Товар-пул муносабатлари ривожланиши

1.

4-МАВЗУ. ТОВАР-ПУЛ МУНОСАБАТЛАРИ РИВОЖЛАНИШИ
БОЗОР ИҚТИСОДИЁТИ ШАКЛЛАНИШИ ВА АМАЛ
ҚИЛИШИНИНГ АСОСИДИР
РЕЖА:
1
2
3
4
5
• Натурал ишлаб чиқаришдан товар ишлаб чиқаришга ўтиш ва
унинг ривожланиши
• Товар ва унинг хусусиятлари
• Қийматнинг меҳнат назарияси ва кейинги қўшилган миқдор
нафлилиги назариялари
• Пулнинг келиб чиқиши, моҳияти ва вазифалари
• Ўзбекистонда миллий валюта – сўмнинг муомалага киритилиши
ва унинг барқарорлигини мустаҳкамлаш йўналишлари
1

2.

1.Натурал ишлаб чиқаришдан товар ишлаб чиқаришга
ўтиш ва унинг ривожланиши
Ижтимоий хўжаликни ташкил
этишнинг умумий иқтисодий
шакллари
Натурал ишлаб чиқариш
Товар ишлаб чиқариш
Маҳсулотларни ишлаб
чиқарувчининг ўз эҳтиёжларини
қондириши учун, хўжалик ички
эҳтиёжлари учун ишлаб
чиқарилиши
Товар ёки хизматларнинг ишлаб
чиқарувчининг ўз истеъмоли учун
эмас, балки бозорда сотиш учун
яратилиши
2

3.

НАТУРАЛ ИШЛАБ
ЧИҚАРИШ
Бунда инсонлар
бозорда айирбошлаш
учун эмас балки
ўзларининг
эҳтиёжларини
қондириш учун
маҳсулот ишлаб
чиқарадилар.
Ёпиқ хўжалик
Ишчиларнинг универсал
(ихтисослашмаган) меҳнати
Ишлаб чиқариш ва истеъмол ўртасида
тўғридан-тўғри алоқа “ишлаб чиқариш –
тақсимот – истеъмол”
3

4.

ТОВАР ИШЛАБ
ЧИҚАРИШ
Бунда маҳсулот
шахсий истеъмол
учун эмас, балки
айирбошлаш учун
ишлаб чиқарилади.
Ишлаб чиқарувчи ва
истеъмолчи
ўртасидаги алоқа эса
бозорда амалга
ошади.
Очиқ хўжалик
Жамоага тақсимланган меҳнат
Ишлаб чиқариш ва истеъмол
боғланиши “ишлаб чиқариш –
айирбошлаш – истеъмол” формуласи
асосида бозор орқали амалга ошади
4

5.

Натурал ва товар хўжаликларининг бирбиридан фарқланиши
Асосий жиҳатлар
1. Моддий неъматларни
ишлаб чиқариш мақсади
Натурал хўжалик
Шахсий эҳтиёжларни
қондиришда фойдаланиш
2. Ишлаб чиқариладиган
маҳсулот таркибининг
аниқланиши
Эҳтиёжлар ва
имкониятлардан келиб
чиққан ҳолда олдиндан
аниқланади
3. Истеъмолчини ўзига жалб Бундай кураш мавжуд эмас
этиш учун кураш
4. Ишлаб чиқарилган
маҳсулотнинг истеъмол
қилиниши даражаси
Барча ишлаб чиқарилган
маҳсулотлар тўлалигича
истеъмол қилинади
Товар хўжалиги
Бошқа товарларга айирбошлаш,
бозорда олди-сотди қилиш
Бозордаги муайян талаб ва ишлаб
чиқарувчининг хусусиий
манфаати асосида аниқланади
Бундай кураш мавжуд ва товар
хўжалигининг ривожланиши
билан кучайиб боради
Ишлаб чиқарилган маҳсулотлар
айрим турлари ва қисмларининг
сотилмай қолиши, яъни истеъмол
килинмаслиги
5. Ишлаб чиқариш
Ишлаб чиқариш жараёнида Ишлаб чиқариш жараёнида
жараёнида ишчи кучининг
фақат ўзининг ва оила
ёлланма ишчи кучидан ҳам
иштирок этиш тамойиллари аъзоларининг ишчи кучидан фойдаланиш мумкин
фойдаланилади
5

6.

