Budowa i funkcje układu nerwowego

1.

Układ nerwowy – budowa i funkcje

2.

Układ nerwowy
1. Ośrodkowy układ
nerwowy
a) Mózgowie
b) Rdzeń kręgowy
2. Obwodowy układ
nerwowy
a) Układ somatyczny
b) Układ autonomiczny
Układ współczulny
Układ przywspółczulny
22.10.2024
2

3.

Podstawowe terminy
Warstwa – ciąg lub warstwa ciał komórek nerwowych oddzielonych od
innych ciał komórek nerwowych przez warstwę aksonów i dendrytów. Np.
warstwa korowa mózgu.
Kolumna – Zespół komórek położonych prostopadle do powierzchni kory
mózgu, charakteryzujący się podobnymi właściwościami. Np. rdzeń
kręgowy.
Szlak (droga) – wiązka neuronów wewnątrz OUN. Np. jeden ze szlaków,
którymi aksony wydzielające dopaminę przebiegają w ośrodkowym
układzie nerwowym.
22.10.2024
3

4.

Podstawowe terminy
Nerw – wiązka aksonów w części obwodowej układu nerwowego biegnąca
z OUN do mięśnia lub gruczołu albo z narządu zmysłowego do OUN.
Jądro – skupisko ciał komórek nerwowych w obrębie OUN.
Zwój – skupisko ciał komórek nerwowych poza OUN. np. w części
współczulnej AUN.
22.10.2024
4

5.

Podstawowe terminy
Zakręt (zawój) – wystająca część pofałdowania na powierzchni mózgu.
Bruzda – wklęsła część pofałdowania na powierzchni mózgu, oddzielająca
jeden zakręt od drugiego.
Szczelina – długa i głęboka bruzda.
22.10.2024
5

6.

Rdzeń kręgowy
Rdzeń kręgowy jest kolumną nerwów, które przesyłają
informacje z receptorów do mózgu i z mózgu do mięśni
oraz gruczołów rozmieszczonych w całym ciele.
22.10.2024
6

7.

Istota szara zawiera
niezmielinizowane neurony.
Niektóre z nich są
odpowiedzialne za odruchy
rdzeniowe, a inne aksonami są
połączone z mózgiem.
●Istotę białą tworzą wiązki
dłuższych, zmielinizowanych
aksonów przekazujących
informacje do mózgu i z
mózgu.
22.10.2024
7

8.

Rdzeń kręgowy kontroluje niektóre reakcje na
zewnętrzną stymulację za pomocą odruchów
rdzeniowych.
●Odruch rdzeniowy jest prostą, niewymagającą uczenia
się reakcją na bodziec.
22.10.2024
8

9.

Na przykład
Mrugamy w reakcji na podmuch powietrza.
● Przełykamy, gdy w ustach nagromadzimy pokarm.
●Jeżeli ktoś nas uderzy tuż poniżej kolana, to
automatycznie podskakuje nam noga.
● Wydalanie moczu i wypróżnianie się są odruchowymi
reakcjami na wzrost ciśnienia w pęcherzu bądź jelicie
grubym.
22.10.2024
9

10.

Mózgowie
mózg
●móżdżek
●rdzeń przedłużony
22.10.2024
10

11.

Mózgowie
tyłomózgowie: rdzeń przedłużony, most,
móżdżek
śródmózgowie: pokrywka, nakrywka, wzgórki
górne, wzgórki dolne, istota czarna
przodomózgowie:
a) międzymózgowie: wzgórze, podwzgórze
b) kresomózgowie: kora, hipokamp, jądra
podstawy
22.10.2024
11

12.

Tyłomózgowie
rdzeń przedłużony
●most
●móżdżek
22.10.2024
12

13.

Rdzeń przedłużony
łączy rdzeń kręgowy z mózgiem
●zarządza ważnymi funkcjami życiowymi, takimi jak:
praca serca, ciśnienie krwi i oddychanie
●odgrywa ważną rolę w kichaniu, kaszlu i śnie
22.10.2024
13

14.

Most
●jest strukturą położoną za
rdzeniem przedłużonym
●składa się z wiązek
przechodzących przezeń
nerwów
●W tym miejscu włókna
nerwowe przechodzą z jednej
strony ciała na drugą
22.10.2024
14

15.

