Эмоционалды әл-ауқат

1.

ЭМОЦИОНАЛДЫ ӘЛ-АУҚАТ

2.

Кіріспе сабақ
1. Баланың эмоционалды әл-ауқатының негіздері
2. Отбасындағы эмпатия, көмек және қолдау
3. Стресстік жағдайда эмоционалды қолдау
4. Ұлттық мәдениет контекстіндегі баланың эмоционалды
әлемі

3.

Мақсаты
Педагогтердің ата-аналарға баланың эмоционалды әл-ауқатын
қамтамасыз етуін үйрету үшін дайындығын қалыптастыру.
Міндеттері
1. Баланың эмоционалды әл-ауқатын қамтамасыз етуде атааналарды психологиялық қолдаудың мазмұны мен әдістеріне
мұғалімдердің қызығушылығын ояту.
2. Мұғалімдерге балалардың эмоционалды әл-ауқаты және оны
қамтамасыз етудегі ата-аналардың рөлі туралы түсініктерін
кеңейту.
3. Отбасында және мектепте балалардың эмоционалды әлауқатын тану және жақсарту дағдыларын қалыптастыру.

4.

«САНАЛЫ БЕСТІК» ЖАТТЫҒУЫ
5
4
3
2
1
5 РЕТ ТЕРЕҢ ТЫНЫС АЛЫҢЫЗ
АЙНАЛАҢЫЗДА КӨРГЕН 4 НӘРСЕНІ АТАП ШЫҒЫҢЫЗ
СІЗ РИЗАШЫЛЫҚ БІЛДІРЕТІН 3 НӘРСЕНІ АНЫҚТАҢЫЗ
ӨЗІҢІЗ ТУРАЛЫ 2 ЖАҒЫМДЫ ПІКІР АЙТЫҢЫЗ
ҚАЗІР СЕЗІНІП ЖАТҚАН 1 ЭМОЦИЯМЕН БӨЛІСІҢІЗ

5.

ӘЛ-АУҚАТ
Әлеуметтік
Танымдық
Эмоционалды
Физикалық

6.

ЭМОЦИОНАЛДЫ ӘЛ-АУҚАТ ИНТЕГРАТИВТІ ТЕРМИН РЕТІНДЕ
(Feller et al., 2018)
ӘЛ-АУҚАТ
(Любомирский, 2001)
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
ӘЛ-АУҚАТ
(Рафф, 1989)
СУБЪЕКТИВТІ
ӘЛ-АУҚАТ
(Ұлттық денсаулық
ӨРКЕНДЕУ ТЕОРИЯСЫ
(Селигман, 2011)
сақтау институты,
АҚШ)
ЭМОЦИОНАЛДЫ ӘЛАУҚАТ
(Феллер және
басқалары, 2018)
Feller, S. C., Castillo, E. G., Greenberg, J. M., Abascal, P., Van Horn,R., Wells, K. B., & University of California, Los Angeles Community Translational Science Team.
(2018). Emotional wellbeing and public health: Proposal for a model national initiative.Public Health Reports, 133(2), 136–141.
https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0033354918754540

7.

Көптеген зерттеулер эмоционалды әл-ауқаттың оң әсерін
көрсетеді
Оқу үлгерімі
Психикалық
денсаулық
Дағдыларды
дамыту
Мектеп
климаты

8.

ЭМОЦИОНАЛДЫ ӘЛ-АУҚАТТЫҢ НЕГІЗДЕРІ
ЭВДЕМОНИЯ
(өмірдің мәні мен мақсатын сезіну)
ӨМІРГЕ ҚАНАҒАТТАНУ
(өмірге қанағаттану туралы рефлексивті, жалпы
пікірлер (немесе идеялар) )
ГЕДОНИЗМ
(қысқа мерзімді эмоционалды тәжірибелер)
«Эмоционалды әл-ауқат бұл адамның жалпы өзін қаншалықты жағымды сезінетінін қамтитын көп өлшемді
тұжырымдама. Ол эмпирикалық (бір сәттік тебіреністер) және рефлексиялық сипаттамаларды (өмірге
қанағаттану, мәнін сезіну және жоғары мақсаттарға жету қабілеті туралы пайымдаулар) қамтиды».
* National Institutes of Health. (2018a). Emotional well-being: Emerging insights and questions for future research. https://www.nccih.nih.gov/research/emotional-wellbeing-emerging-insights-and-questions-for-future-research

9.

