Лекция 5

1.

Тақырып 5. Бюджеттің айқындалуы мен атқарылу процесстері
Мемлекеттік бюджет-мемлекеттің негізгі қаржылық
құжаты,
оның
әлеуметтік-экономикалық
дамуын
қамтамасыз ету құралы.
Бюджеттің айқындалуы мен атқарылу процесстері қаржы жүйесінің тұрақтылығын, халық алдындағы
есептілікті және мемлекеттік басқарудың тиімділігін
қамтамасыз ету процессі.

2.

Бюджеттің айқындалуы
Бюджеттің айқындалуы-бюджеттік процестің барлық
кезеңдерінде
ашықтықты,
жариялылықты
және
қолжетімділікті қамтамасыз ету.
Негізгі қағидаттар:
Ақпараттың қолжетімділігі: азаматтарға бюджет кірістері мен
шығыстары туралы ресми порталдарда деректер ұсыну.
Жариялылық: мемлекеттік органдар бюджет жобасын,
атқарылу нәтижелерін қоғамға ашық жариялайды.

3.

Азаматтық қатысу: бюджет талқылауына ҮЕҰ, сарапшылар
мен қоғам өкілдерінің қатысуы.
Есептілік: бюджеттің орындалуы туралы жылдық есеп
Парламентке және қоғамға ұсынылады.
Халықаралық стандарттар:
Open Budget Index (OBI): елдердің бюджет ашықтығын
бағалайтын индекс.
IMF Fiscal Transparency Code: қаржылық айқындықтың
халықаралық нормалары.

4.

Бюджеттің атқарылу процесстері
Бюджетті атқару-бекітілген заңға сәйкес бюджеттік
қаражаттардың түсуі мен жұмсалуын ұйымдастыру процесі.
Негізгі кезеңдер:
Кірістерді орындау
Салықтар мен басқа да түсімдердің жиналуы (Кірістер
комитеті арқылы).
лттық қордан трансферттерді пайдалану.

5.

Шығыстарды орындау
Қаржы министрлігі мен қазынашылық органдары арқылы
төлемдерді жүзеге асыру.
Мемлекеттік бағдарламалар мен жобаларды қаржыландыру.
Бюджеттік несиелеу және қаржыландыру
Инвестициялық жобаларға кредит беру.
Ішкі және сыртқы қарыздарды өтеу.
Қазынашылық қызмет
Бюджет қаражаттарының қозғалысын бақылау.
Электрондық қазынашылық жүйесі арқылы төлемдерді жүргізу.

6.

Атқарылуды бақылау және есептілік
Парламенттік бақылау: Мәжіліс пен Сенатқа бюджет атқарылуы
туралы есеп беріледі.
Сыртқы аудит: Есеп комитеті бюджет орындалуын тексереді.
Ішкі аудит: мемлекеттік органдардың ішкі бақылау қызметі.
Қоғамдық бақылау: БАҚ пен азаматтық қоғам тарапынан
мониторинг.

7.

Қазақстандағы тәжірибе
Электрондық қазынашылық: барлық төлемдер онлайн
бақыланады.
E-Minfin.gov.kz порталы: бюджет кірістері мен шығыстары
туралы ашық ақпарат.
«Ашық бюджеттер» жобасы: жергілікті бюджеттердің
орындалуы туралы деректерді жариялау.

8.

Қорытынды
Бюджеттің айқындалуы мен атқарылуы-мемлекеттік
басқарудың
тиімділігіне,
қоғамның
сеніміне
және
экономикалық тұрақтылыққа тікелей әсер етеді. Қазақстанда
бюджет ашықтығы біртіндеп артып келеді, алайда
халықаралық стандарттарға толық сәйкестікке жету үшін
азаматтық қатысуды кеңейту, деректер сапасын жақсарту және
аудит жүйесін күшейту қажет.