13-сабақ XIV-XV ғғ Қазақстан аумағындағы мемлекеттер. (1)

1.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОҚУ АҒАРТУ
МИНИСТІРЛІГІ
ТОО «Арес PetroTehnic Жоғарғы колледжі»
Сабақ тақырыбы:
Қазақстан тарихы
XIV-XV ғғ Қазақстан аумағындағы
мемлекеттер. Ақ Орда, Моғолстан
Оқытушы: Даулетбаева Гулбану Сагынбаевна
[email protected]
Tel 8701-538-91-91
Атырау 2024

2.

• Мақсаты:
XIV-XVғғ Қазақстан аумағындағы мемлекеттер Ақ Орданың
пайда болуы, әлеуметтік құрылысы, саяси жағдайы,
шаруашылығы, Шағатай ұлысындағы саяси жағдай,
Моғолстанның құрылу, аумағы, саяси жағдай, әлсіреуі
жалпы мемлекеттерге сипаттама бере отырып білім
негіздерін қалыптастыру.
• Сабақ бойынша сөздер мен терминдер:
Ақ Орда, Сығанақ, Вакфтық жерлер, Бек, Зекет, Сойырғал,
Иқта, Наиб, Барақ, Тоғылық-Темір, Батпақ шайқасы.
.

3.

• Сабаққа шолу
• Білуі керек:
XIV-XVғғ Қазақстан аумағындағы мемлекеттер Ақ Орданың пайда
болуы, әлеуметтік құрылысы, саяси жағдайы, шаруашылығы, Шағатай
ұлысындағы саяси жағдай, Моғолстанның құрылу, аумағы, саяси
жағдай, әлсіреуі.
•Үйренуі керек .
Танымдық қызығушылықты дамыту
Шығармашылық қабілетін дамыта білу
• Негізгі түсініктер:
XIV-XVғғ Қазақстан аумағындағы мемлекеттер Ақ Орданың пайда
болуы, Моғолстан, Құрылтай, Қараша, Сығанақ, Қараша, Вакфтық
жерлер, Зекет, Сойырғал, Иқта, Найб, Барақ, Әбілхайыр хан, Шағатай
ұлысы
Сабақтын жоспары.
1. Ақ Орданың пайда болуы
2. Әлеуметтік құрылысы.
3. Саяси жағдайы, шаруашылығы
4. Шағатай ұлысындағы саяси жағдай,
5. Моғолстанның құрылуы, аумағы.
6. Саяси жағдайы, әлсіреуі.

4.

Ақ Орда мемлекеті

5.

XIV-XV ғғ Қазақстан аумағындағы мемлекеттер. Ақ
Орда, Моғолстан.
Ақ Орданың пайда болуы. XIV ғ-XV ғасырдың басында
Шығыс Дешті Қыпшақ аумағында Ақ Орда мемлекеті өмір сүрді.
Рашид-ад-диннің айтуынша, Жошы ұлысының шығыс бөлігіне
Орда Ежен иелік етті. Осы жерді Орда Еженнің Бату ханнан
алғандығын Әбілғазы да растайды. XIV ғасырда Орда Ежен
ұрпақтарының билігі Жетісудан басқа қазіргі Қазақстанның
барлық аумағына тарады. Монғол тайпалары XIV ғ қарай
толықтай түркіленді. Ақ Орда саяси және экономикалық
жағынан дербес мемлекет болды. Ақ Орда XIV-XV ғғ
аралығындағы Шығыс Дешті Қыпшақ аумағындағы тайпалар
мен халықтарды біріктіруде маңызды рөл атқарды. Ақ Орда 240
жыл өмір сүрді. Тұрғындарын «өзбек», «қазақ-өзбек» деп атады.
Қазақстан аумағында монғолдардан кейінгі жергілікті этникалық
топтардан құрылған мемлекет. Шығыс Дешті Қыпшақта өмір
сүрген Ақ Орда мемлекеті. Жошының үлкен баласы Орда Ежен
сол қанатын басқарып, Дешті Қыпшақтың шығыс бөлігінде
билік жүргізген. Ақ орда аумағы Жошының екі баласы Орда Ежен
мен Шайбан хандар иелігін қамтыды.