Топтық жұмыс
1
Сіздің ойыңызша, қазақ ойшылдары әл-ауқаттың
қандай негіздері туралы айтқан? Сіз басқа қандай
нақыл сөздерді қосар едіңіз?
Абай
3
Шәкәрім
Өзің үшін еңбек қылсаң, өзі үшін
оттаған хайуанның бірі боласың;
адамшылықтың қарызы үшін еңбек
қылсаң — Алланың сүйген құлының
бірі боласың.
5
Біреудің мінін көргенше,
Жамандығын тергенше,
Өз ойыңды мазалап,
Өз бойыңды тазалап,
Өзіңмен алыс өлгенше.
Баласағұн
Адам өмірінің мақсаты - бақытқа
жету. Адам әуелі бақыттың не
екенін түсініп, оны өзінің мақсаты
ретінде анықтап алған соң ғана оған
жетудің жолдарын танып-біле
алады.
Айтайын білім жайын, құнты бар бол,
Ей, достым, білімдіге ынтызар бол.
Ашылар білімменен бақыт жолы,
Білім ал жолға түсіп бақыт толы.
Білімді — алтын, нұры ашылатын,
Білімсіз — қара бақыр шашылатын...
«...Бай бол, кeдей бол
адамшылықтан айныма. Туған
екенсiң, әйтеyiр өлетiнiң де
айкын. Оған қapan түңілме,
азғындама. Адам бол,
адамшылық ғұмыр кеш».
2
Әл Фараби
4
Әл Фараби

10.

БАЛАНЫҢ ЭМОЦИОНАЛДЫ ӘЛ-АУҚАТЫНА НЕ ӘСЕР ЕТЕДІ*?
PISA 2015 нәтижелеріне негізделген
Әлеуметтікэкономикалық
мәртебесі
Әлеуметтік
қатынастар
Стресс және
қысым
Отбасындағы
жағдай
Ұйқының бұзылуы
және оның
болмауы
Мектеп климаты
Choi, A. (2018), "Emotional well-being of children and adolescents: Recent trends and relevant factors", OECD Education Working Papers, No. 169, OECD Publishing,
Paris, https://doi.org/10.1787/41576fb2-en.

11.

Баланың әл-ауқатын қамтамасыз етуде
отбасы маңызды рөл атқарады
Неке қатынастары
Ұрпақтар арасындағы
қатынастар
Бауырлар арасындағы
қарым-қатынас
Ата-ана болу әлеуметтік интеграцияға ықпал етуі мүмкін, бұл эмоционалды қолдауға және тиесілілік пен маңыздылық сезіміне
әкеледі.
Ата-әжелердің немерелерімен қарым-қатынасы, әдетте, ата-әжелер мен немерелердің әл-ауқатының жоғары деңгейімен
байланысты.
Бауырларға жақындықпен сипатталатын сапалы қарым-қатынас әл-ауқаттың жоғары деңгейімен байланысты.
Thomas, P. A., Liu, H., & Umberson, D. (2017). Family relationships and well-being. Innovation in aging, 1(3),
igx025.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5954612/

12.

Некенің денсаулыққа әсер ету күші басқа дәстүрлі қауіп
факторларымен пара-пар. Мысалы, темекі шегу және семіздік
сияқты (Sharra, 2017).
Ерлі-зайыптылардың ресурстық моделі
Неке экономикалық, әлеуметтік
және денсаулықты нығайтатын
ресурстарға қол жетімділікті
арттыру арқылы әл-ауқатқа
ықпал етеді.
Стресс моделі
Отбасылық шиеленіс пен ажырасу
сияқты некелік қатынастардың
жағымсыз жақтары стрессті
тудырады және әл-ауқатқа нұқсан
келтіреді.
* https://stat.gov.kz/ru/news/o-demograficheskoy-situatsii-za-yanvar-mart-2023-goda/
Қазақстанда 2023 жылдың бірінші
тоқсанында 24,5 мың неке тіркелді,
2022 жылдың 3 айымен
салыстырғанда неке саны 10,6%-ға
төмендеді. Сондай-ақ, осы кезеңде 3,8
мың ажырасу тіркелді (АХАТ
органдарының деректері бойынша
соттардың некені бұзу туралы
шешімдерін есепке алмағанда), бұл да
2022 жылдың тиісті деңгейінен 5,6%ға аз. Ажырасу коэффициенті 1000
адамға 0,79 құрады *.
ҚАЗАҚСТАНДА ҚАНДАЙ
МОДЕЛЬ БАСЫМ ДЕП
ОЙЛАЙСЫЗ?

13.

«Отбасылық ағаш»
жаттығуы
5 минут
Мәні: қарым-қатынастың үш түрін
сипаттайтын үш үлкен бұтағы бар
отбасылық ағашты сызыңыз (жоғарыда
аталған). Бұтақтардың қайсысы сіздің
эмоционалды әл-ауқатыңызға көбірек әсер
етеді? Қандай қолдау сөздері әлі есіңізде?
Оны кім айтты? Топта бөлісіңіз.
Ресурстар:
А4 форматындағы қағаз
Қаламдар, қарындаштар
Біздің отбасы

14.

