10 кл -4 апта-1 сабақ- Тыныс алу және тыныс шығару механизмдері

1.

Онлайн 3 топқа бөліну

2.

Ой қозғау
Тізімдегі жануарлардың қайсысында көкет ең алғаш дамыды?
Оның себебі неде?
Жануарлар тізімі: Гидра, ұлу, көлбақа, сұр кесіртке,
шымшық, қызыл қасқыр.
Бағалау: «Доллор» әдісі

3.

Тарау: 10.2A Гомеостаз және гуморальді
реттелу (Координация және реттелу)
Сабақ тақырыбы:
Тыныс алу және тыныс шығару механизмі.
Демонстрация « дем алу және дем шығару
механизмін зерттеу».
Оқу мақсаты:
10.1.4.1 дем алу
механизмін түсіндіру
және
дем
шығару

4.

Сабақ мақсаттары:
-тыныс алу және тыныс шығару механизмін түсіндіру
Бағалау критерийі:
- тыныс алу және тыныс шығару механизмін танып білу
үшін демонстрацияны орындайды;
- тыныс алу және тыныс шығару мезанизмін түсіндіреді;
- терең және сыртқы тыныс алу арасындағы
айырмашылықтарын атайды;
- тыныс алатын және тыныс шығаратын ауаның құрымын
салыстырады.

5.

Кіру билеті (тыныс алу және тыныс шығару Шығу билеті
механизмдері туралы не білемін)
(тыныс алу және тыныс шығару механизмдері
туралы не біліп шықтым)
Дескриптор:
жазады
- кіру билетіне өткен сабақтан тыныс алу механизмі туралы білетінін
- шығу билетіне сабақтан білгенін жазады.
Бағалау: Мадақтау арқылы

6.

1-талқылау. Суретте тыныс алған және тыныс шығарған кездегі көкеттің
екі түрлі жағдайы көрсетілген. Тыныс алу қозғалыстары кезінде көкет қалай өзгереді?
Не себептен?
Тыныс алу қозғалыстары
кезінде диафрагманың
өзгеруі

7.

«Ойлан – жұптас – бөліс» әдісі – 4 мин
1 топ:Тыныс алу қозғалыстары
2 топ: Тыныс алу механизмдері
3 топ: Тыныс шығару механизмдері
Дескриптор:
- Тыныс алу және тыныс шығару механизмін жүзеге асырушы бөліктерді суреттен
көрсету
-Тыныс алу және тыныс шығару механизмін жүзеге асырылу реттілігін сақтау
- Тыныс алу және тыныс шығару механизмін жүзеге асырылу механизмдерінің
байланысын көрсету
Бағалау критерийі: Доллор әдісі
- Тыныс алу және тыныс шығару механизмін жүзеге асырушы бөліктерді суреттен
көрсете біледі
-Тыныс алу және тыныс шығару механизмін жүзеге асырылу реттілігін сақтайды
- Тыныс алу және тыныс шығару механизмін жүзеге асырылу механизмдерінің
байланысын көрсете алады

8.

Тыныс алу қозғалыстары
Өкпе өздігінен жиырылып көлемін ұлғайтып кішірейте алмайды. Себебі ондай
қозғалыстарды жүзеге асыратын бұлшықеттері жоқ. Тыныс алу қозғалыстары
негізінен ішкі, сыртқы қабырғааралық бұлшықеттер мен көкеттің жиырылуы
арқылы жүзеге асырылады.
Қабырғааралық бұлшықеттің бір ұшы омыртқаға, екінші ұшы қабырғаға
бекінген. Бұл ішкі қабырғааралық бұлшықет жиырылғанда қабырғалар төмен қарай
тартылып, кеуде қуысының енін азайтатынын білдіреді. Ал сыртқы қабырғааралық
бұлшықеттер жиырылғанда қабырғалардың көтерілуіне әкеледі де, кеуде қуысы
кеңейеді.
Қозғалыс бағыттары қарама-қарсы болғандықтан , бұл қабырғааралық
бұлшықеттің екі түрі антагонистер д.а .Осы екі бұлшықет қабырғалардың арасында
бір-бірімен қабаттасып орналасқан.
Ал көкет дегеніміз – адамның кеуде қуысы мен құрсақ қуысын бөліп
тұратын бұлшықет.Көкеттің алдыңғы ұшы ішкі қабырғааралық бұлшықетке , 6-7
қабырға тұсында бекінеді. Оның екінші ұшы бел омыртқаларына бекінген. Көкетті
диафрагма деп те атайды. Қалыпты жағдайда күмбез пішінді болады.

9.

1-тапсырма. Сызбадан көкет пен қабырғааралық бұлшықеттерді анықтап,
олардың әрқайсының тыныс алу және тыныс шығару кезіндегі өзгерістерін
түсіндір.

10.