Móżdżek
jego dwie półkule są odpowiedzialne za utrzymywanie
równowagi i kontrolę czynności motorycznych
●uszkodzenie móżdżku może prowadzić do upośledzenia
koordynacji wzrokowo-ruchowej, trudności z
utrzymywaniem równowagi, ale także do trudności z
przekierowaniem uwagi pomiędzy bodźcami
słuchowymi i wzrokowymi
22.10.2024
15

16.

Móżdżek
przy uszkodzeniu występują także
trudności z prawidłową percepcją
czasu, np. porównania tempa dwóch
rytmów
móżdżek ma kluczowe znaczenie
dla pewnych typów uczenia się i
warunkowania
22.10.2024
16

17.

Układ siatkowaty
rozpoczyna się w rdzeniu
przedłużonym i moście
●rozciąga się poprzez
śródmózgowie aż do
niższych części
przodomózgowia
22.10.2024
17

18.

Układ siatkowaty
ma rozległe połączenia z korą mózgową
odpowiada za świadomość otoczenia, umiejętność uczenia się, myślenia i
działania - procesy myślowe przebiegają w korze w mózgowej, ale sygnał
do ich aktywności napływa z układu siatkowatego
jest głównym regulatorem pobudzenia i świadomości
podczas snu ośrodek ten tłumi poziom świadomości jednostki, włókna
odśrodkowe z formacji siatkowej mogą przekazywać informacje
sensoryczne do kory mózgowej śpiącej jednostki, co może ją obudzić
22.10.2024
18

19.

Układ siatkowaty
nagłe, głośne dźwięki pobudzają ten układ i powodują
przebudzenie się
●układ siatkowaty może się stać wybiórczy w wyniku
uczenia się, dzięki czemu może odgrywać rolę filtra
stymulacji
●przykłady: budzenie się matki przy dziecku, nocleg przy
ruchliwej ulicy
22.10.2024
19

20.

Śródmózgowie
pokrywa
●nakrywka
●wzgórki górne i dolne
●istota czarna
●elementy tworu
siatkowatego
22.10.2024
20

21.

Śródmózgowie
znajdują się tutaj obszary odpowiedzialne za: widzenie i
słyszenie
●obszary kontrolujące odruchy wzrokowe, takie jak
rozszerzenie się źrenic i ruchy gałki ocznej
22.10.2024
21

22.

Przodomózgowie
przodomózgowie:
a) międzymózgowie: wzgórze,
podwzgórze (szyszynka oraz część
nerwowa przysadki mózgowej)
b) kresomózgowie: kora, hipokamp,
jądra podstawy
22.10.2024
22

23.

Międzymózgowie funkcje
komunikacja z układem hormonalnym w celu uwalniania hormonów
przekazywanie sygnałów sensorycznych i motorycznych do kory
mózgowej
regulacja rytmów dobowych
22.10.2024
23

24.

Wzgórze
przekazuje informację
sensoryczną z receptorów do
odpowiednich obszarów kory
●jest zaangażowane w kontrolę
snu i uwagi, wspólnie z innymi
częściami mózgu
22.10.2024
24

25.

Podwzgórze
sprawuje kontrolę nad autonomicznym układem nerwowym i
układem hormonalnym
w podwzgórzu zlokalizowano ośrodek przyjemności
●z dolną częścią podwzgórza połączona jest przysadka
mózgowa – gruczoł dokrewny
22.10.2024
25

26.

Układ limbiczny
tworzy go wiele struktur, w
tym ciało migdałowate,
hipokamp i część podwzgórza
22.10.2024
26

27.

Układ limbiczny
odpowiedzialny jest głównie za
regulację stanów
emocjonalnych, zachowań
związanych z emocjami
●uczestniczy w procesach
zapamiętywania oraz
podtrzymywania motywacji
wewnętrznej
22.10.2024
27

28.

Kresomózgowie a mózgowie
tyłomózgowie: rdzeń przedłużony, most,
móżdżek
śródmózgowie: pokrywka, nakrywka, wzgórki
górne, wzgórki dolne, istota czarna
przodomózgowie:
a) międzymózgowie: wzgórze, podwzgórze
b) kresomózgowie: kora, hipokamp, jądra
podstawy
22.10.2024
28

29.

Jądra podstawy
należą do nich:
jądro ogoniaste
jądro półleżące
skorupa
gałka blada
w obrębie międzymózgowia
znajduje się jądro niskowzgórzowe,
a w obrębie śródmózgowia istota
czarna, które również zaliczają się do
grupy jąder podstawnych
22.10.2024
29

30.

