Kurs mavzusi: Tabiiy Fan Amaliyotida Jarayon Ko‘nikmalari

Modul: Amaliy mashg‘ulotlarda jarayon ko‘nikmalari

Kutilmalarni belgilab olish: Asosiy qoidalar

Singapur tabiiy fan o‘quv dasturi doirasi

Nima uchun amaliyotda jarayon ko‘nikmalari muhim?

Ilmiy jarayon ko‘nikmalaridan foydalanishni o‘rgatishning besh bosqichi

Jarayon ko‘nikmasi– Apparat va uskunalardan foydalanish

Jarayon ko‘nikmasi - tendensiyalarni tahlil qilish va tavsiflash

Eddi bir xil balandlikdan qo‘yib yuborilganda qaysi qog‘oz parchasi birinchi bo‘lib yerga yetib borishini aniqlamoqchi edi

Eddi qog‘oz bo‘laklarining yerga yetib boorish uchun ketgan vaqtini jadvalda ko‘rsatilganidek yozib bordi

Biz o‘simlikning o‘sishi haqidagi ma’lumotlarni jadval, diagramma yoki chiziqli grafik ko‘rinishida taqdim etishimiz mumkin.

Jarayon ko‘nikmasi – Ehtimoliy taxminlarni ishlab chiqish

Ilmiy uslub: Tajriba rejalashtirib, uni o‘tkazish

Siz ma'lum haroratdagi bir stakan suvda tosh shaklidagi shakar eritdingiz. Keyin, bir xil miqdordagi mayda shakarni xuddi

1. Oziq-ovqat qadoqlaridagi yorliqlarni o‘rganib, qaysi turdagi mahsulotlarda ko‘p shakar borligini va ularning sog‘lig‘imizga

39.49M

Категория:

Образование

Похожие презентации:

O‘rganishni birlashtirish ikkita amaliy savolga misollar bilan

Mentor o’qituvchilar uchun MCE

Master trenerlar uchun MCE. Trenerlarni malakasini oshirish (MTT) dasturi

“kasbiy rivojlanish kuni” va “kasbiy rivojlanish soati” tadbirlarini tashkil etish

O‘rganishni kengaytirish uchun boyitish va 1-amaliy mashg`ulot

Marshall Cavendish Education (MCE) Trenerlarni oʻqitish dasturi

Maktabgacha ta’lim tashkilotlari ta’lim-tarbiya jarayonida shaxsga yo‘naltirilgan ta’limni amalga oshirish

MCE Train-The-Trainer (TTT) dasturi

1. 1-KUN

2. Kurs mavzusi: Tabiiy Fan Amaliyotida Jarayon Ko‘nikmalari

MCE Train-The-Trainer (TTT) dasturi
Kurs mavzusi:
Tabiiy Fan Amaliyotida Jarayon
Ko‘nikmalari
Modul S7:
Amaliy mashg‘ulotlarda jarayon ko‘nikmalari
Manba: Freepik
Fasilitatorlar:

3. Guruh qoidalari

1.
2.
3.
4.
5.
Oʻzaro hurmat
Telefonni oʻchirib qoʻyish
Faol boʻlish
Vaqtga amal qilish
Darslarga kech qolmaslik
© 2024 Marshall Cavendish Education. Barcha huqulari himoyalangan.

4.

Mashgʻulotning maqsadlari
Qatnashchilarning ilmiy jarayon ko‘nikmalari haqidagi
tushunchalarini chuqurlashtirish va amaliyotda
qo‘llash malakalarini oshirish.
Bu ko‘nikmalarni samarali o‘rgatish va namoyish qilish
bo‘yicha qatnashchilarni zarur vositalar bilan
ta’minlash, shu orqali o‘quvchilarning natijalarini
yaxshilash hamda ilmiy izlanishga mustahkam asos
yaratish.
© All rights reserved

5. Modul: Amaliy mashg‘ulotlarda jarayon ko‘nikmalari

Manba: Freepik
Fasilitatorlar:

6.

1-kun
09:00 – 09:30
Tabiiy fanda jarayon ko‘nikmalarini ko‘rib chiqish
09:30 – 10:30
Ilmiy izlanish hamda ilmiy savodxonlik
Ilmiy uslub
10:30 – 10:40
Tanaffus
10:40 – 11:30
Ilmiy izlanish [Amaliy, Tahliliy]
11:30 – 12:30
Ilmiy izlanish [Guruhlarda fikr almashish]
12:30 – 13:10
Mustahkamlash va mulohaza
© All rights reserved

7. Kutilmalarni belgilab olish: Asosiy qoidalar

• A – Shubha tug‘ilganda so‘rang
• B – Faol ishtirok etish uchun hozir
bo‘ling
• C – Qo‘llash usullarini ko‘rib chiqing
© All rights reserved

8.