Тыныс алу механизмдері
1.Тыныс алуға көкет (диафрагма) пен сыртқы
қабырғааралық бұлшықеттер қатысады.
2.Сыртқы
қабырғааралық
бұлшықеттер
жиырылып, қабырғаларды көтеріп, олардың
арасын ашып кеңейтеді.
3.Ал көкет жиырылып, жайпақ болып тегістеледі.
(Ол қалыпты тыныс алу кезінде шамамен 0,5-3
см-ге , ал жылдам тыныс алу кезінде 7-8 см-ге
дейін төмен түседі)
4.
Кеуде
қуысының
көлемі
артып
,
кеңейгендіктен өкпе көпіршіктері де кеңейеді
5. Өкпедегі ауа қысымы (ол атмосфералық ауа
қысымынан аз болады) төмендейді.
6.Өкпе кеңейіп, қысым азайғаннан кейін,
атмосфералық ауа өкпеге өтеді.
7.Тыныс алу жүреді.

11.

Тыныс алу механизмі
Тыныс алу - белсенді процесс.
1.
Сыртқы
қабырғааралық
бұлшықеттер
жиырылады, ішкі қабырғааралық бұлшық еттер
босаңсиды
2. Нәтижесінде өзгеріс омыртқаға беріліп,
қабырғалар алға қарай созылады (дем алған кезде
қолыңызды кеудеге қойғанда, бұл оңай сезіледі)
3.
диафрагма
бұлшықеттері
бір
уақытта
жиырылады
4. Диафрагма тегіс болады
5. Бұл екі әрекетте кеуде көлемінің ұлғаюына
әкеледі.
6. Нәтижесінде, кеудедегі, демек өкпеде қысым
атмосфераға қарағанда төмендейді.
7. Өкпедегі қысым атмосфераға тең болғанша ауа
альвеолаларға еніп, оны толтырады.

12.

2- тапсырма. Сызбадағы ақпаратты пайдаланып, тыныс алу және тыныс шығару
үдерісінің механизмін түсіндір.
Көкет пен қабырғааралық бұлшықеттердің әрқайсының тыныс алу кезіндегі
өзгерістерін сипатта

13.

Тыныс шығару механизмдері
1.Тыныс шығаруға көкет (диафрагма) пен ішкі
қабырғааралық бұлшықеттер қатысады.
2.Ішкі қабырғааралық бұлшықеттер жиырылып,
тартылып, төменге қарай түседі.
3.Кеуде қуысы кішірейеді
4. Диафрагма бұлшықеттері босаңсиды да,
күмбезденіп қалпына келеді.
5. Өкпе көлемі кішірейеді де, өкпе ішінде қысым
жоғарылайды.
6.Өкпе қысымы атмосфералық қысымнан
жоғары болғандықтан ауа өкпеден шығарылады.

14.

Тыныс шығару механизмі
Бұл қалыпты жағдайдағы жалпы енжар ​процесс, ол
созылған өкпе тінінің серпімді қысылуы, тыныс алу
бұлшықеттерінің бір бөлігін босаңсыту және кеуде
қуысын ауырлық дәрежесіне төмендету нәтижесінде
пайда болады.
1. Сыртқы қабырғааралық бұлшықеттер босаңсиды,
ішкі қабырғааралық бұлшықеттер жиырылады.
Кеуде қуысы негізінен өзінің ауырлық күшімен
төмендетіледі.
2. Бір уақытта диафрагма босаңсиды. Құлап тұрған
кеудесі оны бастапқы күмбезді алуға мәжбүр
етеді
3. Нәтижесінде кеуде қуысының көлемі төмендейді,
ондағы қысым атмосферадан жоғары болады
4. Нәтижесінде ауа өкпеден шығарылады.

15.

Практикалық бөлім:
1 топ: Өкпе, қаңқа модель жасау, Тыныс алу қозғалыстары
2 топ: Өкпе модель жасау, Тыныс алу механизмдері
3 топ: Өкпе модель жасау, Тыныс шығару механизмдері
Дескриптор:
- Өкпелердің үлгісін жасау;
-Ауа шарларын, түтікшелер мен пластик бөтелкелерді пайдалану;
-Жасалған модельдің әр құрылымын тыныс алу жүйесімен байланыстыру;
-тыныс алу және тыныс шығару кезінде диафрагманың маңызын түсіндіру;
Бағалау критерийі: Доллор әдісі
- Өкпелердің үлгісін жасау;
-Ауа шарларын, түтікшелер мен пластик бөтелкелерді пайдалану;
-Жасалған модельдің әр құрылымын тыныс алу жүйесімен байланыстыру;
-тыныс алу және тыныс шығару кезінде диафрагманың маңызын түсіндіру;

16.

17.

18.

Сәйкестендіру жұмысы
Тыныс алу механизмі
Тыныс шығару
механизмі
Дескриптор: - Тыныс алу механизмін дұрыс сәйкестендіреді
- Тыныс шығару механизмін дұрыс сәйкестендіреді.
Бағалау: «Доллор» әдісі арқылы бағалау
14-16 дұрыс – 10 доллор
10-13 дұрыс – 5 доллор
10 нан төқмен – 1 доллор
Уақыт: 2 мин

19.