Jądra podstawy
Jądra podstawne współdziałają z wieloma ośrodkami mózgowia.
Docierają do nich informacje z kory mózgu, które następnie przekazywane
są do wzgórza, skąd trafiają z powrotem do obszaru kory, który rozpoczął
przekazywanie impulsu.
Mechanizm ten nazywany jest pętlą neuronalną. W ten sposób jądra
podstawy wpływają na aktywność kory mózgowej.
22.10.2024
30

31.

Jądra podstawy
Do najważniejszych funkcji jąder podstawy należą:
kontrola ruchów
regulacja emocji
uczenie się i pamięć
kontrola układu autonomicznego
22.10.2024
31

32.

Hipokamp
jest częścią układu limbicznego
pośredniczy w wymianie informacji
pomiędzy korą mózgu a niższymi
ośrodkami nerwowymi oraz
endokrynnymi (podwzgórze)
22.10.2024
32

33.

Hipokamp
odpowiada za pamięć deklaratywną, czyli dotyczącą zdarzeń i sytuacji
pamięć przestrzenną, czyli np. zapamiętanie drogi do domu
przetwarza informacje z pamięci krótkotrwałej w długotrwałą, czyli
odpowiada za powstawanie wspomnień
jest strukturą zdolną do tworzenia nowych neuronów
22.10.2024
33

34.

Kora mózgowa
Dwie półkule, które komunikują się z neuronami w analogicznej
części półkuli głównie przez spoidło wielkie i spoidło przednie.
●Organizacja każdej z półkul jest zdeterminowana przez funkcję
odbioru i analizy informacji sensorycznych (głównie z
kontralateralnej strony ciała) oraz sterowanie aktywnością
ruchową (również po stronie kontralateralnej).
22.10.2024
34

35.

22.10.2024
35

36.

Kora mózgowa
22.10.2024
36

37.

Płat potyliczny
jest głównym punktem dojścia aksonów odbierających sygnały wzrokowe
●biegun tylny płata potylicznego nazywa się pierwszorzędową korą
wzrokową lub korą prążkowaną
●jego uszkodzenie powoduje ślepotę korową w odpowiadającej mu części
pola widzenia
22.10.2024
37

38.

Ślepota korowa
U osób dotkniętych tym schorzeniem pomimo tego, że nastąpiła
utrata wzroku, wygląd gałek ocznych nie ulega zmianie,
częściowo są zachowane ich ruchy, a reakcje źrenic nie odbiegają
od normy.
●Osoby te tracą również wyobraźnię wzrokową.
●Tego typu upośledzenia nie obserwuje się przy utracie wzroku
wynikającej z uszkodzenia gałek ocznych.
22.10.2024
38

39.

Płat ciemieniowy
obszar leżący za bruzdą środkową to zakręt
zaśrodkowy, obejmujący pierwszorzędową
korę somatosensoryczną, która jest
głównym punktem docelowym sygnałów o
wrażeniach dotykowych oraz informacji z
receptorów napięcia mięśniowego i
receptorów ścięgnowych
●informacje z różnych części ciała docierają
do odmiennych obszarów
22.10.2024
39

40.

Płat ciemieniowy
Informacje o dotyku i o położeniu ciała mają istotne
znaczenie dla interpretacji informacji wzrokowych i
słuchowych.
●W płacie ciemieniowym tworzone są reprezentacje
położenia oczu, głowy i ciała.
●Z tego miejsca są przesyłane do obszarów mózgu, które
sterują aktywnością ruchową.
22.10.2024
40

41.

Płat czołowy
w jego skład wchodzi pierwszorzędowa kora ruchowa oraz kora
przedczołowa
●w tylnej części płata, przylegającej do bruzdy środkowej, znajduje się
zakręt przedśrodkowy - część kory wyspecjalizowana w sterowaniu ruchami
precyzyjnymi, np. ruchami pojedynczych palców
22.10.2024
41

42.

Płat czołowy
każda część ciała jest reprezentowana w innej części
zakrętu
●odwzorowanie to jest zasadniczo kontralateralne,
chociaż każdy z obszarów ma niewielką zdolność do
kontroli mięśni po tej samej stronie ciała (ipsilateralnej)
22.10.2024
42

43.