1
WOTD namoyish qilish
Tadqiqot olib borish
Tahlil qilish va izohlash
Savollar qo‘yish va
muammolarni aniqlash
G'oyalarni dalillar bilan
asoslab, baholash va
himoya qilish
Tadqiqotlar loyihalash
Oqilona qarorlar qabul
qilish va mas'uliyatli
harakatlarni amalga
oshirish
Tajriba hamda
yechimlarni sinovdan
o‘tkazish
Yechimlar ishlab
chiqib, ularni
baholash
Takrorlash
2
NOS ni tushunish
Ilm-fan real dunyoni tushunish uchun dalillarga asoslangan, model
yaratuvchi korxonadir.
Fan tabiiy sabablarni, tabiiy tizimlardagi tartib va izchillikni nazarda
tutadi.
Modellardan
foydalanish va
ularni
takomillashtirish
Ilmiy bilim o‘rnatilgan tartib va tanqidiy munozaralar orqali hosil
bo‘ladi.
Ilmiy bilim ishonchli, mustahkam, yangi dalillar ta’sirida o‘zgarishga
moyil bo‘ladi.
Izohlar
shakllantirish va
yechimlarni
loyihalash
Tabiiy Fan
amaliyotlari
Ma’lumotlarni tahlil
qilish va sharhlash
Fan, texnologiya, jamiyat va atrof-muhit o‘rtasidagi
bog‘liqlikni aniqlash
3
STSE ga havola
Ilm-fanni jamiyatda qo‘llash bilan bog‘liq xavf va afzalliklar mavjud
Ilm-fanni qo‘llash ko‘pincha axloqiy, ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik oqibatlarga olib keladi.
Yangi ilmiy kashfiyotlarni qo‘llash ko‘pincha texnologik taraqqiyotga turtki beradi, texnologik yutuqlar esa olimlarga yangi yoki
chuqurroq tadqiqotlar olib borish imkonini beradi.
© All rights reserved
https://www.moe.gov.sg/-/media/files/primary/syllabus/2023-primary-science.pdf

9. Singapur tabiiy fan o‘quv dasturi doirasi

Tabiiy fan
amaliyoti
kontekstida
jarayon
ko‘nikmalari
Jarayonlar
• Masalalarni ijodiy
yechich
• Qaror qabul qilish
• Tadqiqot
© All rights reserved
Ko‘nikmalar
• Kuzatish
• Taqqoslash
• Tasniflash
• Apparat va uskunalardan
foydalanish
• Muloqot qilish
• Xulosa chiqarish
• Gipoteza shakllantirish
• Bashorat qilish
• Tahlil qilish
• Ehtimoliy taxminlarni ishlab
chiqish
• Baholash
https://www.moe.gov.sg/-/media/files/primary/syllabus/2023-primary-science.pdf

10.

Olimning xislatlari
Qiziquvchanlik
Muammolarni
yechish
Aniqlik
© All rights reserved
Tanqidiy
fikrlash

11. Nima uchun amaliyotda jarayon ko‘nikmalari muhim?

12. Jarayon ko‘nikmalari va amaliyot

• Jarayon ko‘nikmalari amaliyotning asosi hisoblanadi.
• Amaliyot nafaqat qadamlarga amal qilish, balki mazmunli
tadqiqotlar o‘tkazish uchun jarayon ko‘nikmalarini
qo‘llashdan ham iborat.
© All rights reserved

13.

Jarayon
ko‘nikmasi
Jarayon
ko‘nikmasi
Jarayon
ko‘nikmasi
Amaliy ish
Ilmiy izlanish
© All rights reserved

14. Amaliyot

tadqiqot olib borish uchun ilmiy jarayon
ko‘nikmalarini tushunishni
takomillashtiradi
Amaliyot
Amaliy va tahliliy yondashuv orqali
konseptual tushunchani yaxshilaydi
Izlanish va qiziquvchanlikni rivojlantiradi
Muammo hal qilish, hamkorlik va muloqot
kabi XXI asr ko‘nikmalarini targ‘ib qiladi
Manba: Freepik
© All rights reserved
Nazariy bilim bilan real
vaziyatlarni o‘zaro bog‘laydi
hayotdagi

15. Amaliyotda o‘zgaruvchilarning roli

O‘zgaruvchilar tajribalarni nazorat
qilish hamda tushunishda muhim
ahamiyatga ega.
O‘zgaruvchilarni
tushunish
va
nazorat qilish ilmiy tajribalarning
ishonchliligi va asosliligi uchun juda
muhimdir.
fSource: Freepik
© All rights reserved