Товар хўжалигининг вужудга келиши ва амал
қилинишининг ижтимоий-иқтисодий асослари
ҳамда шарт-шароитлари қуйидагилардан иборат:
1
• ижтимоий меҳнат тақсимотининг рўй
бериши.
2
• шахсий ва хусусий мулкчиликнинг
шаклланиши,
3
• ишлаб чиқарувчиларнинг иқтисодий
жиҳатдан алоҳидалашуви.
6

7.

2. Товар ва унинг хусусиятлари
Товарга бўлган турлича ёндашувлар мавжуд
Е.Ф.Борисов
• «Товар – бу бозорда бошқа товарга эквивалент
асосида айирбошлашга мўлжалланган, меҳнат
орқали яратилган ижтимоий нафлиликдир».
В.И.Видяпин
• «Товар – бу айирбошлаш учун ишлаб чиқарилган
махсус иқтисодий неъмат».
Ш.Ш.Шодмонов,
У.В.Ғафуров
• товар – бу бирон-бир нафлиликка ва қийматга эга
бўлган, айирбошлаш учун яратилган меҳнат
маҳсули.
7

8.

Ўзбекистонда айрим товар турларини ишлаб чиқариш
Товар маҳсулотлари
номлари
2010
2012
2013
2014
2015
2016
2016 йилда
2010 йилга
нисбатан,
%да
Енгил автомобиллар
(минг дона)
Автобуслар (дона)
217,7
235,5
251,3
250,7
190,5
92,7
42,6
1268
1100
1136
1217
754
908
71,6
Тракторлар (дона)
2807
1792
2807
2196
1378
720
25,7
18893
25302
38870
89352
117108
158617
839,6
448,4
461,3
469,8
544,6
658,7
946,9
211,2
286,1
323,10
356,5
425,5
500,4
535,0
187
235,6
236,0
251,0
230,0
223,1
197,1
94,9
1217,3
1820,3
1750,8
1979,3
2062,3
2268,2
186,3
655,2
696,7
30845,8
35917,6
32650,8
39373,4
6009,4
Музлатгичлар ва
совутгичлар (дона)
Мева-сабзавот
консервалари (млн.
шартли банка)
Шакар (минг тонна)
Ўсимлик ёғи (минг
тонна)
Ун (минг тонна)
Гилам ва гилам
маҳсулотлари, минг
кв.м
8

9.

Товар
истеъмол
қиймати
қиймати
Товар икки хусусиятга эга:
бир томондан, у кишиларнинг иккинчи томондан эса, бошқа
қандайдир эҳтиёжини
буюмларга айирбошлана
қондира оладиган,
оладиган буюмдир.
9

10.

Ижтимоий зарурий нафлилик
миқдорига
мос
келадиган
нафлиликка айтилади
деб талаб
миқдордаги
Товарнинг алмашув қиймати – бу бирор
турдаги
нафлиликнинг
бошқа
турдаги
нафлиликка айирбош қилинадиган миқдорий
нисбатидир.
10

11.

Қийматнинг меҳнат назарияси тарафдорлари
• товарлар қийматининг умумий асоси бўлиб меҳнат
ҳисобланади, шу сабабли улар маълум миқдорларда бирбирига тенглаштирилади. Товарларнинг оғирлиги, ҳажми,
шакли ва шу каби табиий хусусиятларидан бирортаси
қийматнинг умумий асоси бўла олмайди.
Айирбошлашнинг зарур шарти бўлиб товарларнинг турлича
нафлилиги ҳисобланади. Бироқ, турли товарларнинг
нафлилиги сифат жиҳатидан фарқ қилиш билан бирга
миқдорий ўлчамга эга эмас. Миқдор жиҳатдан таққослаш
учун товарларда мавжуд бўлган умумий нарса – уларни
яратиш учун сарфланган меҳнатдир.
11

12.