Kora przedczołowa
to leżąca najbardziej z przodu część płata czołowego
●wszystkie korowe ośrodki czuciowe wysyłają do niej swoje
aksony - każdy z nich do innego miejsca
●neurony tych okolic charakteryzują się długimi dendrytami,
pokrytymi większą liczbą kolców dendrytycznych niż w innych
obszarach kory mózgowej
●dzięki temu okolice przedczołowe są w stanie integrować
ogromne ilości informacji
22.10.2024
43

44.

kora przedczołowa pełni ważną rolę w funkcjonowaniu
pamięci roboczej - umiejętności zapamiętania
niedawnych bodźców i zdarzeń
●funkcją okolic przedczołowych jest sterowanie
zachowaniami zależnymi od kontekstu
22.10.2024
44

45.

Płat skroniowy
zawiera pierwszorzędowe okolice słuchowe
●struktura ta - najczęściej lewy płat - pełni kluczową rolę w rozumieniu
mowy
●tu odbywa się również złożona analiza niektórych aspektów informacji
wzrokowych: spostrzegania ruchu oraz rozpoznawania twarzy
●jest również elementem nerwowego podłoża zachowań emocjonalnych i
motywacyjnych
22.10.2024
45

46.

Obwodowy układ nerwowy
dwie główne części obwodowego UN to
układ somatyczny i autonomiczny
22.10.2024
46

47.

Somatyczny układ nerwowy
ten układ zawiera neurony czuciowe i ruchowe
●przekazują one do mózgu między innymi informacje na temat
tego, co widzimy, słyszymy, odczuwamy węchem i dotykiem
●informacje przekazywane z mózgu i rdzenia kręgowego do SUN
pozwalają kontrolować dowolne ruchy ciała, takie jak
podniesienie ręki, mruganie czy chodzenie, a także oddychanie i
ruchy niezbędne do przyjęcia właściwej pozycji ciała i
utrzymania równowagi
22.10.2024
47

48.

Autonomiczny układ nerwowy
AUN działa automatycznie, zarządzając funkcjami gruczołów i
mięśni narządów wewnętrznych
●kontroluje takie czynności, jak praca serca, oddychanie,
trawienie czy rozszerzanie źrenic
●czynności te mogą być wykonywane automatycznie, także
podczas snu
●jednak nad niektórymi z nich można sprawować świadomą
kontrolę np. celowo regulować oddychanie
22.10.2024
48

49.

AUN
AUN składa się z dwóch
„gałęzi" czy podukładów:
●współczulnego
(sympatycznego)
●przywspółczulnego
(parasympatycznego)
●działają one w sposób
antagonistyczny
22.10.2024
49

50.

Współczulny AUN
to sieć neuronów, której rolą jest przygotowanie
narządów wewnętrznych do wydatkowania energii
●składa się z dwóch łańcuchów zwojów ułożonych
wzdłuż rdzenia kręgowego, z którym są połączone przez
wiązki aksonów
●zwoje występują na poziomie części środkowej rdzenia
(segmenty piersiowe i lędźwiowe)
22.10.2024
50

51.

wychodzące ze zwojów współczulnych włókna
nerwowe docierają do narządów wewnętrznych i
przygotowują je do zachowań typu „walcz lub uciekaj„
●a więc nasilają aktywność oddechową, podwyższają
tętno oraz hamują procesy trawienne
22.10.2024
51

52.

Gruczoły potowe, nadnercza, wątroba, mięśnie
obkurczające naczynia krwionośne oraz mięśnie
prostujące włosy na skórze są unerwiane wyłącznie
przez układ współczulny (nie mają unerwienia
przywspółczulnego).
22.10.2024
52

53.

Przywspółczulny AUN
steruje wegetatywną, niezwiązaną z reagowaniem na zagrożenie
aktywnością narządów
●składa się z nerwów czaszkowych oraz nerwów wychodzących z
krzyżowej części rdzenia kręgowego
●zwoje przywspółczulne nie występują w formie łańcucha
biegnącego wzdłuż rdzenia kręgowego
●ponieważ zwoje przywspółczulne nie są ze sobą połączone, ich
działanie nie jest tak skoordynowane, jak to ma miejsce w
przypadku zwojów współczulnych
22.10.2024
53

54.

AUN
Dzięki temu, że w obu układach występują inne
neuroprzekaźniki, możliwe jest użycie leków, które
selektywnie hamują działanie jednego lub drugiego.
●Np. większość parafarmaceutyków stosowanych na
przeziębienie swój leczniczy wpływ wywiera poprzez
blokadę aktywności przywspółczulnej lub nasilanie
aktywności współczulnej.
22.10.2024
54

55.

Dziękuję! Owocnej nauki!
22.10.2024
55