Тақырып 10. Монополистік бәсеке жағдайында фирманың іс әрекеті (1)

1.

профессор Камысбаев М.К.

2.

СҰРАҚТАРЫ
1. Монополистік бәсеке. Монополистік
бәсеке нарығында баға мен өнім
көлемін анықтау.
.
2. Олигополия

3.

Монополистік бәсеке
Монополистік бәсеке нарығында көптеген ұсақ
фирмалар ұқсас тауар өндірсе де олардың тауарының
ерекшеліктері бар.
Жетілген бәсеке нарығында біртекті, стандартталған
өнімдер өндірілетін болса, монополистік бәсеке
нарығында сол өнімдердің ерекше стандартталмаған
түрлері өндіріледі.
Монополистік бәсекеге тән белгілер:
1) Жекелеген фирмалардың өнімдері жетілмеген
алмастырғыштар болып табылады, бұл бағалық емес
бәсекелестік мүмкіндігін тудырады. Олар сапасы және
функционалдық ерекшеліктері, ұсынылатын тиісті
қызметтердің ауқымы, жеткізу шарттарына сәйкес және
жарнамалау әдістері бойынша ерекшеленеді.

4.

Монополистік бәсеке
2) Салада сатушылардың салыстырмалы түрде көп саны
бар, олардың әрқайсысы нөлге бейім емес нарық үлесіне
ие. Әрбір өндіруші өз өнімдерін жеткізуде өзіндік
квазимонополист ретінде әрекет етеді, мысалы, ол
танымал тауар белгісіне (электроникада – SONY,
Panasonic, LG, Samsung) эксклюзивті құқықтарға ие.
3) Бағалар мен өндіріс көлемін белгілеу кезінде
фирмалар бәсекелестерінің реакциясын есепке
алмайды, өйткені әрбір фирманың үлесі сала өнімдерінің
орташа нарықтық бағасын анықтауға жеткілікті үлкен
емес.
4) Фирмалар белгілі бір технологияларға, техникалық
шешімдерге және сауда белгілеріне эксклюзивті
құқықтардың иелері болып қала берсе де, салаға кіру
үшін айтарлықтай кедергілер жоқ.

5.

Монополистік бәсеке нарығында баға мен өнім көлемін анықтау
Табысты ұлғайтатын фирма QE өнім бірлігін шығаруға тырысады (MC = MR). Қысқа мерзімді
перспективада бұл фирмалардың пайда табуына әкелуі мүмкін.
Монополистік бәсекелестің тепе-теңдігі:
а) қысқа мерзімде; б) ұзақ мерзімді кезеңде.

6.

Монополистік бәсеке нарығындағы компанияның негізгі
проблемалары
Артық қуат - бұл саланың нақты өнімі мен осы саланың
шығындарын барынша азайтатын өнім арасындағы
айырмашылық.
Монополистік бәсекелес фирманың тәжірибеде кездесетін ең
күрделі проблемасы өндірілетін өнім ассортиментін және
жарнамалық шығындардың мөлшерін анықтау болып
табылады.
Өндірілген өнімнің қажетті сапа параметрлерін таңдау
кәсіпорын үшін өндіріс көлемі мен өнім бағасын анықтау
сияқты маңызды.
Жарнама сатып алушыны компания өнімдерінің сапалық
айырмашылықтары туралы хабардар етуге және олардың
қажеттіліктерін анықтауға мүмкіндік береді. Жарнамалық
науқан сатуды кеңейтуге немесе бағаны көтеруге көмектеседі.

7.

Олигополия
Олигополия – онда сатушылар саны аз ғана үстемдік
етеді, жаңа өндірушілердің келуі жоғары кедергілермен
шектеледі, фирмалар өнім көлемі мен баға туралы шешім
қабылдағанда бір-бірінің әрекеттерін есепке алатын
нарықтық құрылым.
Олигополияның негізгі белгілері:
1. Өндірістің бірнеше фирмаларда шоғырлануының
жоғары дәрежесімен сипатталады.
Дегенмен, кейбір тауарлар мен қызметтер нарығында
көбінесе екі нарық басым болатын аймақтық немесе жеке
қала деңгейінде емес, сыртқы және салааралық бәсекені,
сондай-ақ ұлттық деңгейде шоғырлану дәрежесін ескеру
қажет.

8.

Олигополия
2) Салаға кірудегі жоғары кедергілер. Біріншіден, өндіріс
масштабын үнемдеумен байланысты. Бұл олигополистік
құрылымдардың кең таралған және ұзақ мерзімді
сақталуының ең маңызды себебі. Екіншіден, көптеген
салалардағы фирмалардың олигополистік шоғырлану
деңгейі оңтайлы тиімді деңгейден асып түседі.
Үшіншіден, сирек шикізат көздерін бақылау монополиясы
және т.б.
3) Жалпылама өзара тәуелділік. Фирмалардың
әрқайсысы өзінің экономикалық саясатын
қалыптастырған кезде бәсекелестердің реакциясын
есепке алуға мәжбүр және бәсекелестердің әртүрлі
мінез-құлқының нәтижесінде әртүрлі сценарийлерге
дайын болуы керек (күшейген бәсеке жағдайында да,
басқа олигополистермен келісімге келген кезде де).

9.

Баға соғысы
Баға соғысы – олигополиялық нарықтан бәсекелестерді
ығыстыру мақсатында қалыптасқан баға деңгейін біртіндеп
төмендету циклі.
Баға соғыстары тұтынушылар үшін жақсы, бірақ
сатушылардың пайдасы үшін жаман. Соғыстар баға орташа
құнға түскенше жалғасады. Тепе-теңдік жағдайында екі
сатушы бірдей P=AC=MC бағасын тағайындайды. Нарықтың
жалпы өнімі мінсіз бәсеке жағдайында болатындай
белгіленеді. Тепе-теңдік бірде-бір фирма төмен бағадан пайда
таба алмаған кезде, яғни баға орташа шығындарға тең болса,
ал экономикалық пайда нөлге тең болғанда болады.
Бұл деңгейден төмен бағаны төмендету шығынға әкеледі.
Әдетте, баға соғыстары ұзаққа созылмайды. Олигополистік
фирмалар біраз уақыттан кейін соғыстарды болдырмау үшін
бір-бірімен ынтымақтастыққа кіріседі.

10.

Сөз байласу. Баға көшбасшылығының моделі
Егер олигополияда фирмалар бір-бірімен белсенді және
тығыз ынтымақтастықта болса, бұл олардың сөз байласуын
білдіреді.
Баға мен өнім шығару мөлшері туралы жасырын сөз байласу
- картельге немесе трест монополиялық бірлестіктерге
қатысты жалпы ұғым.
Картельдерді құру фирмалар арасындағы бәсекені толық
немесе ішінара жоюға және осы негізде пайданы барынша
арттыруға бағытталған. Сондай-ақ, бір фирма өзінің табысын
арттыру үшін бағаны белгілейтін, ал басқа фирмалар
көшбасшыға еретін баға көшбасшылығының моделі болуы
мүмкін. Баға көшбасшылығы моделі ішінара монополия деп
аталады, өйткені көшбасшы өзінің шекті табысы мен шекті
құнына негізделген монополиялық бағаны белгілейді. Басқа
фирмалар бұл бағаны кәдімгідей қабылдайды және ірі
фирмалар нарықтық сұраныс туралы көбірек ақпаратқа ие деп
есептей отырып, көшбасшының бағасын ұстанады.

11.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