16. O‘zgaruvchilar

Erkli
tajribada biz
o‘zgartiradigan narsa
Erksiz
tajribada biz sinovdan
o‘tkazadigan va
o‘lchaydigan narsa
Nazorat
qilinuvchi
tajribada adolatli
sinov bo‘lishi uchun
biz o‘zgartirmaydigan
narsa#
Bir xil gultuvaklar nazoratdagi
o‘zgaruvchi
O‘g‘it – erkli
o‘zgaruvchi
O‘simlikning o‘sishi esa
erksiz o‘zgaruvchi
# “adolatli sinov" – faqat BITTA o‘zgaruvchi o‘zgartirilgan tajribani ifodalaydi.
© All rights reserved
Source: flexbooks.ck12.org/

17. O‘zgaruvchilar

Aliyada uchta yulduz shaklidagi magnit bor. U magnit kuchini
o‘rganmoqchi. U har bir magnit nechta qog‘oz qisqichini torta
olishini sinovdan o‘tkazmoqda.
Uning tadqiqotidagi erkli, erksiz hamda ikkita nazorat qilinuvchi
o‘zgaruvchilarni aniqlang.
Erkli o‘zgaruvchi
Erksiz o‘zgaruvchi
Nazorat qilinuvchi
o‘zgaruvchilar
© All rights reserved
Source: Cambridge Primary Science G5 SB

18. O‘zgaruvchilar

Erkli
tajribada biz
o‘zgartiradigan narsa
Erksiz
tajribada biz sinovdan
o‘tkazadigan va
o‘lchaydigan narsa
Nazorat
qilinuvchi
tajribada adolatli
sinov bo‘lishi uchun
biz o‘zgartirmaydigan
narsa#
Misol: Sodda mayatnik uzunligini oshirish
uning bitta to‘liq tebranish (davr) vaqtiga
ta’sir qilish-qilmasligini tadqiq qilish
cork
Mayatnik
uzunligi
Mayatnik
boshi
A
vertikal
# “adolatli sinov" – faqat BITTA o‘zgaruvchi o‘zgartirilgan tajribani ifodalaydi.
© All rights reserved
Source: Science Ahead G7 WB1
B

19. Ilmiy jarayon ko‘nikmalaridan foydalanishni o‘rgatishning besh bosqichi

1 1.Ilmiy jarayon ko‘nikmalarini nomlang
2 1.Misollar keltiring
3 1.Afzalliklarini tushuntiring
4 1.Ko‘nikmani mashq qiling
5
1.Ko‘nikmani mashq qilayotganda fikr-mulohaza bilan ta’minlang
© All rights reserved

20. Jarayon ko‘nikmalari

fSource: Freepik
© All rights reserved

21. Jarayon ko‘nikmasi - kuzatish

TEGINISH
>>> obyektlar haqida
ma'lumot olish uchun
sezgilardan foydalanish
ESHITISH
KO‘RISH
BESH
SEZGI
TA’M BILISH
https://www.youtube.com/watch?v=RvmF9OWrXWA&t=89s
© All rights reserved
HIDLASH

22. Tushunganingizni tekshirish

23.

Quyidagilar uchun qaysi sezgilarimizdan
foydalanamiz:
1. Tovushning balandligi
2. Matoning tuzilishi
3. Sho‘rvaning ta’mi
© All rights reserved

24.

Quyidagilar uchun qaysi sezgilarimizdan
foydalanamiz:
4. Gulning ifori
5. Saturn halqalari
6. Bakteriya
© All rights reserved

25. Garri Potter – Hogvarts Uyi

https://www.youtube.com/watch?v=T1G4wzRO_tc&t=134s
© All rights reserved

26. Jarayon ko‘nikmasi- Tasniflash

Jarayon ko‘nikmasiTasniflash
>>> o‘xshash xususiyatlarga ega
bo‘lgan obyektlarni guruhlash
HAYVONLARNING TASNIFI
UMURTQALILAR
Issiq qon
Sutemizuvchilar
Qushlar
UMURTQASIZLAR
Sovuq qon
Baliq
Hasharotlar
Molyuskalar
Annelidlar
Ekinodermlar
Krustaseyalar
Araxnidlar
Reptiliyalar
Protozoa
Amfibianlar
fManba: Freepik
© All rights reserved
Laboratoriya ishlari ko‘pincha
moddalarni tartiblash va ularni
tasniflashni o‘z ichiga oladi.
Misol uchun, mikroskop yoki
lupa yordamida biologik
namuna yoki kimyoviy
eritmalarni ularning kuzatilgan
xususiyatlari, masalan,
o‘lchami, rangi yoki reaktivligi
asosida tasniflash mumkin.

