Металдар және олардың физиологиялық ролі

1. Сабақтың тақырыбы:

2.

• Сабақтың мақсаты:
• Білімділік: оқушылардың бойында химия және биология пәндерінен
алған білімдері негізінде, металдар және олардың физиологиялық ролі
жөнінде білімдерін кеңейту және тереңдету.
• Дамытушылық: химияның басқада пәндермен тығыз байланысын
көрсету.
• Сабақтың түрі: семинар сабақ.
• Сабақтың әдісі: түсіндіру, тәжірибе көрсету.
• Көрнектіліктер: слайдтар, Д. И. Менделеевті ПЖ, МЭХКҚ, ерігіштік
кестесі.
• Пәнаралық байланыс: биология, физика, әдебиет.

3.

МИНИ ТЕСТ

4.

Химияық эстафета
1
Ca
CaCl2
2
Ca(OH)2
CaSO4
Al
AlCl3
3
Al(OH)3
Al2O3
NaAlО2
Fe
FeCl3
Fe(OH)3
Fe2O3
Fe2(SO4)3

5.

6.

7.

« Адамдар металдарсыз өмір сүре
алмайды......егер металдар
болмаса.... Адамдар жабайы
аңдардың арасында ең аянышты
өмір сүрген болар еді»
Георгий Агрикола

8.

9.

Егер адамның салмағы 70
кг болса,онда ағзада (грамм
мөлшерімен): кальций-1700,
калий-250, натрий-70,
магний-42, темір-5, мырыш -3
мөлшерінде болады.
Барлық металдардың ағза
үшін маңыздылығы
соншалық,олардың артық
болуы да, жетіспеушілігі де
денсаулықа қауіп төндіреді.

10. Биогенді элементтер қатарына «өмір металдары» деп аталатын,ағзада өте маңызды биологиялық қызмет атқаратын 10 элемент жатады.

Оларға 4 s-металдары: кальций Ca
калий K , натрийNa , магний Mgжәне 6
d-металдары: темір Fe , мырыш Zn,
мыс Cu, марганец Mn , молибден Mo,
кобальт Co жатады.
Соңғы кезде бұлардың қатарын
қалайы Sn , литий Li , хром Cr сияқты
металдар толықтырады.

11.

№1 тапсырма
Айнаны қолдарыңа алып үрлеңдер.
Айнаның бетінде не пайда болды?
Қандай элементтер адам организміне кіреді деп ойлайсыңдар
№2 тапсырма
Стаканда әк суы(Са(ОН)2) берілген. Түтік арқылы үрлеңдер.
Қандай өзгеріс көресіңдер? Қандай элемент бар екенін
білдіреді?
№3 тапсырма
Алдарыңда тоттанған шеге және кесілген алма берілген.
Екеуінің ұқсастығын тауып, ол нені білдіретінін анықтаңдар.
Қандай элемент құрамында бар?

12.

Темір элементінің адам ағзасында таралуы
• 60% эритроциттерге құрылым элементі болып
табылатын гемоглобинде болады.
• 25% жасаушы мүшелер бауыр, көк бауыр, жілік
майында болады.
• 15% бұлшық ет, қан плазмасы және
ферменттерде болады.

13.

Адамға тәуліктік қажеттік мөлшері
Адам ағзасы темірді күнделікті тағаммен
1,5-2 мг дейін қабылдайды

14.

Темір жетіспеушілігінен аурудың
болатын белгілері:
• Көздің көру қабілеті нашарлайды
• Бас айналу, ұйықтай алмау және көп
ұйықтау
• Себепсіз қорқыныш, суықтан қорқу
• Әлсіздік, күштің жойылуы
• Тері жабынының бұзылуы
• Қанда гемоглобиннің азаюы
• Жүректің тарсылдап соғуы
• Құлақтың ішіндегі зыңылдау белгілері
көп байқалады

15.

16.

1.Кальций тамақ қорту ағымына,
жүйкеге, қорғаныс қабілетіне қатысады.
2.Жылқы еті,қымыз, шұбат,
айран,ірімшік,майлы құрт құрамындағы
ағзаға берілген 1% кальций қанымыздың
тазалану ағымын басқарады.
3.Біздің бұлшық еттеріміздің ширығуына не
босаңсынуына жауапты.Бұлшық еттеріміз
жұмыс жасамаса шырғаландар пайда болады.
4.Қан ұюына жауапты.Саусағымызды кесіп
алсақ, қан болар-болмас аққаннан кейін ұйып,
тоқтап қалады.Бұл кальцийдің әсері.
5.Біздің жасушаларымыздың өзара байланысын
реттеу.Кальций жетіспесе, онда жасушалар
өздерінің міндеттерін дұрыс
атқармағандықтан ауруға ұшыраймыз.

17.

18.

Кальций кездесетін тағамдар

19.