Л.М.Куликов томонидан қиймат ва алмашув қийматини товарнинг алоҳида асосий
хусусиятлари сифатида ажратилиб кўрсатилишида намоён бўлади. «Қиймат – бу
товар ишлаб чиқариш ва уни сотиш (кўпинча қисқача қилиб «ишлаб чиқариш
харажатлари» деб атайдилар) қанчага тушганлиги ифодасидир. Товарни
айирбошлаганда (сотилганда) ишлаб чиқарувчи (сотувчи), табиийки, ўз
харажатларини қоплашни истайди, бироқ бозорда бошқача нисбатлар таркиб
топиши мумкин. Энди уларни бошқа кўрсаткич – алмашув қиймати ифодалайди.
Бу бир товар бошқасига айирбошланадиган миқдорий нисбатдир». Товарнинг ўзи
эса икки томон – нафлилик ва қийматнинг узвий бирлигидан иборатдир. Шу
ўринда таъкидлаш лозимки, Л.Куликов томонидан қийматга берилган юқоридаги
таъриф баъзи ҳолларда иқтисодчилар томонидан йўл қўйиладиган янглиш
фикрлардан ҳам холи эмас. Яъни, қийматнинг ишлаб чиқариш харажатлари билан
айнийлаштирилишини у томонидан йўл қўйилган хатолик деб ҳисоблаймиз.
Аслида, ишлаб чиқариш харажатлари қийматнинг бир қисми бўлиб, аксарият
ҳолларда миқдор жиҳатидан қийматдан кам бўлади.
12

13.

Товар қийматининг миқдори ижтимоий-зарурий иш вақти орқали
ҳисобланади. Ижтимоий зарурий иш вақти муайян ижтимоий
нормал ишлаб чиқариш шароитида ва муайян жамиятдаги меҳнат
малакаси ва жадаллиги даражаси ўртача бўлган шароитда бирон
бир товарни ишлаб чиқариш учун зарур бўлган иш вақтидир.
Товар қийматининг миқдорини ҳисоблашда меҳнатнинг оддий ва
мураккаб, малакали ва малакасиз, ақлий ёки жисмоний турлари
ҳисобга олинади. Қийматни ҳисоблашда нисбатан мураккаб меҳнат
кўпайтирилган ёки даражага кўтарилган оддий меҳнат сифатида
ҳисобга олинади, шу сабабли оз миқдордаги мураккаб меҳнат кўп
миқдордаги оддий меҳнатга тенглаштирилади.
13

14.

Меҳнатнинг икки ёқлама тавсифидан келиб
чиқувчи товарнинг икки хил хусусияти
Аниқ меҳнат
Ижтимоий
нафлилиги
Ижтимоий зарурий
нафлилик
Меҳнат
Товар
Талабга мос
миқдордаги товар
Абстракт меҳнат
Ижтимоий қиймати
Ижтимоий зарурий
меҳнат
14

15.

Нафлиликни яратган меҳнат аниқ меҳнат деб
ном олган
Меҳнат – аниқ шаклидан қатъий назар, умуман
сарфланган инсон ишчи кучидир, жами
ижтимоий меҳнатнинг бир қисмидир. У ўзининг
шу сифатида абстракт меҳнат деб аталади.
15

16.

Товарлар қийматининг миқдорига таъсир
кўрсатувчи омиллар
Меҳнат
унумдорлиги
• маълум иш вақти бирлиги мобайнида
ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг миқдори
ёки маҳсулот бирлигини ишлаб чиқариш
учун сарфланган иш вақти билан ўлчанади
Меҳнат
интенсивлиги
• деганда иш вақти бирлиги давомида меҳнат
сарфининг ошиб бориши, яъни меҳнатнинг
жадаллашиши тушунилади.
16

17.

3. Қийматнинг меҳнат назарияси ва кейинги қўшилган
миқдор нафлилиги назариялари
1) қийматнинг меҳнат назарияси;
• асосчилари Уильям Петти, Адам Смит, Давид
Рикардолар ҳисобланади
2) қийматнинг нафлилик ёки кейинги
қўшилган миқдор нафлилиги назарияси.
• асосчилари австрия мактаби вакиллари
К.Менгер(1840-1921), Ф.Визер(1851-1926), Е.БемБаверк(1851-1914) ва бошқалар ҳисобланади.
17

18.