27. Jarayon ko‘nikmasi– Apparat va uskunalardan foydalanish

O'lchovlarni to'g'ri
va aniq olish
muhimdir.
© All rights reserved
Source: Cambridge Science G5 SB

28. Jarayon ko‘nikmasi– Apparat va uskunalardan foydalanish

O‘lchash asboblari va laboratoriya
jihozlari – o‘lchov silindrlari, tarozilar,
termometrlardan
foydalanilganda
o‘lchov muhim ahamiyatga ega.
Bu asboblardan to‘g‘ri foydalanish
tajriba uchun aniq ma’lumotlarni,
masalan, moddaning aniq hajmini,
massasini yoki haroratini aniqlashni
ta’minlaydi.
fSource: Freepik
© All rights reserved

29. Jarayon ko‘nikmasi– Apparat va uskunalardan foydalanish

Savol: O‘quvchilarning tajriba uchun aniq ma’lumotlar
olishini qanday ta’minlaymiz?
asbob-uskunalarni to‘g‘ri kalibrlash
atrof-muhit omillarini nazorat qilish
trening hamda amaliy mashg‘ulotlar
Jihoz va o‘lchash usullaridan to‘g‘ri foydalanish
Ishlatilayotgan jihoz hamda jarayon bilan tanish
bo‘lish
© All rights reserved

30. Jarayon ko‘nikmalari

Gipoteza
Bashorat
Gipoteza - bu kuzatish yoki hodisa uchun Bashorat - bu gipoteza to‘g‘ri bo‘lsa (ya’ni
taklif qilingan tushuntirish.
kutilgan natija) nima sodir bo‘lishini
kutayotganingiz haqidagi bayonot.
Uni tajriba orqali tekshirib ko‘rish
mumkin.
Bashorat gipotezangizni qanday tekshirish
mumkinligini tushuntiradi.
Bashorat erkli hamda erksiz o‘zgaruvchilar
o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatadi.
Ko‘rsatilgan bog‘liqlik gipotezada taklif qilinishi
kerak.
© All rights reserved
Source: BBC Bitesize

31. Jarayon ko‘nikmalari– Gipoteza

Xo‘sh….
Gipotezaga
misol
keltira olasizmi?
Gipotezani
qanday
yozish kerak?
© All rights reserved

32. Jarayon ko‘nikmalari – Gipoteza yozish

Format
Qanchalik ……………………… (erkli o‘zgaruvchi),
shunchalik…………………… (erksiz o‘zgaruvchi) …………………….. .
© All rights reserved

33. Gipoteza hamda Bashoratga misollar

Gipoteza
Bashorat [“Agar ………, unda ………]
[Biologiya]
Qanchalik ko‘p suv qo‘shilsa, o‘simlik Agar
o‘simlikni
sug‘orish
uchun
shunchalik baland o‘sadi. YOKI
ishlatiladigan suv miqdori oshirilsa, unda u
O‘simlikka suv qo‘shish uning o‘sishiga yordam balandroq o‘sadi.
beradi.
[Kimyo]
Suv harorati qanchalik yuqori bo‘lsa, shakar Agar erituvchining harorati oshirilsa, unda
shunchalik tez eriydi..
eritma tezroq eriydi.
[Fizika]
Yuzaning dag‘alligi oshgan sari, ishqalanish Agar yuzasi dag‘alroq bo‘lsa, unda
kuchi ham ortadi. YOKI
ishqalanish kuchi kattaroq bo‘ladi.
Dag‘al yuzada tortilgan jism kattaroq
ishqalanish kuchiga duch keladi.
© All rights reserved
Source: BBC Bitesize

34. Tushunganingizni tekshirish

35.

36.

37.

3. Amaliy bashoratlar nimalar o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatadi?
A) Ikkita erkli o‘zgaruvchilar
B) Ikkita erksiz o‘zgaruvchilar
C) Erkli va erksiz o‘zgaruvchilar
D) Erkli o`zgaruvchi va nazorat qilinuvchilar
© All rights reserved

38.

39.

5. Quyidagi tajriba uchun eng yaxshi gipotezani tanlang.
“Suvni shimdirish uchun turli o‘lchamdagi qog‘oz sochiqlardan
foydalanish.”
A) Qog‘oz sochiqlar suvni shimib olishi mumkin.
B) Suv qog`oz sochiqlarni og`irroq qiladi
C) Qog‘oz sochiq shimib oladigan suv miqdori qog‘oz sochiqning
o‘lchamiga bog‘liq bo‘ladi.
© All rights reserved

40.

6. Quyidagi gipoteza uchun eng mos bashoratni toping.
“Qog‘oz sochiq shimib oladigan suv miqdori qog‘oz sochiqning
o‘lchamiga bog‘liq bo‘ladi.”
A) Agar qog‘oz sochiqning yuzasi kattaroq bo‘lsa, u ko‘proq suvni
shimib oladi.
B) Qog‘oz sochiqni o`zgartirish, u ola oladigan suv hajmini ham
o‘zgartiradi.
C) Qog‘oz sochiqlar suvni oson shimib oladi.
© All rights reserved

41.