Калиидің адам ағзасындағы ролі және
оның уландырғыш әсері
Металл
• КАЛИЙ
(K)
Биологиялық ролі
• Калий иондары нәруыз және
көмірсудың алмасуын
реттейді. Фотосинтез
процесіне және өсімдіктің
өсуіне ықпал етеді. Калий
бұлшықеттің қалыпты жұмыс
істеуіне, ағзаның артық
сулардан арылуына,артық
натрийдің шығарылуына
ықпал етеді. Сөйтіп ісіктің
болуына жол бермейді.
Металдың артық
мөлшерінің
уландырғыш әсері
• Көмірсу, май, және
нәруыздың алмасуы
бұзылады. Жүрек
қағысы
жиілеп,қимылдау
белсенділігі артады

20.

Калий: азық-түліктердегі мөлшері
Тәуліктік мөлшері:
2-3 грамм
Картоп
Капуста
Алма
Банан
Кепкен өрік
Шабдалы
Мейіз

21. Калий: ағзадағы артық мөлшері және жетіспеушілігі

Артық мөлшері:
• Жүрек қағысының
бұзылуы
Жетіспеушілігі:
• Жүректің тоқтауы

22.

Металдардың адам ағзасындағы ролі
және оның уландырғыш әсері
Металл
• Магний
(Mg)
Биологиялық ролі
Металдың артық
мөлшерінің
уландырғыш әсері
• Магний тұздары
• Минералдық
антисептикалық және қан
алмасудың
тамырын кеңейтетін қызмет
бұзылуына әкеп
атқарады. Қан қысымын
соқтырады. Магний
және қандағы холестериннің
алмасуының бұзылуы
мөлшерін түсіреді. Ағзада
жүрек-қан
магнийдің жетіспеуі
тамырларының және
жастардың бойының өсуін
асқазан-ішек
нашарлатып, жүйке
жолдарының өліміне
жүйесінің қызметін
әкеледі.
бұзады,әртүрлі тері
ауруларына шалдықтырады.

23.

Магний: азық-түліктердегі мөлшері
Тәуліктік мөлшері:
5-6 грамм
Нан
Күнбағыс
Алма
Алхоры
Кепкен өрік
Шабдалы
Мейіз

24.

Магний: ағзадағы артық мөлшері
және жетіспеушілігі
Артық мөлшері:
Наркотикалық масаңдаудың
белгілері
Жетіспеушілігі:
Ұйқышылдық,бөртпелер

25.

Металдардың адам ағзасындағы ролі
және оның уландырғыш әсері
Металл
• ЛИТИЙ
(LI)
Биологиялық ролі
• Литийдің адам ағзасындағы
жетіспеушілігі психиканың
өзгеруіне әкеп соқтырады.
Металдың артық
мөлшерінің
уландырғыш әсері
• Тыныс алу
жолдарын және
жүрек соғысын
баяулатады.
Әлсіздік,
ұйқышылдық,тәбет
тің жойылуы,шөлдеу
және көздің көруінің
нашарлауына әкеп
соқтырады. Аяқта
және қолда бөртпе
пайда болады.

26.

Металдардың адам ағзасындағы ролі
және оның уландырғыш әсері
Металл
• НАТРИЙ
(Na)
Биологиялық ролі
• Натрий иондары адамдарда
және жануарларда бұлшықет
жасушаларының
тітіркендіргіштігін қалпына
келтіреді. Ағзадағы
қышқылдық-негіздік
балансты сақтайды. Жүректің
жұмысын қалпына келтіріп,
ағзадағы суды бірқалыпты
ұстайды. Қан қысымын
реттейді.
Металдың артық
мөлшерінің
уландырғыш әсері
• Судың
қалыптылығының
бұзылуына, қанның
ұюына әкеп
соқтырады. Бүйрек,
жүрек-қан
тамырларының
ауруын тудыра
отырып зат алмасуды
бұзады.

27. Натрий: ағзадағы артық мөлшері және жетіспеушілігі

Арты қан мөлшері:
• Қан қысымының
жоғарылауы
Жетіспеушілігі
• кездескен емес

28.

Натрий: азық-түліктердегі мөлшері
Тәуліктік мөлшері:
5-6 грамм
Нан
Күнбағыс
Алма
Алхоры
Кепкен өрік
Шабдалы
Мейіз

29.

Егер ағзада мыс жетіспесе, бауырда қорланған
темір гемоглобинмен байланысқа түсе алмайды.
Мыстың мөлшерінің аз немесе көп екендігінің
көрсеткіші — адамның шашы. Мыстың мөлшері
төмендеген кезде немесе жетіспеген жағдайда
шаш тез ағарады. Мыс қанға оттегінің өтуін
қамтамасыз етеді. Мыс көптеген ферменттердің
құрамына кіреді, ұлпалардағы тотығу
реакциясын жылдамдатады.

30.