Стресстік жағдайда эмоционалды қолдау

15.

СТРЕСС МИҒА ҚАЛАЙ ӘСЕР ЕТЕДІ?*
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ
СТРЕСС
Бадамша пішінді дене
қауіп-қатерді анықтауға
және ашулану мен
қорқыныш сезіміне
жауап беретін жүйке
тінінің аймағы іске
қосылады
Бадамша без
ұлғайып, ағзаға
қауіп-қатерге
бейімделуді
бұйырады
* https://theoryandpractice.ru/posts/20274-kak-stress-vliyaet-na-nash-mozg-ili-pochemu-dolgo-nervnichat-vredno
СОЗЫЛМАЛЫ СТРЕСС
Кортизол өндірісі
артады
Бұл гиппокампқа теріс әсер
етеді. Мидың бұл бөлігі
ақпаратты қабылдауға, есте
сақтауға және нейрогенезге —
жаңа нейрондардың пайда
болуына жауап береді.
Дендритті қосылыстар
бұзылады, олар арқылы ақпарат
нейрондар арасында беріледі.

16.

Ата-ана балаға стрессті жеңуге қалай
көмектесе алады?
Отбасында қолайлы, тыныш,
тілектестік атмосфераны
сақтау, қолдау, әдетке
айналдыру
Баланың физикалық
белсенділігін ынталандыру
Баламен үнемі сөйлесуге, оның
тәжірибесіне, сезімдеріне,
эмоцияларына байланысты
тақырыптарда сөйлесуге тырысу
Баланың шығармашылық
еңбегін қолдау және
ынталандыру
Баланы эмоцияларын
білдіруге үйрету
Отбасылық дәстүрлер мен
әдет-ғұрыптарды сақтау
* Мәскеу мемлекеттік психологиялық-педагогикалық университетінің жедел психологиялық көмек орталығының материалдары негізінде

17.

АДАМДАРДЫҢ ПСИХОТИПТЕРІН ТАЛДАЙЫҚ
ГИПЕРТИМ
Негізгі эмоциялар: күлкі мен қуаныш. Сондай-ақ, бетте күлкі мен таңдануды жиі көруге болады.
МАЗАСЫЗ
Жабық. Мазасыздық, қорқыныш, қайғы эмоциялары. Төмен қарап жүреді. Әңгімеге енуі қиын.
ЭМОТИВ
Негізгі эмоциялар: эмпатия, қайғы мен таңданудың үйлесімі. Төмен белсенділік, ұялшақтық, ақырын дауыс, жиі баяу сөйлеу. Ылғалданған
көздер. Оңай байланысқа түседі.
ШИЗОИД
Бет әлпеті әлсіз, аз қозғалады, жиі оғаш мінез, ерекше. Көздің әлсіз байланысы немесе мүлдем жоқ. Дөрекі қозғалыс, икемі аз, табиғи емес.
Сөйлеуі көбінесе түсініксіз, эмоционалды емес. Өз ойларына, ішкі әлеміне енген.
ЭПИЛЕПТОИД
Негізгі эмоциялар: ашулану және шешімділік. Адамды бағалай отырып, тікелей көзге қарайды. Сабырлы, сенімді, жиі босаңсыған. Көп
сөйлемейді, ұстамды. Мимикасы әлсіз қозғалмалы.
ИСТЕРОИД
Мимикасы тірі, мобильді, айқын эмоциялардың барлық спектрі бар. Бұл жағдайда орынды болып көрінетін қасиеттерді көрсете отырып,
сұхбаттасушыны ұнатуға деген ұмтылыс бар. Қимылдар мен позалар суреттегідей, көрнекі, басқаларға қарағанда екпінді және жарқын.
ПАРАНОЙЯЛДЫ
Жоғары белсенділік, айналадағы өзгерістерге қызығушылық. Әрекет эмоциялары, шыдамсыздық. Сөзінің дұрыстығына табандылық.
Белсенді спорт, өз көзқарасын қорғауда табандылық.

18.

Тақырып бойынша пікірталас: «Баланың
психотипін бағамдай отырып, оның
эмоционалды дамуына қалай ықпал етуге
болады?»

19.

«ЭМОЦИОНАЛДЫ СӨЗДІК» ЖАТТЫҒУЫ
5 минут
МӘНІ:
Берілген эмоцияларға мүмкіндігінше көп синоним
сөздерді таңдаңыз. Синонимдерді таңдаудың ең оңай
сөзі қандай болды? Сіз қандай қиындықтарға тап
болдыңыз? Сіздің ойыңызша, біздің эмоционалды сөздік
немен байланысты?
Ресурстар:
А4 форматындағы қағаз
Қаламдар, қарындаштар
ҚОРҚЫНЫШ
БАҚЫТ
ҚУАНЫШ
КӨҢІЛСІЗДІК
ҚАЙҒЫ

20.