7. Quyidagi tajriba uchun eng yaxshi gipotezani tanlang.
“Suv qaynay boshlaguncha turli hajmdagi suvni isitish.”
A) Suvning hajmi suvning qaynash haroratiga ta’sir qiladi.
B) Kichik hajmdagi suvni qaynatish uchun ko‘p energiya
sarflanmaydi.
C) Har qanday hajmdagi suvning qaynash harorati 100 OC ga
teng.
© All rights reserved

42.

8. Quyidagi gipoteza uchun eng mos bashoratni toping.
“Kamroq hajmdagi suvni qaynatish uchun ko‘p energiya talab
qilinmaydi.”
A) Agar kichikroq hajmdagi suv isitilsa, uni qaynatish uchun
kamroq energiya sarflanadi.
B) Energiya miqdorining o‘zgarishi suvning hajmini o‘zgartiradi.
C) Kichik hajmdagi suv tez qaynaydi.
© All rights reserved

43. Jarayon ko‘nikmasi– Xulosa chiqarish

>>> dalil, kuzatish yoki ma'lum faktlar
asosida xulosalar chiqarish yoki asosli
taxminlar qilish jarayoni.
>>> mavjud ma’lumotlarni sharhlash va
xulosaga kelish uchun mulohazalar
qo‘llashni o‘z ichiga oladi.
© All rights reserved

44. Jarayon ko‘nikmasi– Xulosa chiqarish

Kuzatish
Ko‘lmaklar issiq kunga qaraganda salqin
kunda uzoqroq vaqtda qurishini kuzatasiz.
Xulosa chiqarish Salqin kunda past va issiq kunda yuqori
bo'lgan harorat suvning qanchalik tez
bug'lanishiga ta'sir qiladi.
Gipoteza
© All rights reserved
1. Harorat suvning qanchalik tez
bug'lanishiga ta'sir qiladi. YOKI
2. Harorat yuqori bo'lganda suvning
bug'lanish tezligi ortadi.
Source: Science Ahead G7 WB1

45. Tushunganingizni tekshirish

46.

47.

48. Jarayon ko‘nikmasi- Tahlil qilish

49. Jarayon ko‘nikmasi- Tahlil qilish

Modda / Eritma
Qizil lakmus qog'ozining
rangi o'zgarishi
Ko‘k lakmus qog'ozining
rangi o'zgarishi
Limon sharbati
Distillangan suv
Sovun eritmasi
Antagonistik mushak
Qo‘l yozilganda
Qo‘l bukilganda
Biceps
Jadvallar
Triceps
Mayatnikning
uzunligi (sm da)
© All rights reserved
Birinchi
o‘lchov
Ikkinchi
o‘lchov
O‘rtacha o‘lchov
Bitta tebranish
vaqti (s da)
Source: Science Ahead G7 WB1

50. Jarayon ko‘nikmasi- Tahlil qilish

51. Jarayon ko‘nikmasi – Tahlil qilish

Yadroviy
Tabiiy gaz
Oqar suv
Yog‘
Dumaloq
diagramma
Boshqa
yangilana
digan
resurslar
Ustunli
diagramma
Yomg‘irli
o‘rmonlar
maydoni
(million
kvadrat
kilometrda)
Mamlakat
O‘g‘itsiz
O‘g‘itning turi
© All rights reserved
Sources: Science Ahead G7 WB1, Olive-book.com
Malaysiya
Markaziy Afrika Respublikasi
Kongo
Gabon
Myanmar
Tanzaniya
Mozambik
Zambiya
Venezuela
Boliviya
Angola
Kolumbiya
Mexiko
Peru
Indonesiya
Braziliya
Ustunli
diagramma
Papua Yangi Guinea
Diagrammalar
Arthrospira platensis (grammda)
2015-yil: 24255 teravattsoat elektr energiyasi ishlab
chiqarilgan
Kongo Demokratik Respublikasi
Ko‘mir

52. Jarayon ko‘nikmasi - tendensiyalarni tahlil qilish va tavsiflash

Aloqa: Erkli o‘zgaruvchi oshgani sari erksiz o‘zgaruvchi ortadimi, kamayadimi,
o‘zgarishsiz qoladimi yoki tebranishlarni namoyon qiladimi, tasvirlab bering.
>> Misol: "Harorat oshgani sari reaksiya tezligi ortadi.”
Grafik shakli: Grafik chiziqli, egri yoki unda tekislik (plato) borligini ko‘rsating.
>> Misol: "Reaksiya tezligi dastlab tez sur’atda oshadi, so‘ng maksimumga
yetgach, barqarorlashadi.”
Aniq nuqtalar: Grafikdagi muhim xususiyatlar yoki anomaliyalarni aniqlang.
>> Misol: "50 °C da reaksiya tezligi maksimumga yetadi, so‘ng pasayishni
boshlaydi.”
Sources: Science Ahead G7 WB1, Study.com, BBC Bitesize
© All rights reserved

53. Tushunganingizni tekshirish

54.

