Materiały pochodzą z platformy edukacyjnej portalu

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. UKŁAD NERWOWY

3.

1. Budowa neuronu.
Podstawową jednostką budując ą układ nerwowy jest
komórka nerwowa czyli neuron.
a
a. dendryty
b. jądro komórkowe
b
c
c. ciało komórki
d. akson(neuryt)
e. osłonka mielinowa
f. synapsa
d
e
f

4.

2. Przewodzenie impulsów nerwowych.
Neurony służą do przesyłania impulsów nerwowych. Informacja
jest przewodzona od dendrytu do aksonu, a następnie poprzez
synapsy do dendrytów kolejnego neuronu.
Synapsa jest to miejsce przekazu impulsu nerwowego pomiędzy
sąsiednimi komórkami nerwowymi. Impulsy nerwowe przesyłane
są za pomocą sygnałów elektrycznych.
Impuls elektryczny przepływa pomiędzy neuronami poprzez
przekaźniki chemiczne -(neuroprzekaźniki).
Wiązki neuronów tworzą włókna
nerwowe służące do przekazywania
informacji.
Szybkość przepływu impulsu
nerwowego wzdłuż włókna może
dochodzić do 100 m/s.

5.

3. Budowa układu nerwowego człowieka.
UKŁAD NERWOWY
OŚRODKOWY
OBWODOWY
- NERWY CZASZKOWE
RDZEŃ
KRĘGOWY
AUTONOMICZNY
(WEGETATYWNY)
- NERWY RDZENIOWE
MÓZGOWIE
- MÓZG
- MÓŻDŻEK
- RDZEŃ PRZEDŁUZONY
WSPÓŁCZULNY
PRZYWSPÓŁCZULNY

6.

4. Mózgowie.
Ośrodkowy układ nerwowy składa się z mózgowia i rdzenia
kręgowego.
Mózgowie umieszczone jest w tylnej części czaszki
(mózgoczaszce). W jego skład wchodzi mózg, móżdżek i rdzeń
przedłużony, będący początkiem rdzenia kręgowego.
mózg
móżdżek
rdzeń przedłużony

7.

5. Mózg.
Waga mózgu dorosłego człowieka wynosi od 1200 do 1400 g.
Ochronę mózgu stanowią:
• włosy
• skóra
• kości czaszki
• opony mózgowe (błony łącznotkankowe):
twarda
pajęczynówka
miękka (silnie ukrwiona; odpowiada za odżywianie i
dotlenianie mózgu)
• płyn mózgowo – rdzeniowy znajdujący się pomiędzy
oponami.
Płyn mózgowo rdzeniowy wypełnia również 4 komory znajdujące
się w mózgu oraz kanał kręgowy. Jego rola to amortyzacja
wstrząsów oraz regulacja ciśnienia wewnątrzczaszkowego.

8.

Powierzchnia mózgu jest silnie
pofałdowana z zagłębieniami i
bruzdami.
bruzda
Bruzda podłużna dzieli mózg
podłużna
na dwie półkule – prawą i
lewą. Lewa półkula kontroluje lewa półkula
mowę, odpowiada za procesy
logicznego myślenia. Półkula prawa półkula
prawa ma wpływ na myślenie
twórcze i artystyczne.
Bruzda poprzeczna wraz z
podłużną dzielą mózg na
płaty:
czołowy, ciemieniowy,
potyliczny i skroniowe.
płat czołowy
płat ciemieniowy
płat potyliczny

9.

10.

W płatach mózgu zlokalizowane są ośrodki różnych funkcji naszego
organizmu. Ośrodek korowy to skupisko komórek nerwowych
odpowiedzialnych za określoną funkcję organizmu.
• płat czołowy – ośrodki kojarzące, ruchowe, pisania
• płat ciemieniowy – ośrodki czucia
• płat potyliczny – ośrodek wzroku
• płaty skroniowe – ośrodek słuchu i mowy
W przekroju mózgu można wyróżnić dwie warstwy:
a. Korę mózgu zbudowana z istoty szarej, którą
a
stanowi ciało komórek nerwowych. Ma ona
grubość 2-3 mm. W korze mózgowej
zlokalizowane są ośrodki kierujące pracą
naszego organizmu.
b. Warstwa podkorowa zbudowana jest z istoty
białej, którą tworzą włókna nerwowe.
b
Stanowią one sieć połączeń pomiędzy
różnymi obszarami mózgu.

11.