Мыс: азық-түліктердегі мөлшері
Адамға қанша мыс керек?
3 жасқа дейін: 0.1 мг
4-8 жас: 0.1 мг
9-13 жас: 0.5 мг
14-18 жас : 0.8 мг
19 жас және одан жоғары: 0,9
- 1 мг
Жүкті әйелдер : 1 мг
Бала емізетін әйелдер: 1 мг

31.

Жекеленген элементтердің
жетіспеушілігінің адам ағзасына
әсері
Иммунды жүйе : Cu, Zn, Fe, Se
Энергия түзілу: Mg, Mn
Гормоналды жүйе: Fe, Mn, Zn, Cu, Mg
Дәрумендердің өндірілуі: Co
Қан жасаушы: Cu, Fe
Ферменттер жүйесі: Zn, Cu, K, Mn, Mg, Fe,
Ca, Mo
Сүйек жүйесі: Ca, Mg, Zn, Mn

32.

Әр топ өздеріне берілген
Металл немесе металл қосылыстарын жоспар бойынша қорғап шығу
Жоспары:
1. Металл және оның қосылысының биологиялық ролі.
2. Металл және оның қосылысының зиянды жақтары
3. Мақал-мәтелдер,өлеңдер т.б

33.

Қорытынды. Қорыта келе адам ағзасында 70
элемент болатындығы
аналитикалық жолмен дәлелденген.
Оларды үш топқа бөлеміз:
- макроэлементтер (К, Na, Ca, Mg, Fe);
-микроэлементы(Mn,Zn,Cu,Sr, Bi, Ba, Co, Al, V,Cr и др.);
-ультромикроэлементтер(Mn,Zn,Cu,Sr, Bi, Ba, Co, Al, V,Cr и др.);
- ағза қалыпты тіршілік ету үшін белгілі мөлшерде металдар қажет.
- металдар әртүрлі өнімдерде кездесді.
- адамның тамақтануы теңгерімді болу керек
-адам өз денсаулығына қамқор болу керек

34.

«Сырларым бар химиктерге аян,
таба алсаң қасиетімді етем баян»

35.

1.Су бетінде қалықтап, қандай металл жүзеді?
Айтшы, ойланып, денеңде жетпейтін қандай тұз еді?
натрий

36.

2. Ертеден белгілі жетеудің бірімін.
Электроника саласында ірімін.
Көптеген құймаларға кіремін,
Әдемілігім жөнінде алтыннан тең жүремін.
мыс

37.

3.Менделеев ауылының алтыншы көшесінде тұрағым,
Әр түнде адамдармен жүздесіп тұрамын,
Мені балқыта алмай қиналады көбісі,
Қазақстан әлемде, кенім жөнінен бірінші.
вольфрам

38.

4.Қара металлургия жанымын,
Машина, трактордың қанымын.
Жетінші қосымша топшада болсам да
Металл атаулының ең көп қолданылатын санымын.
темір

39.

5.Табылса бұрын там-тұмнан,
Қазір көп әр өлке де,
Қымбат болды алтыннан,
Қандай металл ертеде?
алюминий

40.

41.

Блеф-ойын «Сендер сенесіңдерме…»
Эндемиялық зоб ауруы организмде йодтың
жетіспеуінен пайда болады
Бұл дұрыс айтылған сөз, өйткені бұл ауруға
шалдықпас үшін йодталған тұзды асқа қолдану керек

42.

Өткен ғасырдың басында су құбырларын
қорғасыннан жасаған. Ол күшті улы зат
Бұл дұрыс айтылған сөз,қорғасын және оның қосылыстары өте күшті
улы заттар, ертеде расында да су құбырларын қорғасыннан жасаған
болатын кейін оны темірге ауыстырған.
Санкт-Петербург қаласында ондай құбырлар 1950-ші жылдарға дейін
болыпты.

43.

Мышьякты дәрігерлер адамның тәбетінің
жақсартуы үшін қолданады
Дұрыс айтылады, кейбір элементтер көп мөлшерде улы болып,
ал аз мөлшерінде өте пайдалы
Мысалы мышьяк—күшті улы зат жүрек, бауыр , бүйрекке зиян
келтіреді.Бірақ аз мөлшерде дәрігерлер оны табет жақсартуға
қолданады.

44.

Адамның тыныс алуына қажетті оттегі улы әсер етуі мүмкін
Дұрыс, оттегі жоғары концентрацияда және тығыздықтың
әсерінен улы әсер тигізеді

45.

Микроэлементтердің тамақта болмауы немесе
олардың артық мөлшерде болуы тірі организмдерді
ауруға немесе тіпті өлуіне әкеледі.
Дұрыс

46.

Ә) Венн диаграммасы
(металдардың пайдасы және зияны)
М
Е
Т
А
Л
Д
А
Р

47.

Үйге тапсырма:
“Химиялық элементтердің
адам ағзасындағы ролі” туралы эссе жазу