Quyidagi ustunli diagramma oziq-ovqat zanjiridagi har bir tirik
mavjudotga Quyoshdan uzatilgan energiya miqdorini ko‘rsatadi.
chigirtka
O‘t
chumchuq
ukki
Diagrammada xatolik mavjud. Uni aniqlang.
Quyoshdan
uzatilgan
energiya
miqdori
o‘t
© All rights reserved
chigirtka
chumchuq
ukki
Tirik
mavjudot
Source: Cambridge Primary Science G6 SB

55. Jarayon ko‘nikmasi – tahlil qilish

Aniqlik
Ishonchlilik
deganda
o‘lchangan
qiymatning
to‘g‘ri yoki
qabul qilingan
qiymatga
qanchalik
yaqinligi
tushuniladi.
deganda sinov,
tajriba yoki
o‘lchamning bir xil
sharoitda vaqt
o‘tishi bilan bir xil
natijalar berish
qobiliyati
tushuniladi.
© All rights reserved
Aniqlik
Ma’lumot
tahlili
Ishonchlilik
Bu quyidagilarga bog‘liq:
olingan o‘lchovlar soni,
zarur bo‘lganda takroriy o‘lchovlar,
to‘plangan o‘lchovlarning diapazoni.

56. Tushunganingizni tekshirish

57. Eddi bir xil balandlikdan qo‘yib yuborilganda qaysi qog‘oz parchasi birinchi bo‘lib yerga yetib borishini aniqlamoqchi edi

Qaysi qog‘oz birinchi bo‘lib yerga
tushishini aniqlash uchun tadqiqotni
qanday rejalashtirishim mumkin?
buklanmagan
© All rights reserved
yarim
buklangan
g‘ijimlangan
Sources: Cambridge Primary Science G5 SB

58. Eddi qog‘oz bo‘laklarining yerga yetib boorish uchun ketgan vaqtini jadvalda ko‘rsatilganidek yozib bordi

59.

Qog‘oz
Yerga yetib
borish
Guruhlarda quyidagilarni muhokama qiling:
uchun
ketgan vaqt 1. Bu tajribada qanday ilmiy izlanish
(sekund)
qo‘llangan? [Avvalgi slaydlarni eslang]
buklanmagan
yarim
buklangan
g‘ijimlangan
© All rights reserved
4.0
2.5
1.0
2. Bu tadqiqotda Eddi qanday
o‘zgaruvchilarni o‘zgarmas saqlashi kerak?
3. Nima deb o‘ylaysiz, Eddi natijalari ishonchli
bo‘lishi uchun nima qilishi mumkin?
4. Sizningcha, Eddi o‘z tadqiqotini qanday
yaxshilashi mumkin?
Sources: Cambridge Primary Science G5 SB

60. Jarayon ko‘nikmasi – Muloqot qilish

61. Tushunganingizni tekshirish

62. Biz o‘simlikning o‘sishi haqidagi ma’lumotlarni jadval, diagramma yoki chiziqli grafik ko‘rinishida taqdim etishimiz mumkin.

© All rights reserved
O‘simlikning
balandligi / sm da
Hafta
Qay biri afzalroq? Sabab
keltiring.
Hafta
Diagramma
O‘simlikning balandligi / sm da
Biz o‘simlikning o‘sishi
haqidagi ma’lumotlarni
jadval, diagramma yoki
chiziqli grafik
ko‘rinishida taqdim
etishimiz mumkin.
O‘simlikning balandligi / sm da
Jadval
Hafta
Chiziqli grafik
Manba: Science Ahead G7 TB1

63. Jarayon ko‘nikmasi – Ehtimoliy taxminlarni ishlab chiqish

>>> tajriba o‘tkazishdan oldin turli
ehtimoliy izoh, yechim yoki natijalarni
o‘ylab topish jarayoni
>>> turli xil gipoteza, o‘zgaruvchi yoki
sharoitlarga
asoslanib,
tajriba
o‘tkazishning turli usullari haqida ijodiy
fikrlashni o‘z ichiga oladi
>>> izlanishni rag‘batlantiradi
tadqiqot uchun turli yo‘llarni ochadi
© All rights reserved
va