ЭМОЦИОНАЛДЫ СӨЗДІК
КІТАПТАР
Мысалы, соңғы зерттеулерге назар аударсақ, Ресей
мен АҚШ-тағы ата-аналардың, сондай-ақ екі елдегі
балалар әдебиеті эмоцияларды әлеуметтендірудегі
мәдени айырмашылықтар балалар мектепке бара
бастағанға дейін басталатынын көрсетеді. Атап
айтқанда, зерттеу көрсеткендей, ресейлік ата-аналар
АҚШ-тағы ата-аналарға қарағанда балаларына
қорқыныш, ашу және қайғы сияқты жағымсыз
эмоциялардан тұратын оқиғаларды жиі оқиды
(Chentsova-Dutton, 2021)
ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІЛЕР
Көптеген зерттеулер көрсеткендей, әлеуметтік желі
мәтініндегі аффективті сөздердің жиілігі
пайдаланушының жеке басына және оның
психикалық денсаулығына байланысты екенін
көрсетеді.
ӘЛЕУМЕТТІК ОРТА
Эмоциялар семантикасына қоршаған
мәдениет пен субмәдениеттен бастап,
содан кейін әлеуметтік топтың әсері және
ақыр соңында тұлғааралық қатынастар
деңгейіндегі әсер етудің үш деңгейі бар.
МӘДЕНИЕТ
Әлемнің 20 тілдік отбасында эмоциялар
семантикасының алуан түрлілігі бар. Әр
түрлі эмоциялар әр түрлі тілдік
отбасыларда әр түрлі ассоциация
модельдеріне ие (Jackson, 2019).
https://psycnet.apa.org/doiLanding?doi=10.1037%2Femo0001021
https://www.science.org/doi/10.1126/science.aaw8160?fbclid=IwAR2vSrt1_poSrePW4UNcL_sSqQpYj0blQikGEF47RHDMSeZa_P_Mzhw-eR4

21.

ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІНІҢ ШЫҒАРМАЛАРЫНДА ҚАНДАЙ ЭМОЦИЯЛАР ҰСЫНЫЛҒАНЫН
ТАЛДАҢЫЗ?
МАХАМБЕТ
ШАЛКИІЗ ЖЫРАУ
Мен - мен едім, мен едім!
Мен Нарында жүргенде.
Еңіреген ер едім. Исатайдың
барында. Екі тарлан бөрі
едім. Қай қазақтан кем
едім?
Атаңа нәлет жуан хан,
Сен бізді алғанша талай бар.
Жылқыңа тиген он қазақ,
Аз кісі деп мақтанба!
Жылқыңа жетіп келгенде,
Басыңа түсер тұман бар.
МҰХТАР ШАХАНОВ
Сонау-сонау Алматыдан алыпұшып хат келді,
Хат келді де Бапа апайға бір
қуаныш aп келді.
Секілденген жанарының ағы
менен қарасы,
"Демалысқа барып қайтам", —
деп жазыпты баласы.
МҰҚАҒАЛИ
Адам бар ма мәңгілікке
өлмеген,
Заман бар ма бағы тайып
көрмеген,
Азап бар ма ауыр жолда
көлбеген,
Ашу бар ма адам ұлы
жеңбеген,
ДУЛАТ
БАБАТАЙҰЛЫ
Тауды екіге жарасың,
Тастың қашап арасын.
Кесіп өтіп кезеңді,
Аягөз, қайда барасың?!
ФАРИЗА
ОҢҒАРСЫНОВА
Құпия ғой, құпия адам
деген!
Таныс емес жайттар жоқ
маған деп ем,
болғандай ем бәрін де
көріп, біліп,
әлі күнге мен қалай аман
келем?

22.

Тапсырма: Е. Сидоркиннің суреттерінің репродукцияларына көз жүгіртіңіз. Сіз өзіңізді қалай сезінесіз?
Оның шығармашылығымен танысу адамға қалай әсер етеді? Сізде не өзгерді? Өнер туындыларымен
танысудың маңыздылығы туралы ата-аналармен әңгімелесіңіз.

23.

РЕФЛЕКСИЯ
2 минут
МӘНІ:
Сізде бөлмені аралап, мүмкіндігінше көп адамға баруға,
оларды атымен атап және бүгінгі жұмысымызға
қатысқаныңыз үшін алғыс айтуға тура екі минут
беріледі. Сіз өз педагогикалық тәжірибеңізде міндетті
түрде нені қолданатын боласыз? Талқылаңыз.
Ресурстар:
А4 форматындағы қағаз
Қаламдар, қарындаштар

24.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!