У.Петти
•– қийматнинг меҳнат назариясининг дастлабки асосчиси бўлиб, у
қийматнинг манбаи меҳнат ҳисобланишини, айнан меҳнат сарфи товар
қиймати миқдорини белгилаб беришини кўрсатиб ўтган. У товарнинг
қиймати фақат қимматбаҳо металларни ишлаб чиқаришга сарфланувчи
меҳнат орқали яратилади деб ҳисоблаган.
А.Смит
•ўзининг «Халқлар бойлигининг табиати ва сабаблари тўғрисида
тадқиқотлар» (1776) номли асарида товарнинг истеъмол ва алмашув
қийматини фарқлаб берган. У товар қийматининг ягона манбаи бўлиб
моддий ишлаб чиқаришнинг ҳар қандай соҳасида сарфланган меҳнат
ҳисобланади, деган хулосага келган.
Д.Рикардо
•қийматнинг ягона мезони бўлиб товар ишлаб чиқаришга сарфланган
ҳамда иш вақти сарфлари орқали аниқланувчи меҳнат ҳисобланишини
исботлаб берган. У товарнинг истеъмол қиймати ва қиймати ўртасидаги
фарқни аниқ кўрсатиб, ҳар қандай ишлаб чиқаришда товарнинг қиймати
сарфланган меҳнат орқали аниқланишини таъкидлаган.
18

19.

Товарларни айирбошлаш уларнинг қиймати асосида
амалга оширилади.Қийматнинг миқдори эса, ижтимоий
зарурий меҳнат сарфлари билан, яъни ижтимоий зарурий
иш вақти билан ўлчанади.
Қийматнинг меҳнат назарияси тарафдорлари товар
ишлаб чиқариш шароитда товар ишлаб чиқарувчилар
ўртасидаги алоқаларни, ижтимоий меҳнатни тақсимлаш
ва рағбатлантиришни тартибга солувчи объектив қиймат
қонунининг мавжудлигини эътироф этадилар.
19

20.

• Қиймат қонуни товар ишлаб
чиқариш ва айирбошлаш унинг
қиймати асосида амалга ошишини,
қийматнинг ўзи эса ижтимоий
зарурий меҳнат сарфлари орқали
ўлчанишини ифодалайди.
20

21.

Қиймат қонуни
индивидуал меҳнат сарфи ижтимоий зарур меҳнат сарфидан
озроқ бўлган ишлаб чиқарувчиларни рағбатлантиради.
ишлаб чиқарувчиларнинг меҳнат унумдорлигини оширишга
ундайди.
товар ишлаб чиқарувчиларни табақалаштиради,
меҳнат ва моддий сарфларни камайтиришни рағбатлантиради
меҳнатнинг
ишлаб
чиқариш
соҳалари
тақсимланишини тартибга солиб туради.
бўйича
21

22.

Товар нархининг ижтимоий қийматидан четга
чиқиш шарт-шароитлари
Талаб = таклиф бўлган ҳолда нарх = қиймат.
Талаб > таклиф бўлган ҳолда нарх > қиймат.
Талаб < таклиф бўлган ҳолда нарх < қиймат.
22

23.

Кейинги
қўшилган
назариясига кўра,
миқдор
нафлилиги
• кишилар томонидан жуда хилма-хил моддий ва
маънавий неъматлар уларни ишлаб чиқаришга
ижтимоий зарурий меҳнат сарфланганлиги учун
эмас, балки ушбу неъматлар нафлиликка эга
бўлганлиги
учун
қадрланади.
Инсонлар
томонидан маълум нафлиликларга эҳтиёж
сезилганлиги сабабли у ёки бу товарни ишлаб
чиқаришга меҳнат сарфлари амалга оширилади.
Мазкур назария тарафдорлари фикрларига кўра,
фақат товарнинг нафлилиги унинг қийматига ва
бинобарин, нархига асос бўлиши мумкин.
23

24.

Бу назария тарафдорлари нафлиликнинг икки
турини ажратиб кўрсатиш зарур деб
ҳисоблайдилар:
1
• абстракт ёки умумий нафлилик, яъни
неъматларнинг кишилар бирон-бир
эҳтиёжларини қондириш лаёқати;
2
• аниқ нафлилик, бу неъмат мазкур
нусхаси фойдалилигининг субъектив
нархини билдиради.
24

25.