6. Móżdżek.
Położony w tylnej części czaszki. Składa się
z dwóch półkul połączonych w środku tzw.
robakiem. Waży około 150 g.
Do głównych funkcji móżdżku należą:
• utrzymywanie napięcia mięśniowego,
• utrzymywanie równowagi i pionowej postawy ciała,
• koordynowanie ruchów mięsni.
móżdżek
7. Rdzeń przedłużony.
W rdzeniu przedłużonym znajdują się ośrodki kierujące wieloma
funkcjami życiowymi organizmu.
Do najważniejszych ośrodków należą: oddechowy,
naczynioruchowy (reguluje napięcie naczyń krwionośnych),
czynności serca, ssania, żucia, kichania, kaszlu, połykania,
wydzielania potu, wymiotny, regulacji przemiany materii.

12.

8. Rdzeń kręgowy.
Rdzeń kręgowy znajduje się w kanale
kręgowym kręgosłupa.
Ma długość około 45 cm. Podobnie jak
mózg jest otoczony trzema oponami.
Od rdzenia kręgowego odchodzą nerwy
istota szara
rdzeniowe będące częścią
obwodowego układu nerwowego.
Budowa wewnętrzna rdzenia jest
odwrotna do mózgu – na zewnątrz
znajduje się istota biała, a w
środku istota szara ułożona w
kształt litery H.
Przekrój przez rdzeń kręgowy
istota biała

13.

9. Łuk odruchowy.
Receptor – jest to miejsce odbioru bodźca np. komórki czuciowe w
skórze. Bodziec odebrany przez receptor jest przekazywany
neuronami czuciowymi do ośrodkowego układu nerwowego np. do
rdzenia kręgowego. Informacja jest analizowana przez neurony
kojarzeniowe. Neuron ruchowy przesyła impuls nerwowy do narządu
wykonawczego – efektora, np. mięśnia lub gruczołu.
neurony kojarzeniowe
neuron czuciowy
receptor
efektor
neuron ruchowy

14.

10. Odruchy.
Odruch jest to automatyczna reakcja organizmu na bodziec.
Większość odruchów powstaje na zasadzie prostego łuku
odruchowego opisanego wcześniej.
Przekaz impulsów nerwowych odbywa się niezwykle szybko – neurony
czuciowe przewodzą impulsy z szybkością 15 – 40 m/s, a ruchowe 50 – 80 m/s.
Jest to istotne podczas reakcji obronnej organizmu np. cofanie ręki pod
wpływem ognia.
Odruch bezwarunkowy jest wrodzony i powstaje niezależnie od
naszej woli. Odruchy te związane są z rdzeniem kręgowym i
ośrodkami podkorowymi mózgu.

15.

Odruch warunkowy jest to odruch nabyty. Związany jest z ośrodkami
w korze mózgowej.
Jego wykształcenie wymaga działania bodźcem obojętnym
jednocześnie z bodźcem wywołującym dany odruch. Aby
wykształcić odruch warunkowy
należy takie działania wielokrotnie
powtarzać.
Przykładem odruchu
warunkowego jest np. tresura psa.

16.

11. Obwodowy układ nerwowy.
W skład tego układu wchodzi:
• 12 par nerwów czaszkowych
• 31 par nerwów rdzeniowych
Nerwy czaszkowe odchodzą bezpośrednio od mózgu. Unerwiają
narządy zmysłów oraz mięśnie i gruczoły znajdujące się w głowie
np. mięśnie mimiczne twarzy, ślinianki.
Nerwy rdzeniowe odchodzą od rdzenia kręgowego. Unerwiają
skórę, mięśnie, gruczoły, narządy wewnętrzne.
Nerwy obwodowe zbudowane są z wiązek neurytów, których ciała
komórek znajdują się w ośrodkowym układzie nerwowym.
W zależności od rodzaju przewodzonych bodźców wyróżniamy:
• nerwy czuciowe – przewodzą bodźce czuciowe
• nerwy ruchowe – przewodzą bodźce ruchowe
• nerwy mieszane – przewodzą bodźce czuciowe i ruchowe.
Najdłuższym nerwem układu obwodowego jest nerw kulszowy
unerwiający kończynę dolna.

17.

12. Autonomiczny układ nerwowy.
Autonomiczny układ nerwowy stanowi część układu obwodowego,
który unerwia narządy wewnętrzne i gruczoły wydzielnicze.
Układ autonomiczny działa niezależnie od woli człowieka.
Składa się on z dwóch części działających antagonistycznie
(przeciwstawnie) – części współczulnej i przywspółczulnej.
Układ współczulny pobudza różne funkcje naszego ciała, a
przywspółczulny działa hamująco. Układ współczulny tworzą zwoje
nerwowe rozmieszczone po obu stronach kręgosłupa połączone w
pnie współczulne. Odchodzą od nich nerwy współczulne
docierające do różnych narządów wewnętrznych.
Układ przywspółczulny wychodzi z pnia mózgu. Tworzy również
zwoje i sploty nerwowe w okolicach unerwianych narządów np.
splot sercowy.

