйлейді
1.
2.
3.
Физиолог
Диетолог
Фармацевт

12. Физиолог

Химиялық заттардың адам ағзасына тигізетін пайдасы мол. NaCI-дың
0,9% ерітіндісі изотонды ертінді деп аталады. Бұл ерітінді ағза
уланғанда немесе сусызданғанда тері астына көктамырға ине салу
арқылы жібереді және клизмаға пайдаланады.
NaCI-дың 3-5-10% ерітіндісі гипертонды ерітінді деп аталады. Оны
ауруға компресс жасағанда, сыртқы іріңді ауруларға дәкені ылғалдап
таңуда қолданады.
Адам AgNO3 тұзымен уланғанда залалсыздандыру үшін асқазанда 2-5%
NaCI ерітіндісімен жуады. Сол кезде Ag+ катионы суда нашар еритін
AgCI зиянсыз тұзына айналады.
NaHCO3 – натрий карбонатын көптеген ауруды емдеуге пайдаланады,
бірақ орнымен пайдалану керек. Бұны көп пайдаланғанда гидролиз
реакциясы нәтижесінде зиянды ацитоз, алкалоз үрдісіне әкеп соғады.
Натрий сульфатын (Глаубер тұзы) адам ағзасын босаңсыту үшін
қолданады. Ішек қабырғасының осмос қасиетін жоғарылатады.
Натрий тетраборатын (Na2B2O7) ағзаның сыртқы бөлігін емдегенде
антисептикалық ретінде жараны шаю үшін пайдаланады.

13. Диетолог

Литий – минералды су, теңіз тұзы,
раушангүлділер, қалампыр тұқымдастар.
Натрий – ас тұзы, тағамдық қоспалар (натрий
глутоматы, натрий сахарині, натрий
нитраты), өрік, авакадо, ананас,
қарбыз,артишоктар, банандар, жүзім, шие,
грейпфруттар, көкөністер: брокколи,
орамжапырақ, картоп, пияз, сәбіз
Калий – қарбыз, қауын, банан, мандарин,
жидектер: бүлдірген, таңқурай, қарақат.

14. Фармацевт

Рубидий – медицинада ұйқы келтіретін, ауруды басатын
препараттар алатын және эпилепсияның кейбір түрлерін
емдейтін элемент.
Жүректің жұмысын реттеу үшін пайдаланылатын дәрілік
заттар (валидол) осы тұздың 10% ерітіндісімен тұрады –
калий хлориді. Медицинада дизенфекциялайтын,
антисептикалық және қан тоқтататын зат ретінде
қолданылатын тұз- халық арасында «марганцовка»
деген атпен белгілі қосылыс – KMnO3.
NaCI – 0.9% изотонды ерітінді ағза уланғанда не
сусызданғанда тері астына көктамырға ине салу арқылы
клизмаға пайдаланады.
NaCI-дың 3-5-10% ерітіндісі гипертонды ерітінді деп
аталады. Оны ауруға компресс жасағанда, сыртқы іріңді
ауруларға дәкені ылғалдап таңуда қолданады.

15.

Адам AgNO3 тұзымен уланғанда залалсыздандыру үшін
асқазанда 2-5% NaCI ерітіндісімен жуады. Сол кезде Ag+
катионы суда нашар еритін AgCI зиянсыз тұзына айналады.
NaHCO3 – натрий карбонатын көптеген ауруды емдеуге
пайдаланады, бірақ орнымен пайдалану керек. Бұны көп
пайдаланғанда гидролиз реакциясы нәтижесінде зиянды
ацитоз, алкалоз үрдісіне әкеп соғады.
Натрий сульфатын (Глаубер тұзы) адам ағзасын босаңсыту үшін
қолданады. Ішек қабырғасының осмос қасиетін жоғарылатады.
Натрий тетраборатын (Na2B2O7) ағзаның сыртқы бөлігін
емдегенде антисептикалық ретінде жараны шаю үшін
пайдаланады.

16. Деңгейлік тапсырмалар

1.
2.
Іске асыру теңдеуі.
Na->Na