6.

Ақ Орда жергілікті түркі тілдес ру-тайпалардан
құрылған патрихалдық-феодалдық мемлекет болды. Этникалық
негізі бірыңғай болды. Қазақ халқының қалыптасып, мемлекетінің
құрылуында Ақ Орда зор тарихи роль атқарды. Аумағы-Жайық
өзенінен Батыс Сібір ойпатына дейін,Сырдарияның орта және
төменгі ағысы аралығы. Астанасы-Сығанақ қаласы.

7.

Әлеуметтік құрылысы: Ақ Ордада оғлан атағына ие
болғандар-ұлыс
билеушілері.
Билік
иелерінің
алдыңғы қатарында-Шыңғыс ұрпақтары тұрды.
Түрік тайпаларының басшысы-әмір деп аталды.
«Қараша»-қарапайым
халық.
Бек-әскери
қызметкерлер (ұлысбек,түменбек,мыңбегі) Вакфтық
жерлер-дін иелерінің жерлері. Зекет-мал салығы.
Сойырғал, Иқта-ханға адал қызмет істегендерге
берілетін жерлер. Наиб-моғол хандығында жоғарғы
лауазымды, ол жастайынан сайланған хандарға ақыл
беретін кеңесші. Сарай қызметінің басшылары ішік
аға басы делінсе, хан кеңесшілері инақтар, ханның
аңшылық ісін басқаратындар миршактар деп
аталған.

8.

9.

Ақ Орданың саяси
жағдайы.

10.

11.

Ақ Орда хандары.

12.

Ақ Орданың этникалық құрамы.

13.

14.

Ақ Орданың мәдениеті.

15.

16.

Моғолстан XIV-XVI ғғ
Шағатай ұлысындағы саяси жағдай. Шағатай ұрпағы Кебек хан
1307-1326 жж билік еткен тұста хан есімі жазылған күміс теңге
айналымға енгізілді. Бұл теңге кебек деп аталады. Кебек хан
елдің басқару жүйесін қайта құрды. Бұл жүйе бойынша
мемлекет Шыңғысхан ұрпақтары басқарған әкімшілік билік
түмендерге бөлінді. Оларды түркі-моңғол ақсүйектері басқарды.
Моғолстанның құрылуы, аумағы. XIV ғ ортасында Шағатай
ұлысы ыдырап, Шағатай ұлысының шығыс бөлігінде Моғолстан
мемлекеті құрылады. Аумағы-Оңтүстік-шығыс Қазақстан мен
Қырғызстан аумағы. Астанасы-Алмалық. Билеуші титулы-хан.
Дулат тайпасының әмірлерінен ұлұсбектер тағайындайды.
Моғолстан «Моғолдар елі» дегенді білдіреді. Мемлекетті кезінде
Шағатай ханға адал қызмет атқарған дулат тайпасының әмірі
Поладшы басқарған. 16 жасар Тоғылық-Темірді 1348 ж Моғолстан
ханы етіп сайлайды. Халқы дулат,қаңлы,үйсін, т.б тайпалар болды.

17.

Моғолстан аумағы

18.

Моғолстан мемлекеті

19.

Моғолстанның саяси жағдайы.

20.

Моғолстанның әлсіреуі.

21.

Әдебиеттер мен оқу құралдары:
1.Д.Есенов. Қазақстан тарихы Алматы 2021 жыл.
2.К.Ермұханова. Қазақстан тарихы кітабы Алматы 2007 жыл.
3.Р.Күнқожаева. Тәуелсіз Қазақстан тарихы. А. 2000.
4.Қ.Кәдірқұлова. Қазақстан тарихы. А. 2005
5. Интернет желісі