1-қоп
2-қоп
3-қоп
4-қоп
5-қоп
5
4
3
2
1
Энг охирги, эгаси учун энг оз нафлилик келтирувчи
бешинчи қоп ҳар бир қопдаги доннинг қадрини белгилаб
беради.
Товарлар қанчалик кўп бўлса, уларга бўлган эҳтиёжнинг
«қондирилиш даражаси» шунчалик юқори, конкрет
нафлилик ва қиймат шунчалик паст бўлади ва аксинча.
25

26.

Қийматнинг меҳнат назарияси ва кейинги қўшилган миқдор
нафлилиги назариясининг ўзаро алоқаси ҳамда бир-бирини
тўлдириши
Қўшилган
нафлилик
назарияси
К.Менгер,
Ф.Визер,
Е.БемБаверк
Нафлилик ва
қўшилган
нафлилик
Қийматнин
г турли
назариялар
и
Қиймат
назариялари
асосчилари
Товар
қийматининг
аниқланиши
У.Петти,
А.Смит,
Д.Рикардо,
К.Маркс
Ижтимоий
зарурий
меҳнат
сарфи
Меҳнат
назарияси
Истеъмолчи
ва
харидорлар
Бозор
иштирокчилари
манфаатини
нг
ифодаланиш
и
Ишлаб
чиқарувчи ва
сотувчилар
Талаб
Бозорда
намоён
бўлиши
Таклиф
Товар
нафлилигини
нг пулдаги
ифодаси
Нарх
Товар
қийматининг
пулдаги
ифодаси
26

27.

4.Пулнинг келиб чиқиши, моҳияти ва вазифалари
Эволюцион
концепция
Пул ижтимоий меҳнат
тақсимоти,
товар
ишлаб чиқариш ва
айирбошлашнинг
ривожланиши
натижасида
вужудга
келган.
Рационалистик
концепция
Пулнинг
келиб
чиқишини
кишилар
ўртасидаги
битим,
келишув
натижаси
сифатида изоҳлайди
Пулнинг
вужудга келиши
бўйича турли
илмий
концепциялари
27

28.

Қиймат шаклларининг ривожланиш босқичлари
оддий ёки тасодифий
кенгайтирилган
умумий
пул шакллари
28

29.

Умумий эквивалент ролининг нодир металларга, жумладан
олтинга юклатилиш сабаблари қуйидагилар орқали изоҳланади:
1
2
3
4
5
6
• сифат жиҳатдан бир хил ўлчамга келтириш мумкинлиги;
• зангламаслиги ва узоқ муддат сақлаш мумкинлиги;
• бўлинувчанлиги ва бўлгандан кейин яна яхлит ҳолга келтириш
мумкинлиги;
• бўлинганда ҳам ўз қийматини сақлаб қола олиши;
• табиатда нисбатан камёблиги;
• озгина миқдордаги ва оғирликдаги нодир металлнинг қиймати
анча юқорилиги.
29

30.

Пул – бу ҳамма товарларни сотиш ва сотиб
олиш мумкин бўлган, умумий эквивалент
ролини ўйновчи махсус товардир.
Энди товарлар дунёси иккига – бир томондан,
нафлиликнинг ифодаси бўлган товарларга ва,
иккинчи томондан, қийматнинг моддийлашган
ифодаси бўлган пулга ажралади:
Товарлар
дунёси
Товарлар
Пуллар
30

31.

Металлистик
назария
Пул тўғрисида
турлича назариялар
Номиналиситик
назария
Миқдорий назария
31

32.

Металлистик назария
•Пулнинг
металлистик
назариясининг
ривожланишида
меркантилистик
мактаб
намояндаларининг қарашлари муҳим ўрин
тутади. Улар пулнинг қадр-қимматини олтин ва
кумушнинг табиий хоссаларида деб билиб, унинг
товар мазмунини тан олганлар. Бироқ, пулни
нодир металлар билан айнийлаштириш уларнинг
моҳияти ва иқтисодиётдаги ролига нотўғри баҳо
бериш
ҳамда
пул
фетишизмининг
ривожланишига олиб келди.
32

33.

