4-amaliy 7 s

1. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI TRANSPORT VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITETI KAFEDRA: TEXNOSFERA XAVFSIZLIGI FAN:

TRANSPORTDA INSON FAOLIYATI XAVFSIZLIGI
4-amaliy mashg‘ulot
MAVZU: Transport tizimidagi jarayonlarda “Agar...., nima bo‘ladi?”
tahlilini o‘tkazish

2.

Transport tizimidagi jarayonlarda “Agar…, nima bo‘ladi?” tahlilini o‘tkazish
(What-If Analysis) xavflarni aniqlash va ularning oqibatlarini baholash uchun muhim
usuldir. Bu tahlil quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
1.Jarayonlarni aniqlash: Transport tizimidagi barcha jarayonlarni aniqlash va ularni
batafsil tavsiflash.
2.Xavflarni aniqlash: Har bir jarayonda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xavflarni
aniqlash. Masalan, texnik nosozliklar, inson omili, tabiiy ofatlar va boshqalar.
3.Agar…, nima bo‘ladi?: Har bir aniqlangan xavf uchun “Agar bu xavf yuzaga kelsa,
nima bo‘ladi?” savolini berish. Bu xavfning oqibatlarini baholashga yordam beradi.
4.Oqibatlarni baholash: Xavf yuzaga kelganda qanday oqibatlar bo‘lishini baholash. Bu
jarayonda iqtisodiy zarar, inson salomatligiga ta’sir, ekologik zarar va boshqalar hisobga
olinadi.
5.Chora-tadbirlarni ishlab chiqish: Aniqlangan xavflarni kamaytirish yoki ularning
oqibatlarini yumshatish uchun chora-tadbirlarni ishlab chiqish.
Bu tahlil usuli transport tizimidagi xavflarni boshqarish va xavfsizlikni oshirishda muhim
ahamiyatga ega.

3.

Oqibatlarni baholashda quyidagi omillarga e’tibor beriladi:
1.Inson salomatligi va xavfsizligi: Xavf yuzaga kelganda insonlar uchun
qanday zararlar bo‘lishi mumkinligini baholash. Bu jarayonda jarohatlar,
kasalliklar va o‘lim holatlari hisobga olinadi.
2.Iqtisodiy zarar: Xavfning iqtisodiy oqibatlari, masalan, ta’mirlash xarajatlari,
yo‘qotilgan daromad va boshqa moliyaviy zararlar baholanadi.
3.Ekologik ta’sir: Xavfning atrof-muhitga ta’siri, masalan, ifloslanish, tabiiy
resurslarning yo‘qolishi va boshqa ekologik zararlar baholanadi.
4.Jarayonning uzilishi: Xavf yuzaga kelganda jarayonning qanday uzilishlarga
olib kelishi va bu uzilishlarning oqibatlari baholanadi.
5.Ijtimoiy ta’sir: Xavfning jamiyatga ta’siri, masalan, jamoat transporti
tizimining ishdan chiqishi yoki aholi uchun noqulayliklar baholanadi.
Bu omillarni hisobga olish xavflarni samarali boshqarish va ularning
oqibatlarini yumshatish uchun muhimdir.

4.

Xavflarni boshqarishda ekologik ta’sirni hisobga olish quyidagi
jihatlarga yordam beradi:
1.Atrof-muhitni himoya qilish: Ekologik ta’sirni baholash orqali
transport tizimlarida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan ifloslanish va
boshqa zararli ta’sirlarni kamaytirish mumkin.
2.Barqarorlikni ta’minlash: Ekologik xavflarni boshqarish orqali
transport tizimlarining uzoq muddatli barqarorligini ta’minlash
mumkin.
3.Qonuniy talablarni bajarish: Ko‘plab mamlakatlarda ekologik
xavflarni boshqarish bo‘yicha qonuniy talablar mavjud. Bu talablarni
bajarish orqali kompaniyalar jarimalardan qochishi mumkin.

5.