18.

Funkcje układu autonomicznego:
UKŁAD WSPÓŁCZULNY
UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY
rozszerzanie źrenicy
zwężanie źrenicy
pobudzanie ślinianek
hamowanie wydzielania śliny
przyspieszanie czynności serca
zwalnianie czynności serca
rozkurczanie oskrzeli
zwężanie dróg oddechowych
zwężanie naczyń krwionośnych –
wzrost ciśnienia krwi
rozszerzanie naczyń krwionośnych –
spadek ciśnienia krwi
pobudzanie nadnerczy do wydzielania
adrenaliny
hamowanie czynności wydzielniczych
nadnerczy
rozszerzenie pęcherza moczowego
kurczenie pęcherza moczowego
hamowanie skurczów jelit i żołądka
pobudzanie skurczów jelit i żołądka
pobudzanie gruczołów łzowych
hamowanie gruczołów łzowych

19.

U
K
Ł
A
D
P
R
Z
Y
W
S
P
Ó
Ł
C
Z
U
L
N
Y
U
K
Ł
A
D
W
S
P
Ó
Ł
C
Z
U
L
N
Y

20.

13. Higiena układu nerwowego.
Układ nerwowy, a szczególnie mózg są zbudowane z delikatnych
komórek, wrażliwych na niedobór tlenu i składników odżywczych.
Ponadto komórki nerwowe bardzo trudno się regenerują.
Ze względu na nadrzędną rolę w naszym organizmie należy
szczególnie dbać o jego dobrą kondycję.
• należy spać odpowiednią ilość czasu, aby umożliwić
„wypoczynek” układowi nerwowemu. Małe dzieci potrzebują 12
godzin snu, 12 – 18 latek 9 godzin, a dorośli 6-8 godzin,
• nie spożywać alkoholu, nie palić papierosów, nie brać
narkotyków ani innych używek. Nie nadużywać picia kawy.
• uważać podczas prac z substancjami chemicznymi np.
pestycydy, farby, kleje, proszki,
• prawidłowo się odżywiać,
• pamiętać o wypoczynku, najlepiej na świeżym powietrzu,

21.

Aktywność naszego mózgu można zbadać za pomocą urządzenia
– elektroencefalografu. Uzyskuje się wykres pracy mózgu EEG –
elektroencefalogram. Na jego podstawie neurolog – lekarz
zajmujący się chorobami układu nerwowego może postawić
diagnozę.
EEG w różnych stanach aktywności mózgu

22.

14. Choroby układu nerwowego.
a. Nerwica – jest to zaburzenie emocjonalne spowodowane
niepokojem, lękiem, długotrwałym stresem. Jest wiele
rodzajów nerwic. Objawiają się one najczęściej
nieuzasadnionymi stanami lekowymi, brakiem koncentracji,
bezsennością, bólami głowy, brzucha.
b. Fobia – jest to nieuzasadniony, paniczny lęk przed różnymi
sytuacjami lub przedmiotami; np. klaustrofobia – lęk przed
zamkniętymi pomieszczeniami, agorafobia – lek przed
otwartą przestrzenią,
c. Depresja – zaburzenie psychiczne objawiające się
zniechęceniem do życia, stanami lekowymi, obojętnością.
d. Schizofrenia – choroba psychiczna o nieznanych
przyczynach. Objawia się zamknięciem w sobie, utratą
kontaktu z otoczeniem, urojeniami, lekami, zaburzeniem
myślenia.

23.

e. Padaczka – choroba ta objawia się napadami drgawkowymi,
czasem utratą przytomności.
e. Choroba Parkinsona – spowodowana uszkodzeniem komórek
mózgu, objawia się między innymi drżeniem rąk i postępującymi
zmianami neurologicznymi.
e. Choroba Alzheimera – przyczyną jest
obumieranie komórek mózgu co powoduje
utratę pamięci.
i. Zapalenie opon mózgowych i mózgu – jest
to choroba wywołana przez wirusy,
bakterie lub grzyby. Objawia się sztywnością
karku, bólami głowy, wymiotami i gorączką. Zapalenie opon
mózgowych może być przenoszone przez kleszcze.

24.

15. Bibliografia i netografia:
• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum część druga,
Wydawnictwo Nowa Era,
• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I gimnazjum,
Wydawnictwo ABC,
• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka,
Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,
• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia gimnazjum II,
Wydawnictwo M. Rożak,
• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,
• www.wikipedia.pl,
• www.encyklopedia.interia.pl
•www.wiem.onet.pl