64. Jarayon ko‘nikmasi– Ehtimoliy taxminlarni ishlab chiqish

Aniq yoki afzal
ko‘rilgan variantdan
tashqari barcha
muqobil yo‘l,
imkoniyat va
tanlovlarni o‘rganish
O‘zgaruvchilar
Gipoteza
Ehtimoliy
taxminlarni
ishlab
chiqish
Izohlar
© All rights reserved
Natijalar

65. Jarayon ko‘nikmasi – ehtimoliy taxminlarni ishlab chiqish

1. Gipoteza shakllantirish
Kuzatilgan hodisa yoki jarayon uchun ehtimoliy
gipotezalarni shakllantirish ilmiy tadqiqotning
muhim qismidir.
Gipoteza
© All rights reserved
Misol: O‘simliklarning o‘sishini o‘rganishda
o‘quvchi o‘sishga ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan
omillar - yorug‘lik intensivligi, suv yoki tuproq turi
haqida bir nechta gipoteza shakllantirishi mumkin.

66. Jarayon ko‘nikmasi – ehtimoliy taxminlarni ishlab chiqish

2. O‘zgaruvchilarni inobatga olish
Turli o‘zgaruvchilarni (erkli, erksiz va nazorat
qilinuvchi o‘zgaruvchilar) tahlil qilish tajriba
natijasiga qanday ta’sir qilishi mumkinligini
aniqlashda muhim ahamiyatga ega.
Misol: O‘quvchi haroratning ferment faolligiga
ta’sirini o‘rganayotganda, harorat sharoitlarini
o‘zgartirish orqali u reaksiya tezligiga qanday
ta’sir qilishini aniqlashi mumkin.
© All rights reserved

67. Jarayon ko‘nikmasi – ehtimoliy taxminlarni ishlab chiqish

Natijalarni oldindan taxmin qilish
Ehtimoliy taxminlarni ilgari surish, shuningdek,
tajriba natijalarini oldindan ko‘ra bilishni ham o‘z
ichiga oladi. Agar gipoteza to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri
bo‘lsa, qanday natijalarni kutish mumkin?
Misol: Bakteriya o‘sishiga pH ta’sirini tekshirish
bo‘yicha tajribada bakterial o‘sish neytral pH
darajasida kuchayishi, kislotali muhitda kamayishi
va juda kislotali yoki ishqoriy sharoitlarda
butunlay to‘xtashi mumkin.
© All rights reserved

68. Jarayon ko‘nikmasi – ehtimoliy taxminlarni ishlab chiqish

Muqobil izohlarni shakllantirish
Tadqiqotchi kuzatishlarini tushuntirish uchun
bir nechta ehtimoliy taxminlarni ilgari suradi.
Bu tanqidiy fikrlash uchun muhim bo‘lib,
tarafkashlikdan qochishga yordam beradi.
Misol: Agar muayyan bir hududdagi
o‘simliklar tezroq o‘sayotgan bo‘lsa, mumkin
bo‘lgan tushuntirishlar quyidagicha bo‘lishi
mumkin: yaxshiroq tuproq, ko‘proq quyosh
nuri yoki turli namlik darajalari sababli.
© All rights reserved

69. Ilmiy izlanish

70. Ilmiy izlanish nima?

71. Ilmiy izlanishning turlari

Tadqiqot
Ilmiy
izlanishning
turlari
Ma’lum
bir
o‘zgarish
qidirish
Aniqlash
va
tasniflash
© All rights reserved
Ilmiy
izlanishning
turlari
Adolatli
sinov
Vaqt
bo‘yicha
kuzatish
Sources: Cambridge Primary Science G5 SB

72. Ilmiy izlanish va Ilmiy savodxonlik

73.

Ilmiy izlanish
Ilmiy savodxonlik
Bu – hodisa yoki kuzatishlarni tizimli Bu – ilmiy ma’lumot va tushunchalarni
ravishda o‘rganish jarayoni bo‘lib, real
hayot
sharoitida
tushunish,
gipotezalarni shakllantirish, tajribalar baholash va qo‘llash qobiliyatidir.
o‘tkazish va dalillarga asoslangan
xulosalar chiqarishni o‘z ichiga oladi.
Shu bilan birga, tabiiy dunyoni tushunish Bu ilmiy tamoyillar bo‘yicha bilim,
uchun ma’lumot to‘plab, natijalarni tanqidiy fikrlash ko‘nikmalari hamda
tahlil qilishni ham o‘z ichiga oladi.
ilmiy
masalalarda
ishtirok
etish
qobiliyatini o‘z ichiga oladi. Shu tariqa,
odamlar ongli qaror qabul qilishlari va
ilmiy mavzular bo‘yicha munozaralarda
ishtirok etishlari mumkin bo‘ladi.
© All rights reserved
Source: Teaching Science – Scientific Literacy & Inquiry

74.