Номиналистик назария
• Пулнинг номиналистик назарияси тарафдорлари металлистик
назарияга қарши чиқиб, пулларнинг товар табиати ҳамда улар
ички қийматини зарурлигининг ўзини инкор этадилар.
Номиналистлар пулга шартли белги сифатида қараб, уларнинг
нодир металлар билан алоқадорлигини рад қиладилар.
Номиналистик назария тарафдорларининг қарашлари ўрта
асрларда тўла қийматга эга бўлмаган металл тангаларнинг
муомалага чиқарилиши билан пайдо бўлди. Баъзи бир
намояндалар пуллар – давлат ҳокимиятининг маҳсули, шунга
кўра фақат давлатгина пулларнинг қийматини белгилаши
мумкин, деган фикрларни илгари сурдилар. ХХ асрнинг
бошларида, олтин стандартнинг тан олинмаслиги, унинг бекор
қилиниши билан, номиналистик назария янада ривожланди.
33

34.

Миқдорий назарияси
•Пулнинг миқдорий назарияси – бу
муомаладаги пул миқдори, товар нархлари
даражаси
ҳамда
пулларнинг
қиймати
ўртасидаги ўзаро боғлиқликни изоҳлашга
асосланган иқтисодий таълимотдир. Унинг
моҳияти муомаладаги пул миқдори нархлар ва
пул қиймати даражасининг мутаносиб
равишда ўзгаришининг дастлабки сабабидир,
деган қоидадан иборат.
34

35.

1) қиймат ўлчови;
2) муомала
воситаси;
Пулнинг асосий
вазифалари
3) бойлик тўплаш
воситаси;
4) тўлов воситаси.
35

36.

Олтин ва қоғоз пулларнинг ўзаро боғлиқлиги
Реал нафлилик
Нафлилиги
Расмий нафлилик
Олтин пул
Чекланган расмий
нафлилик
Қоғоз пуллар
Олтиннинг қиймати
Қиймат белгиси
Қиймати
Қиймат белгиси
36

37.

Нақд ва кредит пулларнинг хусусиятлари
Чекланган
расмий нафлилик
Нақд пуллар
Қиймат белгиси
Қоғоз пуллар
Кредит пуллар
Қўшимча
нафлилик
Ваколатли
қиймат
37

38.

5. Ўзбекистонда миллий валюта – сўмнинг муомалага
киритилиши ва унинг барқарорлигини мустаҳкамлаш
йўналишлари
Миллий валюта – миллий ифтихор, давлат
мустақиллиги-нинг рамзи, суверен давлатга хос белгидир.
Бу республикага тегишли умумий бойлик ва мулкдир
«Бугунги энг муҳим вазифа – валютамизни бақувват,
дунёда обрўли валютага айлантиришдир. У юксак
қийматга ва катта кучга эга бўлиши лозим. Сўмнинг
барқарорлигини таъминлаш ва қадрини ошириш –
умуммиллий вазифа»
Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш
йўлида. – Т.: Ўзбекистон, 1995, 217-б.
38

39.

“илғор халқаро тажрибада
қўлланиладиган инструментлардан
фойдаланган ҳолда пул-кредит
сиёсатини янада
такомиллаштириш, шунингдек
валютани тартибга солишда
замонавий бозор механизмларини
босқичма-босқич жорий этиш,
миллий валютанинг
барқарорлигини таъминлаш”
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги “Ўзбекистон
Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси
тўғрисида”ги, ПФ-4947-сонли Фармони, 3.1-банди.
39

40.

Мамлакатимизда товар-пул муносабатларини
такомиллаштириш мақсадида бир қатор
тадбирлар амалга оширилди, жумладан,
миллий валютамизни эркин конвертация
қилишга киришилди. Юридик ва жисмоний
шахслар
хорижий
валютани
тижорат
банкларидан чекловсиз сотиб олиш ва эркин
сотиш имконига эга бўлди. Чет эл
валютасининг
олди-сотди
операциялари
ҳажми либерализация даврига нисбатан 1,5
баробар ошиб, ўртача 1,3 миллиард долларни
ташкил этди. Шу билан бирга, давлатимизнинг
олтин-валюта захиралари йил давомида 1,1
миллиард долларга кўпайди
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий
Мажлисга Мурожаатномаси // Халқ сўзи газетаси, 2017 йил 23 декабрь.

41.