Xavflarni boshqarishda ekologik ta’sirni hisobga olish
quyidagi jihatlarga yordam beradi: (Davomi)
1.Ijtimoiy mas’uliyatni oshirish: Ekologik xavflarni
boshqarish orqali kompaniyalar o‘zlarining ijtimoiy
mas’uliyatini oshirishi va jamoatchilik oldida ijobiy imidj
yaratishi mumkin.
2.Resurslarni tejash: Ekologik xavflarni boshqarish orqali
tabiiy resurslarni tejash va ularni samarali foydalanish
mumkin.
Bu omillar transport tizimlarida xavfsizlikni oshirish va
ekologik zararlarni kamaytirishga yordam beradi.

6.

Transport tizimlarida ekologik ta’sirni kamaytirish uchun quyidagi usullar
va texnologiyalar qo‘llaniladi:
1.Yoqilg‘i samaradorligini oshirish: Yoqilg‘i samaradorligi yuqori bo‘lgan
transport vositalaridan foydalanish orqali zararli chiqindilarni kamaytirish
mumkin.
2.Elektr va gibrid transport vositalari: Elektr va gibrid transport vositalaridan
foydalanish orqali atmosferaga chiqariladigan zararli moddalarni sezilarli
darajada kamaytirish mumkin.
3.Yoqilg‘i sifatini yaxshilash: Kam ifloslantiruvchi yoqilg‘ilar, masalan,
siqilgan tabiiy gaz va suyuq gaz kabi alternativ yoqilg‘ilarni qo‘llash.
4.Transport infratuzilmasini yaxshilash: Yo‘llarni rekonstruksiya qilish va
transport oqimlarini optimallashtirish orqali transport vositalarining
samaradorligini oshirish va ifloslanishni kamaytirish.

7.

1.Yashil texnologiyalar: Transport vositalariga zararli
moddalarni kamaytiruvchi filtrlar va katalizatorlar o‘rnatish.
2.Jamoat transportini rivojlantirish: Jamoat transporti
tizimlarini rivojlantirish va ommaviy transport vositalaridan
foydalanishni rag‘batlantirish orqali shaxsiy avtomobillardan
foydalanishni kamaytirish.
3.Velosiped va piyoda yo‘llarini rivojlantirish: Velosiped
va piyoda yo‘llarini rivojlantirish orqali avtomobillardan
foydalanishni kamaytirish va atrof-muhitga zararli ta’sirni
kamaytirish.
Bu usullar transport tizimlarida ekologik ta’sirni
kamaytirishga yordam beradi.

8.

Transport tizimidagi jarayonlarda “Agar…, nima bo‘ladi?” tahlilini
o‘tkazish xavf-xatarlarni aniqlash va baholashda juda samarali usul
hisoblanadi. Bu usul yordamida turli ssenariylar tahlil qilinadi va har bir
ssenariyda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan oqibatlar baholanadi.
Masalan, agar transport vositasi texnik nosozlik tufayli to‘xtab qolsa, nima
bo‘ladi? Bu holatda quyidagi savollarni ko‘rib chiqish mumkin:
•Texnik nosozlikning sababi nima?
•Bu nosozlik qachon va qanday sharoitda yuzaga kelishi mumkin?
•Nosozlik yuzaga kelganda qanday xavfsizlik choralari ko‘rilishi kerak?
•Nosozlikni bartaraf etish uchun qanday choralar ko‘rilishi kerak?
Bu savollar orqali transport tizimidagi jarayonlar yanada chuqurroq tahlil
qilinadi va xavfsizlik choralari yaxshilanadi.

9.

TOPSHIRIQ
1. “Agar__________, nima bo‘ladi?” tahlilini o‘tkazing
2. “Agar__________, nima bo‘ladi?” tahlilini o‘tkazing
3. “Agar__________, nima bo‘ladi?” tahlilini o‘tkazing
4. “Agar__________, nima bo‘ladi?” tahlilini o‘tkazing
5. “Agar__________, nima bo‘ladi?” tahlilini o‘tkazing
6. “Agar__________, nima bo‘ladi?” tahlilini o‘tkazing
7. “Agar__________, nima bo‘ladi?” tahlilini o‘tkazing
8. “Agar__________, nima bo‘ladi?” tahlilini o‘tkazing
9. “Agar__________, nima bo‘ladi?” tahlilini o‘tkazing
10. “Agar__________, nima bo‘ladi?” tahlilini o‘tkazing
Ushbu “Agar _______, nima bo‘ladi?” tahliliga savol bering hamda ushbu
javoblaringizni izohlang.