75. Ilmiy uslub

76. Ilmiy uslub: Tajriba rejalashtirib, uni o‘tkazish

Savol so‘rang
U haqda ma’lumotga ega bo’lish uchun biroz izlaning
Gipoteza shakllantiring
Tajriba orqali sinovdan o‘tkazing
Ilmiy
uslub
Protsedura ishlayaptimi?
Muammoni
aniqlab,
to‘g‘rilash
Yo‘q
Ha
Yangi gipoteza
shakllantirib,
tajribani qayta
o‘tkazing
Ma’lumotlarni tahlil qilib, xulosa chiqaring
Natijalar gipotezaga
to‘g‘ri keldi
Natijalar gipotezaga
qisman/umuman
to‘g‘ri kelmadi
Natijalarni taqdim eting
© All rights reserved
fSource: Science Buddies

77. Tushunganingizni tekshirish

78.

79.

80.

3. Quyidagi atamalarni ularning to‘g‘ri ta’rifi bilan moslang:
Kuzatish, Gipoteza, Nazariya, Tajriba
A) Kuzatish uchun taklif qilingan tushuntirish.
B) Gipotezani tekshirish tartibi.
C) Obyekt yo hodisalarni payqash yoki qayd etish
harakati.
D) Keng ko‘lamli hodisalarni tushuntiruvchi sinovdan
o‘tgan va tasdiqlangan ilmiy tushuntirish.
© All rights reserved

81.

4. Ilmiy savodxonlik quyidagilardan qay birini asosan o‘z ichiga
oladi?
A) Ilmiy faktlarni yodlash
B) Ilmiy tamoyillarni kundalik hayotda qo‘llash
C) Ilmiy jurnallarni o‘qish
D) Mendeleyev jadvalini bilish
© All rights reserved

82.

83. Ilmiy Izlanish

84. Siz ma'lum haroratdagi bir stakan suvda tosh shaklidagi shakar eritdingiz. Keyin, bir xil miqdordagi mayda shakarni xuddi

Mashg‘ulot
Ilmiy izlanish: Adolatli sinov
Siz ma'lum haroratdagi bir stakan suvda tosh shaklidagi shakar eritdingiz.
Keyin, bir xil miqdordagi mayda shakarni xuddi shunday stakan suvda
eritasiz.
Siz tosh shaklidagi shakar mayda shakarga qaraganda sekinroq erishini
kuzatasiz.
Bu tadqiqot uchun,
1. Qanday gipoteza shakllantirish mumkin?
2. O‘zgaruvchilarga nimalar kiradi?
3. Qanday o‘lchov yoki kuzatishlar qilinishi kerak?
4. O‘lchovlarni o‘lchash uchun qanday asbob-uskunalardan foydalaniladi?
5. Ma’lumotlar qanday yozib olinib, tahlil qilinishi kerak?
© All rights reserved
Source: Cambridge Primary Science G5 SB

85. Guruh taqdimotlari

fSource: Freepik

86. 1. Oziq-ovqat qadoqlaridagi yorliqlarni o‘rganib, qaysi turdagi mahsulotlarda ko‘p shakar borligini va ularning sog‘lig‘imizga

Mashg‘ulot
Ilmiy izlanish: Tadqiqot
1. Oziq-ovqat qadoqlaridagi yorliqlarni o‘rganib, qaysi turdagi mahsulotlarda ko‘p shakar
borligini va ularning sog‘lig‘imizga bo‘lgan ta’sirini aniqlang.
2. Guruhdoshlaringiz ushbu mahsulotlarni qanchalik ko‘p iste’mol qilishlarini o‘rganish
uchun so‘rovnoma ishlab chiqib, o‘tkazing.
3. Guruhingizdagilardan so‘rash uchun 5ta savol tuzing.
4. So‘rovnoma javoblarini to‘plab, natijalarni jadval va diagramma shaklida taqdim eting.
5. Tadqiqot va so‘rovnoma natijalariga asoslanib, ortiqcha shakar iste’moli nima uchun
sog‘lig‘imizga zararli ekanligini muhokama qiling.
6. Shakar iste’molini kamaytirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqing.
7. Ishingizni boshqa guruhlarga taqdim eting.
© All rights reserved
Source: Cambridge Primary Science G5 SB

87. Guruh taqdimotlari

88. Mustahkamlash va Mulohaza

89.

90.

91. Chiqish chiptasi

fSource: Freepik

92.

Bugun men quyidagilarni o‘rgandim...
Chiqish
_______________________________________________________
chiptasi
_______________________________________________________
Men ikkilanayotgan/to‘liq ishonch hosil qilmagan qism - bu…
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Men shuni bilishim muhim, chunki…
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
© All rights reserved
Source: 2019 Hawker Brownlow Education

93.

Savollar va javoblar
(S & J)

94.

English Русский Правила