Муомаладаги эски пул бирликларининг амал қилишини
тўхтатиш босқичма-босқич амалга оширилди. Жумладан:
- 1993 йилнинг 15
ноябридан бошлаб
• 1992 йил намунасидаги 5000 ва 10000 рубль қийматдаги
пул белгиларининг амал қилиши тўхтатилди;
- 1993 йилнинг 1
декабридан бошлаб
• СССР Давлат банкининг 1961-1992 йиллардаги 200, 500 ва
1000 рубль қийматидаги пулларининг барча кўринишдаги
тўловлар сифатида қабул қилиниши тўхтатилди;
- 1993 йилнинг 15
декабридан бошлаб
• 50 и 100 рубль қийматдаги пул белгиларининг амал
қилиши тўхтатилди;
- 1994 йилнинг 1
январидан бошлаб
• 1, 3, 5, 10 ва 25 рубль қийматдаги пул белгилари
муомаладан чиқарилди;
- 1994 йилнинг 15
апрелидан бошлаб
• Ўзбекистоннинг барча ҳудудида Россия Банки
банкнотларининг муомалада бўлиши тўхтатилди.
41

42.

Ўзбекистонда миллий валюта – сўмнинг барқарорлигини
ошириш вазифаларини ҳал этиш борасидаги дастурлар
Дастурнинг
Дастурнинг асосий
Амалга оширилиши лозим бўлган
мазмуни
йўналишлари
чора-тадбирлар
Миллий
- республика
- истеъмол моллари ишлаб чиқарувчи корхоналарга
валютани
бозорини истеъмол
ҳар томонлама ёрдам кўрсатиш;
товар
билан моллари билан
- замонавий истеъмол моллари ишлаб чиқарадиган
барқарор
тўлдириш;
янги корхоналарни жадал суръатларда ташкил этиш;
таъминлаш
- аҳолининг энг зарур - кичик корхоналар фаолияти учун кенг майдон очиб
талабларини
бериш;
қондирувчи миллий - аҳолининг турли мамлакатлардан келтирилган
ишлаб
чиқаришни сифатли молларни сотиб олиш имкониятига эга
кенгайтириш
бўлиши учун зарур шароитлар яратиш;
- импорт моллар таркибини такомиллаштириш;
- миллий маҳсулотлар рақобатбардошлигини ошириш
Етарли валюта - ташқи иқтисодий
- экспортга йўналтирилган корхоналар сонини
захираси
сиёсатни тубдан қайта кўпайтириш;
билан
кўриб чиқиш;
- экспортга йўналтирилган корхоналар фаолиятини
таъминлаш
- мамлакатнинг
рағбатлантириш;
экспорт имкониятини - жаҳон бозорида рақобатга бардош берадиган
кенгайтириш
маҳсулот ишлаб чиқаришни рағбатлантирувчи
омилларни вужудга келтириш
42

43.

Миллий валютани - қатъий молиявий- аҳоли ва корхоналар томонидан
қадрлаш ва ундан кредит сиёсатини
молиявий ресурслардан тежамли
тежаб-тергаб
изчиллик билан
фойдаланишни кучайтириш;
фойдаланиш
ўтказиш;
- кредитларнинг ўз вақтида
- кредит ресурсларидан қайтарилишини таъминлаш;
самарали ва муайян
- кредит ресурсларини энг кўп
мақсад йўлида
самара
берадиган
соҳаларга
фойдаланиш
йўналтириш
Инфляцияга
- миллий валютанинг
- муомалага чиқариладиган ҳар бир
қарши
бақувват, юксак тўлов
сўмнинг муайян товарлар билан
пухта
ўйланган қобилиятини узоқ
таъминланишига эришиш;
сиёсат ўтказиш
муддат давомида сақлаб - савдо корхоналарининг ишини
қолишини таъминлаш; тубдан яхшилаш;
ишлаб
чиқариш - истеъмол фондининг ўсишини
ҳажми билан тўловга ишлаб чиқариладиган маҳсулот ва
қобил талабнинг ўсиши кўрсатиладиган хизматнинг моддий
ўртасидаги
мақбул ҳажми кўпайишига бевосита боғлиқ
нисбатни таъминлаш
қилиб қўйиш;
- нақд пул ва кредит эмиссиясининг
ўсишига, аҳоли қўлида пулнинг
ҳаракатсиз туриб қолишига йўл
қўймаслик
43

44.

Эътиборларингиз учун рахмат!
44