Тыныс алу механизмі
1. Сыртқы қабырғааралық бұлшықеттер жиырылады, ішкі
қабырғааралық бұлшық еттер босаңсиды
2. Нәтижесінде өзгеріс омыртқаға беріліп, қабырғалар алға қарай
созылады
3. Диафрагма бұлшықеттері бір уақытта жиырылады
4. Диафрагма тегіс болады
5. Кеуде көлемінің ұлғаюына әкеледі.
6. Өкпе көпіршіктері де кеңейеді
7. Өкпеде қысым атмосфераға қарағанда төмендейді.
8. Өкпедегі қысым атмосфераға тең болғанша ауа альвеолаларға
еніп, оны толтырады.
9. Белсенді процесс.

20.

Тыныс шығару механизмі
1.Енжар ​процесс,
2. Сыртқы қабырғааралық бұлшықеттер босаңсиды, ішкі
қабырғааралық бұлшықеттер жиырылады.
3. Диафрагма бұлшықеттері босаңсиды да, күмбезденіп қалпына
келеді.
4. Кеуде қуысының көлемі төмендейді, ондағы қысым
атмосферадан жоғары болады
5.Нәтижесінде ауа өкпеден шығарылады.
6.Көкет (диафрагма) пен ішкі қабырғааралық бұлшықеттер
қатысады.
7.Ішкі қабырғааралық бұлшықеттер жиырылып, тартылып,
төменге қарай түседі.

21.

Толықтыру тесті – 5 мин
Тыныс алу
қозғалыстары
Қабырғааралық
бұлшықеттер -2 үрдіс
Көкет (диафрагма)
2 үрдіс
Өкпе көлемі
1 үрдіс
Өкпе ішіндегі қысым және
сыртқы ауа қысымы,
ауаның бағыты – 3 үрдіс
Тыныс алу
Тыныс шығару
Дескриптор: -Тыныс алу механизмін дұрыс жазады;
-Тыныс шығару механизмін дұрыс жазады;
- тыныс алу және тыныс шығару механизмдерін жүзеге асырушы құрылымдарды дұрыс жазалды.
Жұптық бағалау:
6-8 жауап - 10 доллор
4-6 жауап – 5 доллор
2-4 жауап - 1 доллор

22.

Толықтыру тесті – 5 мин
Тыныс алу
қозғалыстары
Қабырғааралық
бұлшықеттер -2 термин
Көкет (диафрагма)
2 процесс
Өкпе көлемі
1
Тыныс алу
Сыртқы
қабырғааралық
бұлшықеттер жиырылады,
ішкі қабырғааралық бұлшық
еттер босаңсиды
Диафрагма
Үлкейеді
бұлшықеттері
бір
уақытта жиырылады,
тегіс болады
Өкпе ішінде қысым
төмендейді, атмосфералық
қысым жоғарылайды, ауа
өкпеге енеді
Тыныс шығару
Сыртқы қабырғааралық
бұлшықеттер босаңсиды,
ішкі қабырғааралық
бұлшықеттер жиырылады.
Диафрагма
бұлшықеттері
босаңсиды да,
күмбезденіп қалпына
келеді.
Өкпе ішінде қысым
жоғарылайды,
атмосфералық қысым төмен,
ауа өкпеден шығады
Кішірейеді
Өкпе ішіндегі қысым және
сыртқы ауа қысымы,
ауаның бағыты – 3 процесс
Дескриптор: -Тыныс алу механизмін дұрыс жазады;
-Тыныс шығару механизмін дұрыс жазады;
- тыныс алу және тыныс шығару механизмдерін жүзеге асырушы құрылымдарды дұрыс жазалды.
Бағалау:
6-8 жауап - 10 доллор
4-6 жауап – 5 доллор
2-4 жауап - 1 доллор

23.

Кіру билеті (тыныс алу және тыныс шығару Шығу билеті
механизмдері туралы не білемін)
(тыныс алу және тыныс шығару механизмдері
туралы не біліп шықтым)
Дескриптор:
жазады
- кіру билетіне өткен сабақтан тыныс алу механизмі туралы білетінін
- шығу билетіне сабақтан білгенін жазады.
Бағалау: Мадақтау арқылы

24.

Кіру билеті (тыныс алу және тыныс шығару Шығу билеті
механизмдері туралы не білемін)
(тыныс алу және тыныс шығару механизмдері
туралы не біліп шықтым)
Дескриптор:
жазады
- кіру билетіне өткен сабақтан тыныс алу механизмі туралы білетінін
- шығу билетіне сабақтан білгенін жазады.
Бағалау: Мадақтау арқылы

25.

Сабақ мақсаттары:
-тыныс алу және тыныс шығару механизмін түсіндіру
Бағалау критерийі:
- тыныс алу және тыныс шығару механизмін танып білу
үшін демонстрацияны орындайды;
- тыныс алу және тыныс шығару мезанизмін түсіндіреді;
- терең және сыртқы тыныс алу арасындағы
айырмашылықтарын атайды;
- тыныс алатын және тыныс шығаратын ауаның құрымын
салыстырады.

26.

Назарларыңызға рақмет!